Ke Au Okoa, Volume II, Number 34, 10 December 1866 — Ka Ekalesia i hoowahawaha nuiia. [ARTICLE]

Ka Ekalesia i hoowahawaha nuiia.

Ina paha be poe haliu ko nei wa, a ike, kaana, noonoo, a hooholo iho i ka pono a me ka pono ole, ka-pololei a me ka pololei ole, alaila, he pooo ke waiho ia aka imua o ke akoa ke ano o na kumu i hookaawole ai ka Ekaleaia o Enelani, mai ka Eknleaia o Roma. Aka hoi, o ka hooholo e oka maoao mamua o ka ike ole ana ina kumuo kaoiaio a me ka oiaio ole, he kina no ia i ike maopopo lea ia no ke ano eia poe. A e like me ka poe i olelo ia "he maka no, aolo oae he ike, he waha noaole nae e hiki ke ekemu, he pepeiao no, aole nae e hoolohe i ka leo e walo ia aku ana ia lakou." He nui ka poe, i kau maloko o ka lalani mau o ko kuhihewa ina lakou i manao. na Heneri VIII., i kukulu ka Ekalesia o Enelani, ka 6kalesia ona i hnnau ae ai, e ku ana, a i 6abetiso ia iloko o loila, i knu lima a hooiaio ia iloko oia Ekalosia. A i noho a hilinai iloko oia Ekaleaia a hiki i kona make ann. Nolnila, o ka ninau hea la kn ninau kupo- ' a'uHaninou ai i o'u inau hoa paio no keia v-V m«V? **Eia no ! oka Ekaleaia hea 1« ka \-r ■ ■ " - Heneri*Vlll. i kukulu ai? E pano mni no ka mea pane. He mea maopopo ]ea loa, aole e hiki ia Heneri VIII ko kuknlu hou t kekahi Ekalesia mawaho ae o ka Eknleaia o ku mau nna iloko o Enelnni ia wa. No ka men, ma ka'u

inau oleloo kela mau pule i hala ae nei, ua hoike aku au, he Ekalesia ko Enelani i ku kaawale loa ae mawaho o ka palena o ko Homa Ekalesia. Me kona mau Bihopa kahuna a me kona mau Diakena, kona hooponopono Ekalesia ana, a me kona Hoomana ana i okoa loa mai ko Roma. Nolaila, o keaha la ua Ekalesia nei, i olelo ia e kona mau Enemi ? O ka mea kakau moolelo kahiko, ke kunawai, a me na moolelo i .kakau ia no Enelani ka mea nana e hoike mai ia mea. Ke aa nei au e hoike mai, ke kahi me ka pololei a me ka paewaewa ole no keia mea. Aole e hiki i ka poe helu helu iloko o na moolelo o Enelani, e hiki ia ia ke hoike mai ua kukulu ia ka Ekalesia o Enelani e ku nei e HeneriVlll. Hookahi wale no wahiiolelo ia e Makale noia mea. Aia ma ka aoao 1 Bnke 1, o leana buke moolelo noEuelani, a i pili no ko Heneri VIII manao ana e kukulu iEkalesia no Enelani, mawaho ae'o ka Ekalesia e kumau ana iloko oia Aupuni. Penei kana Olelo. • "Manao iho la o Heneli VIII e kukulu i ke kahi Ekalesia Anekeleka, i ano e ae mai ko Roma Ekalesia Katolika ma ke kumu hookahi o ka noho pno ana no ka Ekalesia, ama ia kumu wale no. "Ma ia pauku hookahi no ua olelo ia : "Ua make o HeneriVlllme kona manao" Nolaila ma ia mea, ua haule ka ninau, no ka manao ana ua kukulu ia e Heneri VIII i ka Ekalesia o Enelani e ku ner i keia wa.

Aka, e puka mau an» no ka ninau, Oke aha Ia ka Ekalesia a ua o Heneri VIII i kukulu ai ? Ua hai maopope» ae nei o Makale i oleloia ae nei maluna, ma ke ano o ka noho poo wale ana no ia manao ai o Henen VIII e okoa ae. Oia hoi oka noho poo ana o ka Moi oia Anpnni maluna oia Ekalesia. O ka Ekalesia hea la keia ? Aia hoi ke hoi hou la no oe ia ninau hookahi, a e pane mai no auanei na hoike o loko o na moolelo Ekalesia a me na moolelo Civila o Enelani, o ka Ekalesia i ku mau kahiko loa aka mamua o ko Heneri VIII. hanau ana, a ihanaa ia iloko 0 ua Ekalesia nei eku mau ana, a i Babetiso ia a make iloko oia £kalesia e kamau ana. Mai hoohalahala ka mea heluhela i kuu lawe mai ika huaolelo " kumau " no ka hoomaopopo ana i na kuma o ko'u paio ana. Aole no ko'u manao aoa e hoopili aku ma ka ka poe Katolika Koma paio ana me ke kapa iho i ka lakou Ekalesia oia ka Ekalesia kamau loa ka ia. No ka mea, ma ma'u mau olelo wehewehe mua i hala ae nei, ua hooiaīo aku au, maloko mai o na moolelo kahiko i aponoia e ka poe oaauao a-pau, he Ekalesia ko Eoelani (oia hoi Beritania) i kukula ia ena Lunaolelo. A oia Lunaolelo o Arisetobulo i olelo ai ma ka Paulo palapala i koßoma 16:10. 1 launa a kamailio pu me na Lunaolelo mua, ai poni a hoolaa ia iLunaolelo mua no Enelani. Hopu aku la wau me kuu manao e loaa keia Ekalesia a Heneri VIII. i kukulu ai ma ka Hume Buke Moolelo o Enelani. Malaila 1 ike ai aa ika nele. Aka, malaila i hooiaio . ia mai ai kuu manao, aole i huhu ;ka poe Katolika Roma ia Heneri VIII. no kona mare ana i na wahine lehulehu, mamuli o kona lili a me kona mau manao hookiekie a hookano, aka, no kona haalele ana, i ka hui ana aku me,ke kokua i na kaua a ka Pope Julius 11. a me na P«pe e ae o kona wa i ola ai. He Pope puni hanohano keia, e like me ka lehulehu o lakou oia wa, a i hoonaueue i ka maluhia i loaa iloko o Europa ia manawa. A me na Pope e ae i noho ma ka noho pani hakahaka o ko Roma noho Pope ana, oiai i ka wa e ola ana o Heneri VIII. E maopopo auanei keia ma ka mea i hoike ia ma ka Buke 111 a Hune aoao 84. Oiai ua loaa ka manawa ino o Rona ia Earani. Ua oleloia ma ia aoao, "Ua noi aku oia (Oia o Julius II.) i makemake ia maie ko Enelani poe, ma ka hoouna 'ana ia Heneri VIII. he Rose kapu, i hooaala ia i ka wailukini, ai poniiaika Cherisiuma." (E nana no keia ma Guiccard. lib. XIII.) Iloko oia o na wa opiopio o Heneri VIII., aia hoi ke noho like la ka Eka!esia o Enelani me ko Roma ia wa. Hookahi mea maopopo, ia wa, me he mea la ua noho na kahuna malalo o ka hoohiki ana, a o ka Pope ke poo oka Ekalcsia holookoa a puni ka honua. Aka, aole keia he mea kahiko, e like me ka'u 1 hoopuka ai i kela mau pulo i hola, i pili no Augusetino ma. Maloila e maopopo, aole he hoohiki o ko Enelani maa kahuna. e noho malalo oka Pope. A a»le no hoi ina makahi mahope mai, aka, ia William I. i ka A. D. 1012 i kokolo ae ai ia men iloko o Enelani. Nolaila, oka manao ana o Hcneri VIII., e like me ka Makale olelo ma ka aoao 37 o kona kakau moolelo ana he kumu hoike ia mai ka wa mai o St Augusetino ua paonioni Ekalesia me ko Roma, a i lanakila ai ko Roma Ekalesia maluna o ko Enelaoi, a hiki i ko Heneri VIII wa i makemake ai oia e lilo oia ke Poo o ka Ekalcsia Aole no hoi i naaupo o Heneri VIII i ke ano o na moolelu Ekalesia o ia wa, a me na wa mamua aku, a nole no hni i nele ia Heneri VIII ka ike ann, aole no he mana oiaio o ka Pope maluna o ka Eka!esia o kona oupuni. No kona ike ame kona noiau, ua olelo kekahi kakau moolelo penei, " Ua hookaawale ae kouu makuakune (oia hoi o rieneri VII. ia Heneri VIII) iu ia mai ka noonoo nui ana i na. oihnna o ke aupuni, a ua hoopaa aku ia ia euo i na palapala moolelo kahiko." (Father Paul, lib. I.) Nolaila, pehea la uanei, e naaupo ai keia nlii ia mau men. Ame he mea la ua ano kanalua in ka olelo a Makale no " ka manao ann o H«neri VIII e kukulu i kekahiEkalesia Anekeleka i kue mai ko Roma ma ka noho Poo ana wale no." (.Aoleipau.)