Ke Au Okoa, Volume III, Number 42, 6 February 1868 — HE KAAO NO RIVA HOME. Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO RIVA HOME.

Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii.

HELU 1. A ma ia hope koke iho no laua i kuka iho ai no laua, a ua holo like ia laua ka hoohui am ma ka mare ana. Ama ia ahiahi no oia la laua i hele ai e mare, a pau ko laua mare ia aoa, ua hoi mai laua a noho iho malalo o ka malumaiu o kahi hale lole, a malaila iaua i noho hoomanawatrrii iho ei i ka make a ka ai, ame k<»hi huaahuna ia uoku e loaā mai ai. O keia Home kaoaka o Geremania a rne heia wahine Derebia o Beritania, ka m»mo a ka ilihune i ike ia ae nei e kou maka e ka meu.heluhehi, oiu iho la oa makoa o ka m'ea nona keia kaao o Kiva Home, ka hiena o ke aupuni pookela o ka ikaika ma na kapakai o ka moana Atelanita iloko o Europa, a ke aneane »ku la oe e ka mea puni kaao e ike i kona rnnu hiohiona a oie kona kulana, a me kana mau haoa, a e ike oe auanei i kooa hae ma kona moolelo, e welo haaheo ae aoa oia il«ko o oa welelau makaoi o Beritania, ka mea naoa e pulumi aku ka hae alii o Kini Keoki, nolaila, mai uluhua mai oe e ka inea heluhelu i kou hikiwawe ole aku ilala, aka, e hoomanawanui iki, i okaka ia kakou k»hi e hooinoe aku ai o ke kaulahao a loaa aku ka pahu hae i manao ia ai. e kali iki ihoka manao, i pau pono ae oa kipalale, a pau ae ka hihia o mua, alaila, na oukou ia e hele mai mahope, he uleu wale no ka hana a kau oukou i kula, pee au i kapa. Nolaila, e

hoomuka kakou e kamailio i ta inea Dona keia keao, a me ka noho aoa o Home me kaoa wahine me Derebia, i maopopo ia kakou ke ano nui o keia kaao a me oa mea a pau e pili ana ia ia. Mahope iho o ka mare ana o Home roe Dertbia, ia laua e nobo ana ma kapa o ke alaoui bele, he mea maa ia Home ka hele pinepiue ma kabi makeke, kahi e kuai ia ai na 10 bclobolona a me na io manu, a me dq mea ulu o kela ano keia ano. Eiike pu me Moninahnae il< ko o Honolula nei, kahi e ike ia ai kela mea keia mea. I ua Home oei e hoomakt.ukau ai e hele, lalau maa 6kn oia i ka iiinhi i-e a paa kooa lima, a hele aku la no oia n.a kahi kuai, me kahi dala ole ma kona pakeke, a ia ia e hiki aku ai ma kahi makeke, ohi akn la oia i na lau akaakai i haule jio a i kiola ia hoi e-ka mea maauauwa. Pe--11 no oia e ohi hele ai i na uwala kahiki i helelei i kanaka, oiai, oa palahu kekahi aoao, aka, aole e hiki ia ia ke hoolei hou aku ua hiki ia ia ke honlnulu i keia mau mea a pau, maloko o kana poho i-e. A ike oia i kona lawa kupono a me kaoa wahioe, aiaila, e hele aku no oia maloko o na hale kuai bipi a me na hale pepehi puaa, a ia ia e ku aku ai ma ka puka komo »ia mau hale, oaoa aku no oia i ka okioki ia mai o ka bipi, a me kela holoholona keia holoholona i pepehi ia. I ka mnnawa e okioki ia ai i ka pahi a me ka pahiolo paiia, o na mea i akoakoa i ke koi, a me ka pahiolo, kii aku no ua Home nei e oh» a houluulu ia mau io hunahuna liilii a ho-o maloko o kana i-e, a boi aku mn kahi o kana lede e ioho la ma kapa o ke alanui. £ hele ana oia maloko o na hale kuai bipi a pau o loko o ke kulanakauhale o Beritania, me kena hookaawale loa akui ka hilahila mai ona aku, i kumu e loaa mai ai ia laua kahi pomaikai ma aa mea ai, i kela la i keia la. Pela i loaa ai ia Home a me kana wahine na mea ai iloko o ko laua mau la o ka noho ana m« ke aupuni nui o Beritania, ke hele nei'ua Home nei i o ia nei, a ke noho la hoi 0 Derebia me ke kali mai i kana kane, o ka bele no ia a hiki i ka pau ana o ka aina awa a ma ka hora 2 e ai ai ko laua aina kakahiaka i kela la keia la, nolaila, e kuu iki ibo oe e ka mea heluhelu. E huli ae a nana 1 ka huakai hele moaoa a ko kakou Moiwabine Enmia i hele ai, iloko o na makahiki i hala aku nei, ia ia e holo ana maluna o ke kaa me kona mau hoa, »ia boi, e noho ana ka poe ilihune he nui wale ma na kapa alanui, o ka mea mau i ke kaa o ka poe waiwai a m« ka poe hanohaoo, ua hana ia a paa lo» tne ka ike ole ia aku o ke kanaka ke noho mai iloko o ke kaa, a o ka mea wale no nana e hookele ke kaa ka mea e ike ia aku, o ka Oiea i h»na ia ai pela, no ke noi mai o ka poe ilihuno a me ke alualu hele mai ma na aoao o kekaa e ooi mai ai, a roa ia mea e loaa ai ko lakoo wahi ola o kp noho ana. A ia Emma o holo ana malona o ke kaa, ua piba-u ke alanui i ka poe ilihone, elike me Home a me kana wahine, aka, aole nae o laaa alualu hele i ka poe waiwal a me ka poe hanohano, elike me keia po« a ko kakou Moiwahine i ike aku nei, na piha pu na alanni a me na anao o ke kaa e alualu hele mai aoa f na kane, na wnhine, a tne na keiki pu kekahi, aka, o ke kahu lio, na haoa aku oia me ka holo launa ole «ke nap, ua nui ka poe i aluala aku ia ia a ua oui na mile i hala, aa nobo mai ka

dui, a koe aku he muu keiki a he wahi kaikamuhine paele, he ili eleele ke ano, a he mau mile i hula, ua nuho na keikikane, a k«e aku o ua wahi kaikamahine paele nei, a no ka ikaika loa o ka holo ana o ke kaa, ua mamao loa aku ua wahi kaikamahine paele nei, ua likeme kanalima anana, a i ka wehe ana niai o Einma i ka puka mahnpe o ke kae, ike ■nai la oia iua wahi paele nei e ku ana ua pau ke aho, ua naeane loa, nolaila, ua aloha oia i ua wahi pnele oei, a olelo ae la oia i ke kahu kaa e kohi mai i na lio, a ua hooko ia kana olelo e ke kahu kaa, a nia ia wa i peahi aku ai ko kakou Moiwahiae i ua wahi kaikamahioe aei, nolaila, ua hele mai la oia a ku maUlo o ke kaa, me ka puka pono ole mai o kana olelo no ka nuenae loa, aka, ua haawi aku oEuma ia ia hookahi dala ulaula mi' ka puuwai i piha i ke aloha i ka uhaue i haoa ia eke Akua. Oia iho Uke ano o ka pue ilihune ma oa Aupuni nui o ka hooua nei, e noho mai nei iloko o keia wa. Aole pela ke ano o ka noho ana o ka lahui Hawaii nei, mai ka wa kahiko loa mai a hiki wale i keia wa e ooho ia oei e kakou, oolaila, ua hui aa i keia mea imua ou e ka mea helahelu i maopopo ia oe, ano hoi, e buli ae kakou a naoa aku ia Home ame kaoa wahine. He hookahi makahiki o ka noho nna o Home me knoa wahiae ma ia aoo, ia l..ua i komo aku ai iloko o ka lua o na makahiki, ua liaphi ae la o Derebia ike keiki. I ke kokoke ana aku i na la hanau keiki, na hai mai oia i kana kane, me he inea la e hanau ana au ijoko 0 keia mau 1«, nolilla, ua malama a hoolohe aku o Home i ka olelo a kana lede, aole n<> i liuliu na la. Ika lua oka la i hala ae, aia hoi, ua haoau mai la o Derebia he keikikane ua hanau mai ia oia i ka maoawa a ka la i hoolei pau aai ai i kona malamaluma maluna iho o ka ili honua a pan, maloko eia mau la iho mahope mai oka hanau ana o ua keik nei, ua oi aku ka pilikia o Home a me kana wahine i na mea ai ole, oiai, ua lilo loa ia Home ka lawelawe nui ana i na pono o ke keiki "iai paha, aia hoi kana wuhine iloko o ka pilikia no ka banau ana, elike me ka mea maa 1 na wahioe hanau keiki, ua hiki ia iaua ke n"ho wale iloko o na la elima me ka ai ole, aole oo hoi he poe kokua mai ia laua i na pono kioo o ka noho ana. Ua olelo ia oo hoi ma keia kaao, mai ka la i hanau ai o ua keiki nfei a hiki i ka puni ana o kona mau la, oia hoi hookahi makahiki, aole i lohe iki o Home a me Derebia i ka leo uwe oka laua keiki. Oia hoi ka mea hilu loa i ua keiki nei, i ka aueane ana aku e hiki i ka la i hanan ai, aia hoi, ua hoomakaui kau ae la laua nei i ke kauwuhi mea ai uuku nu ka iaua hiapo, no ka hiki ena ak ui kona la i hanau ai. Ika wanaao, ua hoomoa ae la ua Home nei i na wahi mea hunahuna ai uuku, a puka mai la ka la, hoonoho ae la o De" rebia i ke keiki me kona Papa, wehe ae la ua wahine nei i ke kauwahi buke uuku a heluhelu mai Ia a pau ka heluhelu ana, puaoa ae la oia i kekahi mele e hoomaikai aoa i ke Akua Mana Loa, a pau kana mele ana, baule iho la na kuli o Derebia ilalo o ka lepo, a puili ae la oia i kona mau lima ma knna umauma, a hoomaikai aku la oia ma ka inoa o ka tnea Mana Loa, ka mea nona ka noho alii nani loa iloko o ka laoi, i hana ole ia e ka lima o ke kanaka, ka mea e noho ana iloko 0 ke alohilohi o ka malamalama olinolioo oa--01 iua ole, i like ole ai hoi me oa ooho alii o keia ao. A maloko o kana pule ana i ike aku ai oia i ke aka o kana keiki iluko o ke ao uli nlohilohi o ka malamalama, a pa-e mai la he leo mailoko mai ooa ao polohiwa, ano, ua lohe ia kau pule ana, a ua ike au i kou manaoio mai ia'u iloko o kou noho ilihune ana, a e loaa auanei ia oe a me kau kane na pomaikai he nui wale maluna o ka olua keiki, a e kapa aku olua ika inoa o ka oli:a keiki o Riva Home.

A oa ka olua keiki e hapai ae ia olua mai ka ilihuoe ae a i ka hnoohaoo nui, maluna o keia aupu:.i nui, » me kekahi mau oupuni e ae o ka honua h«>)ookoa, a i loaa ia olua ka pomaikai ma keia hope aku. Alaila, e hoomanao ae olua ma ko'u inoa, na'u na mea a puu i haawi aku ia olua, nolaila, maloko o kein pule ena a ua wahine nei, ua ano eehia oia no kona lohe ana i keia mau olelo, a hiki wale i ka wa i pau ai o kona pule, nolaiU, oia ka haawin» maikai e loaa ai i ka p»e nianaoio a kupaa hoi ma ka pono Whle no, a hiki i ka hopena o ke kino, alaila he wnhi nnni ko Inkou ihoomakaukau ia ma kela ao pau ele. Mnhope iho o ka pau ana o knna pule, hahai ae la oia i keia mau niea i kana kan>>, a kapa aku la i ka inoa o ka laua keiki o Ri va Home. He inoa no luna mai o ka Inni o (Riva). ka mea hoi nono keia kaao. Oia iho la kn moolelo o ka hanau ana o ka Hiena o Beritania, a he lei alnha hoi no G<*remania, Nolhilh, ano, e hoomaka kakou e kamailio n« ko Kiva Home wa uuku. Ka hele ana o ka poe waiwai o Berilanxa aike ia Rica Home a makana aku i ko lakou dala ia ia. Ho keiki helehHena maikai o Riva Homo ke nana aku i kooa mau hiohiona kino a pnu he keiki hoolohe i ka leo o kona man makua. a he noho malie hni, aole oia e hoouluhua wale i kona mau makun, elike me kekahi poe keiki ke koi wale aku i nn makua nolaila, e hoomanao oe e ka mea heluhelu i ka o'elo a ke kannka akamai iloko o na maknhiki mua loa o ke ao nei, oia o Solomona. Penei knna, "o ke keiki akamai, hoohaui>li oia i kona inakunkan*," " O ke keiki lapuwnle, hoouluhua oia i kona maknahine," ina hoi ua kuhihewa aa ma ka hoohaiike ana, alaila, nau |

n<> e kalu maie ka inea heluhelu. I ka haln ana ona makahiki ekolu u me na malama keu ewalu, he mea mau i ua Riva Home nei ka holoholo ae mawaho o ko lakou wilu hale me na leo mele oia e hana ai, i ao ia hoi e koaa Mama. I kekahi la, i ka, manawa kakahiakanui, he mea mau i ka poe hanohano a ino ka poe waiwai, ka holoholo ma na alanui o ke kulanakauhale, maluna o na lio a me na kaa hele wawae hni kekah» poe. Aia hoi na Riva Honne oei e noho ?na maluna o kekahi wab: papa laau e me!s ana i na leo maikai wale he nui, me ke aheahe malie i ka pii ana iluna a me ka iho ana ilalo, me he leo la no ke knhuli leo lea o ka uka, a me he enea la he ko-ana mai na ke kehau i lawe mrfi i ke ala o na pua i ke ano ahiahi, he mea lele o ka haali o ka puowai oka mea e ku ana e ho 'lohe ika leo mele o ua Riva Home nei, ua "hiki loa ia ia ke hana i na leo mele me ka wiwo ule imaa o ka poe makaikai. Ama keia haoa no hoi aaa e loaa mai ai na dila he nui wale, a ma ka nani kekahi o kona mau helehelena, ua lilo o Riva Home i mēa kaulana loa iloko o kona oaau la opiopio a he mea makaikai nui ia ao hcji e oa kaaaka a pan o Beritania. Ama keia hana i loaa mai ai he mau tausani dala kt nui, aka, o kona mau makua, aole laua i ike i ka loaa aua mai o ka dala, a manao ae laua e kuai aku i na pono kioo a pau, i mea e manao aku ai ka noho ana ilihune mai o lakou aku, aka, ua mal-ma no laua ia mea, a ia wale no a olelo aku ka laua. keiki e kuai i kekahi mea maiaila w»]e no laua e hookoaku ai, elike roe ka makemake o ka laua keiki. He keiki ano 01-lo naauao ka mea nona keia kaao i koa« inau la opiopio. Na olelo a Rica Home i kona mau makua a me kona lawe iā ana i ke kumuao.

I ka hala ana o na makahiki elima ia Kiva Home, i kek»hi la, ia ia i ala mai ai mailuko mai o ka hiamoe, puka aku la oia iwaho a nana aku la i ke ano a pau o ke kulunakauh«le, a kulou iho 1« oia ilalo, a i iho la oia ia iho, he mea kupanahu ko ke Akua bana ana ina mea a pau ma k<>ia ao, noloila, ua nui ka lokomaikai o ke Akua, aka, o ke kanaka kai hewa loa, no ka mea, o kekahi poe eia lakou ke noho mai nei iloko o oa hale nani a haoohano hoi, a owau a rae ko'u mau makua, eia maluna iho o ka ili o ka honua me kahi haie kupooo ole. Ikawala ua pono iki ka noho ana, a i ka manawa boi r pa mai ai na makani ikaika a me na pake ua o ka hooilo, aia hoi, ua lilo ae la ko makou wahi hale lole i mea ole, a noho wale iho la makou ike anu ika poa me ke ao. Pela oia i nalu ai i keia māu oielo, a ma ia hope iho, huli ae la oia a ikei ka hae alii o Beritania e welo ana i ka lau o ka makani, noonoo iho la oia iloko o kekahi mau minute pokole i ke

ano oia mea, a katea aku l-i Koanau : mekua, a hele mai I» 4aua jS ,rf-dje-lo a ka laua keiki, ia laua e n'ouo mai ana ma l<e alo mai o Riva Home, aia hoi, ninau aku Ia oia, heuha la ke kumu o ko kakou ooho ana ma keia wahi ? A noho mai hoi kcla poe iloko o na bale maikai, wahi a kona makuahine i olelo mai ai. Oka ilihune ke kumu o ka hiki ole ana ma ia kulana, oiai, owau nei la, \ie puana ka poe ilihnne o B<>ritania nei, a hiki walei ko'u wa i lilo ai ia ia nei i wahine mare, a loaa ae nei hoi oe ka maua keiki, a mai ia manawa mai ka ilihune a hiki i keia wa e ninau mai nei oe ia'u. A peheae pau ai ko kakou noho ilihone ana a like pu hoi me kanoho ana o kela poe ? Pane hou mai la kona makuahme. Aia a loaa ka naauao ia oe me ka makau aku i kou mea nana i hana, alaila, e loaa auanei ia oe ka noho ana, elike me kela poe e ooho mai ln, nolail, e nana aku oe eka mea heluhelu i ka Solomona, o ka makau aku la lehova, oia ka mole oka naauao. Paoe hou mai la o R Home, he mea hiki auanei ia oiua ke ao mai ia'u ia mea he ike, oli lo mai la o Derebia, m» ke ao ana ia oe ma na mea pono wule no he mea hiki loa ia ia maua ke ao ia oe. A ma na mea e to ia ni oe i ka ike a me ka naauan, he poe okoa ka poe nana e ao ia mea e noho mai nei iakou iloko o ke kulanakauh«le nei. Pane koke aku la oR. Home, he pono e lawe koke olua ia'u malaila keia la, nolaila, ua hooko koke aku la na makua i keia olelo a ka laua hiapo, aka, ua kuka iki >ho na makua no na mea e pono ōi ka laua keiki ana holo no ia laua ia mea, me ke kanalua ole. Ma ia h«pe iho, ua hoomakaukau ia ko lakou he'e ia la. Ia Inknu i hele ako ai a hiki ma kahi o ke kumukula, haawi aku la laua i ke aloha i ke kumu, a pela n» boi ke kumu i aloha mai ai, aka, ua hoolele ia ka hauli o ke kumu ao e ka m<>hala maikai on& makr. o R. Home a me ka maholehole nani o kona mau papilina a me ka nnni oi kelnkela o kona mau hiohiona. Oka inoa o keia kumuao, oia no o Sol»nn. Ninau mai la oia ia lakou nei, pane aku la o Dcrebia, na Inwe mai nei maua i ka maua kei : e ao oe ia ia ma ka nnauao, a me ka ike nui, a nau noe malnma ia ia i na pono a pan o kona kinn, a ma ka naauao e loaa ia ia, malaila e hoihoi ia mai ai kou lilo no na mea a pau au i malama ai ia ia, ke ne mai nae oe i keia mnu olelo a miua e pane aku nei ia 00. Olelo mai la o Sulona, ua ne no au i ko olua manno, aka, e kali iki olua i keia wa, be pono pahn e kauoha ae au i ke kanaka akamai, a ano kilokilo hoi i ka nana ana mii i na ano nui a pau i kmi ia maluna o ke keiki a olua. I iko ai olua ike noo nui o ka helehelena oka olua keiki. Ae nku la laua nei i ka olelo a ke kumu. (AoUipau.)