Ke Au Okoa, Volume III, Number 27, 24 October 1867 — Ka Huakai a ka Moi Wahine Kaleleonalani. [ARTICLE]

Ka Huakai a ka Moi Wahine Kaleleonalani.

E koii aku ana ka la i ke kai i ka wa i haa]ele iho ai o " Maikai Kawaikini ohu ke nana " i ke Kulanakauhale Alii o Honolulu nei, no kana huakai hele i Waialua; a ua mau aku no ka ho!o ana no kekahi mau hora. I keia wa e holo nei a hala o Waimalu, lohe ia'ku la kekahi leo e hooho ana: Ahaha ! Kukulupa-hu o Mea! I naoa iho ka hana, e nuha mai ana ika auwaha. Kahoha; wahi a ke Kenela o makou, o Palahama, heaha keia e Mau-lo (ka inoa o ka mea i palaha?) Nek ka manawa pokole i hookaulua iho ai ka hnakai, a holo aku la ahiki i Waiawa, mal.iila i hooluolu iho ai ia po. 0 keia mau kula i hala mai la, ua kamaaina no ia i na la i hala, o na alu, na awaawa, na kualono, ua hele ia wale no i ka po, i ke na wa i kaahope ae me kuu hooikeike, a, no keia hoomanao ana ae, a hoomanao mau ia no, a he mea paakiki ka holoi ia ana ae o kona hoomanao ja ana mai kona wahi mau. Iloko ona makahiki eono i kaahope ae kona hehi hope ana ia kula, a hele aku la ma kela aoāo o kahi a'u e kaalo aku ai. He kula panoa, he wela, he ikiiki, he uiha ka malihini i ke oioina ole o ka la haoa, he mehameha, a iloko o kona mau la, he lau kanaka wale no ia raau wahi, he kanaka iki he kanaka nui—Auhea ia ? Eia no ke noho nei. Ike kakahiaka ae-o ka Poalima, ua haalele iho ka'huakai ia Waiawa, a holo aku la i Lihue, malaila i hoopau ia ai ka houpo lewalewa oka po makika ukulele i hala. No na hora ekolu i hooluolu iho ai malaila, a i ka auina la i haalele iho ai ia laila, a i ke ahiahi, hiki aku la i Weialua, ka aina nona ka i ia ana: " Aloha i ka la kuu aina kuahaua'ke kai, I kuahaua ia na Mokuleia." TJa hoomakaukau mua ia ka hule o ke Kiaaina i Lokoea, he wahi kiko i hoopuni ia e na lau uliuli e ku ana ma ke kapa wai, ua puni oloko i ka pa lauki, a ua poiu no k'a nohona. Ilaila i noho ibo ai ka Moi Wahine, me ko kona huakai a pau. Ua kipa ae na poe he lehulehu wale, e like me ke ano mau o ka ike alii ana; a iwaena oia poe, o Owen Hoft, ua wehe ae oia i kona mau hale papaa no ka hoolako ana i na hemahema o ka Moi Wahine—ua hoohamama ae i kona mau Halekaa, no ka holo lealea ana o ka Moi Wahine—ua wehe ae i kona mau pa lio no ka pakui ana i ka huakai a ka Moi Wahine—E kuhi ana au ma Honolulu wale nei no na kaa hinuhinu lio palua; eia no ka i kehukai o lalo—Ke nana aku oe i ka holo mai a ua kaa la i ke kula o Lauhulu, "hoolai ka nohona a ka wahine," a ua kuhi paha, eia no oia iluna o na kaaahi kabi i holo ai; oia a me kona mau ukali wahine o Mrs. Poor a me Miss. L. Pe-

abody. I ka Poaono ae uaholo aku ka Moi Wahine e ike i ka hale alii kaulaaa o Laniwahine, me kopa kaikunane o Puliula, a mamua ae o ke kipa ana aku e ike i ua wahi kaulaoa la, ua holo loa aku i kabi o Laoe, a malaila i hooluana iho ai i ka uinauma naha o ka la haoa. "Se-ro ! Se-ro 1 ! " wahi a kahi eu o makou; " he kalepa nui hoi nei e holo , mai nei." Ke nuoa aku la au makai t aoho moku, huli ae la au, e kuhikuhi ana kela iwaena o ke kula—Kainoa he moku io, eia ka o na hapauea a makou maluna o ke kaa o Lane, oia no ka moku ua loaa i ka makani, e inana ana na ohuu mu ka palekai; ke haulo iho ka huila i ke alu, pupue mai la.lakou ma ka pale o ke kaa, ke kuia aku ka huila, ka hoholo aku la no ia imua, i ka nana ana aku, ina he kanaka kahi a lakou e paa nei, aohe naoai i ka palahe, o ka noke no paha ka lakou la i ka puliki, uumi ka hanu, oia no ke kuakoko, kdkau ke aa o ka lae. Uu a kt a-ka i ke kula o Lauhnlu. He hapalua hora ka nobo ana ilaila, a ho|o mai la i Ukoa; a maluna o ka. waa ka holo ana o ike i ua wahi kaulana la, i oa aku ka hana, aohe e ike pono ia o lalo no ka paa i ka limu, a no ka makani kekahi. Ua puni ua Ina la i ke akaakai, a maluna olaila, e no. nobo ana na wahine, na kano, kamalii, e kamokoi ana—a o kona ano mau ka hoomahui pu me na makaainana i na hana maikai; a mai ka waa no a nonoho n~ui ana i ka lawaia. Hookahi a'u wnhi lawaia a-ka o lakou, o kahi kwaia pilalahi mea pahaahaa o lakou. 0 ka hohonu o ka lua o Laniwahine, uaoiaku mamua o umi anona, a o ks loihi hoi o kana wa-

hi makoi, he muku paha ka loihi, a o kahi aho, he heilima ka loihi, o ke kau wale iho no iluna, he mau ia, eia ka rnea hilu, i hoi nui mai ka hana, ua lawa loa ke kali i ke aholehole. Mahepe iho oka walea ana, ua hoi like na mea a pau, a o kekahi ohua o ke kalepa, ike no i ka pakuikui o ka makani, hiu e no ko ia ia wahi waa, kolili ana mamua, hookahi ka pae ana i Lokoea. Ika wanaao oka Poakahi, ua makaukau na lio, a hoomaka aku la ka holo ana i Makaba. No na mile loihi i hoomau ai ka liolo aua ia mau kaha, wahi hoi a lakou la: " He ihona loa ana aku ia, E pu-a ka uahi i kekula." I ka hiki ana aku i Waiakaaiea, ua hoomaha iki ilaila, a mai laila aku a hiki i ka lae o Kaena, wahi a Hiiaka:

" A po Kaena i kehu a ke kai, Kipu ae la ula ka lau o ka ai." No kekahi manawa pokole i kilohi iho ai ia pohaku o Kauai, a hoomaka mai la ka hele ana mai laila mai, a haia o Keawaula, ika hiki ana mai i Makaa, ua hoolako ia na mea ai he nui e John Holt ilaila, i lele iho ai na mea a pau, a hoopiha iho la no lakou iho e like me ka makemake, ua hoolako ia ka maile laulii o Koiahi, papahi mai la i na mea a pau, i ka hanu ae he paoa wale ana no i ke ala o ka maile, ua luana loihi no ilaila; mahope iho o ka piha ana o ka lua o ka inaina; ua kukulu ia mai kekahi hula hoowalea, ua lea no. I ka auina la ana ae, ua haalele iho ka Moi Wahine me ko kana huakai ia laila, a holo aku la me ke kamaaina o Makaha, a iloko o na hora pokole, ua hookipa ia aku la ka Moi Wahine, rae ko kana huakai a pau, e John Holt iloko o kona home iuiu i Halerose. He kamaaina oluolu, he makamaka maikai, he hookipa aloha, he nui ka ai, ka ia, ka bipi, hipa, he liilii ka opelu, he pelu wale no, heaha la ia i ka opihi, ka ono o ke kai, ua ulu ia ae iuka, i ka po ana iho—unua mai na hula paipu, liula kii, he keu a ke akamai me

ka lea, ua hoonohonoho ia na mea hoolealea a pau eka mea hale, i mea e hoonanea ai i kana malihini makamae malalo o kona mau kaupaku—Ma na mea o keia ola kino, ua lawa na mea a pau ia Keoni Holo, ma na hoonanea ana, ua piha a hanini, ua lawa ia Keoni Holo, he hale hookipa kupono oia no na mea a pau e kipa aku ana iona la. I ka Poalua ae, ua holo aku ka Moi Wahine i ka auaukai ma Waianae, a mai laila mai a Kumaiie, e like me ka Kaawaloa i hoike ai ma kana palapala ma "Ke Au Okoa " kela pule aku nei. I ka Poakahi ae, ua haalele iho ka Moi Wahiue me kana huakai a pau i ua uka iuiu la o Makaha me ke aloha pumehana i ka mea hale a me ko kona hale a pau, me kahi kawele ano hoohihi iho e noho hou, ina he loihi

ka manawa. A mamuli © ke kono ana a ka Moi Wahine, ua ukali pu mai o Keoni Holo i kaoa huakai. I ka holo ana mai, maluna mai o Koiekole, i ke kau ana iluoa a n&na mai i ke kula o Kaleoa, Maunauna, hehookahi kalana o ka maikai, he mohala ka nanaina—ma ka aoao akau ke ku&hiwi nona ka iioa: " Ui aa Kaala kela i ka lani, O ke pookela ia o na kuahiwi e— Kuahiwi kualono Kuaokala, E hoolono ana i ka pihe a ke kai." Ke kapio uiai la ka ua ula iuka o Waolani, i ka Moiwahine e holo nei nie kana huakai i ke kula o Kemoo, nana iho haki nuanua lua na lio—walawala mai ka holo a kahi, pekipeki mai ka kahi lio, kuikaheke mai hoi ka kahi lio i ka lehua makanoe, ke alawa iho oe, pu a ka uahi i ke kula. Ua mau aku no ka holo ana a hiki iuka o Ouhunui, i ka hiki ana ilaila, ua iho mai ko luna poe e mahele pu i na kuahiwi mawaena 0 lakou a me na maiihiui, hookahi kahu ahi ana, hookahi ka ohinu ana i kapnahi, hookahi ka paina ana. He wahi kaulana o Oaliunui, aka, ma kona nanaina he kanoa wale .IjO no, me kana ukana hookahi e waiho ana iloko, he bipi make. Me ka manao ana o ka Moiwahine e holo ae mauka e makaikai i ke pa ainanaka i Halemano, aka, ua ka-ua ia mai ia manao e ka wai kahe mawaena ona a me keia kapa. Nolaila, ua hoi hou mai ka huakai ma ke ala mua, a hiki i Kaukonahua, a malaila ka holo ana a hiki Kukaniloko. He man pohaku wale iho no ia wahi.ua kaulana mau nae mai ka wa kahiko mai/he wahi no na'lii e hanau ai. A mahope iho o ka makaikai ana. ua huli hoi mai ka huakai a hiki i Lokoen i ke ahiahi. I ka auina la ana o ke ahiahi Poaha, ua hele aku ka Moiwahine e makaikai i ke kula hanui a Ku.lika, i ukali ia e Mrs. Poor, Miss. L. Peabody a me Hon. P. Y. Kekuaokalani, 1 ke komo ana aku i ka rumi kula, ua honnoho ia na kaikamahine ma ka papa kula, o kela a me keia ma kona wahi iho. Ua haawi m.ii lakou i ko lakou hoomaikai ma ke mele ana i kekahi mau leo mele, a i ka hoolohe nna, ua lea maoli me ke akamai pu, Mahope iho ua hoomakaikai ia aku la oia ma na wahi a pau o ua halekulu la, a mamua ae o ka haalele ana iho i ka rumi kula, ua haawi aku oia i kona aioha i ke kula holookoa, a ua pane like mai lakou " Aloha." 1 ka iho ana aku o ka Moiwaliine mamua, nakekē ana keia mea oiamua ponoi ihoo'u— " a ma ka'u papai " —i nana iho ka hana e hapapa ana i ka paia, i kuhi paha i ka mania ho pali kahakai— Ka, iloko wale iho no kahi i nu oi a hoopuka loa ako iwaho. Mahope iho o ka makaikoi ana i ka halekula hou, ua kau ae la oia ma kona lio, a haalele iho la ia Waialua. Mo keia holo ana mai la, ua ukali pu moi

I ke KonoLiki o Luuhulu a hiki i ka palena, hoi aku la oia roe ke aloha. Ua inau aku no | ka hnlo anr. a hiki i Waimea, a pela a hiki i ko kula o R»huku, ua halnwai mai la oia me kekahi mau ilipuakea, he hoa'loha, a o laun pu kekahi i ukali aku a hilii i kahi o Mopika, o ka hora ehiku paha o ke ahiahi. A mamuli o ke kono a ka mea hale, ua komo aku oia me kona mau ukali e mahele pu me ka mea hale i na haawina paina o ke ahiahi. Ua aliali maikai ka mahina ia po, e hoolei ana i kooa malamalama maluaa iho o na kula, na kuahiwi, kualono, na awawa, Da puu uliuii, ia wa i puka mai ai lakou mailoko mai, a kau ae la ma oa lio, me ka mea hale pu a hoi aku la i kahi o ka lunakanawai e hooluolu ai ia po. -I ka hoomakaukau ana o ke kamaaina o Kahuku e hoi i kona home, puka ae la oia a ka pahoehoo ku, ike i ke a-ka o kn maha akau ona, kuhi he aama, ■ nana aku ka hana e hapapa mai ana ilalo—i-kaikoo, ina ua pau loa na maha o Leleiwi. I kekahi la ae, ua haalele iho ka Moiwahine ia laila, a holo aku la. He wahi maikai o Kahipa, a, ke i mai nei ka poe o Kuikaheke ma, '■ A Kahipa i Kahipa : Nau olewa, £ lele ana o Kukamaiki i kai." (Jlole i pau.)