Ke Au Okoa, Volume III, Number 4, 16 May 1867 — HE KAAO NO TONEIAHUANU. Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO TONEIAHUANU.

Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii.

HEL.€ 21. " Nolaila, ua ae no au i ko olaa manao e na kane, e hoi e ike i ka maka 0 ko olua aina hanau, ke malama a hooko ia na olelo a kakou no ko maua kino ke hiki aku i kona manawa e hooko ia ai, alaila, aole a'u hana nooluamahope aku, aka, ina olua i hana . ka mea pono ole e hooko ole ia ai ko'u makemake, oiai, ua lohe olua i ko'u manao i hai aku ai, alaila, e ike auanei olua i ke kaikamahine Hedi ma ia hope aku, alaila, nana mai olua e na kane, e hoe aku ana ke kai o kuu aupuni i na kapaka: o ".Mesiko." Ma ia olelo a Hedi, aia hui, ua hoohanini ia ko laua mau waimaka mai ko laua maa lihilihi aku no na olele a ka mea nana i hoihoi hou mai ko laua ea a kapalili hou iloko o ko laua puuwai, ka mea hoi naoa i mokfbmoku i ke kaula hao 0 ka piiikia, nana hoi i hoomaka eliau i ka wekiu o ka hanohano, e olelo iho ai iaua ia laua iho, aia ka hae alii 0 Mesiko maluna iho 0 ku laua mau poo kahi i welo ai, e ahai ia ana e na welelau makaoi iloko o ka lewa, e lawe ia ana e ke kolonahe makani a me ke aheahe malie, aka, ua loihi wale ko lakou kamailio ana oo ia mau manao, a ma ia hope iho, kakau iho la o Hedi i kekahi palapala na kona Kenela Alihikaua Nui, ka Akimalala Nui 0 na auinoku manuwa 0 ka moana, a penei ke ano o ua palapala k : Me ka Mahalo, ? I ko'ū Akimalala Ndi, Dimela; $ Aloha^>e: Mamua o kou ike ana i na olelo 0 keīa palapala, nolaila, ke kauoha nei au ia oe. mahope iho 'o kou ike ana i ka'u palapala, e hoomakaukau koke oe i ko'u moku manuwa nui i na mea a pau loa me ka hemahema 'ole, e like me kou ano mau, a me kekahi maumoku e ae, a e olelo pu aku no hoi oe i na'lii moku e hui mai maloko 0 ko'u rumi Ahakukamalu ma ka hora 9 0 ka la apopo, nolaila, mai lohi, mai kali, mai, hoopamee, 0 hala e ka manawaa'u i manao ai he pono, oia ka olelo kauoha ia oe. Ka Moiwahine Hedi. Halealii, ka lima ona Kulanakauhale. A pau kana kakau aoa i ka palapala na kona Akimalala Nui o na aumoku manuwa r a kakau aku la no hoi oia i kekahi palapala na kona Kenela Alihikaua Nui ma ke kaua aina, 0 ka lua ia 0 kaoa palapalai kakau ai, a penei hoi ke ano oia palapala : Me ea mahalo, ) L«sifeto; J Aloha oe: I kou wa e ike ai i na olelo o keia polapala, e hai aku oe i na'lii l;oa a pau maialo iho ou, i na'lii 0 na puali o na koa hele wawae a me na'lii o na puali kaua lio, e hoomakaukau ia lakou iho, e like me ko lakou ano mau, a e hele .mai iakou a pau maloko. o ko'u rumi 0 ko'u HaJe Ahakukamalu, ma ka hora 9 0 ka la apopo. - Owau no me ke aloha, - Ka Moiwahine Hedi. Halealii, ka lima o na Kulanakauhale. Mahope iho 0 kona kakau ana i keia mau palapala, haawi aku la oia ma ka lima o kekahi o kooa mau koa elua; a iawe ia aku Ja a hiki ma kahi 0 Dimela ā me Losifeto; a i ko laua ike ana, ua hoomakaukau like laua a i elua, e like me ke kauoha a ke aliiwauine ia laua. I kekahi la ae,' i ka hiki ana ae i kp manawa- i oieloia, aia hoi, ua hiki mai na'lii moku a me na'lii koa 0 ka aina maloko o ka rumi i oleloia; i ka akoakoa ana 0 na'lii kaua a pau maloko 0 ua hale la, ma ia hope iho, ua hele aku o Hedi a me Toneiahuanu ma. Ja lakou i komo aku ai. aia hoi, ua ku koke na'lii koa iluoa a haawi mai la i ko ldkou aloha me na mea kani e honehone ana, a noho ibo la lakou a pau ilnlo. Ia wa i ku ae ai o Hedi i'una a hai aku !a imua o na'lii koa a pau, a me kooa mau Kenela elua, " E ko'u poe alii koa a pau a me ko'u Kenela, i ka la i nehiiiei, ua pa-e mai ka leo o ka'u mau kane ma ko'u mau pepeiao, oiā hoi na keiki 0 Mesiko, nolaila, i kupu mai ai ko'u manao e kauoha aku ia oukou a pau 0 akoakoa mai maanei i keia wa i lohe ai oukou i ko'a manao, noiaila, e hai au ia oukou 1 keia wa, ua hai mai 0 Toneiahuanu ia'u i kona manao e hoi i kona home (Mesiko,) nolaila au i kauoha aku nei ia oukou a pau e hele mai maanei, nolaila, ke olelo nei au ia oe e Dimela ko'u Akimalala Nui, 0 hoouna aila au ia oe a me kekahi mau hope ou 25 riFe laua nei (ToDalafaie) ma, maluna o ko.'u moku kaua nui, tine oa lako kaua a me na lako kino a pau, nolaila, e hoomaka koke oe iloko 0 1a,4, a i ka. 5 o ka la e haalele mai ai oukoa i'na aekai 0 ko'u aupuni, a pelaiioi oe eiLosifeto, 0 hoouaa pu ana au ia olua a i eleia me k'ou mau hope Alihikaua he 25, noImila, iaa olua « hele a i poino, ota iho la no, a i pooo oia iho la, nolaila, ke heawi nei au ia oloa a me kahi poe e ae ma ka lima o laua nei, ko oukou ola « me ka pake, a hiki i ko laua aina, me ko olua malama maikai ia, ma ka laaa mea e olelo mai ai, malaila w»le 00 oakou a ki; iaolaila; emalama iikeia-mau olelo a'u e hai nei ia onkoi/' a o ka pau no ia 0 kana olelo aoa imuai o lakou. a pan. > Ma keia «rkoakba ana mai 0 na Alihikāua pauiōia mai ka nuaau maa A»o ka mahalo i na keiki o Meaiko no na Kenela o Hedi, no ko laua ike ana'ku

i ko lakou mau kahiko nam anoe ioa e hulali ana maluna ilio o ko lakou mau kino, me ka iini nui oka naau no lakou. Mnhope iho o ka pau ana o ka olelo o Hedi, ua hoi aku kela Kenela keia Kenela ma ko lakou mau bome. He mau hora okoa paha i hala ae oua !a la, aia hoi, ua hana koke o Dimela ka Akimalala Nui i ka moku kaua nui o Hedi, e like me kana olelo ia ia. Ia wa no hoi i lohe ia aku ai ka leo o ka uliii a na'lii inoku e kani ana, e liuliu ana na'lii moku a me na sela i na pono a pau e holo ai ka moku, a hala na la 4, ua ikeia aole he hemahema i koe. E wehewehe iki au ia oe e ka mea heluhelu i ke ano o ka moku kaua nui o Hedi, ua olelo ia ma keia Kaao, he moku nui i oi ae o ka nui mamua o na moku kaua a pau o Hedi, i hoolako ia i na mea kaua a pau loa, ua hana ia i na ala hao a me ka uwea a me ka nani hiki ole ke hoomaopopo ia aku e na kii onohi ona maka ke aku, oiai, ua hoonani ia ma kona mau aoao mahope i na pua nani o kela ano keia ano, aia maluna o ua ala hao !a i hana ia ai, he wahi paikaū no na alii moku a me na koa, he wahi oi aku o ka nani. A penei ka hoonoihonoho ana moku a me na sela, i maopopo ai ia oe e ka mea heluheiu ka nui o na'lii a uie na kanaka o ua moku ia, i ike ai kakou i ka hana maikai a ke kaikamahike Hedi no ka hoi ana o na keiki o Mesiko i ko laua aina hanau. O X)imela ka Akitrialala nui o ka moku, o Vieneri ka hope Akimalala, o Honesu ke Ka- j pena o ka moku a me kona hope, o Fiulato ' ka malamamoku a me kona hope, o Serida ' ke alii o ka aoao akau o ka moku a me kona mau hope 5, o Polenira ke alii o ka ao.io hema o ka moku a me kona mau hope 5, o Apasa ke alii o ka papa hele a me koua mau hope 11, o Warufeso ke'lii ooa mea kaua a puu u me kona ni3u hope 25, ia lakou ka hoopo- i nopono ana i ka pu a me a me ka pa- 5 hi, ka pauds a iūe ku lu a me na mea make • : he nui wale, 0 Morila ke alii o ka hoonoho ana i ka ukana i ka opu o ka moku a me na : mea e ae, 0 Emito ka Puuku Nui o ka moku: a me kona mau hope, o Nilatosi ke alii hoo-i 1 paahao 0 luna 0 ka moku, 0 lanara ke alii | nui o na waapa a pau o ka moku, o Afaso ke j alii 0 ka poe hookele he 20, o Tonetifo ke'lii | o na Ahaiolelo 0 ka moka he 21, 0 Taifero 1 ke alii o ka poe kau ohenana o na aoao eiua j o ka moku, 0 mua a me hope a me luna 0 na j kia; a penei ka mahele ana o keia poe, ina ka aoao akau o ka moku he 10 lakou, me na ohenaua, a pela no ka aoao hema; mahope 2, j mamua2, ma ke kia mua 12, ma ke kia waena 18, ma ke kia hope S, o ka lakou hana, o ke kau wale no i ka ohenana i na la a pau, e huli ana inao a maanei a puni ua aoao 0 ka moku, na'lii hoonani 0 hope o ka moku 50 ko lakou nui, na'lii holoholo o luna o ka papahele 50 ko lakou nui, ea'lii ukali i ka heie ana he 70 ko lakou nui. Nolaila, oia huina 0 na'lii a pau loa 379, ka nui 0 na koa 800, ka nui o na sela 862, a nolaiU, oka huina pau o na kanaka a pau loa o luoa 0 ka moku 2,041, oia iho la ka-hu-ina pau .0 na'lii a me na koa i hoouna ia e ke kaikamahine Qedi i ikeia ai kona haoohano no ka hoi ana o na keiki kamaeu o Mesiko i k-o iaua home, nolaila, e olelo iho paha auanei oe e ka mea heluhelu ia oe iho, aole no he kanaka mai a koe, a penei ka mea i oleloia tha keia Kaao, aole i hiUi aku ka nui o ua kanaka o keia holo ana, e like me ka holo ana r Hedi i ke kaua me kona mau faina moku kaua me na enemi, no ka mea, ua hiki aku ka nui o na kaoaka ma kahi o 5,000 a 01 ae, a pela ka mooleio o keia Kaao i ho } ikeia. 1

Ka hanohano 0 Tonalafaie ma a me ko laua' kau ana maluna o ka moku a me Heii, i i ukali ia mai e na mokīl kaua- elua. i I ka lima o ka !a, ua makaukau ka moku no ka holo ana i Mesiko, ua lako pono i na j tnea a pau loa, mamoa ae o ka hora 10, ma j ia wa i kau aku ai na'lii moku a pau loa a me i na koa, a me na sela, a ma ia la no hoi i hoike mai ai ka hanohano 0 ka moku a me kona j nani nui, oiai na hoe e welo ana i ka makani, ' pela hoi me na i a e kauaheahe ana me na i pea, i hoomaloia hoi na kaula a wikani e ka | makani, aohemea ole ke mahalo aku i , ka nnoi 0 ka moku, a i ka manawa i oieloia; maloko o na la eha, ua nui na manao a me j na olelo a Hedi imua o kana mau kane, me ka hooluolu ole i ko lakou mau lihilihi a hiki wale i ka liina o ka la, a ina ia la no hoi o Hedi i haawi aku ai i na aahu hihiuea nani ( hoi no kana maa kane, ma ka bora umikumamalua 0 ua la 'ln, aia hoi, ua hui mai na hope Moi ona eha, a me na'lii maoli 0 kona aupuni me ka lianohano nui Ipa, ia la i kauoha aku ai 0 Hedi ia Teretesifa, kn puuknni o ke aupuni powa, ka mea kaulana ina ka haku mele ame na mea kani, a me ka poe puhi ohe 0 kela ano keia ano, nolaila, 0 kāha, mau mele a pau i hana ai me na mea kani m« kona wahaame kona mau liina, ho aihue oia i na puuwai o ka poe ma ka aoao palnpalu, i hele wale a nohea, ua hele mai oia a ku ma kn puka o ka halo alii me kona poe a pau'mahope orra, i ka akoakoa ana mai o na mea pau-, a he mau minuto paha i balaae, ia wa ku ae la 0 Hedi iluna, a hai aku la'i kona māu manao imua u kona mau hope Moi a me na'lii a pau, a me kona mau Kuhina a me na Kiaoina a paa. . Oleio maila 0 Hedi imua o na mea a pau 1 akoakoa mai, penei: "E ko'u poe hope Moi, na heleuma hoi o ko'u aupuni e paa ai, e na'lii malalo mai o'u. ka poo (a lakou ka mana hooko o na mea a pau e pono ai ko'u aupuoi a me ko'u lahoi, e ko'u poe Kiaaina, ka pee ia lakou na kihi eha 0 ko'u aupuni, ka

poe ia lnkou ka mana ae i na aupuni e ae e kipa mai ma ko'u aupuni nei, nolaila, he ukana nui kaumaha a luuluu hoi i waihoia mai iloko o ko'u puuwai. e like me ka maka a ka pahikaua a me ku elau i houia iho iloko o ka wa hoouka kaua, aia hoi, i keia la, e haalele mai ai na keiki o Mesiko i ko'u aupuni rifei a me ko'u hale alii ha.nohano, a hoi aku laua i ko laua aina hanau, ka mea a'u i hoohiki iho ai i kokoolua no k£ia noho ana, aka, aole nae i hiki mai i ka wa e ia manao, a nolaila au i kauoha aku nei ia oukou a pau e akoakoa mai maanei, i hiki ai ia oukou ke haawi aku i ko oukou aloha no laua, e like me a'u nei i keia wa." A haawi ae la oliodi i ka olelo hope i na keiki o Mesiko, mahope iho o ka pau ka t?edi olelo ana. Ia wa no, ku ae la o Toneiabuanu iluna, a haawi mai la oia i kona aloha imua o na mea a pau i akoakoa mai, a oielo mai la oia penei: "EnahopeMoi, na'lii ame na Ku-i hina, na Kiaainaa me na Alihikaua ke haawi aku nei au i ko'u hoomaikai hope īa oukou a pau loli keia la, maloko o keia b»le alii hanohano, i inalama maikai ia e ia nei, (Hedi,) a me ko oukou kokua lokomaikai aoa mai i na hana aloha he nui wale mahope o|a, nolaila, he poe aloha alii oukou me ka makamae, nolaila, ke hoopaa nei au i ko'u aloha a me ko oukou hanohano iloko ko'u puuwai, ahikiwalei ko kakou wa e hui hou ai ma keia Knpe aku a roe ia nei, (Hedi,) nolaila, o { ko'u aloha hope loa keia ia oukou a pau loa, ' oiai e kaawale aku ana aa mai keia aina a ke - aloha i noho ai." Ao ka pau no ia o ktsna olele ana, a haawi ae la oia i ka olelo hope i kanaaikane, (Tonalafaie.) Ma ia hope iho, ku ae la o Tonalafaie iluna, oiai k'ona mau helehelena a me kona kulana ia wa, e hoolele ana i ka hanli imua o : ke anaina me.ka nani nui a me ka hanohaao, • i oi ae mamua o na mea a pau o ke aloalii o 3 kalaua ledn, a hoomaka mai la Tona!afaie e ! kamailio mai imua o ke anaina nui e haka ; pono mai ana, a penei kana mau olelo : "E ; na hope Moi, na'lii a me na Kuhina, na Kiai aina a me ka poe maka hanohana a pau loa i !akoakoa mai i keia wa; ano, i keia la, ke haawi aku nei au i ko'u aloha a me ko'u mahalo | ia oukou a pau loa, iloko o na la i hala ae Inei mamua, ua hai aku maua i ko maua manao ia nei, (Hedi,) e hookuu mai ia maua no hekahi manawa, e hoi i Mesiko, oiai hoi, ua kokoke mai ka manawa a'u i manao ai no na mea o Mesiko e hana ia'ku ai, oiai ua ikema- | ka iho nei au a me ia nei, (kuu aikane,) i l(a mea a'u i kau nui ai, nolaila, aole a'u hana ma keia hope aku no lakou, e like me ko maua mau la ma ko maua aina makuahine, aka, he hooko wale aka no i 'ko maua makemake, me-ka luhi ole, ka mua—ka lawe mai ia Toneiahulia ma ko maua aoao, mai ka mana alii mai o ke keiki alii Ai-apunHa, ar u lua—ka hoohoka ana ia ia iloko o ka maka o ka lehuleha e nana mai an& ia ia, ke kolu—o ka lilo holoakoa ana mai o ke aupuni o Mesiko ma ka poho o ko manaman lima, me ka poino nui oie oka lehulehu, ka ha—ka lilo ana mai o ka leialii malnna iho o maua, ka litna--ko oukou ikemaka ana Toneiahu(ia maanei, ko Mesiko pua nani iniu hookahi, ke knmu o ko mana hoopilikia wale ia ana e ke keiki alii imihala Arapunita, a na keia mau kumu i haiia ae la maluna, ka mea nana i koi mai jko'u puuwai e hoi hon i ka aina hanan, nolaila, he mau pio maua na ka make i lawe ia mai ai a loaaia ia nei, (Hedi,) ka mea i ka onohi o ka la kahi i kau ai o kona kulana, rae ka nani nui hiki ole ke hoomaopopo aku, no--1 laila, he mau mahina paha e hala ae mai keia ! manawa aku, alaila, e ike hou ana no ko ouj kou mau maka ia maua, nolaila, ua lawe oiai i an i ko oukou alolia iloko o'o, i keia mau minute a'u e olelo nei, oiai, he manawa pokole i koe, alaila, o ko kakou kaawaJ-> no ia mai j keia wahi aku, aloha oukou a pau loa." A o | ka pau no ia o ka T.onalafaie olelo ana, a no- ! hoho ia la oia ilalo, ia wa koke no, loheia'kn f la ka leo o na mea kani a ke keiki puukani | Teretesifa, e uwe hone ana ma ke alo iho o

ke puka o ka hale alii, me he mea la, ua pili ia ia keia mau wahi laiani mele, a peneino la, " Uwe hone ana i ke kula pili, Uhene uhene i ka pua koolau, E malama i ka mea nui he aloha." Me he mea la oia e olelo mai ana ia Hedi, maloko o ka leo o na mea kani a pau, i loa ia oe e lohi nei, oiai, ua makaukau au np ka hnna ana i ka'u hana, no kou hele ana.aku. Ia wa i puka mai ai o Hedi a me kana mau kane Toneiahuanu mn, a rae kona mau hope Moi, i ukali ia mai e kona mau alii a pau a me na Kuhina a me na Kiaaina/ aa AMnka* ua a mena koa, he mea hihiu loa ia ke nana aku ia la, a kau aku la o Hedi miluna o kona k«a alii ponoi me na keiki o Mesiko, a he* ie aliu U,i kahi o ka moku e ku nei i hoomakaukau ia; ia wa n£ hoi i haule iho ai ka hae .. . e alii o Hedi ilalo inai luna iho o kona wahi mau; ine he mea la, e 01010 mai ana lai ka poe e noho ana i ka Halealii ia wa: " Ke I'm nei au e hele—e A lau ku maka auanei la be iho, ' Ka poe ino o Uk<>u hei—ē, E mana ka ia'u e holea—e, e hele no—e." Mahope iho o,ka pnka ana mai o ka huakai alii mai ka H»leatti mai, haawi mai ja ka Puuko nui o ka Halealii o Hedi i kona aloha a me na koa ku mau lie hui wale e hoopuni ana in loko o ka pa alii, i malama ia ai ka hanohano a me ka malohia b ka Moiwahine Hedi, a ia lakou i puka aku ai iwaho o ke alonoi, aia hoi, ua piha pono na alanui i na tnusani kanaka e liuro mai ana kela kanaka keia kannka, oiai, ka lehulehu a pau e ani ana i ko lakou mau*papale ma ko lakōa mau

lima a me na hainaka o Uela ano keia ano, a hiki wale lakou i ka uwapo, kahi a na moku e ku nei, aiahoi, ua lele like aku o Hedi a me kana man knne mai luna akn o ke kaa alii, ia wa i hai akuai o Hedi i kona manao i kona poe makaainana a pau loa a me kona aloha, a pela no hoi na keiki o Mesiko, a hai mai la no hoi o Tonalafaie i kana olelo hoa-' lohaloha imua o ka poe o Mesiko, oia hoi na 'lii moku a me na°sela a lakou i holo mai ai mai Meeiko mai, i loohia ia ai e ka pilikia i ka moana, oiai, aole paha kakou e hoopoina ana ia lakoa, no ko lakou nuho anu ma ke aupuoi o Hedi, a na lakou iho hoi i kapa ia ia iho ai ka inoa hou o ke aupuni Powa, i kapa ia ai aupuni a ka Luhiole. Aku neii la ctTonalafaie iluna a hai mai la oia i kana olelo, " E na'lii moku ame na sela o Mesiko, na hoa o ka aina makoa hookahi, na hoa hoi o ka inea o ka moana, na i ( kj|a alo ona pilikia ame napoino he nui wai ka make a na ale a me ka makaoi, o ka 'ua maluna. iho a me ke anu, e o ana ka hui i ke kino me he kui la, o ia manawa i hala aku 'la, a ina paha o oukou wale no kai loohia [ keia mau pilikia ma ka moana, owai la o oukōu e hiki ai ke hoopakele ae ia oukou mai ka make mai a na makani a me na ale, nolaila, aole paha hookahi mea o oukou e alo ana, aka, ua kokua mau mai ko'u mau makua iloko o ka lani i n& wa'a pau, a loaa wale ia kakou ka pomaikai a me ka hannhano ioi ae mamua o ko kakou aida, nolaila, e noho oukou ma keia aupuni me ke aloha aku i na'lii a me ka poe nana e malama mai ia oukou a pau loa. a hiki i kuu wa e ike hou ai ia oukou ma keia hope aku—Aloha oukou a pau loa, a aloha mai la no hoi lakou me na leo haalulu, a me na waimaka e haule ana ilalo, mai ko lakou mau lihihhi aku. A ma ia hope iho, ua pii aku lukou ekolu malana o ka moku ia manawa, ia lakou i kau akn ai iluna o ua moku ln, aia hoi, ua liau ia ae ka hae alii o Hedi a ine kona hae aupuoi ma ke kia hope a me ke kia mua, a ma ke kia waena ka hae o na keiki Mesiko e we'.o ana i na welelau makani, aole no i liuliu iho, lone ia aku la ka leo o na liiea kani a Tere tesifa e pii mai ana iluna o ka moku me na koa o ka moku e hele ana o na ala uwea ma na aoao o ka moku me ka nani nui, aole no hoi i liuliu iho, ua hoopuni ia ka lehulehu e ka leoo na pu kuniahi o ka moku manuwa nui o Hedi e hoomakaukau nei e holo, a ma ia hope iho, ua haawi mai iia pu aloha aina ia lakou ia wa, a me na aumoku kaua a pau o Hedi e ku ana, a ia wa no hoi i lohe ia aku ai ka leo o ka pu o na kulanakauhale alii o Hedi, e haawi mai ana i ko lakou aloha i ko lakou Moiwahine a mena keiki eueu o Mesiko, Ma ia hope iho oka haawi ana o na pu aloha, ia wa i haawi mai ai ka . Jehulehu ina leo aloha hope loa ma ka huro ana, a o na'lii moku hoi o Meaiko a me na se!a i noho aku la, hoopuka mai la ko lakou mau leo huro ma ka olelo o Mesiko, " Ririfa ! Ririfa ! ! Palororaso wai-o, jitatinerifasa o Mesiko," ma ka hoohalike ana, (Huro ! Huro ! ! Nani wale ko olua ike ana aku ia Mesiko, aloha'aku i ka aina,) o ka pau no ia o ka lakou olelo ana. Ka holo ana o Toneiahuanū ma ame Heāi, maluna oka moku kaua nui, a i ukali ia mai e na moku kaua elua, a meka hoi ema mot o Htdi i kona. aupnni, me ka hai ana o Bgdi i kana ole.lo paa ma ka moanaiaTonala' faie ma.

Mahope iho o ka haawi ana o na pu aloha 0 ka moka a me ka aina, aia hoi, hoomaka ae la ke alii moku e kahea ana i na sela no ka holo ana o ka moku, ma ia wa i lawe mai ai kekapena a mo ka malamamoku i ka mana holo o ka moku, oiai ka ulili a na'lii moku e kani kapalili ana ma ko iakou mau waha, a o na luina hoi e liuliu aea tna wahi a pau o ka moku, malana o na kia, a me na i-a, a me na kaula, ia wa no i okiia ai ka laina, a holoaku la ua moku la, a me na moku ukali elua ma na aoao o ka moku nui, a haalele aku la i na -kapakai o ke aupuni powa. Mamua ae oia manawa, ua hai aliu ke alii moku i na kanawii o ka moku, i na'liī a me na koa a me na sela, a ia wa no hoi i hooliloia'i e Hedi oTon&lafate, ia ia ka mana holo a pau o ka moku, ka make a me ke ola, a hikr i ka wa e ka ai ai o ka moku ma Mesiko, ua oleloia ma keia Kaao, he mau )a loihi loa o ka holo pu ana o Hedi me Tonalafaie ma, ma ka moaoa, ua auenne e ha)a na mahina elua, o ke kumu o keia holo pu ana o Hedi me Tonalafaie ma, nokonaaloha ūo ia laua, a me kona make* make 6 ike i na hana akamai a Tonalafaie maluna o ka moku, no ka mea, ma ia holo ana o lakou a pau maluna <■ ka moku, i kekahi la, ua pa ikaika mai ka nnkani, mo kk ino nui ma ka moana, a aneane pilikia ka moku. Mikiawa oo i lawe mai ai na keiki Meaiko i ka mana ku hoe me ke akamai nui, oiai, aole 1 liia kekahi pea hookahi, a oiai hoi e olall aiia iluna o ale o ka monna, aka, o-kana aikane, (Toneiahunnu,) eia no oia ke ku nei ma ka aoao akau o ke kuau o ka hoe, a o ] Hcdi hoi ma kona aoao hema, a me na'lii moku a pau, « oana mai aoa i ka hookelo ana a ke keiM akamai oui wnte o Meeiko, a nolaila, ua hoopiha ia ka puuwai o na'lii a me na koa a me na luina e ka olioli nui no Tonulafaie, a iloko no oia wa a lakou e holo nei, hemo mai la kekahi pea maluna loa o ke' kia waeoa o ua moku oei, no ka ikaika ioa o ka makani iā man&wa, ia wa i kahea aku ai ke alii moku i na luina e pii iluna e pu-a i ka pea, aka, i ka pii ana o na luina o hoopaa i ka pea o ka moku, ua hoomanawanui loa na

luiaa i ka lawelawe ana, a nana ae la o Tonalafaie ia lakou iluna o kahi nihinihi o na kaula keehi o na i-a o ke kia o ka moku, me ka aneaoe e haule aku a make, ia wa no, ua komo mai la ka manao aloha iloko o Tona!afaie, ia wa no i haawi ae ai o Tonalafaie i ke ku ana y ka hoe ia Toneiahuanu, a lilo ae la ia ia ka hookele ana o ka moku, a ia wa no 0 Hedi i noi aku ai ia Toneiahuanu, e haawi mai ia ia ka hookele ana i ka holo o ka moku ia wa, a ua ae aku oia a me Tonalafaie, ia wa no hoi i pii aku ai o Tonalaiaie iluoa o ke kia, ma kahi a na luina e hoopaa ana i ka pea, aka, ia ia i hiki aku ai malaila, ua lalau aku kona mau lima i ka pea me ka holo o ka hana a ma ka hakalia ole, a nana mai la oia mai luna mai o na i-a oke kia o ka moku ia Hedi, oiai na'lii e hilinai ana ma ka palekai o ka moku, kahea mai la o Tonalafaie ia Hedi maloko o ka ulili, e like me ka mea mafi i na lii moku roanirwn, a pane aku lao' Hedi ia Tonaiafaie maloko oka o-le, penei : " Mai kuhi olua e na kane, o olua wale no kai ike 1 nei mea la he hookele moku, ua lawa ia i ka olua wahiee, ma ka waihona o ka ike a me ke akamai nui, a oia no hoi ka mea nana i hapai ae i ka olua wahine i na kulana o ka 'hanohaoo nui a me ka nani." (w?oZe t pau.)