Ke Au Okoa, Volume III, Number 43, 13 February 1868 — HE NAHU UKU LELE. [ARTICLE]

HE NAHU UKU LELE.

Elike me ke kanaka i aki ia e ka uku•■lelē, pela iho la ka maneo ana o na poo o " ke Kuokoa no na palapala, a "Hawaii Ponoi," a me " Heleouwalō." Heaha la ke ano q keia maneo ana ? Ua maopopo, ua ku i ke Jcui, 0 na manao i hoike ia maloko 0 ka laua mau palapala. No ke ahu.wale ana, a me ka alaa ia ana ?4iercrxrar:craxiao' 0 lakon, e ''Hawaii Ponoi" a me " Heleonwalo," nolaila, maule wale iho la kahi manao,, a wa'uwa'n iho la i kahi i aki ia ai e ka uku, ma kona i - aua "'He uuku loa keia ma Amerika, aka, ma ke kokua ana 0 ko kakou mau Luna Aupuni, alaila, e lilo ana no ia i mea nui a e lili ai kela Aupuni nui, a he ku maoli no keia hana a ko kakoii mau Luna Aupuni i ka hoonauluulu, a e ehaeha ma''oli ana ka manao 0 keia Aupuhi." He eha io no ko ke Aupuni 0 Amerika ina ua hana kaokao ia keia mea, me 'ke kumu ōle, a hookahi no kumu 0 ka manao hoonauluulu īa Amerika. Aka, pehea ke kumu 0 ka puka anā o neī mau pepa liilii i paiia e " Hawaii Ponoi" a me " Heleouwalo." Eia no. No ka olelo Hoonaulu no hoi. o na nupepa Amerika, a me ka poe hapa uuku 0 Honolulu nei, i minamina, no ka loaa ole o kauwahi oihana aupuni. A no ia loaa ole ana 0 ka oihana . aupuni ia lakou, nolaila, ke hae, a aoa ilio mai nei, e ake ana, e loaa ia lakou kauwahi alualu 0 ka iwi. Kahaha! Tubanaha ! i Tubanaha maoli !f He mea uuku io no keia ia Amerika, ina aole e ohi- • kihiki mau ke Kuokoa a me ka nupepa a Wini i keia mea. 0 iakou wale no ka mea e hoōkuamaihehe nei i keia mau ma- ' nao ino mawaena 0 ke aupuni 0 Amerika " a me Hawaii nei. Nolaila, mawaena 0 J Kuoko'a ,a me Wini ke apuepue nei laua i ' ka mea na,na e hooke'i mea e pahu ai ka ' ma'i. O ka wai ino la ke hu e ? XJa maopopo do ia Kuokoa, ina aole lakou e hookomo pinepine i ko lakou muu . lima, iloko o ka pai, aole e wela ko lakou mau liiqa. A ua . like loa me ke keiki Uuna ke-alo ka makemake ekioe muaika pai, mamua 0 ka haawi ia ana aku, nana kauwahi papaa. Nolaila, ua alala e, ua keiki nei ma ka i ana: " Elike me ka nahesa nahu, keia mea kakau apiki e hoao ana e hoo i ka laau make iloko 0 ko kakou mau mauao e na kanaka Hawaii." Owui la, 0 na kanaka Hawaii ke moku i keia naheaa, a 0 ka poe wale no i hookokoke aku ia lakou ilaila. Eia no. kekahi, aole no paha e makau ana na kanaka Hawaii i nei mea he nahesa, no ka mea, aole ia ma Hawaii nei, koe ka naheaa 0 ka manao ino, elike me ia i hoolahaia, e kokahi mau palapala ma ka nupepa " Ninaa PiledelepiH." (P. In.) Oia iho la, ka nahesa, a mailoko mai o kona huelo-awa i puhi tnai ai, i kn laau make e ho-o iloko 0 ka naiiu 0 ko Amorikapoe. I mea, e hoonuuluulu mau ai, e

loaa io ai no ka ino, o ka noho ana maluhia ina\vaena o Amerika Huipuia me Hawaii nei. Ua komoliewa ke Kuokoa, i ke kamaa tuti o ka wawao akau no ka wawae he2ja, i kona olelo ana : '' Ke H'oomaka nei lakou me ka hoinoino i na Luna Aupuni, o ke Aupuni o Amenka maloko o na nupepa, a ma ka lakou haiolelo ma ke akea, ma ka la koho baiota,". owai la o na Luna Aupuni o Amerika kai lioinoino ia ? Me he mea la, o ka Moi ke alii o ko Ha:waii nei pae.aina, ame kona lahui kanaka ka i olelo hoinoino ia, e ka mea nana i kakau i ka palapala maloko o ka nupepa Amenka, oia ka " Ninau Pilidelepia" o ka la 16 o : lulai 1867. Maioko olaila i hoike ia'ai, e " Ka Makamae Hawaii," ka 'hoinoino maoli, a Ine ka manao ino maoli, 'i kupu a kawowo, a ulu iloko, o kekahi poe haole 'o Honoluln nei (paha) ia kakou ina kanaka Hawāiil Heaha ra olelo a " Heleouwalo," i olelo ai ma kana. Eia no : "He haolenaauaono AmerikaHuipuia ka mea nana i kakau i keia palapala, he Luna no kekahi o na aumokn kaua oia Aupuni.. Ma keia palapala ana i hoike ai oia, aole oia he kanaka kupono .e lawelawe ai i kekahi oihana hanohano o kona. Aupuni. Ua hoohaule loa oiaāa ia iho ilalo. i kona kapa ana ika Moi, i ko kakou Milimili Hiwahiwa hookahi i koe ona Kamehameha. He alii, (a he ai kanaka pu) o ka poe ai kanaka.

: Oia'ae la no ka " Heleouwalo," mea i olelo ai ma kana palapala, aole he olelo ino ina Luna Aopuni o Amerika. Mailoko mai no o ua poe haole manao ino nei ka olelo, " he alii ka ko kakon Moi, no kakou no ka poe aikanaka," Ke manao wale nei au, o ke Kuokoa kekahi T kōmo iloko oka poe i olelo ino ika Moi. Ka i kona kokua ikaika loa i na Luna Aupuni o Āmerika me ke ano ole, a kumu ole hoi no ka mea, aole loa i puka iki kan wahi huaolelo no ka.hoino, ina kanaka Amerika a pau, aka, i kekahi poe hapa uuku i manao ino... Eia no penei ko "'Heleouwalo" manao no na kanaka.Amerika maikai i komo ole iloko oka ohumu. " E la>ve.i ka balota o ka poe haole Amenka, (no. ka mea, aole lakou i kakaikahi) ,i aloha a i hookupa i keia aina a me kona lahui, a.pela aku." Nolaila, e noi aku au i. ke Kuokoa e hoihoi ae i ke kamaa buti o ka wawae akau ma kona. wahi, a ina aole i kupono no ia wawae, alaila, e pulou iho no ke poo i " Papale Biva! Hē mea mau i ka pōe kalohe ina e loaa ana, e hana ana i ka hewa, o ka holo a-a iho la no ia i o a ia nei, e hou wale aku ai no ke poo i kahl e nalo ai. Aka, aole nae e hiki. Pela nō ke Kuokoa e naku wale mai riei no i ka hoino i na Luna Aupuni dō ke' kokua ana i ka mea i hoōpuka ia e ka " Makamae Hawaii." a me ke pai ia ana ma ka Hale Pai Palapala Aupuni. Aole loa na ke Aupuni k<ila ! He laukua alāpahi wāle no ia, i mea e mahao ino ai na kaiiaka Hawaii i na Luna Aupuni. oke kumu wale no i manao ino ai ke Kuokoa, oia no ke kolekole ana oka no'a.a ua ppe nei. I kupono ai ko lakou mihi ana, ma ka olelo a kahi mele a Kapaabu i i iho ai: " Aloha wale kun mea huna, I ka ike—a." He kupaianaha, ka olelo a ke Kuokoa no ka hoolaha ana ka a " Heleouwalo" a me " Hawaii Ponoi" i ko laua manao, maloko o na nupepa liilii i hoolahaia ma ka Poaono, mamua iho aka la koho ba!ota, nolaila, o kekahi kumu ka ia e hooholo ole ia ai oke kuikahi Panai Like mawaena o keia Aupuni a me Amerika Huipuia. E pono e huna loa ke Kuokoa i keia Helu o kona Buke, no ka mea, e akaaka a henehene loa ia mai oia e ka Ahaolelo o Amerika. Ua ike no na Luna Aupuni o Hawaii nei,.i ke ano 'o ko lakou noho ana me na Luna Aupuni o Amerika Huipuia, aka, i ke Kuokoa aole he hiki ia ia ke ike, no ka maa, ua poele loa i ka ino. , Eia ka mea lea : Ao mai uo ia kakou i ka noho akahai; a e noho aloha me kou hoalauna, a ao pu mai no ka i ka.huhu me ka manao ino. He ao mai no, aole make akiaki a olelo aku kekahi i kekahi, puka mai ana no na olelo ino maloko mai o na nup*#pa a lakou ! He Kristiano anei keia? Ka mea e kapa aku anai kekahi he hnpo, a he hehena! He oiaio, ua eha maoli no ka manao o ke Kuokoa. i ka hoolaha ia ana ae, o ka olelo maloko o ka nupepa Amerika, eolelo ino ana iko kakou Moi. Ano ka ike pono ana o na kanaka Hawaii, na ka poe ake Kuokoae hiilani nei, na lakou no keia lnau make e haawi mai nei i na kanaka Hawaii. Na lakou ka hoonanluulu mua, na lakou ka manao mua, a he pane wale ana no ka " Hawaii Ponoi" a me " Heleonwulo." " Ua ku io no o Kuokoa i ka laua palii, Ūa ninneo e wa'uwau'u iho me ko kalii, I 'oln kc aki anu a ka tikn, I mnnia ka ili aole e pupuku." KAILOAU. Waiakemi, Feb 11,1868.