Ke Au Okoa, Volume II, Number 38, 7 January 1867 — HE KAAO NO TONEIAHUANU. Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO TONEIAHUANU.

Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii.

HELU 3. Ka Mooleh o Toneiahvlia, ka mea i kapa ia ka pua i ka leekiu. Ua banau ia o Toneiahulia ma ke kulannkauhale alii o Mesito, he kaikamahine oia noloko mai o ka ohaua alii .oia aina, e like paha me Pauahi ame Kamakaehn ma, ma ka hoohalike ana, ke ole nae au e ki'.hihewo, a i na hoi he kane, alaila, e likepaha me Lunalilo a me Kalakaua ma, pela ko Toneiahulia kulana ame konaman makua. Ua olelo ia ma keia Kano, he kaikamahine oi ioa aku oka ui a me ka nani i ikeīa ma ke kulanakauhale o Mesiko, mai na'iii a me na makaainana, aole ona lua iloko oia lahui e like ai, nolaila, ua kui aku ke kaulana o. Toneiabulia iloko oia kulanakauhale, a oalilo iai mea hoouluhua. i ka manao o na ' mea a pau, o ka poe pilipili alii aku no, o lakou no ke ike lihi nku ma kahi mamao loa aku, aole aae no ka wa loiliī, noloko o na minute pokole loa. I ka lima paha o kona mau makahiki a me ka hapa,.oia paha .ka wa i. hoomaka ia ai ke kukulu ana i ka Halekula Alii, e like me ka olelo aka Moi. A lohe ia ia mea iwaeoa o na'lii a me na makaainaoa, a ma ia hope iho, puka ae la ka olel.o hoolaha alii maloko o ke kulanakauhale alii o JVlesiko, a ikeia e na mea a pau loa, nolaila, ua kaulana ka olelo hoolaha alii ma na wahi a pau o Mesiko, me ka uku kiekie loa o ke kumu kuia nana e ao. Nolaila, ua hiki ole paha i na makaainana ke hookomo i ka lakou mau keiki ilokookeKula Alii. Ma ia olelo hoolaha a ka Moi, ua lana mai ka manao o na makua o Toneiahulia e hookomo i ke Kula Alii, a ua holo ia mea ia laua e hookomo i ka laua kaikamahine iloko oia kula. A maanei e waiho ai ike kamailio ana no Toneiahulia, e huli ae kakou a kamailio no ka Hooilina o ,ka Lei Alii o Mesiko, a me kona kaikuahine. Ka Moolelo no Jtrapunila ame Tonciaaineti. Ua hanau ia o Arapunita he keikikane ka mua, na ka Moi o Jlesiko, a na Toneiaaineti 1 pani aku kona hope he kaikamahine. Maloko oka Halealii ma ke kulanakaahale alii o Mesiko, he mau keiki maikai no ke nana aku, oiai, ua hai mai no ko laua mau helehelena ina kulana oke alii maoli. Ua hanai ia laua me ka malamn maikai ia a hiki wale i ko laua mau la i hookanaka makua ae ai, e like me ke ano mau o ka malama ia ana o na alii, aka, aole nae he like o ka manawa i hanau ai o keia poe nona keia Kaao. A maanei oe e ike ai e ka mea heluhelu i ko lakou

komo ana iloko o ke Kola Alii, e like me ka olelo hoolaha alii i ike ia mamua ae. Ka hoomaka ana e komo iloko o ke Kula JUii o Mesido. I ka la mua i hai ia, ua hookomo aku ka Mol i kana oiau keiki elua, oia o. Arapunita a me Toueiaaineti kona kaikuahine; i ka lua 0 ka la, oia ko Tooeiahulia la i komo aku ai 1 ua kula la, i ka wa i ike mai ai o Aiapunita ia Toneiahulia, na like kona punwai me na ale o ka moana i kupikipikio i ka makani nui, a' pela ka mau ana .oia hana ia ia a hiki wale i ka puka ana aku mailoko aku o ua kula la; i ke kolu o ka la, ia Ia i komo aku ai o Toneibhuanu me kana aikane o Tonalafuie ke keiki o ka papa haahaa loa, ia laua i komo aku ai me.ko laua mau aahu i haoa ia a lil<e loa me ka nani a me ka maikai, e like no me ka punahele i ko laua mau makua, oiai no paha, he keiki makua, na wai hoi e ole ka pailani aku, a ma ko laua mau hulu o ko laua mau papale ko laua ano-e, he hulu ko Tooeiahuanu i pupu ia a paa, e luhe ana iluna o kona papale, o kela ano hulu keia ano hulu, a o ko Tonalaf«ie hoi, aia oo oia e pipio ana me he anuenue la. Ia laua i komo aku ai, aia hoi ke kumu ua ku mai iluna, a hele aku la iaua nei a hiki. malaila, a unuhi aeja o Tonalafaie i ka palapala a ko laua makuakane, a haawi aku la ma ka lima o ua kumu la, a nana iho ]a oia a pau kanenaana. A kau aku la oia i ua palapala la maluna o ke Pakaukau, a wehe ae ia oia i ka Buke kakau inoa, hai aku la no hoi laua nei i ko laua mau inoa, a hoopaa iho la ke kumu i ko laua mau inoa iloko o ka Buke, e like paha me ka rula mau i na kumu ao. Ia wa, hoonoho mai la ke kumu ia laua ma na noho pakahi, oiai, ua mahele io na noho o loko ma ke kau nna i na Helu, e like paha me keia.* Helu I—No Arapunita meToneiaaineti. Helu 2—No ka ohana 'alii, Toneinhuli. Heln 3—No ka poe : |>ili alii a pau. Helu 4—Nona Kuhina nui a pau. Helu s—No5 —No na Luna nui o ke aupuni. Helu 6—No na Eiaaina—Toneiabaanu. Helu 7—No ka poe Hanohano a wniwail Heln B—No na makaainana—Tonalafaie. Nolaila, e like me ka rnea i hai ia maluna ae nei, mnluna I«kou oia mau noho i nohoaia hiki vrale i ka pnu ana o na makahiki eho, a oia lioi ko lakou puka nna aku mai loko aku o ka halo o ka ike i ao ia ai lakou. Maio la a Toneiahunnu mn i komo aku ai iloko o ka Halekula Alii—o Arapunita ka mua, na Tonulafuie i pani aku, alima wale no ko lakou nui iloko oia kula, aole he mea mahope mai olakou.,, A mn ia pau ana o ko olelo a ke kumu ia lauA i na ru]a a ine na Kanawai o ke kula, a kuhikuhi mai la ke kuniu ia Toneinhuanu i kona noho, a pela no hoi o Tonalafuie, a ia laua i hele aku ai a noho iluna o ka noho, ia

wa i haawi mai ai o īoneiahulia i kona aloha ia Toneiahuanu a me Tonalafaie, a pane aku aku la no laua e like me ia huaolelo; ma keia aloha ana mai a Toneiahulia ia Toneiabuanu ma, qa lilo ia i mea pono ole i ka manao o Arapunita, oiai, ua olelo iho oia ia ia iho, " no keaha la hoi ka mea i aloha ole mai ai o Toneiahulia ia'u, oiai, owau ke keiki ponoi a ka Moi, nolaila, aole he mea nui eae ma Mesiko nei, owau waleno;" pela o Arapunita i olelo iho ai ia ia iho. Ua haawi mau aku 0 Tooeiahulia i kana mau olelo imua o Toneiahuanu a me Tonalafaie, no ka hoopuka paha o Tonalafaie i na huaoleio lealea loa roa ka olelo ana, oiai no hoi, o ka Tonalafaie hana ia i ike, oiai, ua ike oe e ka mea. heluhe--1 kana hana imua o ka pilikia i hiki mai ia ia, pela ka mea i hoike ia mamua ae neL Aole no hoi o Tonciahulia i haawi aku i kekahi hoaolelo hookahi ia Arapunita, mai kona la i komo mai ai a liki wale i ka puka ana aku mai ke Kula Alii aku. Ika elua o na mnkahiki o ko lakou noho ana iloko o ua kula la, aia hoi, ua pii mai ka ui launa ole o Toneiahuanu, a pela no hoi o Toneiahulia; ma ka nana ana aku i ko laua mau helehelena, na like a like laua, aole i oi loa ae kekahi o laua mamua, nolaila paha i kapa ia ai ko laua mau inoa kapakapa, Toneiahuanu i kapa ia—Ke Kilohana Pookela o Mesiko, o Toneiahulia i kapa is—Na pua i ka : wekiu, nolaila, ma ia hope iho, ua imi wale o Arapunita i kahi e hiki ai ia ia ke kamailio pu me Toneiahu!i, aohe nae e hiki, aka, ua pane aku no oia ia Toneiahulia iloko o ko lakou wa hoomaha, aole nae e hiki ia Toneiahulia ke pane mai ia ia; heaha la ia i kona manao, ua like paha me ka huaolelo kaau o Hawaii nei, "he opala ua hoomau aku o Arapunita i kona manao nui ia -Toneiahulia a hiki wale i ka pau ana ona makahiki eha, me ka manao ona e lawe ia ia i wahine mare nana, nolaila, pehēa la e lilo mai ai iaia o Toneiahulia la, oiai, ke ike la no oe e ka mea heluhelu ike ano maoli, nolaila, e hiki paha ia kakou h'e hoomanao ae i ka ka poe haku mele, penei ka lakou : "E hele oe ma Ewa, He Kikane kou moku." Nolaila, ma keia kuko nui o Arapunita e lilo o Toneiaholia ia ia, ua hoohoka ia oia e ua kaikamahine puukani la oia wa, nolaila, ma keia wahi e wehewehe iki aku au ia oe e

ka mea heluheln, aia mahope aku e ko ai keia manao o Arapunita, pela iki iho hoi, alia oe e pūlale mai e ka mea heluhela, oiai, eia no kaua i ka nuku o Mamala, aolei ha!»ioai i ka bele boe o waho. l ke kolu o ko lakoa maa makahiki iloko o ke Kula Alii, ia wa i hoopuka aka ai o Toneiahulia i kona nianao ia Toneiahuanu maloko o kekahi palapala i kakau ponoi ia e >kona lima, a penei ua palapala la : Ia oe e Toneiahuand ) Ka Lei Alii īloko o kuu pnuwai; J Aloha oe: Mamua o kou ike ana i keia palapala, e haawi iho ai oe i kou aloha i ka mea nona ka inoa i kau ia malaio iho me ka hoopunipuni ole, oiai, o ka maka mua keia o ka'u palnpala ia'oe, aka, aole au e hooloihi wale aku i ko'u manao i ke kakau ana aku ia oe, ; nolaila, ke hai pokole nei no aui ko'u manao, ke loaa ia nae hoi ke aloha iao ka'u palapaia ionua o kou mau maka, a ina i lealea kou naau no ka'u noi ia oe, alaila, ua make pono keia manao o ka hai ann aku ia oe, a ina no hoi aole, alaila, e hoomaikai mai oe ia'u mamua o kou haehae ana i keia palapala, oiai, o kaua wele no kai ike, a penoi ua manao la. Owau o Toneiahulia, ke makemake nei au e lawe ia oe e īoneiahuann i kane mare na'u ma ka hoopalau ana ke hiki aku i ka wa kupono ia kaaa, ke ae a hooko ia mai hoi e oe, oia iho la. Owau no me. ke aloha. Na'u na T<'Neiahdlia, Kekahi Haumana Kula. - Halekula Alii, Kulanakauhule o Mesiko. Ke ike la oe e ka mea heluhelu i ka manao 0 ke kaikamahine Toneiahu)ia i kakau iho ai ia Toneiahuanu; a pau keia palapala i ke kakau ia eia, opiopi iho la oia i ua palnpala la, aho o iho la oia iloko o ka pakeke o kona lol.e komo, aole nae oia i hnawi koke aku i ua palapala nei ia Toneiahuunu, oiai. eia no iloko o ka wa knla, aka, ua kali malie iho oia 1 kona manao haawi a hiki i ka wa kupono, oia paha na. ininute hoomaha o.ke awakea, e like me ka mea mau ina kula. Ikawa a lakou e imi ana i na haawina o na palapala i haawi ia mai ia lakou, e like me ka makemake o ke kuma', a ma ia hope iho, olelo ae la ke kumu e hoomaha no kekahi mau minute pokole; ia' wa no i puka koke aku ai ke keik' alii a me kona kaikuahine mamua, a mahope aku o Tonoiahuanu ma a me ke kumu, a mahope loa m»i hoi o Toneiabulia, oia no kona wa i hele ai a ma ka noho o Toneiahuanu, a rna kekahi palapala kula a Toneiahuanu .e kau ana, wrhe ac la oia a ho-o iho la i kana palapalo, a hele loa aku la oin a puka iwaho, aia hoi kona mou hoa kula e paani ana. Iu ia i ike aku ai.i kona mau hoa. kula e paani ana, oiai, e kani ana ka a-ka a ke ki alii a me kona kaikuahine, a o Toneiahu> anu hoi a me kana aikane Tonalafuie, e ku malie ana no laua malalo o ke. kumu o kekahi luau, a pela no hoi o Toneiabulia, oia no ka manawa a Arapunita i kahea mai ai ia Toneiahulia, aole nae i pane iki aku o Toqeiahulia ia ia; paln a paknlu, kana kahea ana ia ia, aole no oia i haawi iki aku i kona leo mn ka pane ana aku. Oia k.a hoomakn ana 0 Arapuriita e kahoa ia Tonciahulia, me ka manao la hoi e pane ia mai ona, aolo ka auanoi; a no ka pane ole aku o ua kaikamahine 01 kelukela nei o Meeiko, ua lilo ia i mea ino loa iko Arapunita puuwai, a oia no kona hoomaka ana e ohumu ia Toneiahulia me na manau kuko ino he nui wale, me ka manao e ko kona makomake. (Aole i pau.) I