Ke Au Okoa, Volume II, Number 37, 31 December 1866 — HE KAAO NO TONEIAHUANU. Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO TONEIAHUANU.

Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii.

'■ HEJLTI 2. ' Ka mea i haalel'e i ka ihaka'ti 'a mē ka wiwb: ole imua o ku pilikia,' mamuli - o kona 'aliamai a me k'a miaalea loa ma-'k'a olēlo ana. a me ka'hana aoa, i' hāla ai iia pilikia mahope ahe inoau uiinbte paha i hala ae, : lalau iho : lā oia ika niau' oheloi o kana wahi pu panapana, a lawe haaheo ae la oia kon'a lima, e pahupahu ana oia i ua wahi pu 'la iluna' ā ilalo, āka, aole'no nae aiia wahi poka:, h'e 'poūda wale no'. •'iaia no e hanā ana pela, aia' hoi, hooho mai la kekahi mea : ia lakoa : me''ka leo : nui, aho ko kakou' lawe e 'ana ae i ko kakou ola mamua o ka 'imake aha aku ' imua o'ke keiki uuku." : 'A ia lakou noe hooho 1 : ana i nai'ieo,'la'wa i'hapai'aē ai o -Tonaia'fai6 i ka•irā wahi pu ma'kona mau linoā, a'hoopili māi la makona poohiwi, a kau pwlolei aku la oia -imua ona 'powā: Ia wa no'i'haolē like aku • ai-na-powa ilalo.'a lalāu 'iho Ia i ki lakon mau pahi a pau, a oki ae la kela powā- keia. powa i'ko lakou mau' aH, a pau iho la lakou ;i ; ka*make maluna. -o ka honua, a ! waiho-ā'heana ihv> ; la'la'kou a pau;' a pela laf-kou-a pau 'i make ai, aole he asiai lono no-la-•kbu, a lanākila iho'l* ke keiki •uuku Tonalāfāie maiuna« likott ia 'la, ; - tte -ke kani'ole o. kana wahi pu. a imua •ona., a oia ka hope o kd lakou-hana pono ole, a'malāila i waiho ai ko lakou-mau kirio:kupa--paa,- aole'he'mea'nana e? kanu ia'lakou: ' !

A ma'ia hope iho, huli akti ,la o'ra nia: na pakeke a me eia eke o kela powa keia aia h'oi e .waihn - ana ■ ka lakoa 1 r man mooi'he nai wale; !a' : lawe mai la' ōia ia -loa,- a ho-o iho ia' ia iloko-o'- kooa : mau eke ili mahope o koua lio, a kau ao' la' oia maluna o jkooa lio. a hai iho la oia i : kana-"olelo' hope i ■naikino make 'o-na poe' powa, ; ma kd ;i o!eIo :ana, ." 0 ka hnpe-'keia o ka onkou hana,'o ko oukou kino:ke pani, a'o ka : oukou waiwai j imi ai a emnao iho oukōo oo oukou ia 'pwmaikai, aka,' ua-poho;lw>'oukou''roana , o lana ena, a:ke waiho keiki Tonalāfaie ia mea naā kona waihona." A pau kana olelo ana; hooihuli ae la oia lio a holo aku la. Maa■nei e hooaele ai kakoui ka heluheiu ana no na powa, aole e kamailio hoO no- lakōu.' 'Ka Kolo lēhā o' Tonalafaie a ilee iā Toneuhhu~ , . - 'anu, ame ■ko laua'hoaikane ana. ' la ia i ho'lo aku ai imai kahi ana i hoopio ai ina powa mai ka'ululaau akui' a hiki'oia'ma kekahi pali'nui. me ke akaka ole' iaiiaī o ke: e iho aku'ai- a4ra, able no ' oia i lua no ke alanui ole, ua hooīho ak'u no oia i 4cona lio malaila;'a'hiki' oia ilaloi aia hoī e , kahfr' : ana ;: lca'waT,''a niiia' ih'ola ofa| he muliwai ka ! : Kfe maa' inahā' paha "ka loih'i o ua

-oMiiiwai laf a liē : iiriāu ; ' min'uiē paha i'hāla' ia iā, ia wfr, a'a āku lā ,! oiā me ' kōna lio ā 'kau ma : kēkahi āoa'o; a'hele aku ' lā'ōla, ā he māu "mile pāhn i 'hala māhope : pu"kā pono ak'u lā oia iwaho o ka ululaāu, e nahā' piono aku onā'oiā i : ke''kulabākaahale alii o Mesiko; a mālaila oia i # hoomaha iho 'ai ahala' kā hora hookahil'

1"A ma'ia : hape iho : , holo 'nui aku la 'oia me kona 'lio a hiki mā ke_:?jsfānākauhalē, e holo haaheo ā'nā'ōia imua o na māk'a o ka lēhulehu holo okoa a pau, e nana mal anā ia'iā mē kona wahi hulu ulaula e pulelo 'ana i ka makani, a aa u nui no ka haoh'ao o ka'lehulēhu ia iā', : a uā nui konā makaikai ia ina na alānui a pao'mn kāhi ānā'e holo āi,' me ka ninau aku a ninan mai o kela mea keia mea hona, aka, aōle liē mnopopo ia lakou.

: Pela no oia i hoomau ai ika holo ana ma na alanui o ke kulauakauhale, a hē mau hora paha o kona holo ana, me ka nui o na kanaka e mnknikai mai ana ia ia, flae na huaolelo ho nui walē e hauwalaau mai ana ma' kela alanui ketft alanui, oiai, 'he mea hou paha ia ia lakou i' ka ike ana. Aia ia no e holo ana niā na huina alānui a pau, nia hoi, ua holo nui'ka lio, e kuu pau ana i kona holo a pau, mē'he-meā la o " Anemanu " ko luna; a biki mawaho o ka pa o ka hale o Toneiahuanu, ua ku malie iho la ka lio, me he mea la i kohi ia mai kona hiōlo ana, nka, he inea haohao loāia:iaTonalafaie ke ku ana o kona lio, oiai akahi no oia a hana pela, aole no niie i kom'o mai iloko ona k.ā manao huhu i kona lio,

nkn, ua noonoo. iho oia i ka hana a kona lio ia wa, me ke kalele iho o kona lima hema i kona puhaka, n 'ia ia no e ku malie ana me lia noonoo'nui i kāhana ā kona lio i, ku ai.

Aia boi,;pae mai la.keknhi leo malokomai 0 ka pa. iluna o kekahi laau nui e ku ana maloko 'o ua pa la, me he leo la no k* maaii, a loHe keia i 'ua leo nei, ja'.w«\, nana pono aku la oia ma kabi i po-e mai ai, aolo nae oia i ike aku, oiai, ua uhi ia e na lano.na laau, a huli ae la oia ma-o a imamiei, ■ aole he' mnopopo fa ia. aole i liuliaihp, pa-e hou' mai la, no ua leo.nei ma ka olelo o kona aina hanau, a uanei ua leo la i pa-e mai ai iluna o l<a laau ?- ' Nolaila; aole paha e' hilei ia'ii ke hoonnhili ia'oe e ka 'mēii e heluhelu ana i koio Kaaō.ika inoa oka inea nonaua leola 1 p:<ne mai ai—Eia oo ia, o Toneiahuanu n» ia, ka mea<i ! kapa ia, " Ke Kilohanu Pookela o Mcsiko/' A i ke kolu o.kana pane ana;n)ai ia Tonalafaie( nolaila, e ike ,oee ka inea heluhelu i ka laua maa olele; a pane aku la o Toneiahuanu. «' '

" One SUa go o ilu"—TJnuhi ia aku ma ka olelo Hawaii, (Owai oe e 'keia' keiki koa ? ) Tonalafaie, " Ole Sawajo la waho "—Unuhi aka ma ka olelo Hawaii, (Owau kekahi lio hihiu o loko o kaulolaau.) Olelo mai 'la o Toneiahuanu, "Maka po nei, ua moe au', a ua loaa ia'u ma. ka hihio kekahi keiki o like nie oe ke ano kenana'ku, a pela no kona lio*ke keokeo maikai, eholo haaheo ana iloko o ka ululaau, 'Ki'e kti luka nui loa i na 6ea 250, Ine kahi hniu'no e kau la maluna o'kou papale," pela iiO ke aho like loa, me kuu lioohewahew'a ole, a pau nā Bea i ka make imua ona, a '!:au ae la nialuna o kona lio a holo aku la iloko o ka ululaau, ao]e nae au i ike'i kana walii i h'ele aku ai, a ma ia hope iho, huli a'e la' au 'ihope, aia hoi, ike iho la au i ua kiiki la e' ku ai»a iloko oko 'makoiu pa hale 'nei,'me ka nui'loa'o kuu makemake a me ka pihoihoi, a o ko'ii piioho no iala, me'ka pau ole 6 ko'o inakemake no ka'ii moē a hiki wale no i ka wa a|ti i ike āku nei ia oe', a hoomaopo'po iho la au i kuu moe 1 k'eia po, i k'a' like' pu me oe."' A pau ka Toneiāh'uanu olēlo ana, hōlaila, uā hooiaio ihai o Tijnalafaie'i'ka moe aToneiahuanu; a ma ia hope ih6 o'ka lāua kaimailio ana, uā lawē ae o Toneiahiiianu ia Tonalafaie i aikaue ōaoā ia wa, a mauloa'aku, a hiki i ka hopena o 'keia Kaāo. Ma'hope oe e ike ai e ka mea heluhelu i lto* laua mau kiila- ' na ā ine ka laua'hana..

' A Hlo' ae la o Tonalafaie i aikane na Toneiahuana,'ia.wa, wehē'mai la oia i fia piika oka 'pa, a komo aku la laua : iloko, 'a h'ele ak'u ]aua a hiki i kāīiale, iā wa, i ninaiu'inai ai le'e Kiaaina, oia fioi ka makuakane o Toneiahu'ahu, e 'l'ike' me ka liiea i hai ia mamua; hai 'aka la kana keiki,.he aikane nana, a 'u'a lilo 'no'iā. he mēa aiaikai i ka ' manao o na makua 0 Toh'e)aliaanu. "A' hala' paha na la'ēliia o ko Tonaiafaie hoho pu 'ana inē' kana' aikan'e 'aloha.o na īa opiopio, ia'wa, 'h'ai akn !a oja. i kona manao īa Toheiahuariu;' ē hoi oia e hai 1 kon'a maii makua, a ua' aē iiiai'no o Toneia'huānii i kona' manao no ka hora hookahi'. Ma ia hope iho, liioomākaukau 1 iho la o Tonalafaie i kona lio keokeo maikai^' a kau ae Ia 'ōia; ia ia i hooniaka-'ae' ai'e kaa.,' -hele'mai la kana aik'ane (Toneiāh'uānu;) a 'ku ae lamalalo o kona lioj a'haawi-aēlaoia i ke apo gtila ma ka lima akan o Tonalafaie i , : be hoailo■na i pili i ka makuakane o- īoneiahiiann/a o ka pau no iii""Hoofiuli'aē'la'6 •kona:lio'tf'holo aku la; a hāf mai'la'oia: i'ka hoāolelō Kaahēo loa "imua' o si Tonēiafcoann, B 'a penei no ia': ;,; tl Hariosa piniano,'*oe ē kuu iaikanē) hjōTo : aka la' Tonalaifare me''k'a ikaika mii konā hoine.' la'ia i hikiāku ai, aiā ioi kon'a: mau'makua e noho ana no me ; ka hoopdi6a ole ika ' lāua kēiki (Tonalafaiē;) a he mea olioli' loa iaikona mau makua ka ike ana mai i n lia' maka o ka laua keikf, oiai no hoi, he mau 'la' ke k'aawale ana'ku o kona mao' helēhelena inki o'lāua'ko, a oia ho ; hoi Ica" I wa"a Tonalafate'i' olelo aku ai rkoira : mak'uakahē e 'kii 'mal e'hēpai aku'i na eke-ili e kau ana mahope o 'koha'n'eiho-lio, a hefe māf la oia e : līke"ihe'ka !l olēlo : a kana keiki; alawe ae'la'i na' mau eke-ili la. ' r A ia iā no i lawe āe 'āi, 'aia hoi," 'ua oi loa ke kāumahā; a hai'aku'la k'a 'lāiiā keiki i nā olelo e p!li : ana'ia ia nt> na' eke īa, a' pau kā|na olelo ana, iā r wa i wehe āe ai konā makuakanē i ua ēke-ilj lā, aia hoi,"uā' piHa pon'o 'i nei mea v he'clitla; ia : 'wā'i pane 'm'āi āi' t 'kpna makuakane,' "'Ua aihuē pāha oe ? '* Fane aku'la o Tohalafaie, "'Ke aha la ?'"' Wabl ā kona makuakane, " Heaha la ke kumu i loāa mai'ai ia oe keia dala he nui wale ?'' A pahe aku la o Ton'alafaie, "Mamuli o kuū koa a niē kuu akamai niē ka niaalea loa i kā hana ana' īmua' o na Ilio-hāe.o loko o kā ulnlaWu ne ka 'Wiwo olē, i loāā* mai a> 1 ia'u na d»lā." Wahi hoi a kona mākuakane, "loa io pēla/ alailā, ua oi loa āku kou maikai mamua o na keiki a pau. " Ma ia hope iho, hai aku lā o Tonalafaie i ka moolelo no kana hana āna, e like me ka mea i hai iamamua aē nei, a hāi hou aku la no hoi oia i kona manao e hoi°e ; noho me Toneiahuanu kana aikane, a ua lilo no ia i mea maikai i kona mau makua, a oia koaa wa i hoikeike aku ai i ke apo gula roa kona lima aknu, ia wa i naoa iho ai kona mau makua, a iKo i ka inoa o ka makuakano o Torieiahuanu.apane m'ai la ia ia Tonalafaie, '",Ke Kiaaina keia o Mesiko nei, a o kāna keiki, 6ia knu aikane,'' " Ae," walii a Tōrialafāie. A he mau minute paha i hala,' hai aku la o Tonalafāic i'kana mau elelo hope i kona niau mā'kua i ku i ke aloha makua; a pela nohoi leona mau makua. A pau kalakoumau olelo aloha keiki a āloha makua; ia wa koke no i hoohuii āe a'i oia i kona lio' a "holo aku la, a ii'ilei ma le'ahi o'kana aikauie, a malailā 'oia i nōho ih'o ai a liiki wale i ka wa i. hookomo io! ai iloko o ke Kula Alii o Mesikoi Māānei ho hoi kākou ē waiho iki' ai i ke k'amailio ana no Toneinbuanu a me Tonalāfaiē, a maHope aku no e hoomaka hou i'kē .kānāilio āiia ioio laua; a maanei iho no hoi kakou e hoomaka nku'ai i ka hēlu'helu Vna iio Tonciiihulia, ka pua'i ka wekiu'6 Mēāik.op kē"kaikaoiahioē puuwai palupalu o ia wa, a' me' na" maka ,nohenohoa ke nana aku. amena papalina hiobaha lah'ilahi ke ike 'akii) kn nieā hoi liana e uneune ka puuwai'o ka HooAinā o ka'Lei'uiii o Meaik'ō. ā ē ieiaii ai ka mai e noho ai iloko o kona puuwai he' o-nu, me ke kaumaha' o' ka manao, oiāi| ua hoikē ' ihai o ua o'īoneiahulia ikona ināu ano a pau i'ku i ka iini nui, a me kā ano-ir aole nō hoi i kn waiho' ana 6ia mea' h'e mākemake, mai ka' poe o luna a hiki ilalo, oia'haawina hookahi. ' (j&oleipūu.) ' *