Ke Au Okoa, Volume II, Number 48, 18 March 1867 — NA ALII SEKOTIA. He Moolelo no Sekotia. [ARTICLE]

NA ALII SEKOTIA. He Moolelo no Sekotia.

Hoomaha.iho.la ua wahi kanaka nei, a ,blelo-iiou;i»sii l«» oīa, " 0? !r<»ia —a'n i.. awe mai ai i kaa aikane koa o Walaka. I ke aomoe o ka po, biki mai la au i ka pali, a kahea mai la aa i ke koa kiai o Walaka; a i kona lohe ana i kuu inoa, aia hoi, ua hookuu ia. uiai la wau e komo aku iloko o ko lakoa inau wahi e hoomoana ana. I ko'u hiki ana aku imua o Walaka, hahai mai la oia ia'u i kona mau popil.ikia a pau loa e pili ana i koua wahi puali uuka; a o kooa manao lana, o ka olokaa mai no i na pohaku maluna o kahi kakaikahi a ka poe Pelekane! e kiai aku ana ia lakou; a i niea e holo pono ai kona mau maaao no ka pakele ana, nolaila, oia i hoouna mai nei ia'u e hele mai e noi i ke kokua o ka Haku Mar. Ua hakilo mau no o Walaka, a uā loaa, ia ia ka waha o kekahi ana nui kuhohonu, a malaila oia i maoao ai e hoopuka mai i koua inan poe koa, a halawai niai ine ko ka Kaku Mar mau koa. " 0 keia," wahi a Kera, ka inoa o ua wahi kanaka nei, " na mea a kuu haku i hoouna mai ai ia'a. Aka ea, me ka manao molaelae wale no hoi ko'u manao ana mai nei; aole hoi i mauao e ua paa puni loa na puu i na koa Polekane; a i ko'u hiki ana mai nei hoi maloko o na kaiaulu o B»tawela nei, aia hoi, oa hopu ia mai la wau me ka hoolei ia mai o na olelo ino loa i kuu maka, e i ana, he hoa kipi au no ka Haku Mar, a ua kau ka olelo make, e oki ia ana ka ke poo o ka Haku Mar!" " Aole paha pela," wahi a Murray, a pii ne la ka ula i kona man papalina me ka huhu, " he nui o na poo hipi o na koa Pelekane e haule iluna o na kahua kaua, mamua o ka inu ana o ka lakou mau koi punikoko i ke poo o kuu makuakane. —Ke manao lana nei au, aole e kahe ke kulu koko o kc kanaka Sekotia oiaio malnna o kolakou mau amana, oiai e mau ana he mau lima me kakou e lula ana i na pahikaua, a he mau a-u hoi e lawe ai ia kakou i ke kahua kaua; he hupo ke kanaka c mauna wale ana i kona ola ke ole e hoomaunauna ia no ka Lanakila a no ka make ana. TJa hoolilo kakou i ko kakoa mau ola iho, no ko kakou nei aina a nie ka make ana; a o knhi c hoomoana ai a me ka hale ololi ko kakou mau puulionua !" " E ka opio koa launa ole," wahi a ke kaljuna, " e hoolilo ia na manao wiwo ole o kou mau la opiopio, i lamaku e hoomaamaama ai i kou mau kapuai koa o ka wa e hiki mai ana. A aohe no hoi he mea e hauoli ana ma ia mea, ke ole ia e manao laua, aia ho mau loli nui o ka wa e hiki nmi ana." Hoawi aku la o Murray i kona lioomaikai »na i ke kohuna, ma ke kunou ana aku i kona p.oo, a huli ae la ia me ka olelo aku ia Kera; oiai, oa lioloi ia kona manao lana no sa kanaka he kanalima a Helone Rlar i hoouoa ai; a o ka mea wale no i koe o koaa

liele ana i kekahi kaikaiua, a mai iaia niui e loaa mai ai kekahi mau walii koa uuku e knpono ai ka huopakele ana mai i ko lakou pnkaua ia Walaka. I mea eko lea koke ai keia inau manao, a i mea no hoi e kii knke ole ia mai ai ua walii kaimka uei e ke alii koa e noho ana ma Botawela, nolaila, i ka uhi ana inai aka malu po, ko laua nei (ko Murray a me Kere) hoano e iho la no ia ia lana iho, a u hnele akn la lana i ka pakaua o Dumasahada, ka pakaua hoi o ke kaikaiua 0 ka makuakane o ua Murray nei. MOKUNA XI. Oi»i, iloko o keia manawa a Murray ma e kamailio nei, aia hoi, ua kiola ia aku la o Helene Mar, iloko o na apo'na puliki paa a ka hiamoe; a e pnipai malie ia aoa p*ha ia iloko oia mau poluluhi ana. Aka, ua halawai mai la nae oia me kekahi hihio maikai <>luolu ana; oia hoi, ua ike aku la oia i kekahi alihikaua opiopio e komo mai ana iluko o ka rumi ana e moe nei me ka uhnne » kona makuakane, e paa ana i kona makuaoe ma k»Da lima. Kuu iho la ua koa opiouio nei ika Haku Mara ma kona mau kapuai; aka, i ko Helene uhune i hoeoe iho ai e kulou ilalo, lalau mai la ua koa nei i kona lioia, a alakai aku la ia ia ma kona lima; a i mai-la koaa uhane ia Helene, " E nana oe, i ka'u hooko pono loa ana i ka'a olelo hoohiki. E nana aku kou mau maka i kela mau puali kaua," a 1 kona uhane i oana aku ai, aia h«i, hooho like mai la ka uhane o na puali koa he nui wale; a na ka lakou mau uwa ana i hoopuiwa ae, a ala mai la ua Helene nei mai kona moeuhane ana. Nana ae la oia ma o a ninanei, a ike iho la oia, aia no ia iloko o konarumi oia hookahi wale iho no; o ka lelele ana o ka oili o kona puuwai no kona makuakane, ke mau la no ia—a o kahi hoi ipa iho ai oka liina oke koa maluna o kona lima, me he mpa la ke mau la oo ka pumehana aoa o ka hoopa ana iho. a i iho la oia, " E na an**la o ka mnha, ke hoomaikai aku nei au ia oukou, no keia hihio hoopomaikai mai!" . . Ua Helene nei, oiai, ua noho ia oloko ona e na kukoonamanaonaakauole ame he koa, a he mea no p-tha ia e hehi iho ana i na manao e iia maī ana e kahi poe, he hiki ole. A me he mea la ma kana nana aku i na puali knua iloko o ka moe ohane, ua hoopiha ia na ♦». , •T. **" i —ntmWl(rai; U<i OO 1 " o Helene, ua pol<>lei ka hookomo ia ana o ka pahikaua i ka lima o Walaka; aokapono no hoi ka mea nana i kooo aku i kona makuaka ne i ka Haku Mar, e kokua ia ia; a tna na wahi a pau loa a ka pono e hana ia ana, nialaila pumai na eheu o ka Mea Kiekie Loa, e paku ai, me he pale kaua la ! " Ua aneane e hooko ia keia moe : Ae wahi a Helene, " Ina be inau tausani ona koa e hoopuni ana i kuu niakuakane a me kona hoa make.aole au e makau ana. O kou oli ! E Walaka, aole i hookuu ia mni e pio i ka hora hookahi! Aohe i hiki lea ae kou kakahiaka; e hiki mai nna no ke awakea o kou la, nana e wehe ae i kou naoi oni, a na i» me» hoi e hooiaio mai ia oe; a e ke Akua ! Eae uiai i ka'u pule ! Ea nani o Sekotia nei! "

ka haulehia ana paha o kona mau n«o--noo no ke ano o kana moeuhane, nolaila, aole i ike o Helene i k» h«matna ana o ka puka o kona rami, a komo aku lu. ke kahuna iloko e halawni me ia. Mahope iho o kona «loha aoa aku ia ia, bai aku la ia, e hala ana o Kere laua me Murray, me ka waiho pu aku no hoi iinua i na hai ana m«i a Kere no nn |>ilikia a pHu o Walaka; ka manao ana o Murray i na wahi e hemo mai ai o Waluka, mai loko mai oia popilikia, a me kahi no hoi e henio maiai o kona makuakane mai loko mai o kona nolio paahao ana. I kona lohe ana i keia mau mea, pii mai la ka ula i kona n»au p-ipalina, a liiolo mai 1« na waipuilani o kuna mau muka. No keia mea, hoonana inai la ke kahuna ia ia, a pane aku la o Helene, " G kuemi hope no na manao o ke kanaka, oka, na ka manaolana no o ke Karist<ano e kono aku ia ia imua, mamua ae o kona hi-o ana mai i hope. Nolnila, e kala mai ia'u e ka makua hemelele, e uwe ana no au i kekahi manawa; nka, oia mau waimaka, o na kulu ana no ia a ka paulele ame ka mahn mnikai ana o ka manao." Hoomaloo iho la o H-leue i ka mapuna ana mai a kona mau waimaka, ine keia mau huaolelo, a me ke kupenu ana iho meka hainaka; a noi ako la oia i ke kahuna e hookuu ia mai oia e ike i kona kaikunane mamua o ko luua haele ana aku. Hoi aku la ko knhuna he hora puha ra«hopo iho, komo mai lao Murray, ua hoaahu ia i ka lole e hele ai e ike i kona niakuakane. Ua loihi a ua anenne walohia ka laua halawai ana; a ua hoopuu ia me ko luua mau au ana aku iloko o ku moana o ka waiinaka, a i aku la o Helene ia Mnrray penei, " I ko'u manawa e ike hou aku ai in oe o kuu kaiknnane kon, ina ua pakele niui ke ola o kuu makuakaae, a me ka niea nnna { hoopukele iaia. 0 koii ola ponoi iho uo hoi, e lilo no ia i mea nui loa ia'u." Mahope iho o keia mau kamailio ana a

: laua, puka aku la o Murray mailoko aku o ka rumi, a wailio iho la ia Helene iloko o ka neoneo o ka rnrni aua e hioloui ana. No ka loaa ole ia Murr;iy ma kekahi mea e hiki ai ia laua ke lawe i ke kapa kila i manuo ia ai no Walaka, nolaila, ua waiho ia iho no me ka p;ihu hao i ka malamaana o ke kahuua. Komo iho Ia o Murray i ko laua mau lole kapa kila, a inawaho iho hoi na kapa hoano e o laua. Ika malu ana iho oka po, hoouka mai la nialuna o laua ke kahuna i kana uiau olelo hooponiaikai no ko laua hele ana; a kauoLa oiai la no hoi o Halabata ia laua e haawi aku i kona mau aloha a pau loa i kona Haku Walaka; a haele aia ia laua ma na ala o ka ululaau e houkaawale ana ia 6otawela me Dumarashada. Ua hoi aku o Sir. John ilurray, ke kaikaina o kona makuakane i kona miui moe, i ka wa a Murray ma i liiki aku ai i kona pakaua; a no ka rnaa loa o na koa kiai i ka leo o Murray, nolaila, ua hookuu ia aku la laua iloko. Haalele iho la oia i kona hoahele iloko o ka rumi aina, a komo loa aku Afnrray i ka rurni o kona makuakane ke kono aku i na kauwa e hoala koke iaia. Aole -no hoi i u wale, ala mai la . ,u, rio ka mea, ua olioli oia, ua manao wale oia, ua lawe pio ia la ua keiki nei a kona mua, me kā Haku Mar i kona manawa i lawe pio ia ai i ka pakaua o Duniabatoua. Ia manawa, hahai aku 1a ua o Murray i ke kumu o kona hele ana mai—o ka mua e haawi mai ua maknakane nei i kekahi iuaii koa ponoi loa ona e kokua ai iaia i ka hoopakele ana ia Walaka; a o ka lua e kokna hoi i ka Haku Mar, a e hoopakele mai iaia mai kona noho paahao ana iloko o ka pakaua o Dumabatona. Hoolohe pono loa mai la o Sir John Mnrray ika olelo aku a kana keiki. I kona lohe ana mai i ka mau no o ko Helene noho ana iloko o ka pnkaua moneka, ua apono mai Ja no ia ia mea; oia.i, ina oia e hoono}i.b i .ia. ) nia kekahi wahi e ae, alaila, e huli ia no .anei oia, a lilo i mea e poino ai ka mea nana, .e malama ana i ua Helene nei; a aohe imea 'e ae nana e malama kupono, aka, o ka, ekaler sia wale no. Olelo mai la na makuakane nei i ke " I ko'u manao, ua hopuhopualulu,. Haku Mar. Heaha konn knmu i houiauĪ2jli lianwipAw ... kua ana laia ? A pehea ia 1 manao ai e^nanp ino i ka pakana o Botaweia; a e hoohioh>J hoi i kona nani ilalo ?" Ua ane pniwa ka manao o Murray i kona; lohe ana i keia mau manao o kona makuakane. Ua ike no ia, he ano makau wale oia, aole nae hoi oia i manao, pela oia e puana mai ai ia man hnaolelo, me ke ano hoinoino, aka, uumi iho la no nae oia i kona mau manao huhu no iloko ona iho, a aole oia i hoo-. pnka aku. oua Sir John Murray nei, oia kekahi o na kaukan alii i makemake ole e hoomauuauna wale aku uo i kona mau koa a me kona man waiwai, no ka hoihoi ana akn i ka nku panai no ka lokomaikai ia mai; a oiai, o na manao aloha aina he mau mea ia ua hala ae, nolaila, na hai mai la oia i kona mau manao me ka hoowahawaha launa <>le. " E paulele mai oe ia'u," wahi aka makuakane, " e Andrew Murray. Aole poe e pomaikai ana ma keia man manao au e hoopuka mai nei, aka, o ka poe wale no e manao ana e hoolilo ia lakou i poe aihue a pakaha wale."

No keia mea, pane mai la hoi o Murray, " Aole au i maopopo iki i kau mau inea e olelo nei e kuu makuakane." " Aole i maopopo iki ia oe ia mau mea ?" wahi a ka makuakane, " E nana oe ia mau makuakane ou, ua kono ia laua e na manao hupo, ma ka lana ana ae e hiki ia laua ke hoolanakila ae ia Sekotia, aka, auhea ka hopena oia man mea—eia wale no o ka hooneoneo ia o ko laua mau pakaua—e hoolilo anei lakou i na kanaka mua i loaa ia lakou i mau pulupulu ho-a, a e kaulu wela anei ka , aina holuokoa nei i ke ahi, i hopu aku ai ka poe kipi e like me ia rnau uiakua ou i na mo- | moku ahi !" Pu-a mai la na manao huhu o Murray no keia mau huaolelo, a i mai la oia penei, " Aole oe i maopopo iki i ka'u mau mea e olelo aku nei ia oe. Aole au i hele mai nei e hoopaapaa pu me oe no ka haule ana o ka j aina holookoa iloko o ke kaua; aka, i hele inai nei au e noi aku ia oe i kou mau kukua e huki ae i kela a tne keia i na kanaka wiwo ole elua o Sekotia nei mailoko mai o na maiuu o ka poe hookaumaha wale, nana i hoolilo ai ia oe i kauwa knapaa maoli, ma ka wawae o ka poe Pelekane." No keia mau olelo a kona keiki i kona makuakane, ua okalakala mai la oia, a pane tuai la oia, " Ina he kanaka e oe, a aohe oe i pili i kekahi o kuu koko, olaila, o kou manawa hope loa no keia, a haalole mai oe i kou ola opiopio." " E kuu mukuakane," wahi a Mnrray, " o 11 a kanaku a pau loa e liana ana nialalo o na kumu a pau an e hana nei, ua iko iho tio unei oia iaia iho he kauwa kuopaa no anei oia na kn poe Pelokane; a o ke pale ana ae

ia uiau mea e kapa ia mai ana e lilo ana no ia i mea e kue ai i kona lunaikehala. oka iuoa he mea ole ia, a o ke kumu io maoli melia paha ke pakui ia la no ia i ka puka o koii puuwai, a mai laila mai i ala niai ai na maaao iloko o ke kanaka Sekotia a me ka Murrny. Aole anei ou ike aku ina kauhale o kuu aina e hooneoneo ia mai nei ? Na pakaiia o koa mau hoaalii, ke kulai ia nei ilalo o ka lepo ? Aole anei i ula na kahna kaua o Denuba i ke koko o kou map hoahanau alii; a «ia la ke alakai ia Ia no kela man hoahanau ou imua e hoopaahaoia ai iloko o na. ku|>ee hao o ka poe hookaumaha wale ? Aka, ke hoowahawaha nei oe i keia mau mea."

I ka pau ana o ka Mnrray olelo ana i keia mau mea, aia hoi, kn ae la ua Murr;iy nei iluna, a holoholo iho la oia iluko o ka rumi me ka pihoihoi o kona manao; aka, ia wa koke no nae i pane inai ai kona maknakaoe iaia, "He oiaio no ia mau mea au e olelo nei e kuu keiki, aka, heaha la wan a me • kekahi kaukau alii e ae, i hoolilo iho ai kakon ia kakoa iho i mau nianao poho no ka holookoa ? E haawi mai anei o Baliola kajnea i kulou mua aku imua o ka poe hooka«wa wale mai, me ka haule ana o ko ka* kou mau poo i mea e hoonana ai i kona mau lili ana ? 0 Bruce no hoi keia, ka mea maoli noaa ke kalaunu, ua haalele raai oia ia kaa ua hookuu wale aku no oia iaia i mea lavrelawe ma Pelekane. A nowai la auanei au e hoomaananna aka ai i kuu mau ohohina/ a me ka maluhia o ko'u wahi, a imi aka ,i.l{fnakila akaka ole o kona hoea ana mai, a me'ka make i ike lea ia e hiki mai ana ?" yNo Sekotia," wahi a Mnrray, " o ka lanaki"ia kona pono; o oe kana keiki, a ina aole oe e hooikaika ana ī ke kinai ana i ka lakop* mau haehae a weluwela i kona mau ili, alaila, o ka hewa o ka pepehi makna ana no ia malnna o kou uhane ! Mai manaB aiaima kou hoomau ana aku ika pipffianai,na poke o ke kaula hao e paa mau mea e.hiki ai la ia oe ; ke home a me kou mau ohoSekotia oe, ahe mau koa e malama.ai i kou waiwai a ana; ike akn la oia K '^fekū^a ; jQdka'lunaikehala paha o kona ilihune an." . o JVlurray, "0 oe no ke ka; .Haku o Botawela, o kona _wti;w;4M nai i: kona mea ia i iilo ai i kanaka kipi iinua ona maka o kii poe lana o ka mea hookaumaha wale. Ua hoouna mai la o Karesinehama ka puuku o na poe la i kalutanela e noho ma ko kakou pakaua niakua; a mai hoalakai ia oe e ka manao, aole e kii mai ana lakou e hao i kou mau momona nei o Duiuarashada, i nku panai no ka lakou man hooikaika ana .a pau loa. E paulele mai oe ia'u e kuu makuakane, o na manao nui o ka poe hookauinaha wale, aole ia no ke ahonui. 1 ko lakou wa hoi e koi mai ai i koa mau aina, aluila, e poina anei ko lakou inau ahonui ana; a o ka liale paahao a me ka maka o ke koi, oia na mea e na ai ko lakou mao lili."

īa lohe ana o ka makuakane i keia man huaolelo, a īke poao mai la no boi oia i ka pulolei io maoli o keia mau manao a kekahi pilikoko o kona ohana, manao iho la oia e uhai i kana mauolelo; nolaila, hai mai laoia i kona manao e haalele ana oia i kona pakana ponoi, a e hoi ana oia i ka llilana e noho ai, a wahi ana, " I ke owakawaka ana ae o kaiao o ka la apopo, alaila, an hoomaka i ka hele ana e hui me'kuu kaikuaana ma ka Hilana, no ka mea, ke manao nei au, aole au e pakele iki ana, ke no'.io ia nei i na wabi e kokoke ana i kahi a ka enemi e hoomoana nei I" Hoapono iho la ko Marraj manao no keia mea, a mahope iho o ke koi paakiki loa ana aku, a ae mai la kona makuakane e hele pu me ia na kanaka he kanakola i ka mauna, hoi aku la oia i ka rumi uui e hai aku ai ia Kere i ka holo pono ana o kana mea i hele j aku ai. He mea kupono ole no hoi iaia nei ka hahai ana aku i na hnaolelo i kaana ia | mawaena o laaa nei me kona makuakane; a i ka lele ana o ka hora hookahi paiia, aia hoi ua houluuln ia mai la na koa io maoli he kanakolu, e makauknu ana i ka haawi ana i ko lakou mau ola ma na mea a puu a Murray e hana ai. I ko lakou paa pono ana inai luna a lalo i ko lakou mau aahu omaomao, (i mea e ike lea ole ia mai ai lakou ke leomo aku iloko o na nhilaau, no ka mea, ua like loa ko lakou mau nahu me na luu laau,) komo mai la lakou iloko o kft rumi nui, o hoolohe ai i na olelo kauoha a ko lakou haku makna. I ka iko ana akn o Sir John Murroy i na poe koa nei, me ka lakou mau pahikaua ma ko lakon mau lima, me Murray a me Kere ina ko lakou poo, aia hoi, ua liaikea mai la ka hiohiona o kona mau hek'helena. Mu ia uno helehelena no oia i oleb aku ai i ua poe koa noi ponei, " £ na kanaka opiopio, ma keia mau bcle asa a oukoe, e hoomanao «u-

kou i ka uhai mau ana i na kauoha a pau loa a kuu keiki. He koa ahe wiwo ole oia, nolaila, ke waiho aku nei wau ia oukou me ia a me kana mau kauoha ana—Aka, oiai. ma kana noi ana mai ia'u, ke waiho aku nei au maluna o kona poo} ko oukou ola a me ko oukou make ana." " 0 lakon a pau loa, aia maluna ponoi iho o'u," wahi a Murray; a huki ae la oia i kana pahikaaa me ke ano koa io maoli; a kuemi aku la kona makuakane ihope, a huli pono mai la oia i kona maknakane me ka i mai, " Ano, ua ae molaelae mai oe ia makou e hele ea ?" Ae mai la o Sir John Murray, no ka mea, o kona makemuke nui, oia no ka puka aku o ua wahi keiki hoopaakiki nei mahope o kona manao, mai ka pakaua akn; a hoomakaukau koke iho Ia oia i mea e hiki ai ke holo, ke owehewehe mai kaiao. Ua hahana ka pouli, me he mea Ia owaenakonu o ke aumoe, a pii aku la ua wahi puali nei maluna o na kiekiena o Dumaras_ hada, e liiki aku ai i na puu o Catalena, kahi hoi o Walaka ma e noho ana. {•Hole ipau.')