Ke Au Okoa, Volume II, Number 41, 28 January 1867 — AHA KIEKIE. [ARTICLE]

AHA KIEKIE.

MA KE KEENA.—SEPATEMABA, 1855.

Ika Mīiia o Ēenry L. Cambridge. E hiki no i ka Aha e hoopnka i ka palapala knu kino, no kekahi mea i hoopaaia mamuli o ka palapala mana o ka Aha ma ka hihia kivila. Ma ka bana ana malalo o ka palapala knu kino, e ninaninau ka Aha no na mea i hauaia mamna ae o ka hoopukaia'na o ka palapala hopu a me ka hooenahi aaa ina ka hihia kivila, a e noonoo uo ka oiaio a me ke kupouo o na inea i hooia ia e ka mea hoopii, a e ae aku uo hoi i ka mea i hoopiiia e pale aku ia mea, lie hiki. Aole no e hooukuia ka mea hoopii mamuli o kona palapala hoopaa, ina ua hooiaioia ia'e, ua aie ka mea i hoopiiia ia ia, oiai nae, aole oia i hooiaio mai e imi aua ka mea i hoopiiia i mea e hoopakele kolohe ai ia ia iho i ka uku ana ia aie. Hoopuleaia ka olelo hooholo e Justice Robertson t , penei: Ma ka hoike ana mai o ka Makai Kiekie maluna ae o ka palapala kii kiuo, ua maopopo, e paa ana o Cambridge mamuli o ka palapala liopu o keia Aha, a mamuli hoi o ka hoopii ana o John Montgomery, malalo o ke kanawai o 1852, kahi i kauohaia'"i no ka hopu ana i na mea aie kolohe e mahuka anapaha. ' 0 ke kumu kue i hapai ia e ke kokua o ka aoao hoopii iloko o ka hihia, oia no keia. No ka mea, ua hoopaaia o Cambridge mamuli o ka hihia kivila. aole hoi no ka hihia karaima, nolaila, aole no e ku ia ia ka pono o ka palapala kii kino. Aole nae e like me ia ko makou manao. Ua hoakakaia ma ke' kanawai o keia Anpani, aole no e hoopaahaoia kekahi, ke ole mamuli o ka palapala mana o ke kanawai, a ua papaia na auo a pau o ka lioopaa kanawai ole aua, ma ka liaawi anai ka palapala kii kiuo, na kela kanaka keia kanaka iloko o ke Aupuni o ka Moi.

Olelo o Cliancellor Kent, " 0 kela a me keia hoopilikia ana i ke kino o ke kanaka, ua manaoia, he hoopaahao no ia, i kela a me keia wahi, a me kela a rne keia ano i hana ia'L A ina e hoopaaia ke kanaka inamuli o ke kanawai a kanawai ole paha, koe wale no ke kipi a me ka feloni, i hoakaka lea ia ma ka palapala hoopaa, a me ka mea hoi e noho hoopii ana malalo oke kanawai, alaiia, he kuleana e loaa'i i ua mea hoopaa la i ka palapala kii kino." Kent s Comm. vol. 1, p. 631. A me Bacon J s Abridgement, vol. 4, p. 568. Oleio o Sir. William Blackstone, " Aka, o ka palapala koikoi a me ka mnna nui no ke kanaka i hoopaahao kanavai ole ia, oia ka palapaln kii kino, i kakauialiu i ka mea e hoopaa ana i kekahi, a e kauoha ana ia ia e lawe mai i ke kino o ka mea i hoopaa ia, a a hoike no ka la a me ke kumu o kona hopuia ana a me ka hoopaa ana, i mea e hana. e hoolohe, a e latve i ka mea a ka-Lu-nakanawai a Aha paha nana e hoopuka i ua palapala la e noonoo ai ma ia mea." Blakctone's Comm. vol. 3, p. 122. Mamuli o ke kanawai kahtQi, ke noonoo nei makou me ke kananalua ole, e loaa uo ia'Cambridge ka palapala kii kino, malalo nae o ka mea & ka Aha e manao ai he pono. Makekanawai 31, Charles 2, mok. 2, ua hoihoi hou ia na mana a pau okapalapala leii kino malalo ae o ke kanawai kahua, ma na hihia e pili ai ia kanawai, ua pili nae i na palapala hoopaa no na hihia karaima, a 0 na hoopaa hewa e ae, ua waihoia na ka palapala kii luno malalo o ke kanawai kahua, Blk. Comm. vol. 3, p. 128. Aka, ke hooia hou mai nei ke kokua o ka aoao hoopii, ua hoike mai ka Hope Makai Nui, e like me ka pono, e hai ma.i ana, ke lioopaaianei o Cambridge mamuli okapalapalakuikekanawa^ 1 hoopukaia e like me kanawai o ka M. H. 1852, a mamuli hoi o ka palapala hoopii i hoohiki ia, kahi i oleloia, " E imi ana ka , mea i hoopnia e hoopakele ae i ka kookaa ana i 3tona nie, mo ka huna i kona waiwai a hoolilo ana paha ia hai, a e hoomakaukau ana oia e haalele i keia pae aina." Nolaila, walii a ke kokua, aole mana o keia Aha e niele hou ae mahope o keia hoike ana a ka Makai. a e hoomaopopo ae no ka oiaio o keia mea i oleloia ma ka palapala hoopii a ka mea hoopii, oiai hoi, ua hooleia ia mau olelo e ka palapala i hoohikiia, (afsdavit) o ka mea i hoopiiia, e olelo ana, aole he kumu no ia olelo. Ma kona pane ana i keia, na heluhelu mai ka Loio noiau o ka aoaō i hoopnia, i ka panku 19, aoao 58, buke 2, o na kanawai o 0 keia Aupuni, penei ia i heluhelu ai: "0 ua Peresidena Lunakanawai nei, a me kona hoa o ka Aha Koikoi, ina e kii mai kekahi me ka hoohiki ma ka palapala, e hiki no i kekahi o lauama kona keena, ke hoopuka i ka palapala kuu kino, i mea e hiki ai ke huli i ka oiaio no ke kumu o kona hoopaaia, e hiki no ke hookuu alro, a i ole ia, e lawe i ka palapala hoopaa na ke leanaka paahao, aole nae i ke kanaka i ku kona hoopai i ka make." A ke kuhikuhi nei ke kokua i ka mea i hanaia ma ka hooponopono ana i ka hihia o Floyd Baker, ma keia Aha, a imua hoi o Judge Leē, Lunakanawai Kiekie, i aeia'i ka mea hoopii e waiho maī i na afsdavit, (palapala i hoohikiia) e hooia ana no ke kolohe o ka mea i hoopiiia, a no ka mea, aole i hoomaopopoia ka pono oia mau affidavit i ka manao o ka Aha, nolaila, ua hookuuia ka mea 1 hoopiiia malalo o ka palapala kii kino. Aole mea e ae iloko o na kanawai o keia Aupuni e pili ana i keia mea, o ka mea wale no e haawi ana i ka mana ma ke ano nui i ikeia ma ka pauku i haiia'e la maluna, e hooopnkaia'i ka palapala kii kino i mea e ninauia'i k? kumu o ka hoopaa ana. Aka, oiai i haawiia keia mana, iloko o na haaolelohe uuku, aole hoi i haiia no ke ano e liooponoponoia'i, e hiki no nae ke manao mamuli o ka wehewehe noiau ana i ke ano oia man olelo.ua like no ka mana i haawiia me ka mana i loaa i na Lunakanawai o Beritania, mamuli o ke kanawai 56 George 3, mok. 100, a me ka mana no hoi o na Lunakanawai o na Alia Kiekie o na Panalaau 0 Amerika Huipuia, ma na kanawai o lakou. Ina he mana ko makou e hoopuka i na palapala kii kino, e ninaninau no ke knmu 1 hoopaaia'i, alaila, e manaoia paha ua komo pu me ia ka maua e hana i ka mea knpono i ke kanlike, mahope oia ninaninau ana. Ina nae aole pela; alaila, me he keakea wale no ka mana e hoopuka i na palapala kii kino, aole hoi i hoomaluiamalailana pono 0 ke kanaka. Ina oia wale no ka mea hiki ia makou, e ninaninau no ke kumu o ka hoopaa ana, alaila, aole he mana e hookuu, ke hoi ia makou, he kumu ole ma ke kanuwai ka hoopaa ana. Heaha la ke kumu no ka hoopaa ana ia &amabridge ? Eia, no ka mea, wahi a ka palapala hoopiii o ka mea i hoopiiia, ua huna oia i kona waiwai, a i ole ia, ua hoalilo kolohe ia'ku ia hai, a ua hoao paha e haalele i keia pae aina, me ka manao e hoonele i ka mea hoopii i kona aie. tla pale ia keia mau olelo me ka hoole ia e ka mea i hoopiiia, malalo o ka hoohiki; e papa anei ia ia aole ia e hoole i na mea i hooia ia e ka mea hoopii, ke oiaio ole ia mea ? Ke manao nei makou, aole pela ke kanawai 1 keia wa ma Beritania, aole hoi ma kekahi o na Panalaau o AmenkaHuipuia. Makahihiao Bceching ma, (4 Barn. & Cress. p. 136.) ma ka Aha o King's Bench, ua.hopuia a hoopaaia kekahi mau mea malalo o na kanawai, no ka hoopae dnte ole i na ukana, he mea hoi ia i hookolokoloia ma ka Aha Exchequer, (Hookolokolo Dala Aupuni,) aole hoi e manaoia he hihia karaima. A i ka hoihoi hou ia'na mai o ka palapala kii kino, ua hooia no ma ka aoao hoopii, no ka mea, ua hopuia e like me ke kana■wai, nolaila, ua lawa no ia, aole mea koe. Aka, olelo o Lord . Chief Judge Abhott, aole no i hopnia na mea i hoopiiia no ke karaima, a nolaila, ua hoopukaia ka palapalakii kino malnlo oke kanawai kahun, aole hoi malalo o ke kanawai 31 o Charles 2, mok. 2, a he kuleana no ko na mea i hoopiiia mulalo o ke kanawai 56 o George 3, mok. 100, e hoopaapaa a e hoole ae i ka olelo hoopii. Ua heluheluia na afiidavits, (palapala i hoohikiia,) e kela a me keia aoao, a mahope, ua hoopna hou ia na mea i hoopiiia. fE nana hoi i ka hihia o Naeh, 4 Barn & Ald. p 295.) 'Ke olelo moi nei ke kokua o ka aoao hoopii, ina e hele ae ka Aha mawnho o ka hoike ana'e o ka Makai Nui, kalii i oleloia ua hoopaaia ka mea i hoopiiia malalo o ke kanawai o 1852, a hookuu aku makou ia ia mai ka hoopaahao ae, alaila, ualawemakou na makou iho na mana a pau o ka Ahaolelo, a iia kaj3aeia hoi e makou ka mea a ka Ahaolelo i hooholo ai a hoolilo ai i kanawai iio ka aina. Aole no i hoomaopopoia ia makou ka oiaio o keia olelo ana, no ka mea, pehea la e nooponoponoia'i komakouhana

ana malalo oka palapala kii l'āno eke kanawai oka M. JEL : Ma ia kanawai, ua haawiia ke kuleana i ka mea aie mai e ku 1 ka palapala hopu, a e lioopaa i ke ktuo"o ka mea i aie.kolphe ia ia, aka, ma ke Kumukanawai a me ke kanawai i hai muu ia'ku nei, ua haawiia ka pono no kela a me keia kauaka, i hopuiakona kino, e hookuuia oia, ke hoomaopopoia ua hewa ia hopu ana. A nawai la e hooholo no ia mea, o ka Aha Hookolokolo paha, a o kela ame keia mea nona ka aie paha e hooholo noua iho ? Ina na ka Aha ia e hooholo, alaila, e hooko anei oia i na pono o ka mea nona ka aie Avale no, me ka nana ole i ko ka mea i aie aku kekahi? Iko makou manao," ina he wahi mea pono iki iloko o ka mea i hooia ia e ke kokua o ka aoao hoopii, alaila, ua koikoi loa aku ka pono ole, uo ka mea, ua hapai ia eia ke kanawai o 1852 maluna ae o ke Kuniukanawai, a ina e hiki ole i ka Aha e ninaninau no ke kuiuii i hoopaaia'i kekahi, no kona hoopaaia na malalo o na olelo o kela kanawai, alaila, o ka hoole ana noia ika pono i haawi mua ia no na kanaka a pau, oia # hoi, e hoomaopopoia malalo o ka palapala kii kino, no ke kumu o ka hoopaa ana. A ina pela io no ke ano, alaila, e ili ae auanei maluna o īnakou ka hana e hooholoia ua lilo kela kanawai o 1852, i mea ole,no ke akaka lea o kona ano kue a hoohaiki i na pono o ke kanaka, no ka mea, ke olelo kuio nei ke Kumukanawai, aole loa e hoopauia ka pono o ka palapala kii kino, aia wale no mamuli o ka- olelo hooholo a ka Moi, i ka wa kipi a kaua paha. Ua hoopukaia ka manao o ke kokua, e loaa no ka pono o ka mea i hoopiiia, malalo o ka palapala hoopaa i haawiia e ka mea hoopii ma ka hoopuka ana ika palapala hopu. He oiaio no, ina aole ehoomaopopo mai ka mea hoopii, he aie ko ka mea i hoopii ia ia e like me ka olelo o koua palapala hoopii, alaila, e loaa no i ka mea i hoopiiia i kona pono malalo ae o ka palapala hoopaa ; aole nae i koi ia ka mea iioopii e hooiaio ae ma ka hookolokolo ana, e inii kolohe ana ka mea i hoopiiia e pakele i ka aie. A i ka hoooiaio ana i ka aie e ka mea hoopii, alaila, ua pau iho la ka mana o ka palapala hoopaa, a mahea la e pono ai ka mea i hooopiiia no kona hoopaaia'na, oiai paha hoi, ua hewa loa kumu ole no ia ? Aole paha e hiki ke hoole i keia—ina ua oiaio ole na mea i oleloia e ka mea hoopii no ke kolohe o ka mea i hoopiiia, aole hoi i hooiaioia imua o ka Aha i ka hoole ana aku a kameai hoopiiia, malalo o ka hoohiki, alaila, ua hewa ka hoopaahao ana i ka mea i hoopiiia. Aole i aeia ka hoopaahao ana i kekahi no ka aie, ma na kanawai o keia Aupuni, ke ole o ke kolohe ma ia aie ana. Aua akaka iko makou noonoo ana, ina e wehewehe ano e ia ke kanawai o 1852. aole ma ke ano a makou e wehewehe nei, alaila, o ka hoolilo no ia i ua kanawai la mai ka pono ae i mauaoia ma ke kau ana mai, a e hooliloia i mea e hookaumaha wale aku ai i kela a me keia kanaka i kue ia e kona hoa. Ua ae aku ka Aha i ka mea hoopii e lawe mai i na hoike e hooiaio ai no ke kolohe o ka mea i hoopiiia, like me ka mea i hooia ia ma kona palapala hoopii. Mr. Blair, uo ka mea hooopii. Mr. Bates, no Cambridge.

MA KA BANEKO.

Robert Royd hue ia ManueL Pieo. Ua hoolimalimaia ka hale no ka makahiki hookahi, me ka olelo ae iloko o ka palapala hoolimalima, iua e makemake ia e hoolimalima hou i ka pau ana oia manawa, alaila, e aeia ī ka mea hoolimalima mua, aole hoi e hoolilo wale ia hai, aole nae e manaoia he hoolimalima keia mai kekahi makahiki a i kekahi makahiki ae. Hoopnkaia ka olelo hooholo oka Aha e Judge Roßebtsoi« : Ua waihoia mai keia hihia.e hooholoia e ka Aba me ke jure ole, mamnli o ka hoike ana iho o na kokua o na aoao a i elua. Ma ka la 5 o Sepatemaba, 1848, ua hoolimalima aku ka mea hoopii ika mea i hoopiiia, i kekahi hale ma Honolulu. Eia ke kope o ka palapala aelike o ka hoolimalima ana, i e ka mea hoopii ia manawa : " Oalin, ho Ha.-vroii.3s^S®^6K^ST " I na mea a pau, ke pili, e ike auanei oukou, owau|p^o£ert ? Boyd, ua hoolimalima aku au i keia la ia Manuel hale, e waiho la ma alanui Fid street, (Nuuanu,) mawaena o ka hale o William Harbottle a rne J"oseph Booth, a penei na mea i ae ia: E uku no o Pieo ina dala $160, no kela ame keia makahiki, a e uku e ia ke dala mamua, a e hoomakaia ka nku ana ma ka la 15 o keia malama no. " Na Pieo e malaina i ka liale i ole e noha a popopo paha, oiai 0 kona noho ana, a ina e manaoia e hoololi a hana hou ia ka hale, alaila, e waihoia mai na'u e hoapono, a i ole ia, maluna no o ka mea nana i hoololi ke poho. A ina e makemake o Pieo e hoomau i ka hoolimalima ana mahope o ka pau ana o ka manawa. i oleloia, alaila, e aeia me Pieo e hoolimalima ai mamua o ka hoolilo ana ia hai. "I mea hoike, tia kakau inoaia e a'u i keia Ia 5 o Sepatemaba, 1848. R. Botd. :: " Hoike, John G-. Munn." Ia manawa no, ua kakau inoia kekahi palapala ano like me ia e ka mea i hoopiiia, e ae aku ana oia i ka aelike. E like me ka olelo o ka aelike, ua xikū o Pieo i ka uku hoolimalima no ka makahiki hookahi, i hoomakaia ma ka la 18 o Sepatemaba, 1848, a noho akn la oia iloko oka hale. Ma ka la 28 o Apen'la, 1849, na morakiia kela wahi e ka mea hoopii a me Charles H. Marshall, a mamna <ie o ka pau ana oia makahiki, holo aku la ka mea hoopii i Galifonia. E nolio ana ka wahine ma Honolulu, ma kekahi hale e leokoke ana i ka hale i hoolimalimaia ia Pieo. Ma ka pau ana o ka makahiki, liaalele ae la o Pieo i kahi i hoolimalimaia, anohoakn la o Joseph Silva malaila, ka mea ia i hooliloia ia ia ka palapala moraki e Marshall. Aua hooliloia'ku ka moraki i kela a me keia mea, a hiki i ka manawa i hoopauia'i. Ua kuaiia'ku kela wahi ma ka la 12 o Mei, 1853, a i ka honluulu ia'na i na buke helu o ka moraki, aole i kakauia ma ka aoao o na loaa, i ka uku hoolimalima mai ka la 18 o Sepatemaba, 1849. Iloko o 1555, hoi mai ka mea hoopii mai Califonia mai. ICe hooia ia mai nei e ka aoao hoopii, he olelo hoolimalima keia mai kela makahiki a i keia makahiki, a no ka mea, 'aole i waiho maoli iamai ka mea i hoopiiia i kona hoolimalima ana i ka pau ana o ka nuikahiki mua, nolaila, e hoopaaia oia no ka nku no na makahiki mahope mai; aua noho aku o Joseph Silva ma ia wahi ma ke ano he hope ia no Pieo. A ma ka aoao o ka mea i hoopiiia, ke hooiaia nei, he hoolimalima keia no ka makahiki hookahi wale no, me ka pomaikainae, e aeia e hoolimalima hou me ia mamna o.na mea e ae, ke makemake ia, ma ka pau ana oka makahiki. Aole no i hiki i kamea 1 hoopiiia ke waiho maoli ia'ku ka hoolimalima ana, no ka mea, aole o Boyd maloko o keia Aupuni i ka wa i pau ai ka makahiki; a ua noho aku o Silva ma ia wahi, ma ke ano be hope o ka mea nona ka moraki. I ko makou noonoo, e hooholoia'na keia hihia mamuli o ka hoomaopopo ana i ke ano maoli o ka pnlnpala aelike i haiia'e la maluna. Eia ka ninau, heaha la ka manao ona mea a i elua, ke nana kakou i ke ano o na olelo oia aelike i kakau inoaia e laua ? Ua hoolimalima anei mai kela makahiki a i keia makahiki, a i ole ia he hoolimalima no ka makaniki hookahi wnle no paha? Ua akaka lea i ko makou manao, be palapala hoolimalima keia no ka makahiki hookahi wale no, me ka ae ia n?e e hoolimolima līou no me Pieo, ke makemake oia, ma ka pau ana o ka makahiki mua, e lawe liou ia wahi no ka manawa hou aku. He okoa loa ka hoolimalima ana e like me keia a me ka palapnla hoolimalima e olelo ann, e mau no keia hoolimnlima nnake makemakeia pela eka mea hoolimnlima mai. A ina pela ke kakau ia'na, alnila, e manaoia, ua hoolimalimaia mai kekahi makahiki a i kekahi, o like hoi me ka mea e kohoiu'na o ka men hoolimalima mai. E like hoi me keia—ina paha ua nolio no o Boyd makeia Aupuni, aole i hele raa kahi e, a e nolio mai ana i ka manawa i pau ai ka makahiki i uknia o Pieo ; a, kokoke uku i ka pau ana oia makahiki, ua noi ia e kekalii e hoolimalima ia wahi, e haawi ia Boyd $200 no ka makahiki e hiki mai ana. Eia wale no ka Boyd e hana, o hele ae io Pieo, a olelo nku ia ia, " Ua haawiia mai au $200 no ko'u hale, no keiamakahiki ae, nka, ua paa no au ma ka nelike o kaua, e has.-wiia ae ke koho. Nolaila, ma e makemake oe e noho i hookahi makahiki houaku, alaila, e uku mai oe e like mo ka mea i haawiia e ka mea e, a i 010 ia, (Aole » pavi)<