Ke Au Okoa, Volume III, Number 36, 26 December 1867 — HE KAAO NO VARARIALELE. Ka Olali o ke Aupuni Uwa. I unuhi ia mai loko mai o ka olelo Pogudara a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO VARARIALELE.

Ka Olali o ke Aupuni Uwa. I unuhi ia mai loko mai o ka olelo Pogudara a i ka olelo Hawaii.

HEL.I3 18. Ma keia hiki ana aku o Nero, ua lalau maikai aku kona alelo i ke keiki, a na kona meu lehulehu e malama mai ma ka lawelawe ana, aole no hoi ia mea he kumu na Vararialele e kanaiua iho ai, ua hookuu maikai mai oia i ua keiki la i ka laua ilio, noiaila, ua hoi aku o Nero a biki imua o Hiuwe a me Burione, a hamama ae la kona waha, oia hoi, e kau aoa ke keiki iluna o kona alelo, oia iho la no ka maoawa a Buriooe i lalau mai ai me ka puuwai olioli a me ka makemake nui loa me ka naau aloha nui ene na lima menemene ma ka hii ana. Ma keia laleu ana aku o Burione i ua keiki nei, ua hoouhi iho oia i pa kapa kupono oi loa aku o ka nani no ua kama la, a he mau minute paha i hala ae, aia hoi; ua hoouna € aku o Burione i kona kaikoeke, e hele aku e hai ia Var3rialele, a "me Lohina, a me kona mau kaikuaana, oiai, ua kokoke mai ka manawa e ike ai o Burione ia lakou. Nolaila, ua hooko aku o Hiuwe i keia olelo a kona kaikoeke aloha. Ia ia i hele aku ei a hiki ma ka hale o kona kaikuahine e noho ana, a i kona ike ana aku i kona ano, uā hele wale & opalapalauli wale, i ka hanau keiki ana iho hoipaha kahi, nolaila, ua aeae maikai kona mau helehelena ke nana aku, oia ibo la ke ano onau o na wahine hanau'keiki. Pane aku la o Hiuwe i kona haDau mua, ano, e hoomakaukau oe ia oe iho i keia wa, oiai, ua kokoke mai ka manawa e ike ai olua. A ina oe e ike ika kaua ilio e hiki mai ana i ou nei ma keia feope iho, alaila, e manao iho oe, o kou wa ia e hele ae ai e ike ia Burione. Ae; wahi a Vararialele, o ka pau no ia o ka laua olelo ana, hele hou aku ia kona kaikunane ma kahi i hoonoho ia ai o Lobina me kona mao kaikuaana, a i ko□a hiki ana aku malaila, kahea aku la oia ma ka inoa o Lohina. Ia wa i wehe ia mai ai ke 'pani o ka puka e na kiai, elike me ka mea mau, a p»ne aku la o Hiuwe ia lakou a pau, ano, ua kokoke mai ko oukou manawa e hoomaikai ia ai oukou e ka mea mana ka wahiue au i lawe ai e Lobina, aole au i īke i kana mea e bai mai ai ia oukou, nolaila e hoopau i ko oukou mau manao kanalua me ka makau. No ka mea, e loaa ana no he pomaikai ia oukou a pau, nolaila, ke kauoha nei au ia oukou, ina e hiki mai kau ilio imua o ko oukou alo, alaiia, o ko oukou manawa

ia e hele ae ai mahope ooa, a ma ka hale a ua ilio la e komo ae ai, malaila no ookou a pau e komo ai, oia ka olelo kauoha ia onkou a pau loa. O ko Hiuwe hoi mai la no ia a'hiki imua o kona kaikoeke aloha. A hai aku la oia i na mea a pau aua i hele ai, ? ma iahope iho no, ua niūau aku o Buriooe ia Hiuwe, i ka pono a oie ka pooo ole o kona ike ana i kana wahine, a me kana punalua, ua hai koke mai o Hiuwe i kona manao, aole paha e hiki ia'u ke hai i ko'u manao ia oe i kei* wa, oiai, he mea makehewa paha- ia ke hai aku au ia oe i keia wa, no ka mea, ua hala ka wa kupooo oia olelo, i ka wa aole i hooko ia kou manao ia'u, nolaila, he pono e hooko ia kou manao | a pau keia wa, ce mai la o Burione me ka hakanu okooa manao, no keia mau olelo a kona kaikoeke, aole no hoi e hiki ia ia ke pane roai mahope. Ia wa no i lawe ae ai ke' keiki Hiuwe i na mana a pau loa ma kona rmu lima a me kana ilio, a he mea ano e loa ia ke nana aku i kona helehelena a me- ko kana ilio. Ia manawa i komo mai ai ka manao weliweli iloko o Burione, aole e hiki ia ia ke nana pono aku iaia, a ma ia bope iho, hoouna aku la oia ia Nero e holo imua o na kiai eha o ke Aupuni ( Uwea, ka poe ia lakou : ka mana o ua airra la. Ia mapawa no i holo koke aku ai ua ilio nei, e like mo ka mea hiki ia ia ke hana nku, aole no i h'uliu iho, ku ana ua Nero nei imua o ke alo o kona h»ku, o ka ia i haalula koke ai ka aina holooko_»>uat r o a o, me'ka haoeue nui, a h»la kekahi n»au mioute, ike ia aku la na ao ua o ka lewa, e pipii mai ana ma na welelau o ka lani, a e-a mai la ka moana ilona o ka aina, me he mau mau;a la ke kiekie, a emi aku la ka aina iloko o ka opu o ka moana, me ka hoopuniia o kona mau aoaoena uwea, a i ka aneune ana aku o ua aina nei e biki i ka mole a me ka papaku o lalo o.ke kai, wehe ae.la o Hiuwe i na mnna a pau e paa aoa ma kooa lima, aia hoi, he mao minple .wale no elua ua lele koke ae la u&aina nei me ka hikiwawe !oa, nlailoko ao o ka hoihonu Jipolipo o ka moana, a i kona hoea anaae iluoa,_ua ike ia, aa maikai a nani lanna ole ua hiohiona o aa aina la ke ike aku, a pa ike pu ia aku no hoi ia wa, ua hamama na puka komo o oa hale i hoonohoia ai o Yararilele a me Lobina ma, aka, ua ike ole nae a Lohina ma i keia -mau hana kupanaha o kaia aina, a i kn liaoa ana i ha mea a pau, maluna o uaaioa nei, ua ike ia, oa nalowale %a mea kahiko mai na maka aku, a ke hoike nei keleiki'Hiuwe a me kana Nen», i ka paoi lua ole o kona aioa makuahine me ka hanohano nui, i oi pakela loa ae mamua o ke-

kahi mau aina nui, a me he mea la, aole no e loāa kona lua ia wa, i kekahi aina ke ukali mai ma kona hope. Ka ike ana o Burione i kana wahine a me jlo- \ bina, hai oia i kona manao imua o lakou, a kapaia ka inoa o ke keiki e Hiuwe. I ka wa i hea mai ai ka aina mailoko mai o ka opu o ka moana, a hoike mai i kona nani a pau loa, alaila, ua ike ia, aole he hemahemaikoe, ua niakaukau na mea a pau, a noho ae Ia o Burione me ke keiki e hii ana ma kona mau lima, me he pua milimili la noIpko o ka home nani o na'lii hoho aupuni, ia wa i hele aku o Hiuwe a ku ma ka puka, a hoouna aku la oia i kana ilio e kii ia Wararialele a me Lobina ma, me kona haawi pu aku i na hoailona ma ka waha a ma ka a-i o kana ilio, i kumu e maopopo ai ia lakou, e like ine kuna elelo kauoha ia lakou a pau, ia ia i hoou-a aku ai ia Nero, ua ike ia'ku na 'lii kupa a pau o ka aina e hele mōi ane, a ona makaainana no hoi kekahi ihole mai, 1 hiki ole ke helu aku iko lakou nui. Ia Nero i hiki aku ai imua o Vararialele, hamama ae la kona waha, a luai aku la oia i ke komo daimana, alaila, he mea maopopo ia ia Vararialele, o ke kauoha keia a kona kgikunane i hai aku ai ia, nolaila, ku koke ae la oia iluna, a hele mai la oia me kona nani nui a me ka hanohano hoi, e like no me kona ano mau, aka, ia ia i puka mai ai mailoko mai o kona hale i noho ai, a i ukaliia mai hoi e kona mau makua, "£a kau no ke ano i na lehua o Lihau i kahi wahine," a i kona ike ana mai i na ma'iaainana e piha u ana ma na aoao o ke alanui, komo mai la iloko o kona punwai kekahi manao hilahila nona iho, no kona manao wale aku, o oleloia nm paha oia e kekahi o ko laua'mau maknainaoa, "aiaua vrahine mahuka nei la, ke hele maila." -Nolaila,ua nana pono loa oia imua o kona wahi e heie akn nei, me ka luli ole ae ma o a maanei. A ma keia hele ana ono, . aole oia i. manao, eia o Lobma ke hele mai nei mahope ona, a he mau aaana paha kaawsle mamua, ia mnnawa i hoopukaia mai ai oLohina a me kona mau kaikuaana, i hele wale a kau ka iwa ika la makani. Ai ka ike ana maio na mea a pau ia L«bina ona, aohehe huaolelo e ae e hiki ai ke hoowahawaha i kona mau helehelena, he hiki ia ia ke aihue i na puuwai a me na onohi o na ltde a pau i oi ae ka nani mamua o Vararialele, a aole no hoi e hiki i kekahi mea ke kupaa ia ia iho imea o Lobioe. Aole no i liuliu mai ko Vararialele hele ana mai, aia hoi, ua kokoke mai la nae kē keiki Lob!na a me kona mau kaikuaana mahope ona, me be mau koa la e maki ana iloko o ke kahua kaua.

Ia wa i lohe ai o Vararialele i ka halulu mahupe ona, a i kona huli ana ae niahope, he mea e ka lele o kona hauli a hina aku la ilalo, no kona ike ana mai i kana aloha e hele akn ana, a iaia i hina akn ai ilalo, ua "kii ioke mai la o Hiuwe iaīa a hoala ae la ilnna me ke o kona helehelena, a nrnau iho la kona kaikunane iaia, 'iHeaha keia ou e kun hanau mna," pane ae la kela me ka leo nahenahe me ke kuhikuhi ae o kona lima ia Lobina. la wa i lalan koke ae aī o Hiuwe i ko laua mau lima akau a i elua, a komo aku la iloko o ka rumi nani a Burione etnolio nei iluna o ka noho kalaunu me ke kamalei alii opio, ka haku maluna o lakeu a pau; ka mea hoi Dana i uweke ae na manao aloha wahine o Barione; a i ko lakou' komo ana aku, he mea e ka olioli a me ke aloLao Burione no kona ike ana mai i kana lede a me kana punalua e ku kilakila'akn ana mamua 0 kona alo me ka wiwo ole o Lohina no ka noho mai oka mea waiwai. Ia wa i haawi likeia ai ke kaana a Se aloha mawaena o lakoa a pan. A i ko Burione nana pono ana mai i ko Lobiaa mau ano, aia hoi, ua like loa no ia me kaoa hiapo, aka, aole e hiki ia lakou ke kamailo like ia manawa, oiai, ua pioloke ae la ko lakou mau puuwai, me ka naoa aku i kekabi ame keknhi. Ahe mau minute paha i hala ae, un nana pono loa mai la o Burtone 1 kana wahine a me Lohina, a he mau hua mele kupono pftha keia e pili ana la Burione e hanu aku ai i kana wahioe, ma kou puana ana ae e ka mea heluhelu, " Hoi mai kaua e ke hoa, oi malu na pali, Eia kou makana la he aloha,. - A he mßkamaka oe no'u, e komo maloko, Eia ka rumi tnoe I»; he kan.aka." Mahape iho o keia ike ana o lakou a<pau, ua pnne koke aku la o Burione i kana wnliine a me kaoel aoho kapae. Aolehe mea eae a'u e olelo aku ai imua oolua i Ueia la, 'eia wole no, ano, i keia lu, ke hoomaikai ae nei au ma kainoao Hiuwe a jne Nero, na laua no e hoomaikai a hoapono mai i ka ; u maa olelo e pili ana i ko olua ponftaikai o keia noho ana. Ke haawi lilo loa aku nei au i kuo wahine n lilo loa ia oee Lohina a hiki i ko olua hopena, o no ka mnke e hookaawnle i kekahi o oluii, a e lilo no hoi olua i mau alii, no lalo o ke Aupuni Po, a e llke hoi ko kakou noho ana me ba nana aku a nana mai, i ka wa pilikia ame ka wa pilikia 010, a e lanakila ko olua nohe ana maluna o.na aupuni a pau o ke ao nei, a koe oloko oka Luaahialoa. Ko on!<ou aina hooilina iloko o ka lewa, oiai, ua ike iho no au ma.ka'u o!efo ana imua o olua i keia la, aole o'O kuleana e hiki ai ia'u ke hoihoi ia oukou malaila, oia wale no ia ia ia nei; (Hiuwe), ka mana hiki ke olelo ina mea a pdu maluna ae o keia lewa, a maluna o keia. honua a me na wahi e oe, he hiki ia'u ke olelo n haawi, elike me ko'u makemake, nolaila, ūolo o'u kuleaoa wahino i koe maluna ou e Vararialele. (Jlole. i pav.)