Ke Au Okoa, Volume III, Number 40, 23 January 1868 — HE KAAO NO VARARIALELE. Ka Olali o ke Aupuni Uwea. I unuhi ia mai loko mai o ka olelo Pogudara a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO VARARIALELE.

Ka Olali o ke Aupuni Uwea. I unuhi ia mai loko mai o ka olelo Pogudara a i ka olelo Hawaii.

HELU 20. Ka mea nana e uweke > ka puuwai o kana keiki, nHaila, o kau mele hope loa paha keia e ka mea heluhelu e puana ae ai e pili ana i !l0 kakou Nero a me kona haku. " A ka welelau o ka makani, Hanu aku o Nero ilaila, Aole no oē epakele, I ka ihu kiani o Nero, He okali Hiuwe maliope, 0 ke koa nui o na moku, Naoa i poai a poni, Ike wale ia na Ailana, Lana mai ka manao e ike, 1 ka lēo honehone o ka manu." Mahope ibo o ko iaua nei hui ana ma ka lewa, aole be minuie aole hora,ua hiki koke laua nei iloko o Kaluaahialoa, me ke ala ole ae o ua kaikāmahine nei, a hiki wafe i ka wa i ike na makūahine oha, a na laua hoi i Eoala ae ia ia, a i kona ala ana ae, na haobao oia i kona ike ans i na mea nani a pau ana e ike nei, aka, o ke kumu paha i ano panlehia ole ai oia, o kona ike ana 'ku i ka mua o kona makuakane nana mai oia. A ma ia hope iho, olelo aka la ka Hiuwe wahine, eia ua kaikamahine nei a maua j o'elo aku ai ia olua e na kane, oiai, o ka olua nani hoi ka olua i ike, a pehea hoi olna i keia nani v Ia manawa i hookuku ia ai ka nani a me ka ui o Burufa me Emela ka biwahiwa o ka aina hikina; ka mea nana e alai ka malamalama. A i ka nana ana, ua like loa ko laua mau kulana, aohe he oi o kekahi mamua o kekahi, " ua like a. like, na pua i ka wao," a ma ia hope iho, ua hoohui like ia lakou a pau i ka maoawa hookahi. Ka hele ana o Bttrufa me kana lede a vte kona mau makua e makaikaiina wahi a pau, a hiki ilalo o ke Aupuni Po, a ili aku na mea a , pau maluna o JYero. Mahope iho o ko lakou mare ana i na wahine ua hele like lakou a pan e ike i ka aina o ua poe wahina nei, aka, ia lakou a pau i hiki aku a>, aole no a lakou hana mai ia lakou nei, a ano huhu iho, ua hoopau ia ko lakou manao haohao e ka nani oi -kelakela o Burufa, a me kona mau makua, na nobo lakou malaila ijobo o na la loihi loa, a ma ia mau la iho mahope mai, haalele aku lakou i ka aina hikina, a lele aku lakou i ke Aupuni Uwea, ka aina hanau o ke keiki Hiuwe a me Nero. A ia lakou a pau i hiki aku ai malaila, he oi aku o fca la nui hanohano i ike ia e kona mau makua a me na mea a pau o ua i aina la. He nui ke aloha a me ka hauoli no ka boi ana mai o ka haku alii, ka mea nona ka aina, a me na mea a pau. a' ua nui no hoi ko lakou makemake ia Burione, a me ka Jana hanai, a ua lilo no hoi ba lakou mau wahioe i mea aloha nui ia e ha'lii a me na makaainana me ka malama loa ia, a he hiki no £oi ia.lakou ke hoolohe a malama ina olelo e pili aiia i ka lakou mau lede. Ua noho ibo lakon malaila iloko o ka makahiki okoa a keu ae, a ma ia hop6 iho, ua makaukau lakou e hele ilaloe ke AupuniPo, kahi hoi a Vararialefe e n»ho la me L'>bina, i mau haku alii no ia mau aupuni he 18 malalo aku o keia honua. L kekahi la, i ka manawa a ka la e hoolei pau mai ana i ikona malamalama nni maluna iho o ka ili honua. Ua hoomakaukau ia o Nero e lawe ia lakon a pau, elike me ka makemake o kona mao haku. Ua kau ae lakou a pau maluna o ka bainaka-lele e Hiuwe, a na kana ilio ka lawe ia lakou, oolaila, ua hana aku o N ero me kona mau mana nui a pau loa, ma ka lawe ana i kona man baka. Ia lakou a pau i hiki aku ai ma ke kia pohaku, ma ka moana, ka puka hoi e hibi ai ke iho ilalo o na Aopuni o ke keiki Borione. Ua nui ka hoohuoi a me ka haohao o na wahine, a me Burufa, a ninau mai la ia Hiuwe, i ke ano o ko lakou iho ana ako malalo o ka honua, me ko Jakou ike bou alb bo i ka lewa hou, a me ka aina hou, nolaila, ua hai aku o Buriooe imua o lakou. 0 ko'n mau aina keia, he 18 ka nui o kei» mau aina, alaila, hikiaku i ko'u aina hannu, aia ilalo lilo loa, oia ke Aupuni Po, aia ilaila kou mao makua kahi i noho ai, oia ka'u wahine nana ioe me kana kane hou me Lohina, ka mea nona o Kaluaahialoa, kahi a kakou 1 noho mai hei, ka aina hoi iloko o ka lewa, oia boi ko Hinwe kaiknahine penoi, a oia kou mea nana i kii ae i kinohi loa, a loaa au i ua aina la i ko ia nei wa uuku loa, me keia ilio no, nolaila, o oa makuabine la ou, aole oia i loaa ia'o inh ke ano kino maoli, ua loaa a hui ko mkim m'au kino, maloko o ka' hihio a me ka moeuhane, malaila ko maua launa mna ana, ainahope na kioo o ka ikeano, me ko'o maoao oleno luna keia wahine, a pela no hoi ko makuahine, aole oia i manao no lalo an o ke A. Po. Ua hahhi o Burione i keia man olelo a paa loa imua o Burnfa, a me ka laoa mao lede maikai, a he mea malihini keia mau olelo

imua o lakom. Akuhi no hoi a hooinaopopo iho o Burufa aia koua mau makua ilalo o ke A. Po, kahi i noho ai. Ika hala ana o na aupnni ho 17 mahope o lakou, a aneane lakou e hiki aku i ke A. Po, i ka hemo ana o ke pani e ike aku aī i ua aina ia, a i ko lakou nei nana ana aku, aole o ka pouli a lohe mai i ke ao, aka, he manawa pokole !oa, nanulu aku o Nrro a hae aku me ka leo nui, pane koke ae la o Hiuwe imua o lakou, he ike koe o kakou i ka aina malalo nei o kakou, aole no i liulia iho, a-napu mai la ka malamalama mailoko mai o ka pouli nui, a hohola mai la ha malama mai o a o, a hiki wale lakou nei maloko o kekahi ruoii nani aialoko o ka hale alii, me ka manao ole ae o Vararialele a me kana kane. Eia ka laoa kamalei alii ke hele aku nei me kona mau makiia nana i malama a nui, a kau oia i kn wekiu o ka lei alii me ka hanohano. Ia lakou nei i hiki aku ai aia hoi, hae koke ae la o Nero me ka leo nui, a ma ia hae ana no hoi a ua ilio nei, ua ua lele ae ka oili me ka manao puiwa o Vararialele me kana kane, ame na kaikuaana o Lobina a o na'lii kupa pn kekahi, aka, ma keia lohe an&o laua, ua hoouna mai o Lobina ia Vararialsle e hele aku e nana, me kona olelo pu mai no nae, me he mea la o ka ilio keia a ko kunane e hae nei, ua pilikia paha kekahi mea o lakou la oiuna, i ka hele ana aku o Varārialele a ike'aku ia i kona kaikunane, a ia Burione, i kana hiapo hoi me kana lede nani lua ole, a me na mahoe i hoopulu ia e ula ohe1obe!o ma ko laua mau hiohiona. He mea e o ka lele ino o kona puuwai no kona ike ia lakou, nolails, ua holo kiki aku oia a hai i hana kane me ka leo pihoihoi me ka uwe, a pane aku la ia Lobina, auhea oe e Lobina," he aha ! wahi a kana kane, ano, ua hiki mai nei Ke keiki akua, ka mea nona na aupuni a pau loa o ke ao nei, eia la me na makuakane no a i elua, ma keia lohe ana 0 Lohina i ka olelo a kaoa wahine, oa hele koke oia imua o lakou a pau, a haawi aku i kona aloha ehaeha me na waimaka e haule ana ilalo, a pela no hoi o Vararia!ele, aoie e hiki ke kaohi ia ka hana a ke aloha ia raanawa e loka ana. O ke kumu nui o ko Lohioa uwe ana, ua maopopo ia ia, ua malaina ia kana keiki maloko o kona home nani iloko oka lewa. Nolaila, i hu mai ai kona aloha i kona aina hanau, mahope iho o ko lakou kuupan ana i na hana a ke aloha, ia wa i hai ia aka ai kalohe Ina mea a pau. ' Ua hookipa maikai ia na malihini e na'lii nona ka aina i hoolilo ia e Burione a me Hiuwe, ma keia ike ana o Vararialele i kana hanaa kama, ua like ole koua kulana mua me keia wa ana e ike nei, me be mea !a, e aihue hoa aku ana i kona mau manao kino a pau, a o Lohina hoi k<thi i ulumahiehie no ka nani oi kelakela o Burione, a me he mea la noi, e ano hoohihi hou mai ana la ua wahi

Vararialele nei i kana Burione, a ua hoopuka no ia i kona manao pela imua o Burione, aka, me he mea la e i ae ana keia man lalani mele ia ia penei, " E bele oe ma Ewa He kinane kou moku " A nau hoi e ka mea heluhelu e panai ae i keia maū lalani mele mahope ae. " I ke kikina mna, Ike au ia oe, O nei kikina, Kikoekoe aku." I ka nana ana i ko lakou mau helehelena a me na hiohiona, me he pua la no ka Waokele ke keiki Burofa, e haiama mau ia sna e na manu o ka uka. Aole no paha he mea a ka maka e boowahawaha ai o ko lakou mau manao kino, ma ka nana ana i ka helelielena o keknhi a me kekahi, aka, o ka'mea o lakon i oi ae ma ka nana ana, oia no o Borufa, ua ukali ia akn e kana lede nani o ka hikina. I ka hala ana 0 kekahi mau la elua, ua hai ia aku ka lohe ina mea a pau o ke A. Po, mai na'lii a na makaainana, a i I ■ ike ana o na mea a pau loa ia lakou nei, u a nui no ke aloha & me na hnawina maikai a pau o ka olioli, no ka mea paha, akahi no lakou a ike i na iwa o ka lewe. Ua noho loihi loa lakou malaila a hala keknhi mau mahina ma ko Bnrione aina banau, a ua ike lakou i ni mea kupanaha o kona mau aupnni, me ka mahalo i na mea nana e hoouluhua i ka puuwai o ke kanaka, i ka nani o na launahelehele, a me ke ala o napua 1 hoopulu ia e na kuln kehau. Ka hai ana o Bumfa ma me kona mau makua, a hai lakou i ko lakou manao hope. oia ko hkou ike hope ana i ke A. Po, a hilei i ka make ana. I kekahi la, hoopuka aku la o Barufa i kona manao imua o koua mau makua e hoi la. koa iluna o Ealuaahialoa nolaila, ua ae mai no laoa i ka manao o ka iaua kamalei alii, nolaila, ua hai o Burione i keia manao imua o Vararialele ma, ua nui ke kaumaha a ke aloha o Vararialele me kana kane no ka lohe »na i keia olelo, a ua ili mai ha bana~a pau a ke nloha keiki maluna o laua. I ka aneane ana ae e kani ka moa, na hoeu koke miii la no o Burufa i ka hoi, nolaila, ua uluku ka manao o na moku a me ka pihoihoi, a kahea koke akn la ia Nero, a hai oku la o Hiuwe i kona manao, auhea on e kuu knikuahine, a me kuu kaikoeke hoi, o ko makou ike hope loa ana keia ia oukon, no ka mea ke wikiwiki nei kekamnlei alii a kakoui ka hoi, ka mea i loaa mii mai ko olua mao puhaka, ka niea hoi a maoa i hilinai nui ai jnaluna ona a hiki i keia la, nolaila, ke noho la olua a hiki i ko olua la e make ai, o olua paha ke make mua a o kekahi. paha o makou, oiai, aole i ike ia mai ko oluā noho ana, nolaila,

ina o ko olua mea e pilikia e mainua he pono e hoomanao ae olua ma ka inoa ō ka kakou ilio kaulana (Nero) nana no e kii mai i ku olua mau kino kupapau a waiho ia ko olua mau kino make me a'u maloko o ka ilina hookahi, o keia iho la ka Hiuwe mau olelo hope i hai aku ai i kona hanau mua, ma keia mau olelo a kona kuikunane, na ka* waiinaka no 0 Vararialele e haule ilalo a pela uo o Lobina, oiai, ke puili nei kona mau lima i ca niaka me ke kulou ilalo, a o Lohina hoi, ke huli nei kona alo i ka paia me ka uwe nui, a pela no kona poe kaikuaana ua iawa ia !akou ia haawina likē a pao. A ma ia hope iho, ku mai la o Burione iluha, a hai pokole mai la i kona manao aloha me ka uwe no, a pau kana olelo ana ku maila o Burufa a haawi mai la i kona aloha i kona mau makua a pela no hoi lakou a pau, a o kā Jioolale koke aku la no ia 6 Nero i kana hana, a lele aku la lakon iloko o na aheahe welelau makiani o ka lewa. Ma keia wahi o.ko kakou kaao, o ka ike hope ana kei& o lakou a pau i keia mau aina a pela hoi o B'urione, aole oia e ike hou ana 1 kona mau aina, a hiki i ka wa' e kaawale aku ai ka hanu mai kona kino Ia lakou no hoi i hiki aku ai ma ke 4. Uwea, ua hai ia na olelo kauoha alii e i kona mau makua alii, ame na mea a [jau. Iloko o ko lakou mau la o ka noho ana malaila, ua kauoha ia na mea a pau a hooiliia maluna o kana kamalei Borufa a malalo mai ooa na mea a pau, a hai aku la no hoi oia i kona aloha hope loa, a pela ho hoi na mea a pau, a hoi aku la lakou a pau i Kaluaahialoa a o ko iakou ike hope ana ia i na mea a pau o keia honua, a hiki i ko lakou mau la hope loa, maiaila o Buriooe i noho ai me kana !e--de a hala i kā make, a pela no hoi o Burufa a hala aku laua a nie ke kanaka -kiai, a me ka Hiuwe wahine, a koe hookahi o Hiuwe ke koa kaulana a me kana Nero a hiki i ka make ana o Vararialele me Lohina, a na Hiuwe i hoouoa aka i kana ilio e kii ia ilalo o ke A. Po, a hoihoi ia mai ko laua mau kioo make ma ka ilina hookahi, a koe hookahi o Hiuwe a me Nero, na laua i noho ni welelau a piu o ka lewa anun iluna, a hiki i ka wa i hiamoe malie ai o Hiuwe i ke kau o ka make a koe hookahi aku o Nero iloko o ka lewa, a hiki i ka wa i lilo ai i kupua noloko o ka lewa a me na wahi a pau loa.

Oia iho la ka hope o keia kaao. Me ke aloha ro ia oukou e ka poe heluhelu, ua pau ko oukou ike ana i ka moolelo o ka poe nona keia kaao, aole e halawai hou ana ko oiikou inaa maka, oie ka ilio a Hiuwe, ka mea naaa i poaipuni na wahi a pao. Ma keia pule ae e puka aku ai ko .akou kaao hou me kana mau hana, ka mea nana e pani i ka hakaha* ka o Vararialele i heo ae nei. Me ke aloha i ka L»na Hooponopono a me na. keiki hoonoho hua. Owau no me ka maHalo. Mose Manū.