Ke Au Okoa, Volume II, Number 40, 21 January 1867 — Ma ka Lai o Lele. [ARTICLE]

Ma ka Lai o Lele.

Haalele iho ko oukou hoalauna i ke kulanakauhale o Honolulu, me kona kalae malie a pau, a naue aku e ike i ke kulanakauhale Aliiwahine o keia mau pae moku. I ka pae ana aku iuka, ua lulu lima aloha ia mai au ena kamaaina makaainana aloha oia aina me ka pumehana, a meka oliolio na maka i ka launa hou ana. 0 ka mua o ka mea i lana mai ai o ko'u manao, o ka hole ana aku e ike i ke ko, a me na wili ko oia kulanakauhale. Ma ka lokomaikai oka Mea Hanohano P. Nahwolelua, ke Kiaaina oia Mokupuni, ua haawi lokomaikai ia mai au i ka lio, ahoomakaaku lamaua me W. J. Noa, ke Kakauolelo a ke Kiaaina o Oahu, e hele aku i ka makaikai. Ka Wili nui o Lahaina. 1 ka hiki ana aku o mana ma keia wili nui o Lakaina, ua hookipa maikai ia maua me kuu hoa hele, e Kale Leta (Charles Lake,) ka luna eana e hooponopono i ka wili. O Mika Uki no hoi kekahi i hele mai a alo'na, a hoikeike mai ia maua i ke ano o na mea a pau oloko oia wili. Ua lana ko maua manao i ka ike anaaku e eleu mai ana na keiki kupa oia aina. E paila ko ana kekahi, e hoomaalili ana kekahi, a e hoomaloo ana kekahi, a e hoopulu ana kekahi ika wili me ka aila. E pauma ana kekaki i ka malakeke, a e hoopiha ana keleahi ike ko iloko oka pahu. Ua piha na lima 0 kela mea keia mea ika hana. Ona wahine, he hana okoa no hoi ka lakou hana, aole nae i ku iki iloko o ko'u manao ka hookauwa kuapaa ana i-ha wahine, aka, me he mea /a nae, i ka noonoo naauao ana o ko laila poe, ua pono. O keia poe wahine, wahi aka ha-ha-i mai a kolaila poe, he'poe i hookuonoono ole i ko lakou noho ana, a i ke ano o leo lakou kulana maikai ma ke anowahine. He nui ka ona a me ke inr>, e hanaia ana e keia poe wahine. Ua hooikaika aua luhi me ka manao ole e hoomaopopo i ke ano o ke ola a me ka noho pono ana me ke kuonoono. He lana no nae ka maaao he pau no keia mau mea i ka malama ia, a he hiki no ke hooj)o--lolei, ke manao ae na Makai a me na Luna m*kua o ko lakou uhane, e kiai a e malaina pono ia lakou, i ka lilo ana i ka auwana a me ka hoike pololei ana aku ia lakou, e malaoia 1 na hunahuna liilii no ka hana luhi e hana ia ana mai ka la a po. f Ka Wili Uūeu. - Aole maua i makaikai nui loa i keia wili, aka, ua hele nae mana a kahi o ke Kakauolelo, oia o Mi. Maea, (Mr. Mayor) a nana i haha-i mai i ke ano o kolaila wili a me ka hana ana. oka makau nui o kolaila poe, no ke poho o kaJHni o Waleka a me Alani, ua hai ia aku ia lakou. Aka, aole nae he kumu ia e makau ai ka wili unku, no ka mea, he Hui okoa kaHui i aie mai ai kahi wili uuku. Ko Lahaina auo. Aole i waiwai ko Lahaina i na wili ko mahu, ame ka mahi ana '" a ko. He oiaio, ua nui ka ikaika i holAe ia e na makaainana o ia wahi ika nw'"»'. a ka, aole i ikeia ke ano o jte kiwnoono o na kanaka oia Apana "e like <ne ka nui oka waiwai iloko o ke ko e ike īuaka ia aku ana. Ua nui ka waiwai ma ke ko, aka, ua uuku ka pomaikaii loaa maoli i ka poe mahiai. He nui na ano e hiki ai ke hoopili ia'ku no keia pomaikai. Oka poe maauauwa kekahi mamuli*o ko lakou hoopii ino loa i ka ai, he kumu no ia e make ai ka poe lima hana, no ka mea, ua pau ka hapanui o na kanaka i ka mahi ko me ka manao ole e mahi pu i ka ai i mea e ola ai ka opu, aka, ua mahi wale no, a hoolilo i ka hapanui o ka aina i ka mahi ko ana, aia hoi, nele iho la ke ola ana, a ka-ka aku ke ola i ka ihu o ka auwaa o Molokai, Lanai, a me na wahi e hoomau ana i ka mahiai. £ like me ka pii ino oka ai, pela no hoi ke pakaukau kuai ia. Oka ia hapaha ma Honolulu, ua lilo ia i ka hapalua a i ka eleolu hapaha dala malaila. Ma kekahi ano, ua like ke kuai ona o ka ia makamaka me ka ia maloo. O keia pii ino ana o na mea kuai i ka wa i waiwai iki ae ai ka aina ma ka mahi ko ana, he kumu no ia e nme ai i ka loaa a ka poe lima paahana ma ka wili. Ina e hiki iho ina ahiahiPoaono, i ka wa e ohi ai ke' dala uku hana ma ka pule, ua ane lilo ka hapalua oia uku pule ia ahiahi hookahi no. Oka ne mai o kahi makuahine, a o kahi keiki, pela hoi i kahi luaui makuakane, o ka wahioe, o ka lilo i na wai hoomaemae maka oia kaona o na ahiahi Poaono, iluila iho la no oe a " pepe i k'a lomia e ka inu wai." Koe aku la kahi lioenn oia hoi ana aku i k? hale, ua koe uuku loa. Noloila, mamua o ka pau ana ae o ka hebedoma e hiki inai ana.'ua pau e no ke dala i luhi ia iloko oka ikaika ika pule i hala ae. No ka- nele i keia pule, aie hou no, a loihi ka noho ana iloko o ke pookoi no kn aie. O kekahi kumu o lea pomaikai ole o Lahaina, o ka ume nui o nn Halekuai i ke dala a lawe i Honolulu nei, me ka ae 010 i na palapula kikoo o ua Hale wili ko e lawe ia malaila. Ina pela i hana ia ui, alaila, e paa mau ana ke dala, a e holo nna mno a maanei iloko iho o Lahama, aka, no keia lawe muuia me ka ume nui i na dala o na wili a loihi ina Honolulu i ka hoi liou ole aku, nolaih, ua ano wi ka aina i ke dala ole, n o ke dala hoi<> wale no i ka lima o na kanaka ke nno kuai ke iko ia aku ana. Aole ho dala paa e waiho ana iloko.o ka opu o ko kumu waiwai, oia hoi ke kulanakauhalo o Lahaina.

0 ka nui o ke kuinukuai o ke leo leekahi kumu e holo paoioi ai ka hana wili ko ma Lahaina. oka mea kupoao, i hookahi wale no wili malaila, alaila, puka ka hana ma ia wahi uuku. Ke ike maka ia nei no ka hakaka a me ka paonioni o na wili elua, a aia o ka mea e hiki ana ke wili mau oia ke puka ana, aka, wili kekahi a hoomaha kekahi, aia hoi lilo na la i nolio wale ia i mea poho. Poho ika nui 0 na lilo i ka wili ponoi iho, a poho i ka oui o na lilo i uku mua ia ina lima paahana. O ka mauawa i manaoia ai e hoihoi mai ai i kau wahi lilo o ka wili, ua lilo ia mau la e ume ana i !(a loaa. Iloko oia manawa, oia hoi o ka uku hoopaneei uku ia ai no na daia 1 hoaie ia i ka wili, no ka hooholo ana i kana hana, ua lilo ia i helu paluaa kaulele no hoi ma ka aoao o ka wili. He kaumalia e hiki ole ana i ka wili ke hookuu aku ia ia me ka lealea. *" 0 ka puka ole o ke ko e noho nei i keia wa. 0 ke kumukuai o ka pnona he ekolu a hiki i ka eha kenela no ka paona, o ka lilo i ka pahu, hookahi keneta, o k- lilo i kamoku, hookahi keneta, ka lilo no ka halepapaa, hoe'.eahi keneta, ka uku o ka mea uana e kuai aku ma Kaleponi, o ka no ia a ua a-no hiki 1 ke ko'imkuai kalepa liilii ke kumukai o ke ko ke hiki ma , l £iileponi. 0 ke aha aku>la ka puka oka poe wili ko. oke kumu no ia e poho ai o ka wili Nolaila, o ka pono o ka poe mahi ko ma keia hope aku, o ka hoeini i ke kumukuai o ka eka ko. Na ka poe dala hoi kekahi e hoaie ana i ke dala, i mea e emi ai na lilo o ka mahi ana aku a hiki i ka wa e ulu ai, a e |>au ai ka luhpnui ana. Aia a emi keia maa mea, alaila, pono ka hana a ka wili, maft ka loaa o ke dala, a mau no hoi ka hana, a pii ae ka waiwai oke Aupuni; aka, ioa e mau ka pii o na mea a pau, v me ka hoohaahaa ole ia, e poho ana ka wili, poho hoi na kanaka iloko o ka palanalelo, a me ke Aopuni. Pomaikai ke puhi na wili ko ika rama. lloko o keia mau mea a pau e ioaa ana i na kuinu e wniwai ai keia Aupuni, a e holo ai ka hana imua, he pono ke aeia na wili ko e puhi i ka rama. Ina eae ia ka Palapala Laikini puhi rama, i na wahi mawaho ae o ke kulanakauhale o Honolulu nei, e oleloia paha iloko o na wili ko a pau o keia pae aina, alaila, e pii hou ana ka pomaikai i oi ae mamua o ka manawa e hana wale ana no na wili i ke ko, me ka nui o ke poho. No ka mea, o ke ko e ike ia nei, no ka emi 0 ke kumukuai, he lioihoi polio ia ao ka wili, na lima hana, ke da!a i hooliloia ai, a me na lilo o kela ano. keia ano, aka, oka malakeke e kiola waleia nei, a e lilo nui ole nei no ka haahaa o kona kumakuai, e pono e hoolilo ia 1 raina. Ma ka hoolilo ana o kekahi wili, a mau wili pahai,. e hana i keia waiwaī i kiola wale ia, i waiwaiano hou, a e loaa auaneika .. • oiā aku jana"mea wili, ae r poooaiK.»' 'mākau olē hoi i ka hoaie ana a me ka hoopaki ana i ke dala ma o a maanei, no ka hoomaikai ana i ka wili, a me ka manao ana e hookuonoon o i na kanaka hana o kona wili, i kuinu e noho paa ai kona kanaka a mau kanaka hana paha me ia. Ke pomaikai ka ia wili a puka ka waiwai o ka mea imi loaa, o ke ola ae la no ia o na mea a pau i pili no ia wili, a pomaikai pu me ke oupuni holookoa. E pono no mamua o ka ae ana ae i ka Palapala ae Puhi Rama, ke kau i ka hoopai ikaika maluna o lakou, he $10,000 a lie §20,000 tausani dala paha ke ike ia'ku e kuai ana a e hoolilo lakou i keia r.ima a lakou i puhi ai i na kanaka Hawaii, a i oie ia, e kuai ana paha me na hale kuai rama liilii o na wahi a pau o keia pne aina, i kumu e maluhia ai lakou i ka uhi ana i ke kanawai, a i loaa ole ai no hoi ka rama i kanaka. E hana ia keia mau mea a pau, a paa ka maluhia o «ke kanawai a me ke aupuni, alaila, ae ak'u e puiii ikaiama. Aoleo keia ae uha e puhi, he kumu ia e ae ia ana kela mea keia mea e Puhi Rama. Aole loa! Aka, e honmalu ia no keia ae ana o na wili e puhi rama e like me ka ike kupono no ka malama ana i ka maluhia.

0 ka manao ana ae, i kahi olelo kahiko. i na e puhi in ka rama, alaila, e pau ana ka lahui, a e loaa wale ana ka rama i kanakn, a e pau ana i ka ona, a uhnuha, a ilihune, & oia mau olelo lapuwale a pau. ua lilo ia i hua-moapilaw. Wo ka mea, ma Honolulu nei, pela no i wnnaua ia ai c na-kaula akamai o na Kau Ahaolelo i hala, aka, i ka wa i ao ia ai, nole wahi mea i poino iloko o ka ae ia ana e puhi ia ka ramn ma Honolulu nei. Pahu ne la ka hua o ka wanana, a kahe mai !a he wale wnle no! E pono e ao ae ka poe manao paakiki, o ke ola a me ka mnke o ke aupuni, aia iloko 0 ka 1010 o ka waiwai, a e pono ke hoololi ae 1 ka manao a nana malie iho i na kumu loaa ole ai ka waiwoi i keia oupuni, a e ike no auanei lakou nn ka hiki o na kanawai a lakou i hona ai. Aka, ua ka ia no nae i ke kino pakahi o keh mea keia mei i komo iloko oia manao hookahi, mnmuli o ka lakou hana, na opa-pu ka poe i like ole ka manao, me ka poe i anunu iho no lakou wale no ka poinaikai. No na Kula Me he mea la ua hala ko ī nh<iina!una mnu ln ihope, a o na Kula Eneloni o Lalminn-I.ilo ke holo ana imua. Aolo nu i ike i ke aknmai o na hauman», ako, ina ka lolio mni i na mnkun, un lann ko lokou manao. Ua hele no nne e mnknikni i na kula & ka poe Vilikini Enelani, a ua holo no kn laknu mnu hana. He knnahakumamakahi haumano knikamaliine ua akamai i ka olelo Eneloni, n akamai i kahana, ,Aiana, lioloi lole, kuk», a hana i

kela hana keia hana e kupono ana i ka wahine. Pela no hoi me ke kula kaikamahine malalo o Rev. Mr. Mason. Ua pomaikai ko aupuni ke nui na hale kula o keia ano ma na wahi a pau o keia |)ae aina. Minamina au no ka pokole o ka manawa i !oaa ia'u, no kuu ike ole ana ia Lahainaluna. Aka, ua ike au i ka eleu loa o na keiki i hflo pu mai ai makou ia po maluna o Kilauea mokuahi. No Inkou ka mau loa ia no ko lakou akamai lua ole i ka Himeni. Ka-uluolele. PūAKOLIKO MANŪA > Kahehuna, lan. 8, 1867. ) E ICe Au Okoa ; Aloha oe I!jko o keia mau la, ua lohe ia kau mau mapuna leo aloha i kou lahuikanaka holookoa; e kani kuaao ana i na paiaa o na moku, e kani keke kekeu ana i na popoiao o na kanaka a pau, a o na ano kanaka a pau. Heaha la ? Ua haule mai ke kuaua o Ikuwa, ka malama kapekupeku hala'le o ka hekili, e kohakoha e eina ai ka pohaku oka Makalii, ka pohaku kuikahi, kui pamaio—Ke kuaua iloko o Kaelo, e lioeelo ai eloelo ka aina—Ke ninau nei oe, Owai ka mea anoano ? Owai ka mea lau uala ? Owai ka mea i lako i kahi pohuli maia, huli kalo, huli wauke ? Ina no hoi he mau hua anoano no Kahiki mai; e hele mai no: Eia ke pulu ma Kawaiahao, he kihapai nui, ua hoomakaukau ia kekahi e kanu ai; na ka " Ahahui Honolulu." Ke la no ke ;.kua pehu, ua noho wale i uka o Waiahulueo: " Nn'a wale no ia ia la, ke hiki i kai."

1. O pa kumu i emi ai ka lahuikanaka; ua akaka loa ia, me he po muhina la o Hoku a o Mahealani. Oka Lahui, ua like ia me ke ahiahi o Kulu, e kokoke ana i na po,i o Laau. 2. O Ulanui, o Melemele, o na paakiki keia mau hua i kekahi poe kuhikuhi puuone, a me kekahi kilo, a me ka poe kilokiio hoku. 3. O ka Hulihonaa, he papa ka Hulihonua. Ona hiku, oia ka honua oka I.ahui. Ona hokupaa i ke alanui polohiwa, oia ka ulu o ka Lahui. Oka Hokupaa akau, oia ke kiai. O na tausani me na milior"i o na hooiloilo, ua tike lakou me na hoku i ka lewa, i ka puka ana o ka la i ke kakahiaka, aka, ua hiolo aku !a lakou, a nalowale. 4. Jna e ae na hoku o ka lewa i ke alanui polohiwa, alaila, ua paakiki ioa io no;aoIe mea e heino ai, aka, i keia manawa, aia no i Hanakewa a me Hiikua. " Ia uina ai lele hauli e ka manawa, Lele pioeloko i ko alohn, Aloha mai nei helea Hiiku, Hoi lanaau ka giaka i Hanakewa, . I ka wawa o ka pihe molulolea, Hokuku kuumanao ilunailalo, Pihoihoi kuu manawa ia oe-, Hapuku wale ana au o ko aloha—e, Aloha—e Aloha." _ _ ___ —ouoinio""axrrß'Ou m'aolēo kanihia-a, e uwalo mai ana i kon mau kini, a me kou lahui. Aole he awahua, a kunukuna i kou leo e kahea mai nei, a ano lokoino ihola. O kakou pu ilaila. Me ka pog e kulapa la i kjauna ko 'u aloha. Mathew.