Ke Au Okoa, Volume III, Number 42, 6 February 1868 — Untitled [ARTICLE]

[I ku Ponono iho iiei ka lioopuka in Hnn nv o keknhi mau wHhi pepa liilii elua; hooknhi i ke knkahiiika, a hookahi i ke ahinhi. Eia iho malalo nei na mea i hoopuka ia mn ka pepn o ke kakahiaka. 0 na olelo nao i olelo ia ma ua pepa nei, a mona mea i Uwe e ia mailoko noai o ka nupepa o Piledaelopia,

aole ia he 030 kupono a kakou e hilinai nui I ai, no ka me|, be olelo wale no la na kekahi makaaioanalia aupuni, a aole i komo pu ke | Aupuoi ma » mea i ke maa no kona nobo I hoa'loha ana?»e kakou. Oia oiau olelo a pau, ke i ae*i makou, mawaho wale ae no ia o na makai o ko kakou nei Pae Aina.] Ke kahei&u,neiauiaoūkou eDamakamaka. E » kanaka Hawaii oiaio a pau. Ke kokoke Eai nei ka Monede e kaheia ai oukoīi, malw> o keKumukanawaiamena Kana-wai o»o kakon Anpnni, e koho i mau Luna ilikaainana no onkou e noho ai no ke KafiAbaolelo o k% M. H. 1868 a me 1869. a mai maūāa he wahi mea uukn. Maluna o ko kakou 1 ūhoi ana i ka balota kupono e paa loa ai ;o kakou noho knokoa ana. Aka, i koho mkou i ka poe makemake e kaili i keia iupuni, aJai/a, maluna no ia o ko kakou mgi poo. Ua makeaāke anei kakou e kaili kulaai ia keia Anpini, e like me ka ohumu a kekahi poe haile e ohumu malu nei, a e kukulu nei i kl .mannwa Amerika, i mea e pakaha wal&ae ai i ko kakou mau pono mai na mak»a a kupuna mai ? He makemake anei tekou i ka ike ar.a i ko kakou Moi e olelo !»o ia ana, e like me ko lakou kaina i ka wa k'ahiko loa," a hoopili lalau ia mai he o kakou, a e hapala pu mai ,au»« kakou ia hana ino hookahi ?- No la^ ptin i „ ipoe i kaulana no ka ai kanaka no pololi, aole ia mea ma Hawaii neu" Nolaila, mai koho kakou i na haole e makemake ana e lawe ku i keia Aupuni, no ka mea, o ka puulu no ia o ko H. M. Wini ma ohana. He poe wale no keia e manao ana no ko lakou pono iho, aole no ka pono kuokoa o ai. me keia Lahui. Ke ohumu nei lakou e lawe ika hae o keia Aupuni a me ke kuokoao ko kakou noho Lahui ana. Ainaekoanaka lakou ohumu, alaila, e lilo ana ke-one-lau-ena ako kakou mau kupuna i a, a o kalepo i pohaku. Penei ka palapala akekahi o ia poe hui e ohumjJMtee lilo keia Aupuni ia lakou; lepia, penei:

" Oiai, ua noho liuliu au maanei, (ma Hawaii nei,) ua hiki ia'n ke hoakoakoa ae i kekahi mau hoike oiaio, i pili no ke ALn o ka Poe Aikanaka, a ua manao an, he mea no ia e manao nui ia ai e na kanaka 0 Aroerika Huipuia; a ua kakau iho au i ko kakon kulana maanei, i mea e ike ai kapoe maka loihi e nana mai ana ia nei, 1 keehina wawae no kakon ma ka moana Pakipika, i ike maopopo mai ai na kanaka o Amerika, i ke kulana, a e ike pa iho no hoi, he mea hiki wale no ke loaa hou aku kekahi Aupuni hou me ke dala ole, a me ke kumukuai ole, a ua wehe akea ia'e ke kaua kuloko a me ka hoohui ia ana'ku, (oia o Hawaii nei,) ia Amerika Huipuia, e like me ia i kuka ohumu malu loihi loa ia ai." He haole naauao no Amerika Huipuia ka raea nana i kakau i keia palapala, he Luna no kekahi o nu Aumoku Kaua o ia Aupuni. Ma keia palapala aua i hoike ai oia, aole oia he kiinaka kupono elawelawe ai i kekahi Oihaua Hanohano o kona Aupuni. Ua hoohaule loaoia ia ia iho ilalo, ikona kapa ana i ka Moi, i ka kakon Milimili Hiwahiwa hookahi i koe o na Kanie 'iameha, " He Alii, (a he ai kanaka pu.J o ka, poe ai kanaka." Ke ike maopopo ae la no kakou i ka manao o ka poe a Wini ma e ohumu like nei, o lakou a pau kai komo iloko o keia puolo nalomeli, a o ke kiko wale mai no koe, i ka la koho ba!ota ana, penei: " Aole paha e liuliu na makahiki, e lilo ana o Beritania Amenka ia kakou, a o ka a-e kahakai o ka moana Pakipika, e' noho ana malalo o ko kakou Hae, alaila, e makemake loa ana kakou e lilo mai keia mau Moknpuni ia kakou, a oi loa aku ko kakou makemake ana. " E hiki niai ana ke Kau Ahaolelo o ka M. H. 1868, ma ka la 1 o lanuari. (Ua ike ole ia i kaloli anao ke Kumukanawai,) a o ko kakou poe, (Ameiika,) a me na kanaka mnoli, i makemake oleekoho malalo 0 ke Kumukanawai hou—i hoike no ko lakon lioowahawaha a mo ka makemake ole, no ka mea, ua onou walo ia aku maluna o lakou; e hele ana lakou e balota me ka manao o loan kahapanui, o na Luna Makaainnna, i mea e lawa ai ia lakou ka mnna iloko o ke Kau Ahaolelo, a me ia paa ia lakou e maopopo lea loa, e opa a e huikau ana lakou mo ka Moi. A ina aole oia e hoomalielie i kona leo, aae aku 1 na Knnawai e waihoia aku ana, alaila, e hele no ia i ka paiu, (o ka halo paha, a o

ka pa paha,) me ke ano nui ole. Ua manao au, ua lawe... ko_..kakou Aupuni, (o Amerika Huipuia,) i ka hooholo kupaa ana, no ka noho mau o ko kakou mau manuwa maanei, s aole no boi i kanalua i ka waiho loihi ana i keia mea, me ka hanL nui aku. Aole no hoi he pilikia ika hooholo ana i keia hana ma "Wasinetona. E manao nui auanei ko kakon poe, me na hoahanau a me na K.ahuna, i ko lakou ike ana ua haalele wale ia kakou, mālalo oka mana o ke Aupuni Hawaii, iDa e lanakila ana kona mau manao, (ko ke'Aupuni Hawaii,) maluna o ko lakou, {ko na Kahena, make." Nolaila, e na makamaka, mai koho kakou i na haole Amerika, i hui pu ko lakou | manao me ka mea i kakau i keia palapala. E makemake ana lakou e lilo ia lakou ka hapanui, o na haole, e komo iloko o ka Ahaolelo, i mea e hoohauuaele ai i ka hana o ke Aupuai, e imihala i ka Moi, i mea e loaa ai na kumu e kaili ai i ke Aupuni. A o ka mea lea loa, oka manao ana o poino na Kahuna ame Da hoahauau o lakou, a o kanaka Hawaii a me ko lakon Moi, e keehi ia aku "e hele i ka ilio." Ua olelo ia ma ia palapala no ka Moi, " ua aie mai oia i na Misionari Amerika," ka " pōe I lawe ae ia ia a me kona mau a me kekahi mau Alii, mai na alanui ae o Honolulu, a hoonoho ae ia ia a me lakou iloko o kekahi Kula Ohana Misionari maikai." 1 hea la ka ike ana o nei Paelemaka kekea, he poe keiki lopa ka Moi a me na Keiki Alii o ke Kula Alii, He poe wale no ia i hiilani ia iluna o ke kua, a me ka uha o na'lii o Hawaii nei, aole lakou he poe keiln hele wale ma na alanui o Honolulu nei, a e ole o Kalaikii ma, waiwai ae la ua Moi nei. E nana ae oe ma "Ka Nonanona,"Bake 1., Helu 11., okala 20 olulai, M.H.1841. E ike no auanei oia i na olelo a Kuke, ke Kumu oia Kula, aole he wahi lihi iki o r.a Misionari iloko oka hapai ana i ke Kula o na Keiki Alii, penei kana olelo : , " 0 ka Hale Rula keia no Keiki a ma Honolulu, Oahu, (ua kaha ia ae ke kii maluna,) mauka ae o ka Hale pohaku o Kekauluohi. Ua kukulu ia keia Hale Kula e Na'lii i ka M. H. o ka Haku 1839. Na lakou no ka uku, aole na na Misionari. Elua tausani dala paha ka uku, a ua makepono no keia uku i keia Hale maikai. Na na'lii ka uku, ana ke Knmu no ka hoolimalima ana i na haole a me Da kanaka

maoli, nana e hana." Nolaila, ua olelo lal»Ti loa kela mea nana i kakau i keia palapala. a maloko o keia olelo, e maopopo ai aole loa he wahi aie iki o na keiki o ke Kula Alii, a iia Alii no hoi i naKumu Misionari. No kamea, ua uku ia no ko lakou luhi, e na keiki pakahi o ia Knla. 0 ka ike, aole no i ao nui loa ia, nolaila no ka hele amvana o ka hapanui o lakou, no.ka hemahema oke ao ana. Ua olelo ia no Aukina ma ia palapala, " i kona manao ino ana i ka Moi no kahoi ole mai o ike ia Adimarala Tliatcher." Aole he kau-u-a ka Moi o ke Aupuni no ka lloiwahine, e hoi mai ai oia nona, a aole loa aku hoi no ka Adimarala Thatcher, ka mea nana i hoihoi mai i ka Moiwahine. Ua lawe mai o Adimarala Thatcher i ka lloiwahine ma ke kauolia a kona Aupuni ponoi iho, a ua haawiia aku no ke aloha iaia e ke Kuhina o ka Moi ma ke ano pili Aupuni. 0 ka pau oe la no ia, mai kuhihewa ka pne nana i lawe mai ia nei i ka īke, " he poe loa hoi kakou no ka uka lilo." Ina lakou e manao e lawe o kekalii kumu keia, alaila, he mea e ko lakou naaupo. E hoi hou e ao i ka piapa o ka noho ana Aupuni, alaila hele mai ia nei e olelo ai. E kapae ae i ka balota oia poe, a e lawe i ka balota a ka poe haole Amerika, (no ka mea, aole lakou i kakaiknhi) i uloha a i hookupa i keia aina a me kona lahui, i ka balota a na haole Beritania i aloha i keia Aupuni a me kona Inhui, e lawe i ka balota o ka haole Farani, a Olelo-e hoi i alolia i ka Moi a me kona laluiikanaka, aka, e oi lo:i aku hoi i ko kakon o " Hawaii Ponoi " nei. E knpae ! E kapae! E kapae ! loa aku i ka balota o ka poo manao ino e lawe i keia Aupuni, a o manao nei e hoouln i ka haunaele kuloleo ilokoo keia Pae Aina. Ua olelo bou iho un palapalanei, " Nolaila, e hoopaa aku 1 ' ou, i mau ai hoi ka mnna like o ko kakou mau Misionari malur.a o na kanaka, aolo hoi e kapao ia ae iwaho o na Oihana Aupuni, i lilo ole ai i ka Bihopa Enelani ka muua a pRU. 0 ko-

kahi man oihana e hoopiuaia e na kanakai Amerika, e laa la ka Hale Leta; a e ii'oike ponoi aku i keia Aūpnni o ka- poeo o fla kanaka Amerika ka mea mua ē ianaia ai, no ka mea, tia pili poao ia la'koū iā 'Wāhi, a aole e hoowahawaha a e "noonōa ole ia i na wa a pau." Aole paha i manao ka mea nanā I kakati i keia palapala r ua papa loa ia hoi na Misionari Amerika e ka Papa Misiot)ari ma Amerika, aole loa lakon e hoopa i ko lakou lima nuku ina na hana o. keia , A.upuni, aole hoi e la"w» i)cekahi oihana, " a !" Eia ka r he hiki ap» y Se, jh3ti . WYdo b~o6maīfovā^ ia mai e ka Papa MisioDari ta&. Amerika, " o ka pono wale no o ke Akua ka lakou mea e hana ai, a o ke ola o ka uhane." Paumaele wāle nae ua o kalani ma. I hookahi wale no ka hoi wahi Bihopa 0 Enelani e noho i ka Oihaua Aupuni, o ke auhee no ia ona ilio nali iwi. Lea wale! He hoa hanohano "wale no kona noho ana iloko oia keeoa, aole he ūku ia. E like me Rev. Likeke. Ber. Limaikaika, a me kekahi poe e ae a he lehulehu wale 1 hele mai ma ke ano o ka uhane, a pau i ka lilo i ka aaia mahope o ke Kii Hoomana he Dalā.

Auhea la kahi o naianaka Amenka i hoowahawaha ia, o"ka hapanni o ka poe e noho nei ika Oihana Aepnni he poe Amenka wale no. 0 Alani ka LūDakan'awai Kiekie, o Pilipi ka Loio Kuhina, o Halaki ke Knhina Waiwai, o Alani ka Luna Dute A'wa, na Kakanolelo a pau oia keena he poe Amerika, ke Kiaaina o Oaha, ka Hapamaka, o Hon- Anem, Kakela, o ka Ahaknkawalu, ame ka leholehu i noho ma ia oihana i hala ae nei; o Kamita oka Halepai Anpuni,. a hoa no ka Ahakukamalu, he poe Amenka wale no keia poe la. Eia na Pelekane, hookahi Kuhina, a elua K.akanolelo iloko o ke keena Kalaaina:hookahi Lnnakana-wai Hoomak; hookahi Kuhina Farani, a hookahi Kakauolelo; ekoln Kakauolelo Olelo-e. N olaila, o na Amerika hea la keia e hoohalahala ia nei i ka loaa ole o na Oihana anei? E.hoomanao oe, ua papa loa ia lakou, aole loa e lawelawe i kekahi Oihana Aupuni. A no ke aha la keia hoohalaliala? E puiwa ae kakou a e olelo iho, he hapa uuku i ohumu, i kuka malu, e lawe aihue i keia Pae Aina. Ua malama loa ia na pono o na kanaka Amerika, a ka mea palapala e olelo hookano nei, "e hoike akukai keia Aupuni, i mea e hoowahawaha oleia ai, a e noonoo oleia ai lakoa ma na wa a pau." 0 ka mea nana i olelo i keia mea, he kanaka akiaki oia me ka hoopunipuni! Ua olelo hope iho ua pa]apala nei penei: " 0 keia mnu mokupuni, ina e hele mai ana iloko o ko kakou mau lima, ua hiki ke kukulu ia i na papn, i mea e ma* luhia ai ko kakou mau moku, ina he mau kaua hou aku ko kakou ma keia hope aku. A ina he kaua me Enelani, ua hiki 1 ko kakou mau kanaka ma Keomolewa a me Kaleponi, a me na moku e ae o kakou, ke kaili ia Beritania, Amerika, a e lilo mai no ia' kakou ka. a-e kahakai a pau. Ma ka paa ana o kakou i ka Pae Aina (o Hawaii) aole e hikī i kekahi aumoku o ka enemi ke hooluana malaila, i kahua e hoo.iohonoho ai i kana kaua. E like auanei ke kulana oia poe aumoku me ke kulana o ka poe Paniolo (e kue ana oia) ia Kina a rae Peru. Aole he kahua waena o kahi e kikoo aku ai e kaun." Pau loa ae la ke ka«alua ana, komo aku Ia keia palapala i ka Papa & Auki—oki. Ua pau i ke kakau ia d& palapala no ke kauoha ana e lawe i kc'4 Aupuni. I lawa a koele \apohalcu hope o ka malama o Ikuwa, o ka lele mai no ia o ka uwila mai ka moana a noho ika nim. "No ke kai ka ua aina." Iko olun ai kn olelo a Kaopulupulu i i aku ai ike keiki, "I nui ke aho a pa ka ili i ke kni, no ke kai ka ua aina." Nolaila, e «a keiki a kanaka, a kanaka Hawaii maoli no. E noonoo a e ba!ota i ka balotn, i lilo ai ko kakou keehina wawae, o ko one a Kakuihewa i w&iho nmi ui no knkou. Mai prmi ika olelo ia mai, he wahahee keia mau olelo, aole! Ua laha, aia ma Farani, aia ma Enelani keia mau olelo. Ake ike nei hoi kakou, ekolu Hae o na Aupuni nui e welo nei i ke awa o Kuloloia. No ka pono paha, a no ka liewa paha, aka, mai nana kakou ia 0 kakou hookanaka e nana iho, " o hanu hewa ka ihu ma ka huelo." E nana aku ika " Hawaii Ponoi" mau olelo a c hooiaio iho; ho kama oia no ka iho c ka wai, e liko mo a'u nei ko oukon makamaka. HKLKOŪWALO.