Ke Au Okoa, Volume II, Number 45, 25 February 1867 — NA ALII SEKOTIA. He Moolelo no Sekotia. [ARTICLE]

NA ALII SEKOTIA. He Moolelo no Sekotia.

I la lolie ana o na koa a pau i keia mea, bopn mai la lakon i na lima o Eelene, a hooho ae la me na leo nunui, " 0 Walaka a me Helene ! i ka make a me ka lanakila 1" Hoko o keia man nluaoa ana, aia hoi, pnka akn la o Helene mai ko lakou mau puili ana i kona mau lima—Halawai mai la o Helene me Murray ma ka puka, ua makankau pono no ke kii ana ia Lede Mariona, a hoi hon aku Ia laua me ke alakai ana i kona kaikuahine i ka rumi, a ke koa Pelekaneekali ana. N"o keia mea, huli ae la o Helene a olelo aku la i ke koa Pelekane, penei: "Ona aina a pau maloko nei o na palena o Mar, nou ia, a i ole ia, i wahi hanohano maloko o ka hele ana o keia puali koa, a ka Haku ma e hooala nei. E pane mai oe i ka huaolelo, a e loaa no ia oe e ke kanaka Pelekane na mea a pau e hiki ole ai i ke kanaka Sekotia, a i ole ia i kana kaikamahine ke aua iho." ī ka lohe ana o ke koa Pelekane i keia maa huaolelo, pii ae la ka ula i kona papalina, a pane aku la oia, " Aole e liiki ia'u ke ae aku ia mea, no ka mea, na lalau aku no au i ka'n mau mea kaua, no ko'a aina ponoi wale iho no, aohe no hoi he mau mea e ae, nana wan e puliki i na aina e ae, oiai, ua ua haawi au i ka'u olelo hoohiki no ko'u aina ponoi a me kuu Moi. Ua haalele no au ia Heselelika, 110 ka mea, ua hoohaahaa iho oia i ka inoa o kuu aioa hanau; a ina hoi au e kue maoli i kuu aina hanau, alaila, he mea ino a haumia loa ia a'u e hana ai. Nolaila, o ka'u mea wale no e noi aku ai i ka Haku Mar, maliope iho o keia po, e hooknu ia mai au e hele i na kapakai o Guine, kahi hoi a kuu Moi i hele aku la e haawi i kona hoopai iūo, no ke kipi i hana ia ma ia panalaau." Olelo aku la no hoi o Helene Mar, aole oia e lioonaukiuki hou-aku iaia, ma ke noi hou ana aku; a welie ae la oia i kekahi apo daimana mai kona lima mai, haawi aku la oia i ke koa me ka i akn, "E lawe oe i keia no Ha hoomanao ana i kau mau hana maikai, a me ka lokomaikai o Helene Mar." Ia wa, lalau mai la ke koa me ka honi ana ia mea; a hoohiki mai 1a no hoi ia e malama ia mea a hiki i ka hora hopo loa o kona ola ana. Hoi aku la o Helene iloko o kona rumi, e hoopnu ai i kana hana; a o Murray hoi, komo aku la oia iloko o ka rumi o ka Haku Mnr, me ke kali ana i kana mau kauoha e hai unai, mainua ae o kona a me na koa iiele aua aku i ka pakaua oneanea o Elasalie. MOKUNA VIII. Uhi iho la ka pouli, a lele aku la maluna o ka pakaua o Bntawela, a me kona mau kauaka i hoopoluluhi ia e ka hiamoe. A i ka wa i liooinaka hou mui ai ka la e kiei mai maluna o na puu o ka hikina, ua lawe ia

mai la ka Haku Mar, mailoko mai o kona rnmi moe, a i ka mmi hookipa nui—o kana alii wahine, aole ia i haalele aku i ka rumi o kana kaikamahine, kona wahi i' moe ai a ao ia po; e hoomalielie aku ana i na manao 0 kana kaikamahine mai ka uhai ana aku mahope o Walaka. Olelo mai la kana kaikamahine, " Aole ia 1 ike i na kumu o ka makau wale, oiai, ina aole e hiki iaia ke hui aku me Walaka; mahope iho no o kona hoouna ana aku i kekahi mau kokua i ona la, e hoi ai oia me kona ohana i ka Hilana, a malaila oia e krJi ai i na hopena oke kaua." Wahi ana Helene Mar nei i kona makuahine kolea, " He mea Tjiki ole ke hoihoi mai i hope i na manao i keia wa; o ka puupuu i kui ia i ka poe enemi, taa kuī ia i kumu e pakele mai aī ko kane, a manao anei oe e hana ana kuu makuakane i kekahi mea hilahila launa ole, ma ke kokna ole ana aku i kona nana i hoopakele iloko o kona mau manawa pilikia ?" " Auwe I E kuu kaikamahine," wahi hoi a Ledc Mar, " heaha la ka mea nni a kela kanaka i hana mai ai i ko makuakane; i lawe mai anei oia iaia mai kahi popilikia mai, i mea e lumai hou aku ai iaia iloko o kekahi poino hou ? Ko ka Moi Edewada mana ma ko kakou nei aina, aole loa e hiki ke hoonaueue ia. Aole anei i hoohiki aku ko kakou nei mau alii e noho maluhia malalo o kona' man malu ? A pela la anei kou maknakane ke kue aku i ko Edewada man puali kaua, no ka mea, he uuku loa na wahi koa o kou makuakane e manao nei e kue aku, a e kokua hoi i ke kanaka nana i hahaki mua i ka maluhia o Sekotia nei me Pelekane ?"

Pane mai o Helene, " Owai la ka mea e kuemi hope mai ana, mai kekahi mau kumn knpono e like me keia 1 E hoonoanao ae oe e kuu makuahine, ' 0 ka nani, e mau ana no kona manaolana ana; aohe hewa io maoli e hiki ai ke hookahuli ae i ka pono, ina aole ma keia ao wale no, ma kela ao pu no hoi kahi. Ina wau he kane, o ka pono nana e kono nei ia Walaka, o ka mea hookahi no ia nana e kakoo ikaika mai i kona mau liina, me he man puali kaaa.nui la. E kuu makaahine, e nana oe i ko kakou nei, aJna r ; ua kuni ia ka makana a ke Akua i» ka lanakilapo'kō kakou mau matnia, o^o"fi&Tn'a'u L kila" ia. 0 na aina papu o kona mau mokuaina! ia o ka hookaumaha wale ana." laia iloopuka mai ai i keia mau hnaolelo, aia hoi, pii mai la ka ula i kona mau papalina; a panapana iho la kona puuwai i ka olioli nui launa ole. Leha pono mai la ko Lede Mar mau maka iaia, a olelo mai la, " Ua pomaikai loa wau, no kou lilo ole ana i keiki kane. Aole au i manao hewa, no ka mea, i ko'u la no i lilo ai i wahine na kou makuakane, ua ike mua no wau aole oe e hoolohe mai ana i ka'u mau mea e hahai aku ai no kou pono a me kou mau pomaikai." Pane hou mai la o Helene i ua makuahine kolea nei, " Aole ko'u lilo ana i kaikamahine, ke kamu la ia nana e hoololi ae i ko'a mau manao. Ina wau he kane, a he waliine paha, aole no i'a he mea e pale ae ai i kau mau olelo kauoha; aka, ina roa na kauoha o ka lani, alaila, e pale ae no an i ka ka maknahine a me ka ka makuakane mao mea e kauoha mai ai, a e pipili aku no au ma na kauohao ka lanil" Pela iho la ke ano o ka lana mau hoopaapaa ana me kona makuahine, a aneane e pii maoli ke kai o ua uiaknahine kolea nei, pane mai la oia, " 0 ka ukn iho la anei keia o ka'u mau hoomanawanui ana aku ia oe—a. o ka uku panai anei keia au i manao ai e lioihoi mai no ka'u maa ao ana aku ia oe !" No keia mea, manao iho Ia o Helene e hoomalielie akn i ka hnhu enaena o kona maknahine, a i aku la oia, " Ee manao lana nei au, aole oe " uku pono ole ia aku no kau man hoomanawanui ana mai ia'n. Aole e hiki i kuu kaikuaana ke hana nku i ka hewa a'u i hana aku nei ia oe; a ua kono ia naeau e haua hewa aku ia oe, no ka mea, aole e hiki ia'n ke kne aku i knu lunoikohala." Ia wa, nwe iho la o Helone, a hoomau hou aku la ia i ka olelo ana, " Aole anei e liiki ia oe ke kala mai ia'u i ke kaikamahine a ka mea i alolia ia oe me kona nuau a pau loa 1" I ka hiki ole palia i ua Ledc Mar nei ke olelo hou mai, a ke houhnlihuli ae hoi i ka naaii o Helene mamuli o kona manao, nolaila, he mea makehewa paha ia ia ke koi hou ana mai; a puka aku la oia iwaho o ka rumi o kana kaikamahine. I ko llelene koe ana iho oia hookahi wale no, hoopoina iho laia i ka papau o ka manao o ka Lcdc Mar, a hoomanao iho la oia i ka ae ana mai a kona makuakane iaia e hele iloko o kahi waiho mea kaua, a e wae i na mea kaua ana e makemnke ai. Nolaiia, InInu uku la oia i konakiliei pumehana, i ukali iu mai e knna kauwa, a hnele aku la laua i ka rumi wuilio o no mea kana. Ilaila pu no me ka mea nana o malama i na mea kaua; a o ka paii ana iho no ia o ka haawi ia ana o na moa kaua i na hanei'i koa ekoln; a e houluulu ae lakou ma % kc kula o Botawolo, a

malaila e kali ai i na olelo kauoha e haawi ia aku ai a me ko lakou alakai hoi me Anderw MiTrray. Olelo aku la o Helene i ka mea ia ia ka" malama o na mea kaua, i hele mai oia i ke kapa kila paa loa oloko o ka hale kapa kila. Hnki mai la ua kanaka nei i ke kapa maikai loa, i kinohinohi ia me na wai gula. Mahalo iho la o Hel ene i ka nani a me ka paa pono oua kapa kila ner. Olelo mai la. ka mea nana e malama, " 0 keia ke kapa j kila maikai loa ma Sekotia nei; a ua komoj !a e ka Moi Wiliama", ka Liona ma kona man lanakila ana a pau loa." Pane akn la o Hēlene, " Ina pela, ua kupono ia no, ka'u J mau inea e makemake nei. E lawe rnai i naj mea a pau loa e pili ana i ua kapa kila nei! ma knu rumi." Lawe ia aku la no hoi iloko o kona mmi e'like me kana kauoha: a i kona noho hookahi ana ibo, hoolilo iho 1a ia i kona manawa ma ka lioonani ana i ka mahiole a me na hulu. Pela kana hana ana a hiki wale i manawa i liai mai ai ka wati o ka hora! ewalu ia. Aka, he manawa uuku mahope,; hiki mai la ka lono kanikau i kona mau pe- j peiao, o kahi puali kaua, ke boi mai nei mai i Elasalie inai.

Haalele iho la oia i kana hana; a hoolono aku la ia i na leo hoonaueue manao aloha e kumikena ia mai la e na koa; ke ahai walohia ia mai e na welelau o na makani kolonahe oke kakahiaka. Me he mea la, ua huipu mai la na lau ona laau i na leo hoouwe,.no ka mea, ua owe like mai la lakou i ko lakou mau nape ana. Manao iho la o Helene, aole ia i lohe mua i ka paumako walania o na leo kumakena e like me ia. Kulou iho Ia ia maluna o4ce kapa kila, a u iho la ia, ia ia wale iho no, " E ka.wahine maikai! Aloha ole no hoi ka mea nanaH hoopau i kaa mau hana! —aka, o ka'u mau hana i koa kino lepo, aole no ia he mea-e hoahewa ia ana e kou haku kane, ialoha ia oe ! " Ia wa koke hou no hoi i ala hou mai ai na leo kumakena; a ane poina iho la oia ia ia iho, kukuli iho la oia i kona mau kali, me ke kalele ana maluaa o ke kapa kila ana e hoonana nei. i Komo i mai,la, 0 rumi a Helene e kukuli^nei.^me; mai. ftE. Tcu^inē*r ~iq i e UeKMa ha" o' man ao ; ike ana mai ia ia e kakuli ana ma ka, >aoao o ke kapa kila. Puiwa mai la o Helene, me ka hai pu mai i ke kumu 0 kona kiola ia ana iloko oia uwe aoa—la wa, hai mai la o Murray, " aia ke kino kupapau o Mariona iloko o ka rumi pule kahi i waiho ai—ua hiki mai na kahuna; a e kakali wale an'a no o kou hiki aku i ka rami pule, alaila, e waiho ia kona kino iloko oka lua, me na ano hoomana'a pau 0 ka ekalesia."

Komo aka la o Helene iloko o ka rumi e ia ia iho me ka lole kupono no ka manele aku i ke kino o ka mea make. Aole i liuliu, puka mai la laua, e like ana kona kai kunane ia ia iloko o ka rumi pule. E waiho ana ka pahu kupapau iluna o ke kuahu. Ma ke poo oka pahu e ku ana ke Kahuna Nui o St. Filiana; a ma Ea aoao o ka pahu, ke ku papalina la na moneke. ma *kela ama keia aoao. Aia hoi, mawaho mai oka puka, kahi i leu ai o na haia wahine a Helene, me ko lakou mau lole aahu kupono no ke kanikau ana, a nae ka hoolewa ana hoi ia Mariona. Ua wahi ia ka pahu ika lole weleweta eleele maikai, kupono no ri?f*liī. Komo mua mai la na haia wahine, a lulu iho la Ina pua maluna oka pahu, a kuemi hope aku la lakou; e hookowa ana i wahi e komo mai ai ko lakou haku wahine opiopio—hookokoke mai Ia o Helene—a kanou aku la ia i na kahuna. Wehe ae la kahi ona wahine i ka uhi e kau ana maluna o na helehelena o Mariona i pepehi hoomainoino ia. Kau pu aku la no hoi ko Helene lima maluna o ka pahu, a me he leo la e o ae ana ko puanuanu 0 ka make iloko o kona lima; —a haikea mai la kona helehelena. Ia wa, peahi aku la kona lima i ke kahuna e hoomaka mai i ka pule ana; a hookuukuu malie ia aku la ka pahu ilalo o ka opu o ka lun. Ike kuu malie ia nna aku okn pahu ilalo, kukuli iho la o Heleno, a hoopuka ia mai la ka himeni kumakena no kn uhane i haalele mai, Me he mea la, ika wa e hoouna ia ae ana keia mau leo kumakena, e hapahapai ia ae ana ko Mariona uhane iluna o kona lani ponoi maoli; a me he la no hoi o na waimaka i hookulukulu ia mai e ko Helene mau maka, he kulu wai ia, e hoouanii ana i ko Marionn uhano iloko o ka Paredaiso. I ka pau ana ae o ke kanu pono ia ana o ke kino o kona haku wahine, aia hoi, ike ia aku la o Halabfttn, e kiola ana ia ia iho maluna o ka pohaku punnunnu, e pani iho ana i na rumi poiili o hoahu in ni ke kino o kona haku wohine aloha. Mo na 100 wulohia oiu 1 moe iho ai maluna o ua pohnku nei, mo kona iknika ae, oia kahi e hookuu pu ia iho, e moo pu iua halo mnlu lao ka inako. Himeni hou no la ua mau haia wahino nei; a maule iho !a o Helene iloko ona lima o konn kaikunano; a hoihoi ia aku la oia e na haia wahino, mo ia ano iloko o kona rumi I

MOKUNA IX. Mahope iho o ko Murray hoi ana mai, māi Elnsalie mai, aia hoi, haawi aku la oia i ko lakoa mauuku makana; a hoouna aku la ia lakou nia ka mole o na pali o Catalena, a hiki aku oia, me kekahi mau poe koa hou e hooikaika ai ia lakou. ia lakou i hala aku ai, hele aku la īa e hai ia Mar, no kana mau ,mea i hooko ai, a me ke kali aku i na mea e jckauoha hou ia mai ai e hana. I kona hiki ! āna aku imua o Mar, ua hoopuni ia oia ina Sekotia he kanalima, a e haawi ia mai ana ia lakoji, na ihe kaua, a me na pana. | lua Mar nei e haawi aku ana i keia mau j" mea, 'ua bai aku Ia oia ia iakou i keia mau- | huaolelo, " E lawe oukou i keia mau mea me ka ikaika launa ole, a me ka wiwo ole; a e hoomanao ae no hoi oukou, oiai, ua puhi ia ae ko ouk'oū mau ohi ai e ke deragona o Pe- ■ lekane, a ua hoolilo ia ko oukou mau hale i puu lehu,—aka, aia no na ka liona o Sekonei e-hoomaloo i kona mana, a e haawi | aku hoī i ko o'ukou mau hoopai inō maluna o |. na enemi ! " D * | Aohe paha i ane e puana pono loa ae kona tmau lehelehe i keia mau huaolelō, aia hoi, Lua hemo ino mai la na ipuka o ka rumi nui •

aua halawaimaila konamau kii onohi, mp ka uila ana o na maka o Haku S»ulisa, ka mea hoohiki e kaua malalo o'ka Moi Ede\vada. :Ua ukali ia mai Ia oia e kekahi alii koa Pele'kane, me kona\ mao koa. Puiwa m'ai la ka Haka Mar mai luna'mai o kona irahi moe, a *a i mai la, "E ka Haku Soulisa, heaha ke |ano o.keia hele ana mai nei ou i o'u nei ? " ' • "O ka luna lawe hae," wahi a ka Haku !Soulisa, "oīa ka'u palap&la hopu; he pio oe ; na'u; a ma ka inoa o ka JVIoī Edevadas> Bexitania, ke lawenei au i keia pakaua malalo 30 ko'u malu I " " . " Aole Ioa," wahi a ka Haku Mar, me ka 'hohu launa ole, " Aoleloae lilo ana, oiai, e koe ana no he lioaa ko ke kanaka maloko olaila !" * "O na kanaka ame na wahine," wahi a ka'Haku Soulisa, " E pono lakou e ae pio niai'i ka Moi Edewada; no ka mea, aia ekofl.a tausaal koa Pelekane,- ua pau mai nei i ka W>j>ū;ia;etblu haneri o kou mau koa maluna Botawela. ; .Ua paa ka pakaua fioopuni ia', he 7nea mākeūewa ke* ana 'mai.—E kiola i ka oukou mau mea kaua ilalo e na kanaka Sekotia; a i ole ia e pau loa anei oukou a pau loa i ka Ii ia, no ko oukoukipi aaa i ko oukeu Aloi maoli ! " "O ko makou maoli," wahi a kekahi keiki Sekotia opiopio, " e lilo iā i enemi no Edewada; a aohe a makou mea e ae a ka makou mau pahikaua e hue e ae ai, aka, 0 hoopololei no i ko Edewada puuwai! "

" E ke kipi," wahi a ke alii koa Pelekane; a hue oe la oia i kana pahikaua, a oki iho la i kona poo, niniu ana i ka papa hele. ?Pu-a raai la na leo o ka hoopai ino maluna o kela a me keia lehulehu. Ua haalele iho la kela a me keia pahikaua i ko lakou mau wahi, a mawaena ae o ka hiki ana ia Mar ke hoopuka ae i wahi huaolelo, ua hookani ia ae la na ole kaua; a ike mai la ua Mar nei ua lanakila kona mau koa i kahi wa; a i kahi manawa hoi, ua uhi ia iho la ka papahele i ko lakou mau kino make. la wa, ua komo mai la kela a me keia ipuka na koa Pelekane, a aohe i liuliu, ua pau iho la nn koa. Sekotia i ku make. Ua kiola iho kekahi poe koa ia lakoa iho maiuna o ke kino oko lakou haku, no ko lakou manao nui, o loaa iho ia Mar. Ia manawa, na meha iho la ka rumi holookoa; a ua waiho a au iloko o ke koko ko Jlar mau koa, a piha a u mai la ka nimi i na koa Pelekane, a kauoha ae Ia o De Valana ina koa ona e lawe aku ia Haku Mar iloko o kekahi rumi e aku. Oioi nae ia manawa, no ka maluhiluhi loa, ua hoi aku la o Helene Mar, e kiola iaia iho iloko ona apona aka hiamoe kuhohonu. 0, Murray, e ku ana no ia me kona makuakane, a i kona lohe ana, ua paa i ka hoopnni ia ka pakana holooko'a, nolaila, ua hapai ae oia i ka paku mahope iho o ka moe o ko laua makuakane. Ia ia e komo ana iloko o kekahi mau rumi aku, lohe akn la ia i kekalii mau leo e uwa ana; a o kona wikiwiki aku la no ia a hiki ika rumi o Helene. Ike iho la oia ua hiamoe loa o ilelene, lioala ino iho 1a oia me ka i ana, " E ale I e kuu kaikuahine e Helene e ! E ala ! i pakele ai hoi kou ola a me ko'u I" Wehe ae la o Helene i kona mau maka a nana ae la iaia me ke kaliaha nui launa ole; aka, aole i hookuu aku la o Murray iaia e kamailio ae, olelo e aku la no ia iaia, "Ua piha ka pakaua uei i na kanaka; a ua paa i ka lioopuni ia mao a maanei, na ke alii koa Pelekane i alakty mai nei na Ayrner de Valaka ame Soulisa ino. Ina aole oe e holo pu mai me a'u inalalo rna ke alanui huna, alaila, e lilo anei kaua i mau pio na lakou, a malia pnha e lawo opiopio ia ae ko kaua mau ola I" Nann mai la o Helene ia ia me ke kahaha nui lauua ole, a ninan mai la iaia, " Pehea, e hnalelo onei au I kuu makuakane ? Aolo ! Aolo loa I"

Pane mai la hoi o Murray, " Mai kanalua kou manao e kuu kaikuahine ! E holo kaua, ina he aloha oe i kou makuakane ! Manao 'anei oe, e oluolu ana kona manao, ke' lono aku ia, o oe ua lilo iloko o na lima o ko kanaka au i hoowahawaha ai; a i kue ai hoi oe i kona aloha ? īna oe i ike aku nei ina maka ahonui ole o Sonlisa—a hooki koke ia mai la kana kamailio ana e ka lohe ana'aku i na leo nwe o na wahine iloko o kekahi rumi aku, " Auwe ! kuu maa haia wahine ! E hele no au me oe e Murray—e alakai aku oe ia'u ma na wahi a pau loa au e hele ai—." Ia Murray i hopu aku ai i kona kaikuahine, mai kona hilika a'na aku aia hoi, ike aku Ia o Helene i ka waiho mai a na kapa kila ana e hoomakakau ana; a i mai la o Jlurraj, " 0 keia hae na'u no ia, aka, pehea la auanei keia kapa kila ? TJa manao hoi paha oe no Walaka !a mea ea V. " Ae," wahi a Helene. " Ina-pela, nona iō no," wahi a Murray; a -haawi aku la oia.ia Helene ika hae, no ka meā, oia ka mea miama hiki kupono iaia ke " lawe; a hoomakamai la lana nei i ka iho ana i ke alanni 'pii, e liiki ai ilalo ma na ala hana palalo oka pakaua. Iko laua nei komo ana aku i ka' lua mua, e uwiawiki mai ana he malamalāma uuku, hue ae la ua Murray.nei.i kau wahi hae uuku, a komo aku la laua-nei ma na ala hona, a i aku la hoi oia ia Helene, •"*(> keia ala la, ua hana ia do na oihana pule, a'i puka huna no hoi ke hiki mai ka wa' kana; a e ālakai pono ana ia i ka rami pule o ke kahuna Murray, a me oe e ■ ola maikai ai, a hiki wale i ka manawa e kii mai ai ko kaaa mau makaa." " A peheā la nei na makaa o'kaua ?" wahi a Helene, "ke makau e wale nei no aia no laua, no ko kaua holo malu ana mai nei. Malia paha, halawai mai anei laua me ka poino, aole hoi kaaa." Pane aku la o Murray, " Mai makau ōe ia Soulisa, no ka mea, e hoopaahao wale no anei lakou i ko kana mau makna no ka man?wa uuku wale no, no ka mea, e hele koke no au e halawai me Walaka; a na makou no ia e kii mai, a e hoopakele i ka poe a pau 'loa i lawe pio ia o Botawela nei." manao koke ana ae ia Halabata; ā kaohi mai la oia i kona kaikunane eku iki iho, " ina paha e loaa mai o Halabata, a ike ia iho he kanaka oia no Walaka, kona pepehi koke ia 110 paha ia e keia mau kanaka ahonui ole." Kau iho Ia o Murray i kana paolo, a i aku la oia ia Helene, " E hiki no anei ia oe ke hoomanawanui i ka noho hookahi ana iloko 0 keia pouli nni. Ina he hiki ia oe, alaila, e kii ae aa iaia; a oia kahi e hele pu me kaua." (JJole i pau.) [Malalo nei e loaa ai ka haiolelo a Lutera Aholo, imua o ka Ahahui Laau Lapaau i kukuluia ma Wailuku, Maui.] Ka haiolelo a li. Aholo, imua o ka Ahaliui Laan Lapaau nna Wailukn, Maui.

E ka Luna Hoomalo ; Maka ninau i haawīia mai na'u e noonoo a hoike aku i keia Aha ma keia halawai ana, ua kupono ia'u ke hoakaka e like me ke ano oia ninau, no ka ineii, oia ninau, penei no ia : " Na ka Papa Ola wale no anei e malama a e imi i mea e pono ai ke ola o ka lehulehu ? A ua kue anei i ke kanawai ke hapai kekahi poe, a ke imi hoi i mea e pono ai ke ola o ka lehulehu ? " Maloko o keia ninau, elua no mahele nui, a o ka mua, oia keia, " Na ka Papa Ola wale no anei e malama a e imi i mea e pono ai ke ola o ka " a o ka lua hoi o ka mahele, oia keia, " A ua kue anei i ke kanawai ke hapai kekahi poe, a ke imi hoi i mea e pono ai ke ola o ka lehulehu ?'" 'I ka'u wehewehe ana no keia ninau, e pono no ia'u ke wehewehe e like me na mahele nui o ua ninau la, e like me ka hoike malalo. 1. Na ka Papa Ola wale no anei e malama a e imi i mea e poao ai ka lehulehu ? Ma ko kakou kanawai, ua hookaawaleia ka oihana o pili aaa i ke ola o ka lehulehu, a ua hoonohoia kekahi poe e huipu me ke Kuhina Kalaiaina, a ua kapaia ka Papa Ola. A ua hoakokaia ma ke kanawai lea lakou mau hana, a ma ia ano, ua maopopo ia kakou ma ka nana ana a me ka noonoo ana, ua haawi ke kanawai i ka mana a pau oia oihana i na Luna o ka Papa Ola, na hana hoi e pili ana i ka pono o ke ola o ka lehulehu, a i ko'u manao, aohe no he kuleana iki o na mea e ae ina ia mea, a me na mea e ae e pili ana ilaila. Aka hoi, mamuli o kuu hoomaopopo ana i na mea i oleloia ma na kanawai e pili ana i ke ola o ka lehulohu, a ma ka nana pu ana hoi i kau olelo hoakaka ma ka la 29 iho nei o keia malama, ua maopopo ia'u, o keia hana au o manao noi e hnpai, ua kupono maoli no i ua poe la o ka Papa Ola, a na lakou ponoi no keia hann, na lakou no e hapai, a e kukulu, a o iini, i mea e pono ni ko ola o ka lohulehu, oin hoi ka lapaau ana, na mai hoi o kela ano koia ano, na laau kupoao '>oi i ke ano a me

ha noho ana o na kanaka Hawaii, no ka mea, c ka oihana no ke ola o ka lehaleha, ua hookaawaleia he puu dala *e pono ai ia oihana, & e hiki hoi ke hooliloia mamuli o ka lakou kauoha, a e hiki -wawe hoi ka hapai ana a me ka hana ana e like me kau e manao nei. Aka, mai ka manawa i hookumuia kela oihana, aole no i manao iki ia, aole hoi i hapai iki ia ka noonoo ana ma keia ano, aole boi i hoomanaoia e imi i na laau lapaau i maa i kftia lahui, a me na kahuoa hoi, no ka mea, ua maopopo mamua, he ano okoa ka noho ana, ai ana, □& mea ai, a me kela mea keia mea iwaena o na kanaka Hawaii maoli. Aka, ua uhiia keia ano, a me na mai a me ka lapaau, ame ka lapaau ana no hoi malalo o ke ano ona laau haole, me be mea la, aohe laau kupono o Hawaii nei e lapaau ai i na mai o lakou iho, a me he mea la paha, ua manaoia. ua ola wale iho no ko Hawaii nei lahui mai kinohi mai me ka mai ole, a me ka laau lapaau ole nohoi. A i 'ole ia, ua manaoia paha, ua pau loa kahaka maoli, a me ko lakou mau laau lapaau ; a i ole hoi pela, malia paha, ua huli pau loa na kanaka ma ke ano hou oka noho ana, a ua haalele i kekahi mau ano o ko lakou noho ana' mamua, a me na mea e ai ai. Ma ka nana ana iwaena o keia manawa liuliu i hookaawaleia'i • keia ōihana, aole no i hapai iki ka Papa Ola ika imi ana ame ka noonoo ana i m&a e pono ai ke ola o ka lehalehu, e like me kau olēlo hoakaka', aoo ka manao kekahi e lilo aaanei i mea makehewa ke hilinai aku ia lakou, nolaila, ua manao au aole ia lakou wale no ka pono e imi a e rtjalama i ka mea e pono ai ke ola o ka lehulehu, ia lakou no paha ma ka mea hiki ia lako.u, a a i kekahij)oe e ae no hoi ma ka meahiki no hoi ia lakou. Aka, ona mea nae i loaa ma ka imi a'ōa * ka poe e ae, e hoounaia no ā e hoikeia hoi i ua Papa Ola la, ka poe nana e malama ia oihana, a oia mau mea i imiia, e lilo no ia i mea e pono ai no ke ola o ka lehulehn. • «>■ ' Eia kekahi mea a kakou e nana ae ai, mai ka hjokumu ana o keia oihana a hiki i keia manawa, aole no i lawa pooo, aole hoi e hiki ke hoolawa pono ia na kanaka maoli a pau ma kela wahi keia wahi i na laau kupono no iakoo, jao»s noi i na kahuna f _ •nf£rt&uri _ oia wale no ka. hana e hiki ai ke nMlawa pono ia keia lahuiina laau a me oa kahuna kupono no hoi. V % A ua kue anei i ke kanawai ke hapai kekahi poe, a ke imi hoi i mea e pono ai ke ola o ka lehulehu ? ( . Ma ko'u manao no keia ninau, a me ka nana ana hoi ike ano ā me ka manao o ke kanawai e pili ana ilaila, ua maopopo no ia'u, ma kekahi mau mea, a ma kekahi mau hana e hanaia, ua kue no ,i ke kanawai, e like me aa mea i papaia malaila, aka hoi, ma kekahi mau mea hoi aole no i kue.

Ina paiia kakou e manao ana e hapai i ka oihana lapaau, he kue no ia ke loaa ole ka apono ana a ka Papa Ola, a o kona mau Luna paha, aka, he hana maikai nae ia, malia paha e hoolaia no kekahi poe, a e lilo hoi i mea e pono ai ka lehulehu, aka, ua kne nae i ke kaaawai, a nolaila, aole o kakou mea e aponoia'i ilaila. Aka hoi, ina hoi e like me kau olelo hoakaka no ke kuanu e kukulu ai i. Ahahui Loau Lapaau, a e imi, a e ninaninau a maopopo na mai o ke kanaka, a menalaau kupono no hoi, i kupono i ka lapaau ana i ka lahui Hawaii, a hoike aku i ka moolelo i ka Papa Ola, i mea e malamaia, a e aoia no ka pono o ka leholehu, i maopepo i ka Papa Ola na mai o Hawaii nei, a me na laau kupono, a i hiki ai hoi ke hooiaio a haawi i palapala ae no na kahuaa, a i aoia'i paha kekahi poe ma ia ano, alaila, ke manao nei au, aole ia be mea kue i ke kanawai, a o ka poe e olelo ana ua kne ia hana, a me na hana like e ae oia ano i ke kanawai, alaila, o lakou ka poe makemake e holoi koke aku i ka lahui Hawaii mai ko lakou aioa aku, a he mau enemi maopopo lakou no keia lahui kanaka. Ma ko'u hoomaopopo ana i na mea i hoakakaia e oe e ka Luna Hoomalu, e pili ana i keia mea nui, ua kau iho au i ko'u inoa, ma kaaeana ameka hoapono ana i kau olelo hoakaka. L. Aholo. Mailuku, Maui, lan. 1, 1867. Hf. m ake i aloha u.—Ma ka Poaono iho nei, la 16 o Pebcrnari, ma ka bora 6 o 'ke iiliiahi oia la, mako iho la o Mrs Miriama, Einawelelani, Kina, Panlo, raa Palikea Mnemae, Honoluln, Oahu. He mai hikiwawe loa iloko oka minnte hookahi, he piva ke ano. Ua hanau ia oia ikala 16 o Maraki, 1843, nolaila, o ka nni o kona man maka&iki o kona ola ana ma keia ao, ho 33 mo II malama ame na hora 18. Aole i ike kana kane a me kona nui i kona make ana. o ka muli kaikaahine ponoi ia o ka mea kakau kaao Mose Manu, nolaila i ko ai ka Palapal» Hemolele, " 0 ka la o ka Haku, me he ailiue la ia ko hiki mai," nolaila, hoomanaohoa' ae la makou i ka lakoha olelo, " He maha no ia i pu-a iki ae a nalo aku, a hoi ka 1 lep6» ika lepo." Ma keia pulo ae e hoopukaia ai kona kauikau kumakena e, kona ; ' •vi