Ke Au Okoa, Volume II, Number 37, 31 December 1866 — Ka Ekalesia i hoowahawaha nuiia. [ARTICLE]

Ka Ekalesia i hoowahawaha nuiia.

E oleloia ae e ka poe kue i ko Enelaai Ekalesia, ua Wukulu ia i ke Au ia Edward VI ioa ua kokoke ia koho, aoa.i ka ma-ka. Aka, o ka mauao ana na Heneri VIII i kukulu ma kona lāwe ana ae i ka mana hoohiki ma o na kahuna aku a i ka Pope, e hala auanei ia, no ka mea, aole oia wale ke alii o Enelani i hana pela, aka/ he lehulehu loa, . mamua aku o ko Enelaoi ike ia ana e ko Roma poe ia St Augusetioo a me na lehulehu a pau o na Moi mahope mai oia wa. 1 ke Au ia Edward VI ka haalele ia ana o Roma Pontifical, oia Ka poni ia ana o na kahuha'; a fibokbmo : ia wa tie mau : Rula Hou i ■ hoolaha ia'e ka-mana'o-lea Ahaolelo © ka A. • D. 1549. (Tobia p.- 6.74 a.me •ta mooielo 'a Heyliu o ka Hoopōhopono Hoū ana i ka Ekaleisia aoao 8&) Aka, aole i mau loa keJiooioli ana-,-no ka mea, i ka . wa.-i noho alii ae a"r ka Moiwahīne Marie ma* ka nolīo alii o Enelani, ua hoihoi hou ia ka poni ana o na ■ kahuna e like-aie ka wa maoiua. '1 ka make , aaa.o Marie,,ua kukuiu hou.ae ka .Moiwahine . Elizabeta-i na mea i hana ia e Edward VI. lja loli hou kieia mau .mea a -ke Au ia Caromuela a hoopau ia na Bihopa, a me ke ano o ka hoonohonoho kahpna. ana e ka Aha- • olelo o karA. D.[l(i43a me ka 16:16:.. i(E!na.na ma ka.moolelo Ekalesia a .Collier Buke 2, ! ao'ao;821i < S4S;) :| . : ' f ,'."' . . ■' Aole nae ī mau.loa: keiaLmau .mea/a i ke Au r'noho alii. ai'p iKale lL "Ua hoihoi : liou ia mai na Bibopa, a hoopooopono ia ka Buke no ka Hoomanaiaōā ame x lsa * poui kahuna ana, e like me ka, Hoomana ana o=ko Enelani Ekale'sia i k;k D.' 80jŌ & : hikiā ka D. 1100. Ua kiapāō'ia na'pule ano laa la 'ka pule ana ia JVlarie, ka. ;pule ; ana.:i ka poe Sanetai k'a' hiare ole o na kahuna, a me na manaoio lehulehu .e.ae i kokolo-ae iloko o ka Ekaleaia oiaio e noho aoa ka mana o ka'Pope maluna o,ua Ekaleaia nei o Eoelanū ;

' , Ma na.-wahi e ae. o-Europa he - okoa loa ka .āp'ā^ Ekaleaia. 'Ma eaaoli' i&- ke ano ō ~^^^CTHaS^^i^o^p : jßk ;^esia J . aka, ma Eoela— ,iMihitf xitoacloauiß:Mi Eenpopa, uā lilo i na kangfta kS hooleahuii'anak'e ano o ka Ēkalenele o ko Kalavina ma a me Lutela : ma pīoe-h'na Bihōpa- ole; aihoike ia no manao i kela mau'pepa i hala &e nei, aka, aole pela ko Enelani hāna aoat, i Na iia Bihopa o ka Ekaleaia, na kahuna i;akoa<koa-ponoae, a kuka pu 'me na hoa* 'hanau;me ka'' : poe 'akamai i wae'iār'no ka n.aauao a me ka ike i na moolelo kahiko, a me aa alii iloko o ka Hale Ahaolelo alii a me ..ka Hale.o na.-makaainana i hoapono i .na mea noia-"BooponopoW ana. Norāila ka . lawa pono pia Ekalesia i na mea a pau e hoo<ko ā e hooiaio ia ai e na hoike lehulehu o'na moolelo Kahiki mai ke Kauoha Hou mai a ihiki i kona wa i hoihoi hou ia ai i kona kiilana kahiko. "... Ma ki manao hoopaakiki a'me ka manao hoino wale no keia .mana'o ana -aa Heneri VIII i kukulu ka Ekalesia o Enelani. Ua hoole au i keia mea o ke kukulu ana, a na # kokua pn inai na hoike a pau o na moolelo Ekalcsia a me na.moolelo Civila o Beritania no ia. 0 ka hookaawale ana o Heneri VIII Lia ia- ilio inal' ka Ekalesia Roma, aa hoomaka ae ka nlu ana ae o na ino a pau e hikī ai ke hoike ia, o ke kumu ia o ka hoino ia ana 0 ko Enelani Ekalesia. * Ia \ra,-aa komo mai ka manao ana;e kapae iā na mea ano'konna kahileo a paii o ka Ekalesia.. Ua hoole ia' ma ka aoao kue i kona tnau pono kahiko a kumu* hoi, .a olelo iho la kā poo o ka aoao kue, aole he oiaio o ke kahua, o na papa kahuna ekolu o loko o ka Ekalesia e like meia e noho ana ia \va, ā e like me ka mea mau mai, mai ke kuknlu rnaa a'na o ,ka Ekaleaia i ka wa o na Luna- ' "'olelo. Komo mai la ko Koma mau kahnna, ,'S l ao ia e kā Pope e hele iloko • o Enelani, e paipai ai i na kanaka, he mea ano ole na Bihopa, na kahuna a me na Diakona, a o ka pololei o na' kah'unn wale no rac na diakona. Ua ikaik»ka liaknka ana akeia poe ine ko Enelani poe, a me ka poe e haliai ana mahope o ko Lutela a me ko Kalavina manao, a ua ano huli ka hapanui, aka, aole nae i lanakila. Ua lanakila ka aoao e makemake ana e hoomau ia ke ano kahiko o ka Ekalesia e like rncla, i loaa mai ai mai lie kumu mai. Mai ka -wa o na'Aposctolo a hiki ia wa, no na hana a Koromuwela, o nana ma Pens. arfc. 24. p. 127, " Ua hana ino o Korotnuwela 1 moa e poino ai na mea a pau (oia lioi o ka Ekāleaia,) ina āol6 kekahi puupuu one uuku o ku ana maluna iho o kona kahua." • 0 keiā'puupuu one i olelo ia, oia no ko kahua'o na papa kahana ekolu; a mai aneano io.no e pau, ina i ole ka make e ana o Koi'omuwela. Ia wa, ua uoho alii mai o I

Kale 1., a ua olioli na kanaka e hoihoi hou ae i ke kulana o ka £kalesia e like me ia i ku ui niamna.. - j Aole au e. hooloihi i keia kakau manao o na mea i hana ia iloko o keia wa k.upikipikio o Enolaui a me Europa, aka, ua hiki no ia'u ke pale ae no na inea a pau. e. kanalua ia aua o kona.kulana. Mamuli. wale no o ka manao huhu o na Kahuua Katolika Roina i na kahuna o EnelanU.hoole ai lakou, aole he.-mau kahuna i hoolaa. pono ia, aka, ina lakou e heluhelu pono i «a .manao pale a Courayer no. ka poni pono ia ana o.na.kahunao Enelani, alaila, e pau no auanei ko lakou kuhihewa. He kahuna Katolika Eoma ia no ka Eka)esia p Farani, a no ka hoopaapaa pinepine ia o keia mea e na k .huna o ka aoao Katolika Eoma,..alaila, ua ake oia e.ike i ka oiaio oia mea. Ikona waiholo ai a Euelani, ua huli oia me ke akahele loa i na mea a pau e pili ana i na kumu kue a na kahuna o lakou r ma ?arani ame Enelani; aka, ikona ike ana 1 ke ano imi hala wale o na kahuna o ko lakou Ekalesiai keano.oka .poni āna o na kahuna o Enelani, nolaila, ua kakau iho oia i kekahi Buke i kapaia o na " wehewehe ana no ka poni pololeiia ana o na kahuna o. Enelani, a me ka hoonohonolio lalani ana o. na Bihopa o ka Ekalqsia Enelani." ;.0 keia buke, aole he mea hiki ke pane i na kumu hoike oiaio i.kukuluia e ia kanaka kaauao, a aole no hoi he mea nana i . pane a t lii.kī i ke.ia la. ;Ua kakau ia keia buke ika 1544; a,ole nae : malaila ko?u hilināi nui ana, aka, mamnli o na mea i hoike ia e ka moolelo Ēkalesia. •. Ma ia kahua kahiko ko Enelani Ekalesia e ku. nei i keia wa, aole na ka lima kanaka i kukulu ae i ka la hookahi, aka, mai ke kumu oiaio mai; mai ia Icsu.Kristo a i kona mau Lunaolelo,. a maī kona.ma.u Lunaolelo hope mai a hiki hoi.i na Lunaolelo o.keia muu la. •Aole i hakaliaka ka makalua o ka poni pono ia ana-e.naUma o nakahuna oiaio o Kristo a liiki i keia la, aole i malele ae ka mamala, uaku mau no, a e ku mau ana a. hiki i ka hopena .o kahonua. I- . Nolaila, r ke ha.noli nei au.i kuu komo ana iloko o ,kcia ,Ekalesia i .hopwahawaha nuiiap _na wahi koo, o, kahi Kuokoa; no ka mea, ua akakaia'u kona kumu a me.kona hope, kona .iho ana mai a.biki i keia..wa. r;; .Aole keia i' jlikc ; iDe,ks-poe i;biki ole ia ; lakou ke, haū a ,ke hoike,.mai i k,e kumu o ; ko lakou r Ekalesia, kahi. hoi i...hele. mai ai e.ku nei. Ake manao paanei au aole i hiki i .ka haj>tinui p ; ka poe. e hilinai,. ana ; mahope o ;ka Ekalcsiap na " koo o.ke .Kuokoa ke hahai mai.i.ke ano o.ko lakou Ekalesia." . •. Ina; : bc hiki i kekahi o ka poe i leo nui iho nei ke hahai mai, e laa 'la. o Waha Bama ma,.alaila heoluoluloa.au. .. .. , Aka, ke; hilinai.nei au aole paha e hiki, o ia ka huli ana mahope o kekahi .hoomana me ka ike ole,; aka, ma r ka onoonou ia mea eko ai ko.lakoa manao ma ke ; ano,. o.ko. lakou hoomana ana. . ~ . .He oiaio. ua kakau loihi au i keia kumn manao imua o'a mau.hoa'loha, i ple lakou e ua huli au ma ke.ano hoopilimeaai; no ,ka mea, ua ano kapili ia mai no. hoi ia mea mt:luna o'u. Aka, he mua loa- ka lo.aa ana o ka'u oihana. aup.uni, a, he hope wale mai nei. no ka Ekalesia, e paie ia nei e nahoomana e.ae i hiki .ma;Ha,waii nei. , IJa maka'u kekahi poe e-noho nei me ke kuhihewa. nui, o lilo auanei ke aupuni ia.Pe'iekane, a pela akn, a pela paha .lakou e keakea hele nei i ka hana a lea Bihopa, aka ea. he kuhihewa Joa keia. Aole wahi olelo pili aupuui iki i pili me-Enelani ka ka Bihopa a me kona epau ka.hu na i Koopuka iki, a i ole ia, hai poolelo iki mai ko lako.u ,hiki ana mai a hiki i keia wa. Hookahi wale no mea nui i kela la a i keia la, o ka hoomanao wale no ike Akua, o ka pule a me ka imi i mea e hooluolu ai i ka naau mihi a me ke kauinaha i na hewa he nui. Ke liookuu nei au ia oe e ka Lnna Hooponopono me ke aloha aku i kou ahonui, a i moakaka ole 'keia wehewehe ana iinua o ua mau wahi koo nei o ke Kuokoa, alaila, nau ia e kiko akn. J. Kaimiola. E Ke Au Okoa e :—Moha oe:

Ma ke Kuokoa o ka ln 15 o Dekebama i hala ae nei, oia ka Buke V., Helu 50, o keia makahiki 1866, ua hookomo iho na walii keiki o ke Kuokoa, i keia mau wahi haaolelo rna ka manao pepa alua, penei: " Eia kekahi hana o ua Aha la. Ua heluhelu kekahi kakauolelo i pepa hoike a hoole i kuleana o ka BihopA Enelani ma Hnwaii nei. £ hoike ana no hoi, lie moa kue i na kanawai o na Ekalesia, ke komo huikau ana o na Misionari o na ano Hoomana he nui wale iloko o ke kihapai hookahi. Ma Inia, aole o komo kekhhi Misionari Epikopa, iloko o ke kihapai o ka Misionari Lunakahiko, a pela aku. Aole no i komo ko lakou i na Mokupuni o ka Pakiūka Hema. A ia makou no e heluholu ana i keia, ua lono ia mai, aolo no e kokua ana na Epikopa o Amerika i keia mau elelo Misionari ma Hawaii noi. A e iko no kakou i ko kakou moa eike ai." No ka manao ino o na wabi keiki o ko Kuokoa, i ka Ekaloaia Enelani, ke kuuiu i hookomo ai lakou i ! eia mau moa iloko o ka lakou nupepa, i mea e hoino mau ia'i ua Ekaleaia nei. 0 ko laua wahi opu aloha paha in, a o ko laua wahi naau Koristiano paha ia o houiai ae la, i moa e iko ia'i ua poe nei, o hoinomauianei, ua nele ko makou kokua ia mai e ko na uina e. Ua helo mnkou a molowa i ka hoopuka pinepine loa ia o nei wahi Ekaleaia Bihopa omiluinilu, e kamailio nui la

nei. Ua hele aku kalahea mau ika ihu, ika ike ana i na nupepa haole o hoopuka mau ana ina pule a pau, a e haehae mau ana i ka Bihopa o Honolulu a me kona wahi Ekalesia. Ua ku io maluna o ua mau wahi keiki nei, ka inoa e kapaia nei, " he mau wahi keiki." He ruea mau i kamalii liilii ka hele a loko o Ice ki-o wai olepolepo loi e kaa ai, i meae ku ai ka ehu o ka lepo me ke kalahea pu kekahi, alaila ike iho la i ke iao, a holo aku la e imi i ka mea kupono e pau ai ke ino. . E like me ia laua i hana iho nei i keia mau olelo maluna, a e like me ka olelo ao maikai aka makua i kana mau keiki, " mai hana I olua pela," a hoopuka ae i na olelo wahahee, I epa a me ka hoopunipuni,| na mea pili i ke ano o. ; ka "lepo." ; Oka olua mea i olelo ai ma ka hapi hope loa oko olua inanao pepa, ua pau ke kokaa ana o na Epikopa o Amerika i keia mau elele Misiouari ma Hawaii nei," he hana apuhi wale no ia na olua, ahe makanl A e pono e hoopololei olua i ka olaa olelo ana, o ike ia auanei olua he mau wahi keiki kolohe. Pe hea la e ku ai ika oiaio keia ? No ka mea, e hoouna hou ia mai ana.he mau Kahunapule hou elua, no ke kokua ana ina hana a ka Bihopa. No ka mau o keia hoino ia oka Bihopa ame kona Ekalesia, ke-kumu o ka ikaika loa oiaaoao ma Amerika a me Enelani, i ke kokua ana ia ia. Ina kakou e waiho malie ia lakou, alaila, aole e ike ia mai ke ano o kona noho ana ma Amerika a me Enelani; aka, aole nae oukou e ana m«i ana.ika meo mau ana i kahi puu opala e waiho mai ana imua o ko olua maka, a.o ka makemake aku la no ia e ohikihiki me kahi iaau, i mea e ike : ia ai kona ino. He keu. oka hoopailua ole.O ke ano o keia kokua ole o na • Bihopa o Arnerika, aole loa i like me ka mea a ke Kuokoai hoolaha ai. I.ka holo ana oka Bihopa i Amerika, ua ae mai ka Ahahui£ihopa holookoa, ekokua lakou i ka Bihopa o Hoaolulu, me ko.lakou ikaika a pau. Ano ka ike ana o ka, Bihopa o o huika-u auanei ka hana.i pili i ke anapanio kona manaßihopa mawaho ae o : ke kaha kupono 6 kona Ekalesia; nolaiia, ua nonoi aku oia, e haawiia ia ,ia i puu dala okoa, mai ka haawina nui i ko .na aina e. Ua ae ia keia, aua : peta. Ua kokua ia no ka >Bihopa ma kona manao ana, a ke .waiho nei ma ka limao ke Komite a ka Bihopa i. waiho aku ai ia puu <lala i hookaawale ia ae mai. ka haawina noi iko oa aina e. . No " ke kuleana ole:o na Bibopa Enelani xna Hawaii nei." iike loa .ia <me ko na Parisaio: huhu ana'i ka Mesia, i kona wa i> i komo aku ai iloko,o luda e kuhikuhi ai i ko lakou hewa, me ko lakou olelo aku ia lesu, he kanaka oia e hele mai ana e kue i ka pono -a me ke kanawai kahiko o ke Akua.

. . Ina pelaka manaoaaao. ko Amerika poe Kumu.Misionari,.alaila,. e.ku ana.no ,hoi ma* luna o lakou keia ninau hookahi. Heahaiioi ko na Kumu Misionari Amerika kuleaua Hawaii. nai ? No ka mea, mai paakiki no hoi ko lakoa ae ia ana e pae mai, e.ole o Olohana, ka mea i bai aku i na alii ma Kawaihae, "oia Akua haokahi no'," ka n.a Kumu Misionari Amerika i kwe mai nei, me ka mea a Kamehameha J., j[. olelo ai.me Vanekouva, e hoouna mai i mau Kumu i Hawaii nei. Ua ane komo hewa bo hoi na Kumu Misionari AmeTika ia wa, a ua kupono ; no ka hoole ana o Lihioliho ia lakou. Ma ka mana wale no o Kaahumanu.i ae ia ai na Kumu Misionari Amcrika e noho iloko, o kahi a 'lakou e olelo nei ua komohewa mai, a ua kuleana ole na Kumu Bihopa Enelani ma Hawaii nei. No " ka Ahahui Ananekelika o Amen'ka," anei nei aina o Hawaii nei ? A n.o lakou anei ke kuleana hiki ke olelo, aole no he kuleana o leela a me keia ano Hoomana ma Hawaii" nei ? No ke aha la ko lakou mea i kue ole iii ika poe Moretnona e like me keia? Me iiemeJla,' ke anohana kuleana mai nei ua " Ahahui Ananekelika nei," make ano kaili aina,. o like, no me ke kuko o kekahi poe o lnkou e noho mai nei maanei, e lilo keia wahi Aupuni ia Amcrika. E! "Ke hana io mai uei ka Maleka." Eao kakou i keia mau mea e hana ia mai nei no kakou. "Ke lawe « nei na iwi o Hilo ika wai." Ke ho-o liilii ia mai nei oa kuleana e hiki io mai ana ia mea " Alaila ! E alaila !! Aloha oe e Hawaii." Laadkūnu.