Ke Au Okoa, Volume III, Number 37, 2 January 1868 — HE KAAO NO VARARIALELE. Ke Olali o ke Aupuni Uwea. I unuhi ia mai loko mai o ka olelo Pagudara a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO VARARIALELE.

Ke Olali o ke Aupuni Uwea. I unuhi ia mai loko mai o ka olelo Pagudara a i ka olelo Hawaii.

HEJLU 19. Ke haawi nei au ia oe a lilo ia Lohina • keia la a hiki i kou make ana, a ma kana mau olelo a pau e pane mai ai, malaila wale no oe e hooko pololei aku ai i kona makemake, me ko'u manao kue ole aku ia ia i e ino ai ko olua noho pono ana iioko 0 na la e hiki mai ana, aole no hoi oe e hana kue aka ia Lobina, elike me kou hana ana ia'u, aole o'u makemake e pakui a palua hou ia aku ka inoa ino malana ou, aole no hoi oe e kapa hou ia he wahine ino ma keiahope aku; ma ka'u olelo no olua i keia la, e holoi ia ai ko olua mau hewa a pau i hoomaemae ia e ko'u mau puuwai ponoi, a ke hoike nei ka'u mau olelo hoopomaikai o ko kakou mau alo me ka oiaio loa, me ka hiki ole i kuu alelo a me kuu mau lehelehe ke hoopunipuni imua o Hiuwe, ka mea nui maluna o kakou a pau, aole no hoi e hiki ia'u ke hoomanao hou ae ia oe, he wahine oe na'u, a pela h'oi oe no'u, nolaila, ua oele olua i ke keiki ole 1 keia wa, oiai, na olua i imi a loaa mai, mailoko mai o kou puhaka e Yararia!ele maikai loa. Ka mea i puka mai i hooiliaa no kakou, a ma ona la e loaa hou mai ai na haawina maikai i oi ae mamua 0 na mea kahiko, i ike ole ia e ko kakou mau maka, nelaila, ua hala na poino a me na pilikia mahope ou e Lohi-. na, a me kou mau kaikuaaoa, aole e loaa a ihe bou ko oukou mau maka ia mau mea, mai keia la aku, a hiki i na la hope o keia ola ana. A pau kaua-olelo ana i na haawina kaulike mawaena 0 lakou. Ku ae la 0 Burione iluna a hapai ae la i ke keiki ma konamau lima e hii ai, a kahea aku la oia ia Hiuwe e he': mai ma ke kapa ana i ka inoa o-ua keiki la. Ia wa no hoi o Hiuwe 1* hele mai ai me kana ilio a ku pu malaila A ma keia hana aua no hoi i ku like mai ai 0 Lohina me koaa mau kaikuaana, a hamau like iho la ko iakou raau leo a pau, a na Hiuwe wale no ka hana ma ia hope me kana ilio, a kapa aku la oia i ka inoa 0 ua keiki la. Ano, ke kapa nei au i kou inoa i keia la, ma ka hoohalike ana me Nero nei, oia hoi 0 Burufa, h« īnno m»ru s> lip hnknmaluna o na mea a pau. Ka, hoi ana 0 JVero a me ke kanaka kiai i iia aina iloko o ka lewa, a hoala hou ia 0 Kaluaahialoa, mamuii 0 ka hoouna a Hiuwe. Mahope iho 0 ke kopa ana a Hiuwe i ka inoa o ke keiki, uahoouna koke aku o Hiuwe ia Nero, & me ke kanaka kiai e hoi koke iluna 0 ka aina iloko 0 ka lewa, a hoala hou ia Kaluaahialoa, ka bome nani iuiu hookahi 0 ke keiki Lohina iloko o kona mau la. Nolaila, e ka poe e heluhelu ana i keia kaao, ua ike ia ae nei ko Būrione manao e oukou no kona haawi ana aku i kana wahine a lilo loa ia Lohina. Nolaila, he kuma nui no ia na kakou e hoohalike ae ai ma ka noonoo ana. Owai la o kakou kai like pu me ia iloko 0 ka lahui 0 Hawaii nei, ka hoopomaikai aka i ka mea aihue i ka waiwai makamae, a ua nai no hoi ka hauoli 0 na mea a pau no keia mau olelo i hoopuka ia e Burione, a ua like loa ko lakou noho aoa me ke kue oie aku kekahi 1 kekahi, a ua iilo loa nae hoio Lohina i mea makemake loa na kana punaiua Burione. A na Varariale!e no hoi i hanai ke keiki a hiki wale i ka wa i hoi mai ai o Nero mailuna raai, nolaila,'aole a kakou olelo i koe oo ko lakou noho like ana, oiai, ua like na manao a me na olelo a hookahi hoi puuwai, oolaila, e hoii ae kakou a Bana aku i ka hele ana o Neio, a me ke kanaka kiai iloko o ka aina i ka IeWA, i maopopo ai i# 1 kakou kana mau baoB a pau. Ia Nero a me ke kiai i haalele iho ai i Jce A. Uwea, «a hoomau aku laaa i ka lele ana a hiki wale i kft inole o Kaloaahialoa, kahi hoi a ua kanaka kiai la e noho ai, aka, aole laua i hoomaha iki malaila, ua hooko loa ka ilioma ka makemake o kona haku .walb no. I ka hala ana o na mauna ehiku ia laua nei, « bala ia wahi mahope o laua, ua lelo pono aku laua malunao na mauoa ahi elima e waf ho ana malalo o laua, aole nne elike me ko hikoa maa kulana mamua, i ka wa e noho ' ana o Lohina, a me kona mau kaikuaana. A i ko l&ua nei hiki pono ana aku iloko poooi o Kaluaahialoa, nana pono aku la aa kaoaka kiai nei i na ano, a me na hiohiona a pan 0 keia wahi, oiai, e ku ana no ka halo me na pono a pau e waiho mai ana imua o k6na onau maka, hoomanao ae la oia ma ka olelo ano, kahi keia 0 ko'n mau haka i noho ai, he wahi oiaio no ka keia o ka nani mamuo 0 db wahi a pau a'u i ike ai. A hoomaopopo iho la oia i ke komu 0 ko laua hiki hou ana iluaa oUila, 0 ka helu ekahi keia 0 ka hiki ana 0 ko kanaka kiai malaila, oiai, aole oia i hiki ma ia n nhi i ka wu e noho ana kona poe nlii, ma ia hiki ana akao laua i kahi i olelo ia, ua hoomaka kok« aku la o Nero e hiamoe, a noho wale aku |a no hoi ke kanaka kiai, me ka nana wale aka no, a hiki i kona wa i hiamoo ai, a i ke

ala aoa ae o uu i!io nei, a ike mai la oia ua hiamoe kona hoa, ia wa o Nero i komo koke aku ai iloko o kekahi nami oloko o ka hale o Lobina, a ike aku la ka ilio i na mea ai a pau e waiho mai anß, ia wa no i hamama ae ai kona waha a ho aku la oia i kona hanu, aia hoi, ua moa koke na mea ai a pau loa o kela ano teia, e hiki ai i ua kanaka nei ke wae ae a ma kooa makemake, alaila, lawe ai oia a ai ia ma<o mea, ma keia hana ana a Nero, aole e ike ia kekahi kanaka e ae nana e hoomoa mai na mea a pau, ua hana oia, elike me kona nana \7ale no.

Mahope iho o ka makaukau ana 0 na mea a pau i ua Nero nei, hoi oia a hoala aku la i ua kaaaka kiai nei, iiie ka nui o kona leo ma ka hae ana, ia wa i hoopuiwa ia ai oia mailoko mai o kona hiamoe. A ia ia i puoho ae ai a nana, he mea e kona weliweli ame ka makau nui iua ilio nei. Hoomanao ae la nae oia i na la i hala aku mahope a laua i hakaka ai, a make kona mau kino kupua a pau, a lanakila iho la 0 Nero maluna ona, a i iho la ao hoi oia ia ia iho, eia ka kuu hanana e pau ai au i ke ilio i k'a ai ia, aole no i liuliu iho, lalau aku la ka waha o Nero i ka lima 0 ua kanakanei, a kau-o aku la ia ia iloko 0 ka hale i hoomakaukau ia ai na mea ai ono, a i ko laua komo ana aku, aia hoi, e mai ana ka mahu o na mea ai a pau iluna o ka papaaina, me ka holo' mai o ke ala o kela ano keia aoo, a akahi no a pau koke koia nei mOnao makau. O ka hoomaka koke no ia 0 laua nei e ai, a pau ka ai ana, ua luluu hou mai la na maka e hiamoe hou, a haole hou aku la keia iluna 0 kahi moe maikai loa, ia ia i hiamoe ai, ua hoomaka J«oke-o Nero e nana pono i na uiea a pan 0 Ka'luaahialoa, nolaila, na hele koke oia e poaipuoi īloko oua po la. A aneane e wehe ke alaula o ke ao, hoi mai la oia a hiki ma kahi a kona hoa e moe nei, a hoomaka ae la oia e bae me ka leo nui, ia wa no i ike ia 'ku ai na mea kupanaha a me na hana ano e a pau e hoopuni ana i ka lewa holookoa mai o a o, aole he wahi kaawale ke nana 'ka. .

Ua hoomau ia keia mau haoa kupaeaha he nui wale, iloko o na po elima a*me na ao elima. Ia wa oo hoi i lohe ai ke kiai i na leo hawanawana. O keia mau leo nae i lohe ia iloko oia wa, oia ka leo o na kupua oloko o ka lewa, e nuoulu ana nae he mau leo la no ka hekili la, a e aheahe maikai aoa hoi kekahi mau leo me he makani kolonahe maikai la. 1 ka hala ana o oa la elima, hoomaka ae la o Nero e holoholo a puoi oloko o Kaluaahialoa, a hoomaka ae la no hoi ia e hae me ka leo nui loa me ka uwi o kona mau niho. .Ia wa i lohe ai na kupua ino a pau olalo o ke Aupuni Po. A lele mai la lakou a pau mai lalo mai me ko lokou mana nui, a healulu boi ke Aupuai Dwea, ma keia hae hookahi aaa a Nero iloko o ka lewa anuu, a he mea maopopo loa, hoi ia ia Hiuwe. " A nann Woi Ua huaolelo i pani ae ia manawa, aia kuu Nero ke holoholo la a ke hoala ala ia, ia loko o Kaluaahialoa, kahi a kuu biapo e nohoaku ai, oia iho la ka oleio a Hiuwe no kana ilio, ma keia hae ana no hoi a Nero, he oiaio, ua ike ia, ua pau loa mai la na kupua ino o kela wahi keia wahi a puni ka honua kolookoa mai o a o.

Ko ka mole o lalo lilo a me ko ka paa iluna a me na kihi eha o ka honua, he mau haneri tausani ko lokou nui, a e hiki paha ia kakou ke hoohuoi iho iloko o ko kakou mau puuwai, no ke aha la i hoolohe mai ai na kupua ino a pau o ka honua a me ko kft lewa 1 ko Nero leo i bae ai ? Eia no ia, he mana a me ka ikaika i oi ae ko Nero mamua o lakou a pau, nolaiia, i hoolohe mai ai lakou i kona leo, a o ka mea e hookuli i kona leo, he make kona hope, nolaila, aoie e hiki ia lakou ke hoomomole aku. I kaakoakoa ana mai ona kupua a pau, ua hoala koke ia oloko o Kaluaahialoa me na hale hou oani e ku ana, a nalowale aku la ca hale kahiko o Lobina. Da hoomau ia ka haūa ana e na kupua a pau me ua ilio nei a liala na malama ekolu, aia hoi, ua ike ia, ua oi aku ka nani a me ka hanohano mamua o kona kolana tiuia, ia wa no hoi i hu-ai hou mai ai na mauna ahi elima elike me <co lakou ano mamua, aka, ma keia a ana o ua raau t»aunaahi nei, ua hiki aku ka halulu ona lapalapa ahi mailoko mai o na mauna ilalo o ke Aupuni Uwea, a hala loa o ke A. Po.

Pela i hana ai o Nero a me na knpua ino

a pau i na meo mana, & me na mea naoi a pnu iloko o oa wahi la, a kakou e kamailio noi. Mahope iho o kona hoala ana ina mea a pau me k& hemahema ole, hoi moi la oia mailuna niai o Koluaahialoa, a hoonoho aku la oia i ke kanaka kiai iluna, me na kupua a pau, oiai, na lakou ka n&lama a me ka makaala loa ina mea & pau. Ka hoi'ana mai o Nwo mailuna mai a lawe ia o Burttfa iloko o Kaluaahialoa e nalama ia ai. Ia Nero i hoi mai oi mailuna mai & hiki imua o kona mau haku, he mea e kona nani ame koou ano-e loa, i like me kona mau la aku mamua, a laua e hele pu nna me kona haku ma na wahi a pau o keia aQ, a he mau la poha kona noho pu nna. I kekahi la i hohola mai ai ka malamnlamn ma na wahi n pan o ka honua nei, eia hoi, ua lawe aku la o Nero i ua keiki nei iluna o Kaluaahialoa, knhi ana i hoomakaukau ai a nani me na ohnnn kupua o pau loa\ a noho iho In o Hiuwe ma me ke keiki ole, iloko o na I» a ma na makahiki loihi lon, a hiki wale i ka wa i boi ai o Lohina me kann wahine a me kona mau kaikuaana ilalo o ke Aupuni Po. Ua hanai ia ke keiki a malama ia e ka ilio a me ke kanaka kiai, a nana kupua hoi e kii kela mea keia mea i makemake ia ai ma na wahi a pnu oka honua. A me na mea i makemake ia maloko oka lewa i mau mea hooniui. >flo[c i pau.