Ke Au Okoa, Volume III, Number 8, 13 June 1867 — Huakai Makaikai ia "Lakawana" [ARTICLE]

Huakai Makaikai ia "Lakawana"

I ka bora.elua o ke awakea c ka poakolua 0 ka pule i bala ae nei, i ka wa a ka mabu manuawa Lakawana e ko ana ma Koio» oei; a ma ka lokomaikai o ke Kapena Lanai, ua haawi mai oia he palapala e kauoha apa i kona malamamoku nui e hookipa maikai i ka mea mahaloia Mr G. W. Lilikalani, E?qr, Luuakanawai, Apana o Koloo, a me Mr S. Kamahalo, Esqr, Lunakanawai, Apana o Lihue, a mea Mr H. J. Waoa, Esqf Lunakauawai, Apana o Hanalei, a me Mr S. TC. Koapuu keiki heepue wai o Waimea, a ua kono pu ia no hoi me James, Humphreys i 1 hookele no ka olelo haoie i ka olelo Hawaii.« Ia iakou i kau aku ai i ka moku, ua lulu lima aloha ia lakou e ka malama moku uui, a me kona mau, hope, a ua hooklpa ia oie ka hanohano, a ia wa no, ua koho ia kekahi hope o ka Luna wili ki nui o ua moku ia e ala kai a kuhikuhi ia lakou i na mea maba a me ka lawe ia lakou e hoikeike i na wahi a pau o ka moku. I ko makon iho ana ilalo, ua liiki mua makon ma kahi o ka liale kanka lapaau, a o kekahi o na hope o ke kanka nui e noho ana, a ua aloha makou me ia, a he man haole mai no e moe ana iluna o ka Ahamaka. A hiki makou ma kahi o na mea mahn, he mea e ko makou mahalo, i ka hohonu o ke akamai o ka mea nana i hana, no ka mea, na haikaa akn a huikau mai ka moe ana o na laipu e hoio ai o ka mahu io a ia aei, a loaa aku ka hao nni o paa ana o ka hm'la e holo ai o ka moku, a o na kapuahi c hookomo ai ka lanahu, be 14 ma kelaa oao, a pela no ma koia aoao. Maanei nae wau e olelo ai, i na aole 0 makou alakai, ina ua hewa makoa i ka hele ana, kaua mea o ke kikeekee o na alanui me he waonahele la ka hele ana iloko o ka pouliuli. Aia no hoi maloko olaila kekahi luawai nui, a oia wai ka, noloko mai no o ke kai, no ka mea, o ke kai ka wai maloko o na ipuhao, a no ka ikaika loa o ka wela, ua puka loa ka hou mawaho o na baipu nui,.a kulu iho la a lilo ae la he wai huihui, ho like no ua luawai la me kekahi o na luawai o ke kaona, ka hele a lipolipo kn woi haale i ke kula. A haalele mnkou ia wahi.komoaku lam«kou ma na rumi o na'lii, ■ o ka huoleio to>n b ko makou mau waba e hoopuka ti, o ka mahalo wale no i ka nani a mo ka maikai o na mea a pau, ai aku no nas kahi hilu loa o, ka rumi o ke Kapena, ua like no ka nui me hekahi wahi hale huinahalike, inaehaanana ka loa a me ka laula, i kahikoia i na waihooluu o ka nani, a e kiai mau ia ana d ke koa, 1 ka po a me ko ao, a ho hnlepaahao oo malana o ua moku la, e like oo me na halepaahao o ka aina, ka makaukau i oa mea paa. H« olima wala no pu o keia moku, hookahi

pu Uui thafliUa, blaa mpii wahi raipela keleaWe e ka'a āna hā walia mahope, a elua mau pu niii la'una ole iwaena, e kau ana maluna o na kaa, a ma na huiia no e hoololi ai ma kelawahi keia wahi, ina ma ka aoao akau ka enemi, e hiki ana no ko laua mau waha malaila, a pela no hoi ina ma ka aoao hema ka ooemi. He !:oru no mahope o keia poe pu, ina ua kiekie loa ka enemi, na ke koru no e hooemi mai i ka aoao hope o ka pu, i kaupono ai ka waha o ka pu iluna, & ina haahaa ka enemi, na ke kolu no e hooemi iho i ka waha o ka pu ilalo, a kiekie o hope oka pu iluna. Ahe mau hao huahele ao mahope ouaman pn nei, a me ke panana no ke ana ana aku i ka loihi o kahi oka hoa paio e lana ana. Ina paha na anaia aku ke kaawale a hiki i kahi e laoa ana ka hoapaio, 1500 i-a, alaila, aia ma ua hao huahelu la ka nana ana, a ina na loaa ka 1500, alaila, ua maopopo ka nui ona paona o ka pauda e hookomo ai iloko o ka pu, a oia ka mea hiki ai ke hoolele aku i ka poka i kahi oka enemi. A ina ua anaia ma ke panana, aia ka enemi i ka 1510 i-a, alaila, e manaoia ua hala ia mawaho o na palena kupono i kuhikuhii e ra huahelu, a he mea pono e hooholoia ka moku imua, a hala na i-a keu he umi, alaiia, luaa kahi kupono o ka moku e ku ai, a ilaila oia e hoolele aku ai 1 kana mau mea make imua o kona hoapaio. A i kuu ana wale ana i ka waha o ua mau pu nui la, he elua kikoo ke anawaena, a o ke kaumaha o ka poka, mai ka 160 a 170 paona o ke kaumaha o ka poka. A o na kanaka a pau maluna o ua mokn la 215, a o ka loa o ua moku la 235 kapuai, a o ka laula he 38, a o ka hohonu 29, a be mau mea e ae no i kuhikuhi ia ka moolelo ia makou, aka, ua pau aho makou i ka hele ana iloko, me be waonahelela ka moani mai o ke ala. Nolaila, aole a makou mea e ae e kaena aku ai, o ka maikai wale no a me ka oluolu o na'lii moku i ko lakou.haawi ana mai i ko lakou kihapaī ns makou e makaika aku ai i na pua nani, kahi hoi ana Poo Au-. puni a me na haole haoohano e makaikai nei, a ia wa, hu ae la ke aloha i ke keiki alii C. Kapaakea, nana kahi mele,

" Maikai Kauai hemolele i ka malie, Kupu kelakela ke poo o Waialeale, Kilakila Kawaikini, Kano ka Uelekua, Linohau Alakai, Maloeloe ka laau, Huli e mai ka pua, Ke ike iho ia Maunahina, He oani he maikai ke olowa o Hihimanu, I a-na kapuai lima ia ka nui ka loa ka laula ka hena o na kuahiwi, Aole au mea maikai ole o laila, He makāmaka ke oho o ka palai lipolipo i ka ua." Ia makou i manao ai e hoi, ua kanalua ia ka hoi ana no ka wikiwiki, aka, no ke poluea o kekahi o makou, ua ae ia makouj e hoi, a i na no e hoi hou aku i kekahi la okoa, aa pono no, nolaila, o kā hoi no ia o na keiki poukani o Kauai. S. K. Kuapuu. . Koloa, Kaoai, lone 7, 1867. Pau hou o Kaiwiki i ke ahi.—Ma ka la 17 o Mei, hora 7|, pau hou iho la ka hale puhi ko ma Kaiwiki, i ke ahi, m.aluna pono o kaupaku kahi i pau ai, i nana ae ka hana e a ana ke ahi iluoa. Ia wa no, e hao aku ana na keiki paahana oloko o ua hale puhikonei i ka lakou hana, me na pakeke wai ma ko lakou mau lima, a ma ia uleu nui ana o na keiki, ua pio koke ke ahi, ake kau la nae ke alina maluna o ua hale puhi ko nei. Nolaila, ua kii ia ke Kaawai o T. Sepncer, o Piihonna, Hilo, a oa hoihoiia no ua wahi hale puhi ko pau pinepine nei i ke ahi, i mea ka nana e kokua, ke ike hou ia ua enemi ana ole nei. Maumaua ka moku o na manamanalima.—Ma ka la 9 o Mei iho nei, hora 11 o ke awakea, moku iho la kekahi manamana lima uuku o Mr. Demorse, ma ka lima akau, m» ka hale njahu o Lidgate &. Young, aole nae na ka pahi nana i amu mua ka lima o G. Keumi, a o ko Mr. Demorse nei, he wahi pahi uuku kona; oiai oia e hana ana malaila, a i kona nana paha ma kahi e, halawai mai !a ka maka o ua wahi uuku nei me kona mnonmanalima, ao ka moku no ia, a aleie mai la i ko pili, oiai boi, e ninin ana oo i;a maka oka pahi, o kahi nae i moku, ke mau la no ka ali- , na, a o kahi hoi i moku aku, ua nalowale loa, a ua pomaikeii nae ka pakele ana o kona ola. J. L. K. Kiwi. -Ka Hoike Kula Sabati.—l ka Poaono ae nei, e ka-i a huakal ai ea kamalii o na Kula Sabati o Honelulu nei, ma na alanui o ke kaona nei. E hoomaka ana ka hele ana oka huakai mai Kawaiahao mai, i ka hora 10; ma ke Alanui Moi, a hiki i ke Alanui Papu, pii i uka, a hiki ma ke Alanui Beritania, hele hou ako a hiki i ke Alanui Nuuanu, iho i kai; a hiki ma ke Alanui Moi, huli hoi mai la a hiki i kahi punawai. Ia la hoi e weho ia ai ua punawai nei no ka lehulehu. Eia malalonei na roea hana ia ana eia ia la : 1. Himeni—" From this b:-ight Drinkiog Fountain." 2. Pule—la Rev. S. C. Damon. 3. Maiohlo—la H. A. P. Carter, Esq,, 4. Himeni—" Punawai maikai nooa mai ka wai." ' v 5. Haiolelo—Ma ka olelo Hawaii, ia Rev. A. 0. JPorepe. 6. Himmi—"Sparkliog and bright in its liquid !ight." Pau na hana malnila, nlaila, hoi like aku ka huakai ika pa o Kawaiahao; a malaila i hoomakankan ia ai kekahi mau papa nhaaina do na Kula Sabati.

O na. noonoo kanaka akauiai a hoonaauao 0 ka honua nei, he mau mea ano hookuihe a hoomalau no ia i kekahi mau noonoo kanaka papau. Aka, ua hoonoho ia nae na kanaka a pau.ma ka papalina o ka honua nei, uie na manao aohe he kulike, aka, e paewa iki ae ana no na noonoo ana, oiai, ina paha e kulike a moekahi na manao a me ua noonoo ana o kanaka o keia honua, alaila, iloko o ko makou wahi noonoo, aohe e holo iki ana keia ao a me keia honua a kakou e luana nei imua. Aohe mea e noho kauwa, a noho haku hoi, e mau maluna o ka iliwai hookahi ma kele a me keia meu; a oia kekahi o na kumu e holo ole ai imua keia honua. Aka, o ka Makua Nui iloko o kona akamai nui, ua hana oia i kela a me keia me ke ano kulike ole o na kumu manao ko kekahi 1 kekahi. Oiai nae iloko o keia keneturia umikumamaiwa kupaianaha —keia au o ka mahu, ka uila a me ka hoonaauao ana i ke ao holookoa—a ua lilo i mea kulama, aole e hookahaha ia ma kela a ma keia mea; a aohe hoi e hoopuka ae i kekahi mau manao kanalua no ka hooko ia ana o kekahi mau wanana, ina he kanalima makahiki i hala ae nei, ua i ia he kupono kekahi kanaka no ka hale niai pupule, i wanana he mea hiki iaia ke lawe mai i ka nana o ke kuku ana o ka mahu o ka ipu ti, i kumu hoohalike, no ka hooholo ana a me ka paio ana o ka moku me na ale huhu o ka moana lipolipo a kawahawaha. Ika manawa o Fnlatona i hoomaka ai e hooholo i kana mokuahi mua maluna o ka muliwai o Hudesona, ma ka mokuaina o Nu loka, ua olelo kekahi pae, he mea hiki. ole; a ua kupono oia i ohua noho no ka Halemai e like me Kalaepohaku. Ua lilo kana mau hooikaika mau ana e hooholo i ka mana o ka mahu, iaia i noi aku ai imua o ka lehulehu e hookuu ia mai oia e hoike; i mea e hoomalau pinepineia ai e ka lehulehu i papau iki mai ko lakou noonoo i ko Fulatona. Aka, i kona manawa iae ia mai ai e ka poe kanalua, a kuihe, e noho ana no lakou malalo o ia aahu—ike maoli iho la ka poe hoomalau, he oiaio no ka, kana mea e hoopaakiki nei. Nana i waiho ika pohaku kihi ma ka muliwai, a ke mana nei, aole ma na aapuni nui wale no o ka honua nei, aka, aia ma ua pukoa o ke kai ia e ikeia nei; a e ane pau loa mai ana paha na moku pea !

E like no hoi me ka huli ole o na manaoio 0 kanaka ia Fulatona; a aia a ike paka lakon, alaila, pau ke kuhihewa; pela no hoi o Morse, i hoohu-a man ai i kana mau kikeke ana ma Da kikiki o na ipuka o ka Hale Ahaolelo ma Wasinetona, e ae ia mai oia e hoao Ika hoomoe ana ika waea telegarapa. laia e hooha-a pinepine mau ai i kana mau noi, ua akaaka henehene mai na kanaka noeaa a akamai iaia. Aka nae hoi, ika manawa i moe ai ka waea' telegarapa mawaena o Baltimore a me Wasinetona, ua aa pono na maka o ka poe naanao; ua aneane paha lakou e olelo, a hoopuka ae, he hana manakana i hana ai. Ua hookumu iho la oia i kana waea telegarapa mai Wasinetona wale aku no a hiki i Baltimore —aka, i keia manawa, ua aneane kana waea e apo i ka honua holookoa nei—a owai hoi oka poe oke au kahiko i moeuhane, aia he eha hora wale no ka lono ia ana o na nu hou mai Ladana a i Kapalakiko, a hoi hou i Ladana. Mahope iho o ka holo lea ana a na mea a keia mau loea, he mea knpono ole paha ia kakou ka hoomalan ana i na hoao ana a Kauka Anaru o Nu loka, e hooikaikanei e hooholo i kona moku iloko oka lewa. Aohe no paha ia i kanalua i kona ike aku i kana inoku, me ka maka o ka manaoio, e paio ana imua me ke au a me ka makani o l;a lewa. Ke holo maikai nei kana mau noouoo, a liooikaika ana i kela la keia la; a ua hiki pono ka lele ana, a hooknu iho ilalo. Hookahi wale no mea i koe, o ka hiki pono ana ke hookele iloko o ka lewa—a ina ia e holo pono alaila, e lele ae no anei ua moku la iluna me he mann la, a holo akn i ka hikina me ke komohana, a ma na kukulu a pau o ka honua. E puana mai no paha anei ka poe hoomalan, o keia mea, aole paha e hiki ana; a he mea makehewa ka olelo ana. Pela io nopaha. Aole anei pela o Fulatona ame Moree ? 0 ka mokuahi, ua holo aku ia maluna o ko ka i-a home mau; o ka uila, ua lele aku ia mainua o ka manao; o ke kaa ahi, ke heihei la ia me ka makani; a owai ka mea aa e olelo mai, aole e hiki i ka noonoo o ke kanaka, ke imi i mau mea e hiki ai ke hooholo pono ia na hana a pau a ke kanaka e manao ai ? Ke uoho nei kakou iloko o ke au kaulana. Ua puka mai kela ame keia mau mea akamni; a ke holo pn nei no hoi ka malamalama o ke Akua a mc ka pono ma o kela pukoa ama keia. Ua holo mua ka honua nei 1 keia mau makahiki eha i hala iho nei, mamna o na inakahiki he nmi i hala aku māmua; a ina e mau ka pii ana o na mea hana akamai, aia i ka wa e hiki mai ana e hoea hou mai ai kekahi man mea e hookahaha mai ai i ka manao kanaka !