Ke Au Okoa, Volume II, Number 40, 21 January 1867 — HE KAAO NO TONEIAHUANU. Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO TONEIAHUANU.

Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii.

HEL.II 5. Pela wale no oia i hana ai a hiki i ko la--kou wa i puka aku ai mai loko aku o ke Kula Alii. I ka aneane ana e pau na makahiki ekolu o ko lakou noho ana iloko o ua kula la, oiai, ua hiki ae ko lakou kuiana e like me ka palahu-kane e hoohaha ana ia ia iho i ka wa awakea o ka la. He mea mau loa ia Toneiahulia a me ke keiki Toneiahuauu ka paaoi like. a-me ka hoohehelo hoi o na olelo a Tonalafafe, nolaila, ua hoa ia ka inaina wela 0 ke keiki alii no ia mau hana a lakou, aole nae i puka ae ko Toneiahulia a me Toneiahuanu mau manao no laua iho, ua- uumi maJie iho no laua ia mea. He mau mahina paha i koe, alaila pau na makahiki eha o ko lakou noho ana iloko o ke kula; ia wa, ua hoopuka ae ke Kumukula i kona manao iwaena o kuna uiau haumaoa e pai ia ko lakou mau Kii elima i mea hoomanaoia lakou, a me ka lakou mau hana akamai o ke ao ana. I kekahi ia mahope mai, ua hele aku ke Kumukula me kana mau'haumana eli'ma me ia ma ka Hale Pai Kii. [Nolaila, aole paha 1 poina i ko Honolulu nei poe ia mau wahi lalani mele, i ka wa i naue aku nei ke Aliiwahine V. K. K. Kiheahea Kalohelani i kana huakai, i ka hopena o na kanaka a pau o ke ao nei, a penei no ia :] " Hoolele e ke a-ka, (Ja lele ka hauli, E ka mea waiwai." Ja lakou i komo-aku ai iloko o ka Hale Pai Kii, a kamailio pokole ke kumu me ka mea pai kii; a pau ka laua kamailio ana, ia \»a, ua hoomukaukau koke ka mea pai kii i kana Lunn i ike. A penei kv) ano o ko lakou pai ia ana : Ka mua—Ua hui pau loa ia lakou a pau elima a me ke kumu iloko o ke kii liookahi, me na pnlapala pakahi ma ko lakou lima e paa'i. Ka lua—Ua pai pakahi r,*. a ine ke kumu. i na kii r^~Tja"f=toa:r'■(K.e" r Kbln : —O Arapunita roe kuna- '' TfaikuaKneToneiaīneti, me ko laua mau kahiko alii a pau maluna iho o laua me ka hanohano nui loa. Ka ha—No Toneiatulia me kona mau aahu ano-e ke nana aku; i ka nana aku i kona kii, ua lilo maoli i ka leiai. Ka lima—No Toneinhuanu a me kana aikane Tonalafaie, i ka aana aku hoi i ko laua niau kii, u.*> hele wale a ai ka manu iluna, i hele wale a kau kaiiea i ka la maUani, a me he mea la hoi e olelo «e ana i ke kaikamahine Toneiahulia, " ua k»hu iho la au me oe," pela ke ano. Ke ono—Oia ke kii o ka lakou knmu. He mau kii pakahi wale no keia no * lakou a pau loa, me ke kau ia o ko Inkou mau inoa malalo, a ua waiho ia ko lakou mau kii pakahi malokō o ko lakou Halekula i mea hoomanno. A ma ia hope iho, uo pai ia ko lakou mau kii he nui wale, a ua hoolaha ia ma ke kulanakauhale alii o Mesiko, a ua hoouna ia ma na aupuui a pau. I ka ike ia ana o ko lakou mau kii e ua lahui la, aia hoi, ua lilo o Toneiahulia a me Toneiahuariu i mea kamailio mau ia e na'lii a me na kanaka a pau loa i ka po a me ke no, a pela no na aupuni a pau, ua lilo ia i Kaao na lakou a pau e like me ko Mesii<o poe, nolailn, ua olelo kelaalii keia nlii Nolio Aupuni no Toneiahulia, oia knna wahine e mare ai, a pela no hoi ia Tonciahuanu, nolaila, mahope oe e ike ai e ka mea heluhelu i ka hoohiki paa ana o kekahi kaikamnhine alii i;t T«neiahuanu i kane nana, nolaila, i ko lakou la i puka aku ai mai ke Kula Alii aku, me ko lakou hoomnikai ia e ke Kumukula, me ka mahalo nuiioa ia e na mea a pau i ua la In; a ma ia la no hoi o Toneiahuanu i pnlapala nku ai ia Toneiahuli», o ka mua ia o kana palapala ana aku ia ia, oiai oia, ua hookn i kn olelo kauoha a kana aikane nloha i olelo mni ai ia ia, pela paha ka mea i hai ia mamua'e ae nei, a kakou i heluhelu ai, me ka iini nui. A penei hoi ua pnlapala la i kakau nku ai 0 Toneiahunnu ia īoneiahulia, riva sone ia Sorov°r° pa>~to, ma kahoohalikeana, ka pua nani iuiu hookahi aohe lua malalo iho o ka la. Mea i Mahaio nūi ia ) A . au me kou mau manao e oe ' wahi ina 0 ka oiaio maoli ifl, alaila, un holo no in m«n, oiai, okahi no au a kaknu aku ia oe i keknhi palnpala, aia ma knu lcta mua au i hoomuopopo iho ai i kou mau mnnao me ka noonoo akahelo loa ana, a e hookomo pu ana nu i ua leta la au mnloko e kein letn, nolaila, uo helu au i ka nui o knu mau lcta e waiho nei mea'u 1 keia wa, he 1,252, no ia mnnno hookahi no, nolailn, un oluolu no nu e ae aku i kou mnu manoo a pau, me ke aloha a me ke knnalua ole, ke ae nei au e hooko i kou mnu manno a pāu i keia la, me ka hoohiki paa loa iloko o ko'u puuwni nou, a hiki i ka la o hookoin ni kou makemake, a oia iho la ka mnnno o kou . 'hoa, a.eia ka lua o ko'u manno iaoe, mnhope o.ka'pau ana o kou aina ahiuhi, ma ku - • bor&sB o ka po o keia la, alaila, e hole ne oe , - na o ka kaua kumu, malaila kaua e

hui ai i ko kaua innnHo i ke akea, .l ina e hiki io ue oe inahiiln, aiaila, ua io ia'u nau keia mau leta. Owau no me ka muhalo, Toneiahūaxu, Kou h»a hele kula. Kulanakauhale Alii o JYlesiko. Muhope iho okooa kakau ana i keia palapala, kahea ae la oia ia Tonalafaie, a hele mai la oia a hiki ma kona wahi e noho ana, a olelo ae la oia ia ia e naua ikana palnpulu, a nana iho la o Tonalafaie i ua palupala la mai ka mua a ka hope, ia wa no, hai mai la o Tonalafaie i kona manao, penei: E kuu aikane aloha nui. e Toneinbuanu e, he oiaio, ua ike au i kou manao i kakau iho nei ma keia palapala, nolaila, ma ko'u noonoo ana i ke ano o kou manao, e hookoia ana no e like me ia, a eia nae ko'u manaoio maoli e hai aku ia oe, e like me ko'u ike maoli, e wahine ana no o Toneinhulia na kaua, aole nae e hooko koke

ia ana no ka manawa a olua i manao ai, nolaila, o ka wahine keia a kaua eeha mainoino ko kaua mau kia" mahope aku, ma ia hope iho, e hiki mai ana na kupee o kq-piiikia maluna iho o ko kaua mau kino, di« na pilikia inea eae he nui wale, nolaila, no keia mau olelo a Tooalafaie imua o Toneiahuanu kana

aikane, ua a&e anuanu kona puuwai no ia mau huaolelo a kana aīkane, nolaila, ua kulou iho o T«>neiahuanu ilalo, no kekahi mau minutc pokole, a ea ae Ia oia iluna, a hoopuka mai la oia i kana olelo imua o Tonalafaie, n<> ke aha la i puka mni ai ia manao ia oe i keia wa ? Hai aku la o Tonalafaie, he mau niaka- ; hiki eha i hala ae nei, ua ike au i ka poino nui e ili mai ana maluna o kaua, a m«i ia wa au i ike ai a hiki wale i keia la a'u e olelo nei ia oe, a pane mai la o Toneiahuaau imua o Ton»lafaie, a pehea la kou manao i keia wa no Toneiahulia, i mai la o Ton»lafaie, mai knnalua oe no keia olelo ana a'u imua' ou i keia wa, he oiaio no, he poino nui e ili mai ana maluna o kaua, aka, maia hope aku, e ike ai kaua i na kulana o ka hanohano loa, a me'he mea la e pulelo ana i ka makani maluna o kona wahi i kau ai, pela o Tonalafaie i olelo aku ai ia Toneiahuanu, ma keia mau olelo a ua keiki makaainana la, «a lil;e ia me ka laau lapaau no kona puuwai, a hoi ae la ia e like me kona kuUna mua. A pau ka iaua olelo ana, ia wa, opiopi iho la o Toneiahuanu i ua pnlnpala la, a haawi ae Ia ma ka lima o Tonalafaū-, a hele aku la oia a hiki imua o Toneiahulia, a haawi aku la o Tonalafuie i ke aloha ia ia ma ka huaolelo maikai loa, a penei no ia : Uioeno lia Linolila. Unuhi aku ma ka olelo Hawaii. (Aloha oe e ka wahine maikai.) A ma ia hoopuka aoa a Tonr.lafaie i na huaolel» lealea loh imua o Toneiahulia, a ua lilo ia i mea nana e lo'u ai o kana a-ka iki, a olelo aku la oia ia Toneiabulia, " E Toniahulia—e, he alele auThoouna!ā mai ī keia wa imaa' oo,*~a na-o iho la oia i ka'palapala maloko o kona pakeke, a unuhi ae la oia a haawi aku la oia ia Toneiahulia, a wehe aela oia i ua palapala la, a nana iho la oia malalo loa o ua leta la, aia hoi, ike iho la oia i ka inoa o Tonei:ihuanu, me kona nana ole i na olelo a pau o ua palapala la mai ka mua a hiki i ka hope, aka, ia iu i ike iho ai i ka inoa o kana mea i kuko nui ai i ka po a me ke ao; aia hoi, ua hookupilikii ia kona manao ia wa, me ka lele 0 kona hauli, oiai no paha, ua hawelemua ia kona manao me he kaula hao la e uilani ana iloko o ke kai i ka wa e ku ai k« moku no ke keiki Toneiahuanu. a he aiwaiwa !oa hoi keia, ua hiki aku ka uhane kino wailua (pala palu) a ua mea la aoa i manao nui ai. Mahope iho o kona nana ana i ua palapala la, hai mai Ia oia > ka huaolelo ia Tonala faie, " Alia oe e hele aku, he mnu minule pokole, alaila, e hr.siwi aku no au i ka'u wabi ukana ia oe," " Ae," wahi a Tonalafuie. A kakau wikiwiki ibo la oia i kekahi palapala ma na huaolelo pokole loa, a pau ia, haawi ae !a oia ia Tonal»f»ip, a o kona hoi mai la no ia a liaawi ia Toneiahuanu, a nana iho la oia, aia hoi, ua hooko ia kona manao, me he me la, ua pa wahi kiaha la ua wahi Toneiahuanu nei, ka hele a " lamalama .luna o Hoakalei," aka, ua like paha a like laua me ua hoa la ona e koana aku ai. A ma ia hope iho no hoi, ua hoi aku lakou ma ko lakou mau home, me na huaoleio aloha he nui wale e pili ann i ka lakou kumu. A kokok#mai i ka wa e haaloie moi ai o ka la i kona hana wela ana mn na kuahiwa 1 pna mau i ka hnu, a oiai boi, e hoomaka mai ana na eheu o kn po maluna o ka honua p pau. A pau ka ninn ahiahi, in wl, ua liuliu iho hoi o Toneit.luanu me kaun aikane ia laua iho no ka hele ma kahi o ke kumu. A pau ko Inua hoomakauknu ann, ia wa uo lauai puka koke aku ni e hele; a hiki laun ma ka hnle o ke kumu, a hookipa maikai aku la ka lakou knmu ia laun ma ka rumi hookipa, e like me ka mea mau, aka, ua ono bnohao ke kumu no ko Inun hiki nna'ku ma kona hale, me ke nkaka ole o ko laua kuleana o ka hiki ana ma kona wahi, oiai, akahi no laua a biki ma laila. A ma in mnnnwa no, ninau mai la l»e kumu ia laua, hai aku la laua i na mea a pnu e pili ana ia Toneinhuanu a mo Tt)nei(>hulin, e like me ka palupnla a Toneiahu«nu i hai mua ia ae noi mnmua. A i ka lohe nnn o ke kumu i keia mau olelo, un lilo ia i mea mnikai ia in, a he mea hou no ia i konn lohe ana ia mau olelo; a nin no ka wa i hoomaknuknu ni ke kumu i kona rumi hookipa i oa mea maikni o me na noho, no ka manuwae hiki rnai o Toneiahulin, nko, ia ia no e hoomnknukau ann, kikeke ana ka lima o Tonciahuli tna ka puka komoo ua hale la, a weho mni la no hoi ka Inkou kumu i ka puka, me ka

ninau pu aku, " Owai oe ? " wahi a ka ona mea hnle. "Owau o Toiieiahuli kau haumana," ia wa, ua hemo koke ka puka. a komo mai la o Tonei<>hu]ia me kona mau hoa hele eliina. A i ka naua aoa aku ia ia, ua ha-o mai la kela a paihiihi, nolaila, e hiki paha ia ia oe e ka mea heluhelu ke olelo ae i keia mau wahi hua mele, penei : " Ua hele wale oe a liohau, E ua mea eha nei o ke kino, Kun kino kai luhi ia oe, I ka hooluhiluhi a luhi au, Ia nei iho nei ke aloha, Kahi i leono ai i ka puuwai." Ia Toneiahulia i komo mai ai me kona rpau hoa hele, oiai, he mau k'aikamahine waIe no laknu a pau, elua o lakou he man aikane nana, a ekolu o lakou, o kekahi o kona mau hoahanau pili kino a pau i pili ia ia ma ka hanaunn hookahi, a ua hoonoho ae ka lakou kumu ia lakou maluna o na noho maikai; aia hoi ke keiki Toneiahuanu e hilinai mal(e ana ma ka poohiwi o kana aikane Tonalafaie, me he kanaka holo moku la e hilinai malie ana i ka palekai, me ka hoolai malie, aole no ona wahi i poipoi iho i kona mau maka, kuu pau mai oia i kona helehelena a pau loa ia wa, a oin no hoi ka wa i niuau ae ai na aikane a Toneiahulia a me kona mau hoahanau ia ia. " Auhea hoi ua kane nei a kakou?" A olelo ae la o Toneiahulia. nana oukou i ka mea e hilinai la iluna o ka mea e/loho la," oia no ko lakou wa i iniki aku ap kekahi i kekahi, me na huaolelo ma ko lakou waha e hoonene malie ana, " Auwe ka nani—e ! Auwe ka nani—e ! ! He kape auanei kela a kakou he aiwa'iw•a I , ' a olelo ae la lakou a pau imua o Toneiuhulia, " O kau hoi auanei ia ea, a o ka'u hoi auanei ka mea e nobo la iluna," pela pakahi lakou a pau i olelo aku ai ia ia. * Ua hikī ole ia Toneiahulia ke olelo aku i kekahi o lakou, na'u ke kane, na ia ala aku hoi ke knne, aka, ua aumeume lakou ikenoi ana ia ia no Tonalafaie, aka, eia ka Tonefahulia olelo, alia puha, pela iho, ua hiki ole ia lakou ke noho pono maluna o ka noho, -i.e oni mau ko laleou kino rne ka noho malie ole, oiai, ua hoopihaia lakou mau puuwai e na manao eehia no Toneiahuanu, ma iahopeiho. haawi aku la o Toneiahuliai kekauwhi palapala i ka lakou knmu, a n#na iho la oia a maopopo īa ia, ia wa ku ae la oia iluna, a hai ae la i kona mnnao mamua, a pau kana,-.ku inoi la o Tunai:>hulia a hai mai i kona mai ka mua a ka hope, no ka lawe ana ia-'Po-neiahaanu i kune mare nana ma ka hnos?lap ana, a pela no hoi o Tooeiahuanu, a mea, ia wa, |»a kii aku ke kumu i kekahi,palapala a hoopna iho la laua i ko inoa ma ua palapala la, a hoohiki aku laWua imua o ke kuniu, ialaua iho ma ka palapaīa hoopalau no na makahikr ekolu, a hoomawipi mai lo o-'hoi he k"umulaTāua, la wa i ae ai o Toneiabulia i kona hainaka silfta nani a m&ikai loa,. a o ka hainaka paha ia i ike ia o ka nani launa ole iwaena o na Mni a mefrkona ohana alii, a me na enakaainana a pau o Mesiko, a haawi aku la no hoi 0 Tuneiahunnu i kona wati gula i na onohi daimana a me kona kii e kau ana, amekonainoa, a me kona la i hanau ai, a me ka imkahiki, e kani mau ana kona sftona me he leo la no ka manu i na wa a pau loa, a hala ka makahiki, i ka po ? me ke ao, a oia na mea a laua i haawi aku ai i kekahi a me kekahi, i kumu e hiki ai ia laua ke hoomanao 1 ka laua oleio hoopalau iloko o na mnkahiki ekolu, a ma ia hog£ iho, nnawi aku Ia o Tt> neiahunnu i na da!a uku makana i ka lakou kumu, a o ka pau no i», a haawi aku la i kn aloha hope i ke kumu, a hoi aku la lakou a pau i ko lakou mau home. Ka hoolaha ana a ke īeumu hila i ka palanala a me na olelo hoopalau a Toneiahvlia via, naloko o ke lailanakauhale o Jtfesiko. He rr>au la mahope iho°o ka hoo|>alau ana o Toneialiuanu me Tcnuiahulia, nini, ai>le i lohe ia ko laua hoopalau ana imua o ka Moi a me na'lii a me na kannka a pna o Mcsiko, nolaila, ua hoolaha ae ke kumu no kana mau haumana, no ko luua hoopalau ana, e likeme ka r?ea hiki ia ia ke hana, me ke kanalua ole, \\hol<) in mea ia ia, nolaila, ua hooluha aku ke kumu i na pnlapala he nui wale ma na nu:>epa, a ma na palapala hoolaha he nui wale ma na alnnui hele n pnu o Mcsiko, me ke kuuin o na inoa o nn mea i hoopnlau ia, e like me ka men i hni ia. I ka wai piika ai na olelo hoolaha a pau maloko o ke kulanakauhale o Mesiko, no Toneiahuanu a me Toiieiahulin, a ike ia e na mea a puu loa, nka, ma ka inanao o ka luhui holonkon a pau, ua kupono loa ko laua hoopalau ann in laun iho, ma kn lawe ana o kekahi i kane a i wahine, ka mea nann e hoopumehana i ko Inua mnu WHihona o na pi> anu o Alesiko, »ini, o nn oi kelakelu iho la no iao Me«il(0 i ike ia iloko oia kau, « pela no na'lii a pau, aole o lakou mauao kanalua iki no ia olelo hoopnlau. Alia ne e ka mea heluhelu e pulnle mni i keia wahi, e huli ao kukou n nnnn aku i kn hona a ke keiki alii Arnpunit» f i ka wo i ike ai o Aroptmita i ka olelo hoolaha o l'oneiahuanu ma, ii iho la oia lloko onn iho, e lilo io ann no kn kuu moa a'u r mnnao nui ni i ka po a me ke no, heahn la hoi aunnei len hewn, e imi ne no hoi »u i knhi'e loan oi kn'u wohir ne, pela oin i olelo iho ni iloko ona iho, oiu knnn wa i hoopna iho ai i kona munao pna, a me knna hue loa ia Toneiahuanu a nie Tonalnf«io, he mea mnu ia Ampunika ku holo mau iluna o kn lio, e hoohnlua ni in Tonaiahulia ma nn nlanui a pou o Mesiko, me kona mnu lena ukali a ine kana mnu nikane, me na kahiko nani o lakou a pau e hoohehelo ni, i iko

mai ai pnha o TnDt'iahulia ia ia, i ka nani o Uona muu kahiko a me ka maikai o kona lio, i ka holu ana. Malaila la h'oi e maliu mai ai ua pua la o ka wekin o Mesiko ia ia, ua ike oe e i;a mea heluhelu i ko Toneiahulia ano ame koaa kulana, ua hoohoka ia ua keiki alii ]a, nole no 0 Arapunita i ike iki aku ia Toneiahulia, ia wa ana e pinepine ana ma na alaoui a pau o i ke kakahiaka a me keahinhi, aka, o ka manao o ka lehulehu a pau e naua mai ana ia ia ame kona mau lioa hele, he oiaio, ua hiaai io no ka puuwai ona mea a pau no ūa keiki la, a he mea mau hoi ia Toneiahulia ka kele pinepine i na po a pau loa, 1 ka hora2o ka po, ma kaLi o Toneiahdanu, a ma ka hora 4 o ka w-anaao, hoi aku oia ma kona home me kona mau hoahele, aole nae oin- i hele aku ma kahi o kana kane hoopalau no ka hooko maoli ana i kona makemake, aka, no kona manao no e Loolaona me ia ma na manao hoohaihai olelo me ke aloha, a he mea mau hoi ia Tonal»faie ka holo mau maluna o kona lio i ka po, maloko o ke kulana kauhale a me na ululaau o Mesiko, e imi ai i na lio hīhiu o loko o ka ulu laau, a be mea lealea loa ia ia.

I l\e kolu paha o na mahina o ka puka ana o na olelo hoolaha no Toneiabuanu ma, oiai, ua honpilikia ia ka puuwai o Ara'punita e na nianao kuko ino he nui wale no Toneiahulia, aka, aole nae oia i hai aku ia hai, ia ia wale iho no kona manao kahi nu ai, ulnoonoo nui oia i kahi e ko ai kona makemake, aole nae e hiki.

Ka hele ona o Jlrapum'ta imua o kona kaiīeuahine īonāaaineli, e hai aku i kona manao a me ka laua mau olelo ia manaua.

I kekahi la, i ke awakea o ua la nei, kupu mai la ka ij|aDao iloko o Arapunit», e hele aku i kahi o kona kaikuahine, e hai aku ai i kona mau manao, a malia paha, . aia ia ia ka mea e pono ai, nolaila, ua hele aku oia a hiki ma kahi o kona kaikuahine e noho mai a'na, oiai, e mau ana no na kahiko alii a pau maInoa o laua, e like me ka mea mau i na keiki aliiapau. Ia ia i hiki aku ai ma kahi o kona kaikuahine e mai ana, a haawi mua aku la oia i kona aloha, a aloha mai lano hoi kona kaikuahine ia ia, a maia hope iho, hoo;>uka mai la kona kaikuahine i ka olelo imua 0 kona kaileunane, " Heaha kau i hele mai nei i o'u nei ? " A pane aku la o Arapuuita, "Ihele mai nei āu e hai aku ia oe i ko'u manao nui a'u e malama nei, mai ka wauuku mai o ua mnnao nei o'u a ua hu mawaho o na palena o ko'u kino e noho nei i na la a paii, i ka po a me ke ao, oiai, he mau makalukieha a me na malama keu ek9lu, kuu malama ana 1 ka mea nui a ko'u puuwai e hana nei, a hiki i keia la a kaua e kamailio nēi, nolaila, ua ' imi au me ka manao ana i kahi e ko ai me i kau nui ai, nolaila, ua hoohoka pinepine ia au mai kinohi mai a hiki i keia wa, a, me he me» la o kuu kino ke pani aku ana no keia manao, nolaila hoi au i hele. mai nei imua ou, oiai, elua wale no hoi laua mai ka puhaka hookahi mai, na'u i hele mni mnmua, nau hoi i ukali mai mahope o'u, nolaila, nau enoonoo mai, ina he pono oia ibo la no, a ina aole ua pau ae la no." Olelo mai la kona kaikuahine imua ona, " He oiaio, mai poino oe, ina aole oe i hele mai nei iama o'u nei i keia la, alaila, be lohe la ke hiki mai imua o'u ua poino oe, no ka mea, ma ka helehelena o kau mau olelo e hai ana ia'u i na mes a pau e poino ai oe tna keia hope aka me ka maopopo ole, nolaila, eia ka'u ninau ia oe, aole a nei au wahine i manao nui ai a hiki i keia «a a kaua e kamailio nei ? " Pane mai la kona kaikunane, " He oiaio, he wahine no, oia hoi o T«neiahulia, ka mea hoi i hoopnlau ia me Toneiahuanu, ke keiki a ke Kinaina o Mesiko nei." Pane mai la kona kaikuahKie, "Ua ike au i ka hoopalao iaana 0 lnua, maloko o na olelo hoolaha e hoopuka mau ia nei i na wa a pau, maloko o na nupepa, a ma na pipa alanui o ke kulannkaule ulii nei." Olelo mai la o Arapunita, "Oiaiho Ia no, o ko'u mea ia i hele mai nei imua ou, e noonoo mai oe i kahi e lilo ai o Toneīnhulia 1 wahine na'u, oiai hoi, ma k/ naauao i aoia ia'u a me oe, a me aa mea I.* a'u i manao nui ai, ma ka hale ao o ka ike, a kakou i noho ai iloko o na makahiki cba." Wahi hoi a kona kaikuahine, " E lilo ana no o Toneiahulia i waliine mare nau, aole nae i keia wa pokole, nka, he mau makahiki paha, aluila, e hookoin kou manao no ua mea la au i kau nuiai, penei nae e lilo ai oia i wahine nau, o kn m»a e puka aku ana mai ko'u waha oku, oin kotf mea e mnlamn loa ai me kou hooluhe loa, alailn, e lilo ia oe ka wahine." " Nolaila, o ka mea wale no a'u e olelo nku ai ia oe, maluila wnle no oe e hoolohe ni," iie mai la konn kaikunane. A pune liou mni'la kooa knikuahine, " A penei oo e wahine ni la, e hele aku oe imua o ko kaua makiiakane, mahope ih» o ka pau ana o ka'u mau olelo ana ia oe. Ia oe i hiki aku ai imun ona, a i ninau mai keln ia oe i kou iuanao, alnila, hai aku oe, i hele mai nei au ekamailio pu knua i keia wa no ka'u mea e manao nei, oiai hoi, he mau makahiki loihi kou o ke oln kein ao, mn kou noho Moi nnn mnluna o kou Inhui nei, nolaila au i hele rnai nei o ninau uku ia oe, oiai, ua hnla ka wa i uliuli pono ai o ka lau o na laau malunn iho ou, n i keio wn, ke ike nei nu, ua knliiko mni kahau maluna ibo ou, nolnila, i na oo e haln aku i ka aono iriau o ka honua, ia woi kn Ilooilina o kn Lei Alii o Mesiko nei ? A i olelo niai liela o oe no, aole hoi onn, a i nn ownu, nlaila, ua liku no ia me oe, a i na i olelo niai kela mnluna o ka makuahine o ka-

ua, oiu iho la no hoi; hookahi wale no au mea hoolohe aki), o kana olelo mai ia oe, a i nu hoi i olelo mai kela aia no ia oe, alaila, hoi mai oe a hai mai ia'u, oia wale no kahi a'u i manao ai e wahine oe, alaila, e olelo koke aku oe ia wa, e kakau ia ka Palapala Hooilina o ka Lei Alii o Mesiko nei, me ke Sila ia i kona Sila ponoi, i hoapono ia e kona mau alii a me kona mau Euhina a pau, alaila, e olelo hou aku-*>e, e hoololi liou ia na Kumukanawai o kona aupuni nei, a i na oia e ae mai, alaili, e olelo iho oe ia oe iho, he lani iluna he honua ilalo nei, alaila, e lilo ana ia oe ua wahine la, a e nele ana o Toneiahuanu i ka wahine ole, a loaa ka pouo a me ka pono ole ia oe ma kahi a'u i kuhikuhi aku ai ia ne, alaila, na'u.no e kuhikuhi hou aku ia oe i kahi e ko ai o kou manao, nolaila, e hele koke oe ano i keia wa." Oka jpau no ia o ka Toneiaaineti mau olelo imua o Arajiunita kona kaikunane, a hele aku la o Ampunita imua o ko laua makuakane, ka mea e noho ana i ka Noho Moi o Mesiko. Jaia i hiki aku aVimua ona, hai oia i t*a olelo a pau a kona kaikuahine i olelo aku ai iaia, mai ka mua a hiki i ka hope; e like me ka mea i hai mua ia ae nei. A hai mai la ko laua makuakane i kona manao imua o kana keiki, "E l&a" keiki aloha e Arapunita—e, o oe o ka'u keiki makahiopo, ka mea i hanau mai, mai ka puhaka mai o ka'u wahine, nolaila, i keia la, ke hoolilo nei au ia oe ka Hooilina o ka Lei Alii a me ke Noho Kalaunu o Mesiko nei a mau aku, a i na e hala e oe mamua, alaila, e ili aku no maluna o kou kaikuahine." No keia huaolelo a kona makuakane imua ona, ua olioli loa oia e like me ka olelo a konakaikuahine iaia. Ma ia hope iho, ua hoouna ia na'lii a me na Kuhina a pau e hele mai imua ona e like me ka olelo alii. Ikawa i lohe ia'liu ai ka olelo alii iwaena o na'lii a me na Kuhina, ua komo iho iloko o lakou ka manao haohao do ka olelo kauoha hiki wawe ioa a ka Moi, oiai ao'e pela oia mamua, nolaila, ua kahikoiho lakou i ko lakou mau kahiko alii a pau, a ua hele aku lakou a hiki ma kahi o ka Moi.

A ia lakou i hiki aku ai ilaila, aia hoi, ua hoopuka koke mai ka Moi i kona manao e pili ana i kana keiki, a hai ako la oia mai ka mua a ka hope o konamanao me ke kue ole ia hoi e kona mau aliia me kona mau Kuhina ; no ka hoolilo ia ana o ka Hooilina o ka Lei Alii o Mesiko maluna o kana lieiki Arapunita, a ua lilo no ia he mea maikai i ka manao o na'lii a me na Euhioa a pau, a kakau ia iho la ka Palapala Hooilina me ke kuni ia i ke Sila ponoi o ka Moi, a me kona inoa, a kau iho la na'lii a pau.a me na Kuhina iko lukou mau inoa pakahi ma ua palapala la, a kau aku la ka Lei Alii maluna ona me kona hanohano nui i ua Ia la; ma ia mea no hoi i lrnna mnn rnanan hc>TillijTO»lp ilo- ! ko o kona puuwai, aka, aole paha e ka~iiHToa-* oe e ka mea heluhelu i ka hanohano oua keiki alii la; o ka mua paha keia o na olelo a kona kaikuahine i hooko ia e like me kana j olelo i kona kaikunane. A pau ae la ka hui ana o na'lii a me na Kuhina ma kahi o ka Moi, e like me kana kauoha ia lakou. Ma ia hope iho, ua hoi aku lakou a pau ma ko lakou wahi; ma ja la no, ua haaheo iho na pahu hae a pau o Mesiko ia lakou iho, e pulelo ana ma na welelau o ka makani, ahe la nui no hoi ua la la, aua hookaulana ia aku o Arapunita ma na wahi a pau o Mesiko. Ma ia la no hoi, ua hele aku o Arapunita ma kahi o kona kaikuaeine, e like me kaua olelo kauoha ia ia. Puka aku la o Arapunita mai ka hale nku 0 kona makuakane, a hele aku la oia a hiki ma kahi o kona kaikuahine, a hai aku la oia Ina mea e pili ana ia ia no ia la. A hoike aku la no hoi oia i ka Palapala o ka Lei Alii 0 Mesiko imua ona, aku, ua ike e mai oia mamna i ka Lei Alii i kona kaikunane e lei aku ana me na hoailona alii a pau maluna <ma, a maopopo iho la ia ia; a pane hou mai la oia i kona kaikunane alii. " Auhea oe e Arapunita, ua hala keia, a eia ka men i koe a'u e olelo hou aku ia oe, e hele hou aku oe a i ka makuakane o kaua, e olelo aku oe, e hui hou na'lii'a me na Kuhina a pau, e hoololi hou i ke Kumukanawai a me na Kanawai o Mcsiko nei, i ike ia'i ka hemnhema o kekahi mau Pauku Kanawai; a i na e ae mai ea, alaila, e ku ae oe iluna a hai aku i koumanao. A penei oe e hai aku ai; Ua ike au i ka hemahema o kekahi mau Kanawai e waiho nei, ma kahi e pili ana i na olelo hoolahn, penei no ia : Mair.ua, ua hoolaha wale ka Moi a me na'lii a me na Kuhina a me na m,:*;aainnna e like m? ko lakou manao iho me ka hana kanawai ole, oini he pnmaikai ia nona iho, aole no ke aupuui, a i keia wn, he pono e hana in i Kanawai no na olelo hoolnha a pau. Penei e pono ai: Aole e hiki i ka Moi ke hoolaha i kekahi palapala ma kona manao iho ke ole o kau inoa kona Hooilina Alii, oia oe, a me na'lii a me na Kuhina, pela no hoi ua'lii a mo na Kuhina a roe na mnkaainanu, ke ole e kau ia ka inoa o ka Moi ma ua pnlapala la, alaila, e lilo ia i men ole, aia no a kau ia ka inoa o ka Moi ma keknhi hoolaha, alaila, ua lilo ia i olelo oiaio me ke kue ole ia, a i na he mau olelo lioolahn aku mailiun, he mnu mahina paha, n he mnu makahiki pnha, nlailn, aole in e lilo 1 olelo hoolaha oinio, e lilo no ia i men ole, a i nn e hooko ia keia mau olelo au e kn makuakane o knua a ine na'lii a mo na Kuhina mnmuli o kou hooiknika ana, alaila, o ko aunnei un manao la ou, nole he mea e ole ai o ka'u olelo in oe, alailn, ua pnmaikai kaua, ua waiwai keia mnu olelo ana n'u in oe." (Jlole i pau.)