Ke Au Okoa, Volume III, Number 26, 17 October 1867 — O ka olelo hoohiki he mea pono e hooko ia. [ARTICLE]

O ka olelo hoohiki he mea pono e hooko ia.

Ma ka Dupepa Bee o Sacraroento i Kalepoui makou i ike iho ai i kekahi moolelo maikai, a kupono hoi ke heluhelu ia e ka poe opiopio o Hawaii nei; a penei no ia: Aia maloko o kekahi kulanakauhale. kuaaina o Geremania kekahi mau keiki ekoiu no lakou nainoa o Hans, Fitz a me Gerold. 0 keia mau keiki ekolu, he mau makua ilihune ko lakou, aka, he mau wahi dala no nae e kupono ai i ka hoouna ana ia lakou i na halekula e hoonaauao ia ai. Eha mau makahiki i hele ai ma na kuia haahaa, a komoāku ia lakou ma kekahi kulanui; a o ka lakou hope loa ia e hele ai, alaila, pau ka hele ana, oiai, he panaiki mai ka loaa a ko lakou mau wahi makua. Elua o lakou mau makahiki malaila, a ~a pii ae no hoi ko lakou akamai ma na mea naauao, a ike hoi. Mawaena nae o ka lakou mau mea ike, o ka hookani ana i na pila me ka haku ana i na leo mele lea loa. He mea mau i ua poe keiki nei ka hooikaika ma ka hookani akamai ana i na pilo, a me ka imi ana i mau leo mele maikai loa i kela a me keia ahiahi, ma ko lahou keena luana, a hookipa ana mai hoi i na malihini a me ko lakou mau hoa kula e kipa naai una e ike ia lakou. O ko lakou rumi hookipa nae, e kiei pono ana ia i ka mahinaai pua, a e hamama ana no hoi ka puka nniani i ko Inkou wa e himeni ai i kela a me keia po, i ahai mai ai ka makanikolokolonahe i kamoani aalao na pua. He mea mau keia hana a lakou i kela a me keia manawa, a i kekahi po, mahope iho o ko lakou hookani ana i kekahi leo mele hoehoene, aia hoi, kani mai la ka leo kapalili o kekahi pila mai lalo mai o ka mahioani. Hoolai iho la ua poe nei, mo ka hoolohe pono aku 0 ko lakou mau pepeiao i ke kani uiai a ua pila nei. I ke kuu ana iho o ke kani ana a ua pila nei, hookaoi aku la lakou i ka lakou mau pila, a i ka pau ana no lioi o ka lakou, kani hou mai la no ua pila nei i oi aku ka maikai loa i ko ka leo mua. Alua a lakou nei hookani ana, alua mai no hoi kani ana o ua pila nei iloko o ka mahinaai. 0 na leo mele nae elua i kani mai loko o ka mahinaai, he mau leo mele ia i loaa ole iu lakou nei, a i ko lakou uei hale kula hoi. No ke knmahao loa o keia mau leo meleia lakou, nolaila, ua kahea akO la lakou i ka mea nana ua pila nei e pii mai liuna i ko lakou rumi hookipa. I ke komo ana mai o ka inea nana 1 hookaoi mai i ua pila nei, me nn Ico malihini loa in lakou, ike iho la lakou ma na oho a mo nn umiuini hina, he knnaka elemakule, nona na makahiki he kanahiku u keu ae, ka ka mea nana i hookani inai i ua pila nei. Na ka nahonaho o kona mau maka, a me kahakahaka o kona holoholona i hai mai, aole paha

oia i paina iki no na la eha; n Da ka welu\.?e lu o kona mau aahu i hooinio loa mai, he Uunaka ilihune oia. Lalau ae la ke keiki mua lon o lnkoa o Hans i ka noho, a hoonoho iho la ia ia iluna olaila; a o ke heiki opiopio loa hoi kii nku la i ka mea ai rne ka omole bia, a panee mai la imna ona e paina. Mahope iho o kana paina ana, ninau aku la lakou i kona inoa a me'kona wahi i hele mai ai. Hai mai la oia, he kanaka ilihune oia, e hilinai nui ana kona ola ana maluna o kana hookani pila ana; a i pu mai la no hoi oia, " I mea e uku aku oi au no ko oukou lokomaikai inai ia'u, e pono au e' ao aku i kekahi mau leo mele a'u i ike ai, a ua manao no hoi au aole paha be nui wale o ka poe i ike i keia mau ieo mele." Ua olioli iho la ko lakou manao i ka loaa ana o keia mau leo hou ia lakou; a lalau ae la lakou ika lakou mau pila. He hora paha ke ao ia ana mai ia lakou, a ua makaukau lakou a pau i ka hookani ana i ua mau leo nei. Ku ae la ua elemakule nei iluna me ka olelo mai, " E haalele anaau ia oukou i keia manawa, no ka mea, ua hanai mai nei oukou ia'u; a ua uku aku nei no hoi au ia oukou ma kuu ao ana aku ia oukou i kekahi mau leo malihini ia oifkou." No keia mau oieio a ka olemakule, koi nui mai la lakou ia ia e moe oia me lakou ia po a ao, alaila hele, aka, hoole paa loa mai la nae ua elemakule nei. Ku mai la ke keiki opiopio loa o lakou iiona, a olelo mai la, "Ke hoohiki aku nei makou, i hookahi mai keia po akn, a ina oe e hiki hou ooai me kau piia iloko o kela mahinaai, alaila, e haawi aku no inakou i hale maikai nou, me ona mahinaai pua." " He hoohiki paa anei keia a oukou ? " wahi a ka elemakule, " imua o'u a me ke Akua ? " Ku like mai la lakou iluna, a olelo mai la, " Ke hoohiki paa loa nei makou imua o keia elemakule, a i ke alo hoi o ke Akua, e hooko pouo ana makou i ka makou olelo hoohiki ! " Ku pu inai la no hoi ua elemakule uei iluna, me ka olelo mai, a me ke kau pu mai no hoi o kona lima e hoomaikai mai ia lakou, " Na ke Akua mana loa iloko o kona lokomaikai nui loa e hooikaika mai ia oukou, £oa ka hooko ana i ka oukou olelo hoohiki'" Me keia mau huaolelo, huli ae la ua kanaka» eleniakule nei, a haalele.mai la ia lakou ! He mau pult? mahope iho, a hoomaha iho la ke kula a lakou. īko lakou hoi ana mai a ko lakou rumi, olelo aku la k« keiki opiopio loa o lakou o Gerold, " E o'u mau hoakula, ua hoomaha iho nei ke kula a kakou, a ke hoomakaukau nei kakou e hoi i ko kakou home kuaaina, aka, e hoi nae kakou nie ko kakou honmanao i ka kakou olelo hoohiki i ke kanaka elemakule." Olelo mei la kekahi keiki, "Ke hoopaa nei no ka oe ia olelo hoomeamea wale no a kakou; ua poina aku la paha i ka elemakule." "Ina ua poina aku la i ka elemakule," wahiaGerold, "Aole i poina i ke Akua kekahi mea a kakou i hoohiki aku ai." I kekahi la ae, hoi aku la lakou nei i ko lakou mau home ma ke kuaaina; a i ka hiki ana aku nae o Gerold i kona makuahine, a he mau la mahope iho, hoopuka aku ia oia i kona makuahinē i ka lakou olelo hoohiki i ka elemakule. 1 enai la kona makuahine, "He mea pono ia oe e hooikaika i kou mau hoa, i ka oukou mea i hoohiki ai e hooko, no ka mea, o kela kanaka a oukou i haawi aku ai i ka oukou olelo hoohiki o kekahi ano iho la no ia'o ke Akua. E pono oe e hooikaika koke iko laua mau manao. Ua ike no oe, aole a kaua loaa, ua make aku kou makuakane, aka, me kahi akamai uuku i loaa ia oe e hele ai e imi i mea e hooko ia ai kau olelo hoohiki imua o ke Akua." Ke ku koke ae la no ia o ua Gerolcf nei, a hele aku la e hoohulihuli i na manao o kona mau hoa e hele lakou e imi i ke kumu e hooko ia m ka lahou olelo hoohiki; a ae inai'la no hoi kona mau hoa, mahope iho o ka ia nei hahai ana aku i na olelo a kona makuahine.

Hele mua aku la lakou nei e ninau i ke kumukuai o kekahi pa, he eba eka kn mi; a hai ia m»i la, $1,200 ke kumukuai. Noonoo ih<> la Inkou nei i kahi e loaa mai ai o kc dala, a hooholo iho U lakou, e hēle lakou i hookani pila hele, n e haawi i mnu' aha 'nimeni ma ia wahi aku ia wahi aku, aok(! kumu hihi hooknhi wale iho la no ia e hiki ai ia lakou ke hele e iiuli hele ia muu dala

Hele aku lukou ia kulonakauhale aku, n ia kulanaleauhale aku e hookani pila, a e himeni hele ni, & ewalu noehina i hala, loan iho la la lakou, ho $500 wole no. Hoomau aku la no lakou, a eiua niahina i koe, $600; ke hui ia a pau loa na loaa. Koe elua onahioa wale no i koe e imi aku ai lakou i $600 i koo, a nie na dala pu e kapili ai i hale maikai. Nana ae la lakou mao a maanei, oole wahi e ae e loaa emoole mai ai na $600 i koe. Ako, i kekahi po hou mai a lakou nei i himeni ai, ua mahalo nui ia kekahi mau himeni a lakou e kekahi Duke, nona kekahi pakaua nui hanohaoo. He mau la mahope mai, a e mnre ana ko kaikamahine a ua Duke nei i ko knne, No ka makemake nui loa o un Doke nei i ka lakou mnu himeni nna, oa poloai ift mai In lakou e hoi i ka pekaua e noho ai, a hiki mhi ka ahnaina mnre, na lakou e hookoni i ka pila, a e himeni hoi i ka po o ka ahnaina marc. Hiki mai la utt po nei o ko mare ia ana o ua kniknmahine nei n ke Duko, hoonani ia'e la ka paknua holookoa; a hiki mai la no hoi na hoa i poloai ia mni ka loa a irtni ka poko mai o ka aina. Ua hnlii io na papanina i nft

men ni'o na ano a pau Iob; a o ua poe hookani piln nei ekulu, ua hookaawale ia ko lakou mau wahi ma kahi kiekie, e kiei mai ana maluna o kn papa ahaaioa mare. Ina hoa i poloai ia e paina ana, hookani mai la ua poe keiki nei i na leo mele o kela ano keia nno—he mau leo mele e hehe ai o ka a ka, a he uiuu himeni kahi e hoike ana i ka puukani, ka nanahe ame ka nakulu o ko lakou mau leo. No ka maikai loa oka lakou mau hookani pila ana, a me ka lakou mau himeni ana, ua ane poina na hoaai i ka ai ana; a ua kaunui mai na maka ia lakou. Ua oiki aku paha i ke aumoe, a kono mai la ko Duke ia lakou nei, e hoi lakoli nei e paina, a hoi hou mai, hookani a himeni hou, aka. olelo aku la o Gerold i kona mau hoa,e hoi e iaua e paioa; a nana hoi e kamau ka hooleale: noa i ka ahaaina, a pau laua, alaila hoi aku keia e paina. Koe hookahi iho la ua Gerold nei, hoomolio hoi mai la keia i na kaula o kana pila, a hookani aku la keia i ka leo a ke kanaka elemakule i ao mai ai ia lakou. Ua meha oloko o ka rumi ahaaina, a he lohe ia aku no paha ka haule ana iho o ke kni pine i kapapa hele. Ike ia aku la na hoa o ka papaaina e kakahe like mai aoa ko lakou msu wainfeka; a o ke Duke hoi ua uwe ku-o ae la oia. Ika pau ana o kana hookani ana, olnau mai la ke Duke, " Nawai iao ia oe i kela himeni." Hai mai la kela, na kekahi elemakule ilihune. Huli ae la ke Duke, a olelo aku la i na hoa-

ai, " O kela himeni. na kuu makuahine ia i haku no ka make ana o kuu maku&kane, he kanakolu a oi ae na makahiki i hala aku nei, ko'u lohe hope loa ana i kau makuahine e himeni ana; a i keia po, akahi no au a lohe hou. Elua wale no mea i ike i kela leo himeni, o kuu makuahine, a me kuu mea nana i hanai." Aole i liulia mahope iho, ua hoopau ia ka ahaaina. I kekahi la ae, koi aka la ua poe keiki nei, e hoi lakou, aka, ūinau mni la ua Duko nei i ke kum'u o ko lakou wikiwiki i ka hoi, hai aku la lakou, he mahiaa a me ka hapa i koe, alaila, hiki mai ka manawa a lakou i hoohiki ai me ke kanaka elemakule. Ika lohe ana o ua Duke nei i na mea a pau loa, i mai la oia, " Ina pela, e pono oukon e hooko i ka oukou olelo hoohiki. Eia he $1,200 no ke kuai ana i ka pa aina; a i $100 pakahi no ko oukou hoi ana i ko oukou kulanakauhale." Haawi aku la lakou nei i ko lakou aloha i ke Duke, a hoi aku la lakou iko lakou kulanakauhale. .I ko lakou hiki ana aku i ko lakou kulanahookaa aku la lakou i ke kumukuai o ka pa aina, a kukulu iho la lakou me na lakō a pau, a makaukau. Ika hiki ana mai o ka po, hookahi mākahiki mai ka po mua a lakou i h.ilawai ai, noho iho Inkou iloko oua rumi hookipa nei o lakou, me ka hookani ana "ilta~piU, a hiki no i ka hora i kaoi mua mai ai oka pila aka elemakule. Kahea aku la lakou ia iā, a komo mai, haawi aku la i ka palepaīe eila o ka aina ona, me ka hale pu a me na mea a pau loa i hoohiki ai. I kekahi la ae, noho ana ua kanaka elemakule nei iloko oka hale ona, me ka maha a me ka oluolu maikai. He mau makahiki ekolu mahope iho, make ua kanaka elemakule nei; a hooili iho la no i ua pa aina nei no ua poe keiki nei. He mau makahiki eono a ewalu mahope raai, ua makemake ia e kukulu ia kekahi hale alii maluna o ua pa aina nei; a kuai aku la lakou no na dala ioi aku mamua o $600,000. O ua kulanakauhale la, oia kekahi o na kulanakanhale r> Geremania i keia wa, a o konainoa o Salzburg.