Ke Au Okoa, Volume II, Number 36, 24 December 1866 — Ka Huakai i Koolau. [ARTICLE]

Ka Huakai i Koolau.

A k ani uini c ka moa, Ala ae oe e ke hoa, Ke hea nei ka lau koa, Aia Koolaa la he 100. Ua makauka na mea a pau, a holo aku la makou, haalele iho la makou ia Hanaia i ka hora 7 o ke knkahiaka, e mau ana no ka pa ana a kehau, e.kokolo. huihui .ana.i ka lau o ke koa, a i ka nana ana i keīa a.me keiā, ua mamae kona helehelena'i Ce komia e ke anu oua uka. la. Kau ae-la au-ma ko'u wahi holoholona, o kona inoa o no ia, aka hoi, i ko'u. hoomana ana aku e holo, he kiau wale no kana holo, a kapa hou iho la au i kona inoa, o Holokaa. Hoomau aku. la ka huakai i.k ( a holo ana a hiki i Kahapaakai, huli ae la au ma ko'u akau,.ike aku la-au i kekahi hale iloko o ka powehi o ka lau nahele, ninau aku la au i ko'u lua, "Nowai kela hale?" Hai mai la oia, •'No ka Moiwahine. kanemake Hakaleleponi," wahi ana, " 0 kahi ia a ke Kamaalii i noho ai i na la pokole mamua ae o kona haalele ana mai i keia. ola ana." • He hale maikai ia, me he mea la, o ( kona kaupaku, be mohinaai e ulu ana o na nahelehele he nui, a ua hoope mau ia kona mau paia e ka hau a me ka ua makalaukoa o Nuuano- Nana hou ae la au mauka ae, eku ana.kekahi mau paia hale kahiko, e ulu ana ka ekaha, ka palai a me na nahelehele a puni, ku iho la maua me ka nana pono ana i kona kulana, wahi a ko'u kokoolua, " O ka hale kela o ka Moi Kamehameha 111. i noho ai 1 kekahi o kona mau la e ola ana, ia wa he maikai, aka, i keia wa, he mea manao ole. ia." I iho la au,, e pono ke malamaia keia wahi iha ka inoa o Ruin. Hoomaka aku la mauae holo, o kupe iho.la o Holokaa, hano aku la au e haule, hihia ko'u mau wahi a-u i ke keehi, a pakeie ae la au mai honi i ke lēpo. Hoomau aku 1a no o Holokaa i;kana holo,. a hiki i Knhuailanawai, hoomanao ac laau i 'kekahi mele-: /-• " Komn poho i ka lepo o'Knhumlnna, Paoioi ka hnakoi kele Koaa. P.ihee bina i Kaanaakahinahina, Polii ka opei.pe pulu me kahi kapa, Haele wale iho no aohe malu." Aka, lie malumalu loa ia kakahiaka, aohe ua, aohe pahee, aohe pakika, aohe puukolea, he maikai wale no ke alanui, a he hiki pono ia oe ke hoopili i ka holo ana a Holokaa, me he. mea e olelo mii ana, batakum, hatakum,,hatakum, a pela maua i holo ai a hiki i kahi o na wahine noho ala, o Hapuu ma laua o £alaihauola. _ Halawai aku la maua me ka mea nana ka huakai, a me ka lehulehu, i walea i ka nana i ka waiho mai a Kekele ilalo, i ka ulu mai a lea hala, i ke kau mai a ka hala, i

ka pala mai aka hala, i ka moani mai a ke ala o ka hala. i ke abe mai a ka makanī i na papalina o ka mea nana ka- huakai. Oka ineanana ka huakai, .owai ia ? Owai la, alia. . t • Z Lohe aku la au i ka hoohiki ia ana ae o ka inoa Lanihuli, naaa aka la au i ua pali la, he pali mania, he pali lele a koae, hoomanao ae la au i kekahi uiele kahiko, «* Nani hemolele kc alo o ka pali, K« oiwi pali o Lanihuli—e huli, HnliLanihuli kaliela iluna iie alo, Ua ka ka kahela wale i ka makani." Ika nana ana 'ma kela a me keia wahi, he

maikai he nani ka aina, he uliuli okoa. ko ke ko i hui ia uie ke ahinahina o kona pua, he uliuli okoa ko ke kai, i kiponapona ia ke ko-a mo-ku-mo-ku o Heeia, he lae iwalio, he kuono iloko, he puu iluna, he hale ilalo, he man mokupuni ma kai, me kona maa mea ulu, a 0 kulana aka pali, ua kahiho mai no ia ma na kua o ka uina, e like me ke aniani ma na paiA o na hale. Ua nani, ua 'miiua, aohe wahi hoohalahala, he nani «koa ko Kualoa, he nani okoa ko Kanehoalani, oia kekahi o na pali knulana ma kekahi aioolelo kahiko o kakou. Ika hoi ana iho o ko'u onohi ilalo, ike aku la au i kekahi kia moku. iwaena o ka mala ko, ninau aku Ia au ia Koenakaua kou kokoolua, " Eleaha la kela moki) owaena o ka mala ko ? ." Aka,' mni la.'oia ia'u, a olelo mai la, " O ka puka uwahl in o ka haie wiliko'o Hailaki," a pau ae la ko'u kuhihew'a. Hoomaka akn Ia makoa : i ka iho ana i ka [>ali, a hiki i Kawaikilomai,' mnke'wai iho la kekahi o ka huakai, aohe hae he kiahae hiki ae āi o ka wai. ua wawne ke kiaha, ua hele i kahi o kalohe mn, i m'ea e loan'aiiaia ka wai, hopu iho la ia a hoonuuae' la, a peia iho la oia i kenn ai. Huli hou ne la niakou he ihona, a pela mnkou i iho kikee pakauhawili ai a hiki i Kahoapohaku, he 'oioina. • Ku iho la inakou a huli mui la e nona ia liinn, ike mai la no makou i kekahi mau mea a 'makou i haalele iho ai, nu ku ana ilunn'o ka wekiu o ka pali, he wahine n he knne keknhi, o ka wahine, no ka ohana ia a Waahin, a o ke kane no ka ohana a Wahea, o ua wuhi kanaka i.ei nae e ku nei ilunn, he akamni ia i ka humu riohoiio; a o kona inoa mnoli o Uhaneole. No na ininote pokole makou iku ai i ke oioina, a aku la makou i ka holo. 1 kn holo ana o ka liuakui a- pau : , ua hoomau no o H«|okna i kann holo, a iwaena oia holo nna, kuia mui la ko'u kua i kekahi mea, me he mea la he l.aku pelo, a o kuu kua ln ka pele, huli iko la e nann mahope o'u, eia ka o hope o ko'u noho lio ia e pa nei ia'u, mo he men I» ua oi pakolu ko kiekio o hope, i ka omuku. Holo aku la ka huakai i ke kuln, he hnla ka laau e ulu ana, a he Bipi ko laila holoholonn. 1 ko makou holoona, he mnikai, he oluolu na m«a n pau n hiki i Kupan,' he oneanoa koIniln mau kuahiwi, a fn makou i hiki aku ni i ka hule, e moo mai ana kekahi mnu kini, n i ko laua ike anu nini i kn makou mau holoholonn, aln ne laua a holo 'aku In me ka leo aloha mai i nn lio o ninkou, nu,-nti,-nu.

■A lioomaha iki iho la makoa no na minute pokole. Kau hou ne la maluna ona lioa 8010 lo aku la makou, ma ka aoao hileina o Kawainui ieo-makou holo ana ; a ie, kupanaha ka. ikaika a me ke akamai o na leanaka oka wa kahiko loa, i ka uhaa ana i keia loko noi, aia malokoo keia .loko kahi i; ku ai o Makalei, kela laau ona ia e ka i-a, a ma ia wahi nohoi ka lepo ai kaulana o Ka-waioui. (Ja mau no ka ikaika o na lio a pau, aka, o Holokaa, 'ua anemaule iki oia, alh nae. Hoomau aku Ia no makou i ka holo ana, o ke alakai mamua ' a o ka mea aku nana ka liaakai, a. o. na hoahel» aku o ka .mea nana ka huakai, o ke Konohiki aina a me ka lehulehu tnai mahope loa, ma keia liolo ana, ua holo pakahi ria mea a' pau, no ka ololi o kahi alanui, me he mea la, elua kapuHĪ kalaulao kahi i maa i ka hele. ia, ma iii kuamoo m'akou i holo ai. Ua hiki. aku la ka huakai i keleula o Alele, a holo papa aku la makou, me'he mea la bo hoouk'a kaua tna kela aoao mai, a o makou aku ma keia aoao, a o ke Konohiki aina ka Alihikaua. Poai ae la makou ma ia kula, a hiki makou i' Mikiola, o ka hora 11 ia o ke awakea, ailnila" makou i hooluolu iho. ai no kekahi manawa. , ' ..Mahope iho o ke kuu ana o ka o, ua hoonoho ia ka papaaina, a aa hooluolu, iho kela a me keia o ka huakai i ka houpo lewalewa o ka hakahaka ana oia kakahiaka,.ua aia lawa, ua inu a kena, i na mea hoeha opu, a no ka ikiiki loa, ua hiki ole ke kamailio, a ke aka e like me ka mau. " 9 I ke aliiahi ana aku, ua kau aku Ia ka Ia i ;na pali, hoomaka mai la ka hoi ana o ka hua'kai, a iwaena o keia hoi ana, elua mau holoholona o makou i alakai ia laua' ihoma ku ala a makou i hele aku ai, o kekahi he lio,;a o kekahi Le Palaama, a, wahi hoi a ke Konohiki aina o makou i kapa akn ai, he Al»p9. O ke Konohiki e oleloia nei, he wahine ia ua ,00, ua pala loa oia, aole nae he pala _haj>ma, he akamai oia i ka hoio lio, ika pii'na ame ka ihona, aole poloheke, he poiheke wale no, hoomau mai Ta ka hoi ana a hiki i ke kuioa o ka pali o Nuuanu, a hoomanao ae la aa i kekahi wahi mele, a penei no ia : " A. Nuuanu i Malail na ka makani, Nana iho ika lau o ke Kawelu, £ mio ana ika makani o Kaholo, ' Mio a ka laa o ke Ki me ka Hatt, \ Paehu i ka ununna a ka Waahila, Hokiki na waMne noho ann i ke ala." Hoomaka mai la makou i ka pii ana i ka pali, a waenakoou oke ala, hoomaka mai la ke Konohiki'aina e nee ika haelo o kona lio e kau ai, ike koke ia mai la kona pilikia, ua ' moku ke apo opu o kona lio, paa koke iakona lio, a pakele iho la ora mai haule i'ka pal£ I ko makou hiki ana iluna o ka pali, ua ano mai ke ahiahi, a ke hoomaka mai la ka malamalama_o J{a i pc).e_hoike mai i kona liielile ma mai inaao e 'aaa^mHinnV'ae ? o^a moana ; he ao polohiwa ke ano, a ua nani !<>a ka la i ka nana aku, me he okooko la no ke ahi i puhi i ka lani kona ano, he manawa pokole, ua napoo aku la ia. A iwaena oke alanui a niakou e hoi nei, eku ana kekahi wahine me na lei iliraa : makona lima, a makana ae la i ka mea nana ka huaikai, oia hoi o •■. •;" ĪEaikai Lili HemoUle ika la, Xena ke oho o ke Kukui nono i ka la, Jla-n_ka Awapahi noln i ka PalaL'* Ia wa no hoi i lohe ia'ku ai ke o ana mai a ka ipu hula, e haa ana, i ka.inoa o ua o " Maikai Kawaikini ohn ke nana, Ka hemolele oia nka ms ke onaona." A mailaila mai ka hoomaka ana o ka holo o kahuakai, a hiki i ka . Hole laa kohai o Hanaiakamalama, a hookuu iho la i ha luhi o ka* hele huakai ana. A o Holokaa, ua maa no kona ikaika a hiki i ka home nei. Welina. H. Kilohana, Nuuanu, Dec. 20, 1866.