Ke Au Okoa, Volume II, Number 42, 4 February 1867 — NA ALII SEKOTIA. He Moolelo no Sekotia. [ARTICLE]

NA ALII SEKOTIA. He Moolelo no Sekotia.

Lalau raai la kahi kauwa i ka owili ftūOho, a ho-o īho la oia iloko o kooa umanma, a noaoi hou niai la no. oia i kona haku, eu haele laua i ka pakaua o Botawela, a malaila oia i manao ai e halawai pumehana aku no oia me ka-Haku Mar, a e malama maikai ia 110 hoi laua malaila, e like me na malama maikai ana a ka hoaaloha oiaio maoli, a me na maha oluolu hoi a pau oloko oia pakaua. " Ina lie aloha io kona ia'a," wahi a Walaka, "alaila,.c ikeia no kona aloha ia'u ma kona malama maikai ana mai ia oc. 0 ko u mau maha a pau loa, e loaa mai no ia ia'u inai na lima mai o ka lani. E hele ana wau, ma na wahi ana e alakai ana, alaila, e halawai pu liou ana no kaua. Aka, ke aneane I m ai nei ka liu-la e malu mai, a e hookaawale kaua i pono ai; no ka mea, aohe o*u inakemake e hoomainalu hou iho na kukuna o ba la o ka la apopo, malana o fee poo o Heselelika*" īa wa, uhai abu la o Halabata i na hele wikiwiki ana a kona haku, ka mea nana i leokua mai ka lelele ana a kona mau kapuai maluna o kela a me keia kiokio pohaku o na kakai pali. Pela ko lakou lelele hele ana maluna o na pohaku, a hiki wal6 laua nei i kekahi awaawa, a e pipio ana ka uahi, nolaila, i mauao ai ua Walaka nei, ua aneane laua nei e hiki aku i kahi a laua nei e imi nei.; Lekei ae la o Walaka ilnna o ke palahalaha o kekahi pohaku nui, a wehe ae la i ka o-le, a puhi ae la i ka leo i maa mau i na miikaainana o ka Apana o Lanareka ; a ua pane ia mai la keia puhi ana, o na nakolo o ha o-le rnai lalo mai o ke awaawa. Na keia mau leo ane hoouwo aloha, i lohe ole ia mamua akn, mai ka wa wale mai no i kuu ia iho ai ka hae o Sekotia ilalo, imua o ka Moi Edcwada ; a ia manawa, me he mea la, he inau ale e haki nunua mai ana, ke olowalu like a na leo o na kanaka, na wahine a me na kamalii. Puka mai la na kanaka me ko lakou pihoihoi, a o na wahine hoi me ka lakou mau keiki ma ko lakon mau umauma, me ko lakou ake nui o ike, mai hea mai la keia mau leo e kahea mai uei ia lakou, a i moamoa mau hoi i kela a me keia ptjuwai Sekotia oiaio. Ku'iho lao Walaka maluna o na pohaku nei, mo lie uhaoo la oia i ala mai, mai i a mai e hoeueu ai i na aa koko o kona mau lioa makoamana. Ia Walaka i alawa ae ai i kona maka ma-o a maanei, aia hoi, o mai la na uila iloko o ka laoi, a mo lie mea la, ua lohe ia oleu, he mau hoouka kaua, ko hakoko iloko o na ao .omamalu o na puu. Ia wo i kuhea mai ai o Walaku, " E na kanaka Sekotin," wiliwili ne la oia i ka pahikaua i hou ia ai o Mariona, a uwe a« la, me ho huo kuui lio enaena la ka an, " Aia hoi, ke hea mai noi na lani iiv oukou. I he-

le tnai nei au ma ka inoa o ka mea a oukou i aloha nui ai, ko oukou mau lanakila, a me na wahine o ko oukou poli, a me na keiki iloko oko lakou mau lima. Ua wehe ia ka pomaāa (palii) o Pelekane ; a ua haule. ka mea hewa ole, a me ka opiopio imua ona. I ka po nei, mekeia pahi no, i komo bewa ae ai o Heselelika ka mea hookaumaha wa-. le iloko o kuu pakaua, a pepehi mainoino i kuu wahine." I ka lolie ana'o ka poe o ke awaawa i keia mau olelo a Walaka, ai» hoi, aole e hiki ia ia ke kamailio hou aku, no ;ka mea, ua nune koke ae la ia wa, a kahea ae ia kekahi poe me na leo nunui, " E lioopai 1 E hoopai i ka mea hookaumaha wale, uo ka make aoa 0 Lede Manona," a ua puka pu mai la no hoi ia mau olelo, naai na wahine pu nai uo. Lele mai lao "Walaka, mai luna mai o ka pohaku ana e ku ana, a komo aku la ia iwaena o kona mau hoa makaainana, me ka i aku ia lakou, " E hahai mai ia'u, a na'u e alakai aku ia oukou, e haawi i k ) oukou hoopai ino, no ka hewa.i hana ia I" "E alakai aku ia makoa imua,".wahi a kekahi kanaka elemakule. "Ka'u .huki hope loa ana i keia koī kaua, ma ke kaua o Laraga. ' ohe ola ame Melcaneāero I' oia ka huaole" Io uo ka lauakila ma ia hoouka kaua ana; a ma keia hoi o ka ' Make a me Lede MarionaV oia ka huaolelo e waiho aku ai no ke. kaua iwaena o ka poe Pelekane, a he mea no hoi ia e koūo ai i na anela o ke koko, e haawī i ka hoopai ino no kona koko, a e lanakila aaei ka aina." : Ua pu-a ae la ma kela waha keia waha o kela mea keia mea, ka huaolelo, ' Make ame Lede Manpna !' Ua hemo mai la - ha- pahikaua, mai ko lakou mau wahi mai. A o.ka poe mea paliHeāua ole, ua lalau akula lakou 1 ka lakon iiiau mea mahiai, na ihe e ukai ai i ka ilio hae, na koi kipikua a nae na 00.

Ia wa koke no, ua lioopuni ia ae la oia e na koa ikāika be kanaono. O Walaka, ka mea nona ka panwai, kane wahine make, ua puanuanu ihō la ia, me he pauku haa la, i i kona wa i lohe ai i ka puana like ia mai o ka inoa o taria Mariona alcba ; a pnliki ikaika iho Ia oia i kana me kai iho iā ia iho, " Mai keia hora aku, e manao iho 'āī ; o~sssi'tīa'if(srfk auii, a'Toie" ia, aole e hoi hou mai ana o "Walaka !" a huli ae la oia i kona mau leoa, a i aku la oia, mc kc kau pu ana i kona papale m'alnna o kona poo, ".Na na nhane o. ; ko oukoa mau kupuna,. e liooikaika i ka oukou mau .hele ana i ke kaua ; ke hele nei oakou e hoopakele i ka lanakila o lakou i make ai, no ko oukou nei aina. Mamua ae o ka. napoo ana aku o ka mahina, e haule anei ka mea hookaumaha.wale o Lanareka iloko o ke koko." Ko Walaka pii hou akn la no ia ma ke kualono ; a hahai aku la mahope onu kona mau koa makaainana, a o na :wahi pilikia a pau loa, he niea ole wale no ia ia lakou. Aohe wahi mea keakea iki mai, ia lakou i hele ai iinua me he liona la, ua ike aku la aia imua kana pea e al-e aL MOKUNA V. '"0 ka wahine a na kanaka i pupu, kupono ole i ka uhai ana akn i ka poe i hele aku la, ua noho iho la no lakon mahope, a hoopuni ae la lakou ia Balabata, me ka nieniele mai ia ia i ke kumu a me ke ano o ko Mariona make ana. I ko ia nei moolelo ana aku i ke ano o ko Mariona rnake ana, aia hoi, na na waimaka i hookahe ia no ke ano weliweli, a me ka hewa ole o ko Mariona pepelii ia ana. Aole no hoi no ia man mea wale no, aka, no ka Mariona mau hana maikai ana kekahi mau kumu, i hoopulo e wale ia ai no ko lakou mau papalina, i na kuln walania a kalunluu kaumaha, oiai, hookahi no hohia ana, pau ka ai, ka lole, a me kahi e noho ai! " A ! ua hala io anei oia?" wahi a kahi wahiue e hii ana i ke keiki, " Ka wahine i oi loa aku ka maikai, a ka la i pa iho ai ; ua lmla io aku la anei oia, e waiho puanuanu iloko o ka poli o ka lua pa-u ? Auwe wau e ! Oia ka mea nana e haawi mai ia'u i wahi oinamaln e hanan ai ka'u walii keiki nei. Oia ka mea nana, mahope iho o ka pepehi ia ana o kun makuakane e na koa Pelekane, a kipaku ia mai makou mai loko mai o ko makou home, haawi mai la oia, i wahi e noho ai wau,'a me kuu makuahine a me knu kane, a hanau wal« mai la kuu keiki nei. Aha ! nolaila, ua kupono ko'u hookuu ana aku i ka'u kane, e pepehi a e hookalie i ke koko o ka mea nana oe i pepehi o Mariona ! " Uhi lua mai la ka po, a ma ka poloni inaikai ana mai a' keia wahiue, kuu aku la o Halubata i kooa kino e hooluolu malunn <> kahi moe o kana kane, i hala aku la ino Walaka. Ke koena iho o na makaainana pupu, hoi aku la lakou iloko o kolakou mau a-naponoi ilio ; a koe ilio la un wahine nei, a mo kekahi puu wohine iho, e noho ntui rnu ka waha o ko lukou inau a-na, me ke kiai malie ana, i ka hele lolii ae n na mannmnna minutc o ka munawu! (Jn uumoe, a helo wikiwiki nkti la o Walaka mo konn wuhi puali kanaka uuku mu

lana oke kualono ona puu—ua metirapcilie wahi hauwalaau iki ia lakou i lalama-īpieai raa ua kuemaka pali e nana iho la isB®Tgakaua o Elasalie. ilanao iho la o WCflika, he mea pono ia ia ka hele ana ae nia||nlkaleakai pali ; a malalo iho olaila ka hdrwpapau o Mai'iona, kahi hoi a kona pau e hoomoamoa ia ana e na make. «m Mamua iho nae o ko lakou pii ansieitagma ua kakai pali nei, aia hoi, halawai jnfi|Krakou me kekahi kanaka, ua hoaaha£Us|i|jna kapa kila Pelekane. Ua hoonenene3isffiSu la ke koi i kona pua-i. Ko ke ae la no ia i ke koi, me ka i oki, alia e ke kanaka Sekotia ; a<sl<Ēqp|he kanaka Pelekane, e uhau aku ai i kagm®ghiki ole ke pale mai ia ia iho. Aohe pah3caua a nei kanaka." ī ka lohe ana o kona mau leo kauoha a ko lakou alakai, ia wa lioi lakou i hooknu ai i ua kanaka .nā ma ke ahonui oko lakou nei liaku. 0 naka nei i hopu ia ai, ua nui loa iio^lĒino hoi kona makau, no ka mea, aohe anaaoaea i . .. •. manao eae ai, aka, o ka make koEa iio. Aka, i kona lohe ana no i ka leo 'o aia hoī, haule iho la oia ma kona mawKpli ioiua o Walaka, a ī aku la, " He\giilof o kuu Hāku no keia, —0 Sir no keia, ka mea nana i hoola alua i ku^w^!" " Owai oe," wahi a Walaka, " no kaaaea, ina he hoaaloha no'n, alaila, aohe o||fer<aa ana e komo i keia lole Pelekane ana ēj!kbmo

" Owau no kaa kanwa o a ke kanaka, "ka mea a kou liraa kMāua ole i hoola mai ai, mai ka hauna ana a3&s£uir Heselelika i kana koi kaua inaluna o|«&a poo!" '■ Olelo hon aku la o Walaka, "Heih'ei hiki ole ia'a ke ninau aku ia oe, - pe-hea| la : i loaa mai ai ia oe keia lole koa ; afcā;'iik no 5 k« inau la : kou manao 'ana e noho o ko'u malo, alaila, e kala aku oe ! kel4;IoIe koa, a e nhai mai ia'u, ; me ka lohi ole."^ " Aole an e nhai akn ia oe, ma koa' (kuamoo i ; Elasalie," wahi a ke kanaka,-"Eto ka mea,.i kei3 la, na hoolilo. ia iawahi l'e^ -na 6 £anaxeka." : ... . " Alaila," wahi a Walakailoko iho no ona, " ina pela, ua kaihi loa ia akn nei ke kino lepo mai kuu man maka aku, a aole ka paha e ike hou akn ana kuu uiaka i kou koena lepo ea! 0 ! ke kanaka ino manao aloha ole!" Kan pono loa aku la lakou iluna o kiekiena e halo la ia Elasalie—Nana akn la oia i ua liome aloha la, a olioli nei ona—kahi hoi a lana e knilima ai me kana Manona aloha —kahi hoi a laua e ha-i-ha-i olelo ai, a e holoholo ai iloko o ka noho'na maluhia o na aloha puuwai i hakii hemolele ia. Halawai raai la na wahi la i ko ia nei mau maka, aolie mea e ae, ako, he pnn lehu ahi wale no ke ku ana. Haalele wikiwiki'aku la ia i kona halo ana malnna olaila, a me ka maka o ka pahikana o Lanureka.

. Ko lakou hele wikiwiki loa aku la no ia a liiki i ke knalono pali e pili ana me ka pa o ka pakaua o Lanareka. Lele aku la lakon nei iloko o ka pakaua, mamua o ka manawa e hiki ai i na koa kiai ke kue mai i ka lakou nei lekei ana aku iloko nia ka pnka akau o ka pakaua. Iloko oka manawa poko'.e loa, ko Walaka lele aku la uo ia i ke kiai o ka nnea nana e kiai ana i ka puka aku, a hooho ae la oia me ka leo nni, e hoohoihoi ana i kona poe kanaka. Uoko o kekahi rumi o keia ipuka kahi i moe ai o ke Kiaaina Heselelika.

0 na koa i kue mua mai la, ua pau iho la hikou i ka luku ia e ka hauna mua o na pahikaua. Hooikaika loa aku la no hoi o WaInka e hele imua, oiai, ua ho-a loa ia mai la kona huhu enaena launa ole. Kaa mai la ka owe ana a ke kana mahope ona, no ka mea, na ka hooho nna a kona mau kanaka i hoala ae i ka poe koa e moe ana, a puka hapa kohana mai la lakou mailoko mai o ko lakou wahi moe, me he mea la, ua hapahapai ia mai la lakon e na manao, me he uluhia ia ana la e na uhane demona.

Ia wa, ua hiki mai la o Walaka i ka puka o ka rumi o ke Kiaaina Heselelika—o ke koa e ku ana ma ia ipuka, holo aku la oia me ka mama loa, a me ke kue ole mai ia Walaka. ona manao huhu enaena a pau loa, ua ike ia aku e apu ae ana i kona mau lielelielena. Hookahi no hehi ana a Walaka i ka ipnka pani hao o ka ninii, aia hoi, o ka hakihaki pu aku la no ia o ua kikiki puka a helelei ilalo.

I ka haule ana o ke pani puku ilalo, aia hoi, ua knu lia mni la na manao weliweliloa iluna o ke Kiaaina—o ke knne keia a ka waliine liala ole e hnle aku nei me ka lima wiwo ole, a rne ka lioopai ino i kona mau niaka ! Mo ka uwo woliweli ame ke noi i ke ahonui, liuule hou aku la ia ilunu o kahi moe, nie ka hopepe ilio malulo o ke kihoi uhi; e inanao aua palin, aolo o a.iuanu ana ke komo nna aku a ka«puhikaua iloko o kona kino i uku no kana hana ino.

" E Mai-iona ! E Maeiona P'.wahi a Walaka, a lele koke aku la oia ma ka aoao o ka moe o ke Kiaaina, a kanu anuanu ibo la oia i ka maka kila o ka pahikaua, e makamaka ana no kona oi ike koko o Mariona—a anuanu ana iloko o ka puuwai o ka mea nana i pepehi aloha ole i kana Mariona—a ke Kiaaina hookauinaha wale hoi o Lanareka. Na kekahi leo demona, o ke aho hope loa paha ia, oia ka mea nana i hai mai, ua holo pono loa aku la ka Walaka hana aua 1 a wehe mai la oia i ka pahikaua, ī hele a ula wale i ke koko, a paa iho la oia ia mea ma kona lima, a i iho la, "Ua maha iho la ko'u hoopai ino. Pela iho la eke Akua ! A mai keia manawa aku, e mahele ai au ia'u iho mai kuu puuwai aku.'' laia i hoopuka ai i keia mau huaolelo, uhaki iho la oia i ka pahikaua a kiola liilii aku la iūa apana—a ia wa koke no hoi i pale aku ai oia i ke kau pono iho o na pahikaua malona oke kino o ke Kiaaina; oiai, ua lanakila akn la no lakou maluna o ko lakou mau hoa paio, a ua komo mai la no hoi lakou e pepehi i ua Kiaaina hookanmaha wale nei—iloko o ko lakou manao, o ke komo aku ka paha la o ka lakou wahi pahikaua i ke kino o ka mea hookaumaha wale—na ma-n iho la ia. —

" Ua make, a ua. haalele mai Ia oia i kana mau hana iuo," wahi a Walaka. laiai olelo maī ai, hue mai la oīa ika uhi moe, a ike iho la ua ae ke koko maluna o ke kino o ke Kiaaina, a hoike ae Ia kona helehelena, ua " hana io" ka make malnna ona.

Huli aku la o Walaka ma kahi e, a na hapahapai ia ae la iia manao o ka poe koa, a ho.oho ae la lakou me na leo nui—" Pela iho la e ' haule man ai na enemi o Sir Wiliama Walaka I"

Pane aka la hoi o Walaka ia lakou me ka leo.ikaika—"Aole pēla, aka, pe keia ka oli>* ana. Pela iho Ia e haule man ai na "enemi o Sekotia nei. Mai keia hora akn, aohe he mea e ae a Walaka e aloha ai, aka, %ka lani ame Manona. Ke makemake nei ka'lani ia'u i keia wa, e hoolilō au i ko'n mānāwa, e hana no ka lanakila ana oko kakou nei aina a make mamnli ona. Owai mai anaia'u, ma keia kumu ■■■■ i« * ■■ w* O'makou a pan loa—me Walaka makou i na wa a pau loa/a hiki i ka hopena !" wahi a kona mau koa, ka olelo ana mai iaia.

Na keia mau olelo hoopaa hou a lakou i hoohapahapai%e i ko lakou mau manao hooulnku, a hooho ae la lakou me na leo nui launa ole. Na keia mau hoolio ana a lakou i kono aku i kekahi mau koa hou oloko o ka pakaua e puka mai, a e haawi i ka make maluna o lakou. Hoonon mai lalakou imua e halawai mai me lakou, aka, kuemi hope aku la na koa, aole loa no hoi lakou i hele iki mai imaa, ma na koi ikaika a ko lakou mau alii koa, aka, puehu aku la lakou mao a maanei oka pakana. Ike iho la no hoi na 'lii koa Pelekane he mea makehewa no hoi ko lakon hookikina ana mai i na koa, nolaila, kuemi hope pu aku la me lakoa; a o ka pa konane ana iho hoi a ka mahina hiki aumoe,' puka aku 1? na koa Sekotia me kahoopilikia ole ia mai niailoko aku o ka pakaua.

MOKUNA VI. E kiei mai ana na knkana mna o ka la, & & haawe mai ana kona mau kuknna mahope naai o na puu hikina, komo mai ana ka pnali koa i haele aku ai iloko o ke awaawa, kahi hoi a ko lakou mau ohana e moe ana iloko o ka maluliia. Na na kani bele ana mai a ka lakon mau o-le, a tn« ka lakou mau pila i hoala aku i ka poe hiamoe o ko Inkou man ohana, a puka mai la iakou iwaho, e hoomaikai ana i ko lakou poe i hele aku malalo 0 ke alakai ana a Waīaka, a ua nui no hoi ka hauoli i hoike ia mai imua o ua poe koa nei. Ia Walaka i hoolei iho ai i kona kino e hooluolu ia maluna o kahi moe i hoomnkaukau ia e na lima palupalu o kekahi wahine, aia hoi, ninaninau mai la kana kaawa o Halabata i ke ano o ko lakou hele ana akn e haawi i ko lakon hoopai ino. Hoi aku la kela me& keia inea iloko o ka poli o ko lakou mau ohann, a koe iho la ka haku o Elasalie me kana kauwa iloko o ko laua ana. ,No ka Halabata nieniele mai, nolaila, pane aku la o Walaka, penei: 'VUa nku iho ke Kiaaina ino o Hcsclclika, no kana mau karaima ino i hana ai me kona koko iho no—Ua mnke oia, a me kekahi man koa iho o ka Moi Eelewaela. E maalili ana no paha ko'u hoopai ino ana; nka, heaha la anei ka mea e hooluolu mai ai 1 ko'u puiiwai kane wahine-make ?—ualawo ia akn na mea a pan loa mai o'u akn nei. Aohe a'u hana i koe ma keia honua, a oini,' owau ka mea i waiho ia niai i mea e hana maikai nku ai ia hai; ua wehe hou ia ka pu* hikaua Sckotia c kue ana i ko kakou mau enemi; a me na hoomaikai ana mai o ka lani, ke hoohiki nei au, aole e hoi hnu ia iloko o kona wahi, u aia a lioopau ia ka hana liookaumaha wale Wiana ia maluna o Sckotia nei, ma ka powa anu i ko'u mau pomaikai

me ka hewa ole !—I keia po, ua hoohiki kuu mau pokii koa e hooko pololei i ka'u hoohiki ana; a o ka niake a ine ka lanakila, oia hookahi wale no ka mea hookahi i koe no Walaka, a me ko'u mau hoa'loha ponoi."

Na keia maa huaolelo i kono aku i nawaimaka o Halabata, kana kanwa, e panini mai maluna o kona mau papalina, a i mai la oia i kona haku, " Heaha kau mea e holokiki nei maluna o kou hulihia ana ? Heaha la anei kau mau mea e hana ai ? Ma kou aloha ika mea i hala ; a ma na mea hoi a pau au i hoohiki ai me ka Haku Mar, nolaila, ke koi aku nei au ia oe, e hoihoi hou mai oe i kela hoohiki ana au ! "

" Aole, e kuu kauwa e Halabata," wahi a Walaka, 11 Aole au i paukiki loa ma keia mau hoohiki ana o'u ; a ia oe kuu kauwa maikai, aohe a'u mea e kumakena ai no keia olelo hooholo a'u i keia po. O hele, a hai aku ika Haku Mar, o keia ka'u mau olelo i hoohiki ai. Aole mea eae nana e kaohi mai ai ia'u, aka, o kuu aina nei wale no ka mea hookahi; a mai keia oianawa aku, e lilo no kuu aina nei, i wahine, a i keiki hoi na'u. Pehea kou manao e Halahata, e manao aoa anei oe e hoonele mai ia'u i keia mea ? E manao ana anei oe e hoolei ana au ia'u iho iloko o na ana ahia o keia mau mauna, aole au e puka mai e malama i kona mau pomaikai ? No ka mea, aole au e puka hou mai ana e ike i na kanaka, ke ole au e lilo i mea nana e malama i kona mau pomaikai a pau loa, a e ku hookahi ma kona aoao, a hiki wale i ka manawa e kaihi ku ia aku ai keia ola, mai ko'u umauma aku oei." Ninau hou mai kahi kauwa, "A i hea la anei oe, e kuu haku, e loaa aku aiia makou, ke manao ka haku Mar e hui mai, me kona poe koa ? " " Iloko o keiā waonahele," wahi a Walaka, "oo ka mea, aole au e neea wikiwik: aku ana mai keia wahi aku nei, oiai, aole o'u makemake e hookomo poo aku i ko'u mau makaainana iloko o ka popilikia kupono ole." (Jholeipau)