Ke Au Okoa, Volume II, Number 41, 28 January 1867 — No Honolulu a me kona hiohiona. [ARTICLE]

No Honolulu a me kona hiohiona.

HEJLU 1. " Na ke Aktia i hann i ka aina, J>a ke kanaka hoi ke Kulanakanhale." O ka aina, mai kahiko loa mai no ia, na ka Makua Nui mo kona mana lua ole i hana; a na ke kOTaka, fne kahi akamai uuku i loaa mai ia ia, i kukulu a i hoonani i kekahi makaalae a aina papu paha me na kauhale o ke]a a me keia ano, a oia ka mea i loaa ai keia olelo ia ana, hekulanakauhale He kakaikahi wale no paha na wahi o kakou nei e hiki ai ke oleloia. he kulanakanhale, ao ka huaoleio leauhale paha, ka leholehu w?.le ke ike ia nei ma o kakou nei.

A eia ke noho nei kakou iloko o ka poh pumehana o na kaiaulu o ke kulanakauhale, ka hana akamai a na lima o ko ke kanaka noeau, a rae kahi ike uuku. Ke ku iho ke kanaka ma ka uapo o Hale Mahoe, a nana'e oe ina hale nui e kuku ana ma kapa ala iioi—ka hale laau, noloko mai o na ululaau o ke kuahiwi; i fcita ia e na maka koi a ke kanaka, a hoolala ia ae/ a lilo ia f hale nui no ka noho ana o ka ohana o ke kanaka, a me ka hooahu ana i kana mau walwai kalepa o keia ao; —na hale unihepa nunui, noloko mai ia o ka honua, i kawili ia ka lepo, a hoomo-a ia; a i ka paa pono ana, ua hoonohonoho ia a kiekie, a ua lilo ae la ia i wahi e omamalu ai ko ke kanaka poo, e pale aku ana i na pa kikiki ana a na wela o ka la o ka ma{calii, a me na paka ua pohuihui o ka hooilo.

Ke haalele iho ka mea makaikai i keia wahi, a nam aku oīa he mau anaaa, a i ke alanui Moiwahioe, ma j(a mole iho o ke Alanui | Pwpu ; aie ma kona lima akau, kahi i ku kilakil.a niai ai ka Hale Hookolokolo, i hana ia mai lofct> mai o na pohaku e moe loiii ana tna na kapuai o ka moana, —ua banohano no kona itii ke nana aku, a ua kupono no hoi no ka hana i manao ia ai oia e kukul.u —he hale e kaana ia ai ka pono o kela mea a me keia mea, e like ms na koina a ke kanawai. Ma ka aoao ma Ewa iho o keia hale, kahi e waiho ana o ke kahua o ka Papu kahiko—ma ke kae ae no hoi o ua kahua la, kahi i waiho hainau ai na leo, o na pu, no lakou na leo hoonakolo i na la e ku ana o ka Papu, i hoobiolo ino ia ai, e na lima kakauha o ka poe hookaumaha wale, a ua kamaaina no paha oukou i na hana ino, i kaulia maluna o na hokua o ua Papu nei; a na ia mau hana no boi kekahi i hookuu pu mai i ka li ia maluna o na puuwai o keia Pae moku. Ke huli aku kou alo i kai, alaila, e waiho mai ana ka palahalaha o Aina Hou, • imua o kou mau maka e ka mea makaikai. Owai la kekahi mea mamua loa aku nei, i moeuhane, aia o ke kapakai' makai iho o ka Papu, a hiki wale aku i ke kihi komohana ma Pakaka, e lilo ana i aina maloo ? A eia i kea wa, o kona mau palekai, ke pikokoi mau mai la na mokuahi, na moku kalepa, a me na moku liilii iho. He wahi hoahu nokalanahu o na mokuahi—he wahi kapili moku ma ka hikina no Foster ma—iwaena mai ke ku la ka Hale Dute a me na pahu aila e muu ana, na coda wahie a nie na paila papa, i hoonohonoho maikai iu a kiekie. Mauka mai, ekolu mau hale hana pahu, he hookahi hale hana kaa, no William Auld, hookahi hale 010 papa, a hookahihoi hale kuai papa, no L.L. Torbert (Hulipahu) ia hale kuai papa ma ke kihi o ke alanui Moiwahine a me ke alanui Papu, ma ka aoao makai. Ua nui no knna mau pnila papaa'u i ike ai, e wniho ku paila noa ma Ainu Hou, a makai iho no h«i o kona hale kuai papa ;.a ua lono moi no hoi au, he makepo.io no ke o kana pnpa, aka, e makepono wale no paha kana, a o ka nui miko o ka waha o kohi keiki ma kela aoao mai 0 ke alanui, o Laukeke paha ka inoa. Nnwai no la hoi o 010 lia pahee o kona waha, ua ewe l»a noho'na i ke one o Kakuihewa. 0 ka Hulipahu noho ana no hoi pahn i Makawao, a e hooinaamaa ia no hoi pnha e ia, a mnhele 1 kn ololp Hawaii, ina hoi pahaua nkelekole; o ka makopono no o ka papo, n o ka miko no hoi o knhi waho, make walo m&i no ka moa kuai, "manuahi kn i-a no ka lau-i." Hoaleio iho la au ia wahi, mo ka halulu mau o ke kuamoo oia nlanui i kn holo mau a na kna nui, knn ukann a Kiromo n mo Ward, u me na kau Imlo lealea elua lio, hooknhi lio, kaa lima eliu huila, (i hn i ko ke knnakn mau wawae eluu) kaa olua pua lipi, ekolu, a hooknhi o lawo ae onai ka paakai a Kimo ma ; kaa kamolii, kaa hookahi, a i ke kuuo ana

mui a kauwahi ktto i kauwalii kaa uuku, ene ke kauwahi-keki uuku oluna, me kauwahi huipa uuku no, ē paa ana nia kauwahi o kona maulima, ka ! kulikuli ino ka oakeke, kaowe, ka nakolo, ke kamumu.ka halulu, ka haluku, ka nehe, a keia mea he kaa, a hele aku la au e makaikai i Na Uwapo. No ko'u lohe i kela olelo, ,c ina e iho m;ikai 0 ka uwapo, rnni hoopoina i kahi laau," nolaila, hopu iho la au i kauwahi laau pauku kuawa makai iho o Pakaka, i wahi hoahele no'u, a naue mai la maua. Ku iho la maua, a nana aku la i na kanaka e hoohikihiki papa ana, a i iho la au ia'u iho, i kekahi olelo mai kahiko mai, " Me ka hou o ka lae oe e ai ai i ka ai, a pau na la o kou ola ana." Ua paa pono ia uwapo a me Pakaka mai i ka hana, e hoolei mai ana i na uknna mai k?īopu mai o ka moku, a p hoopiha hou ia aku ana h~ : kekahi mau moku, me na hua a menalakoo ko kikou nei aina ; e hoouna ia ana i na aina e, 1 loaa mai ai na pomaikai. Naue mai la maua mai laila rnai, a e ku ana kau wahi hale ma ka palekai o ka uapo, hai ia niai la maua, o ka bale hui ia o S. EC. Kuapuu James Humphrejs; ai ka inaua kaha ana aku e kipa ilaila, no ka mea, he mau hoalauna no hoi no maua, i ia mai ana e kamalii uapo (Boat boys,) " Aohe Uanaka aia i Ma-na, Ua hohi-a e Ka-ia-i-ki ua pau."

Hai maoli ia mai la maua, uapoleke ka lana hui ana; ua pokou kahi kakai; ka muli pokii mai ka la o Walker a me Alena ma. No ka leo heahea ole oia hale e hoomaha ai, ahai loa aku la na kapuaī; halo wale iho la no i na kamalii uapo, e pepa ana kahi poe, e hauwawa ana. kahi poe, e aumeume ana hoi kahi poe keiki i ka haole, me ka namu pakake ana, " Hia ka holi ! Hia ke kule boli ! " Ke kuhi nei maua, e i mai ana lai ka haole, "eia ke kamaa boti maikai, he ino aku kela, he popopo," eia ka e mea aku ana i ka waapa !a. Hokai ua hepa la ! Mao aku, ma ka uapo ma kai iho o ka Hale Makeke kahiko, aohe hana oui ma ia wahi, u-i pau iho ka ukana o kahi moku i ka hue, a ua piha pono iho kekahi kialaa i ka ukana o ka Hes?perian ka inoa, e liuliu ana e holo. Mauka iho hoi, mawaho iho o ka hale kuai o Burua ma e ukukuhi ia ana na barela i ka malakeke. Mao aku ma kela mau uapo aku i ke komohana loa, e hoolei ia ana ka ukana o kekahi mau kuna, a-e kuku ana no hoi kekahi poe kanaka makemake hana, aohe nae, he nui o ka hana. Ua oleloia nae, e nele ana kanaka i ka haoa ole, no ka makau ia o pau loa ka hana i kahi wili mahu huki ukana a Nemonemo, aka, aole pela ko'u manao. E lilo ana no paba ia ia ka huki, aka, 0 ke oiokaa ana mai a kahi kupono, lilo no ia 1 na lima kanaka. a ma.ia mea« aole no e nele na lima hann, toe nae na lima li-li paina, a lewalewa wale iho malalo o ka la. Kekahi mea mahaio ole a'u i ike ma na uapo, o ka hookua wale ana o na makua i ka lakou mau keiki e auwana malaila, e auwana hele ai; rae ka pipili mau ma aa wahi e ololeaa ia mai ana o na pahu ko paa, a me na malakeke. 1 kekahi manawa, ua ane pepe wale iho no lakou. Aia oukoa ihea e na makua mea keiki, e hookuu wale nei i na pua palupalu o ke kihnpai o ko oukou noho'na ohana ? E pono e uhuki ae i na maūao hoauwana i komo hewa mai iloV.o o ko Inkou mau puuwai. Holoholopinaaū. ipau.J He mea olioli no paha ka ik«s ana i na inea hou o na aina e, a no ko'u ike ana i kekuhi mea hou i knpono io i ko'u manao ana, he mea hou io no ia. Aole o'n leanalua no ko oukon ike ole ma- . loko o ka Bftibala, i ka mahinaai o Gctesemane, kahi a ko kakou Hoola Kristo i helo akn ai ine kekahi mau hanmana ana, i ka po ona i kumakaia ia'i. Malaila oia i kuknli iho ai me ka pule ana, " E ka Makua, ina e pono ia oe', e lawe aīeu oe i keia kiaha mai o'u aleu nei, aole o ko'u makemake, aka, o kou no ke hanaia." A ia wa no hoi i ikea ai ka anela-e hooluolu ana iaia, uapuni oia i ka eha nni, a ua like kona hou me na knlu nui 0 ke koko e hanle ana ilalo i ka lepo. 0 keia mahinaai ka lioike o kona knmakaia ia'na 1 ua po eehia 'la, a o kekahi o ia mau kuniu laau (o!ira oia ka laau iloko o na mahinaai la,) ke ku nei no lakou i man lioikono ke ao holookoa & pau a liiki i keia la. Mniloko mai o na mahinaai la, na loaa mai i ka Moiwuhine Emma kekahi apnna o kekalii laau e ku ana iloko o ka mahinaai o Getcscmanc, i hoouna ia mai nei nnna m:ii ke poo o ka Ilui Yiriginc 0 Enelani, a eia ua apana laau la ke wniho nei iloko o l:a malu lau koliai o Ilanaiakamalama 0 ke ano o ua laau la, na like moka Milo, a me ka Pua kekahi, a me kn Oka no hoi kekuhi, ke ano awiliwili o ka io, ahe maikai io no ma ka nana nna, o ko kaumalm ualike loa me ko ke kauila. Ua ike an, ua milimili, a ua olelo iho au iloko o'u, oia na minutc inakamae loa iloko o keia ola kino ana. I mni ananei paha kahi poe, no leou ike ole no paha kou mea e haanui la, ua ike no makou. Ina pela io ka manao o kekalii, alniln, hp oiaio no ia, no ko'u ike ole io no, nolaila au e kaena ae nei, ua ike kino au n un huhnkino. C7a hana ia uii'laan nei ma ke ano Kea, a ua kau ia ma ua Kea Ia ka hunolelo " inri," oia lioi, " leaii no Nnzarcka, ke Alii o ka luikio." A ina ka luiina o ka peu kekalii innu hiiuolelo llebera. 1 ka hoomnopopo ana i ka moolelo o kona wahi i lawe in mai ai. lialuwai hou aku la leo'u mau malea me keknlii Papaua i niakaua

ia mai na Kaleleonalani, e ka mea nauai haawi pu niai ai i ka apana laai} o Gctcscmane. 0 keia Papaua, ua loaa mai ia noloko mai oka inuliwai kaulana o loredane. Ua kaulana o loredanc no ka hoalealeia ana o koua wai e kekahi anela, a o ka mea mai e koino mua iloko o ka wai i ka wa e ale ana, alaila, e ola ia. A ua kaulaua no ka bapetizo ia ana o ka Hoola o ke ao nei iloko o ua muliwai la, ua kaulana ia no na mea he lehulehu. Ua liana ia ua Papaua nei i mea e pi-pi ai 1 na keiki e bapetizo ana, a ua kaha ia kekahi aoao i ke kii o Kristo, Maria a me losepa. I ko'u ike ana i keia inau mea elua, " O ka laau o Getesemane, • Me ka pa o loredanc," ua like no ia me knu ike ana i na "Kupanaha ehiku o ke ao nei." E.