Ke Au Okoa, Volume III, Number 44, 20 February 1868 — HE KAAO NO RIVA HOME. Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO RIVA HOME.

Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii.

HELU 4. Mahope iho o ka pau ana o ka olelo ana, ua wehe ia mai la ka puka o ka pa e ua kanaka la, nolaila, na hele aku laua nei a hiki ma ka hale noho o Bilenada, aka, ua hookipa maikai ia aku la laua nei e ka tede a BelenHda, a he miu mioute i hala ae, ua palapala aku la ua wshine nei i kana kane, a ua lawe koke ia e ua kanaka mahiai la, a i ke loaa aoa aku o keia palapala ma ka lima o Belenadn, aia hoi, ua lele ae la ka hauli o kona punwai no kona ike ana i na olelo a kana wahiae. nolaila, ua hoi koke mai la oia mai ka halekula mai, a ua waiho aku oia i ke ao ana i kona mau hope kumu e 6 na lakou e ao aku i na haumana a pau. Ia ia i hiki aku ai ma kona hale, he mea malihini loa kona ike ana aku ina helehelena o R H?me, a ua kamaaina mau hoi oia i na belehe<ena o Soibna, akā, ia ia i haawi aku ai i ke aioha maaiua, aia hoi, ua aihue koke ia mai la kooa puuwai e ka nani oi kelakela o ka mea ooaa keia kaao, a ma ia manawa no i olelo aku ai o Solona ia Be'enada. Ua lawe mai oei au ia ia nei (Riva Home) e hookomo akn iloko o kau kula, a nau e ao ia ia i na mea ike a me na palapala hoonaanao a pau o kela ano keia ane. Elike me ka nui o kou akamai a hiki i kona manawa e puka aku ai, a elike hoi me ka loihi o ka manawa o ke ao ia aoa, pane mai la o Belenada, o ka mua keia o ko'u ike ana ia ia nei i keia la, oiai, ua lobe wale no au ma ka inoa oia nej mamua ae nei, ua kaulana loa keia ma ka hoio i ka ike, a me ka naauao, nolaila, ua ae no au ia ia nei e ao ia ma ka'u kula oei, aka, aole paha oe he malihini e kuu makamaka aloha Solona i ka uku o keia halekula; ina maanei keia e noho ai a hiki i ka manawa e po*a ako ai, alaila, he §50,00 no na malama ekolu, oiai, eaaanei na puno a pau o ka ooho a'na, a ina hoi o ke ao wale ia uo ma na oiea naanao, alaHa," $6,00 da!ano ka pule h<>ōkahi, olelo koke aku la o Solona ia ia, o kau mau olelo a pau a me kou e pane mai ai, oia wale no kn'u mea e hooko aku ai oe, aka, au i oiakemake ia ia e noho loa maanei a hiki i kona wa e puka aku ai, oiai, o keia keiki, he hpolohe ioa oia i oa olelo a pau e 80 ia aku ai, me ka haule ole o kekahi rula hookahi, he malama loa oia i na mea a pau me ke pakike ole mai, aole no hoi oia e haoa wale oo mamuli o kona manao, nolaila, aole au e ae ia ia e noho naanei a hiki i kooa wa e paka aku ai mailoko aku o kau kula. No ka mea, aole au i ike i kekahi Deregona ioo nana e hoowalewale ia ia, alaila, oia paha kona mea nana e huki i na haoa naaupo o keia ao, a haole kona naaaao i mea ole. Pane koke mai la o Beleoed* ia Solona, he oiaio no ia olelo au e kuu hoaaloha oiaio, aka, he roea pnhihihi ia kaua ia mea ke noonoo aku, "oiai, o ke akamai a me ka maalea 0 ka mea hoowalewale, he oi loa 'aku ka pahee o kona mau olelo a pau mamua o ka aila nolaiia, e huli aku oe e ka mea heluhelu a nana aku i ka Solonmna olelo. O na lehelelie o ka wahine hookacnakr.r;;a, he meli no ia e kulu ana. A pau keia mau olelo a laua, oa hooh'>lo iho la laoa ia manawa, aole e nobo o R. Honae malaila, e noho no oia me Solooa, a oke ao kula wale no kana mea e ' hele ai. A pau keia mau mea, ua lalau aku la o Be!eneda he wahi huke inoa o na hauinana kula, a me ka inoa o na makua, a kakau aku la Solona i kona inoa, a pela no hoi o R. Home, a he mau miiMite i hala ae, aia hot, oa hai ae i« o Belonada i kana olelo 1 kaoa Kuehe e hoomakaukau ia i mau mea a« hou loi no ka aina awakea, ua ae koke maila ke Kuēne,me ka hooho i keia mau ol«lo a kona hako, nm :a manawa no, ua hele koke ako la lakou maloko o ka halekula. Ia I*kou nei i komo aku ai maloko o ka hilekula, aia boi, he oi aku o ka hi o a me ka pioloke o haumana a pnu loa, no ka mea pa4ia, akahi a ikelakou.i ko R. Home mau heJ«heleoa, -a tne he mea la, ua ku ia ko lakou e ka nani launa ole o ka mea nooa keia kaao, aole oo i liuliu iho, ku mni la o Beleneda ilona a hoakaka mai la i kekahi wahi olelo e pili aoa ia R. Home. E fla haumana a pau o keia kula, he oiaio oo boi, he oukou a pau i wae ia mai a hooketoo'ia mai iloko o keia kula kiekie a haoohaoo hoi, a ua ike hoi au i ko oukou ike a me ko oukou akamai roa na palapaka a pau i ao ia ia oukou, no ka mea, o ka helu 1 keia o na kula a pau ma Beritania nei, a o ka poe a pau i ao ia ma na mea ike hohonu a pau, be poe wale no lakou i kupooo ma na oihana aupuni wale no i ku i ka hnoohaoo, he poe boi ia iakou ka pono a me ka hewa o ke aopunl, 'a o lakou no hoi na hoa olelo o ka Moi, ke hoolohe nae i ka'u

mau olelo a pau, a me ka ike i ao ia ia lakou a pau. nolaila, e r>» haumana, ke hai aku nei au ia oukou a pau, ano, ua hiki mai ko «u--kou hoaaloha hou e noho aku ai oukou iloko o ka imi naauao ana, eia oia ke noho nei me kana kumu nana oiu i ao, he pokii hoi no oukou, he mea hoi nana e ukali mai i ko oukou ike a me ko oukou akamai, nolaila, e na haumana, e hele like aku oukou a hauwi like i ko oukou aloha ia ia i keia wa, ia manawa no i hele like aku ai na haumana a pau inma o R. Home, me ka haawi aku i ke aloha, a o ka pau no ia : Ke Jcomo ana o Riva Home ike hula kiekie loa o Biritania, ameka oi lo<z o c leona naauao. Ia R Home i konao aku ai iloko o ke kula oui o Beritania, o ka 18 ia o kona mau makahiki, a ia ia no hoi e noho ana me Solona, ku mai la o Beleneda iluna a haawi mai i kekahi ninau ia R. Home. ER. Home-e, eku ae iluna, a e haawi mua aku au ia oe i ket<ahi ninau i keia manawa, buli mai la oia imua 0 ke kemu a ku ae la oia iluna me ka wiwo ole, e hoike ana ia ia iho imua o na haumana liula a pau, a i ka i kona kulana ame kona hiohiona. Ua like oia me kekahi Liona oloko o ka ululaau, e hoopio ana i kekahi mau holoholooa e ne imua o kona alo. Eia ka ninau ia oe, eia maluna o keia paknukan na buke o kela ano keia ano e ho"na«uao oi ike kaoaka. Anhea la ka buke 01 W aku o ka nsauao a me ka ike hohonu idō keia a« ? Paoe koke maj la ua R Home nei, o ka Baibala wale no ka buke oi loa aku 0 ka paakiki ma ka imi aoa, oiai, o na mea a pau i kakao ia maluko, he mea hiki ole i ke kanaka ke pakui a hoololi i kekuhi o kana mau olelo, no ka mea, ua olelo ia maloko olaila, e lilo ana ka laoi a me ka honua i mea ole a o ka'u mau olelo, oia mau no ia, nolaila, o na palapala ike e ae a pau, he mea paani wale no oia me ka lealea, a he mea olelo oo ia, a ma ia wa no i haawi ia mai ai kekahi mau palapala e ae ia ia, aka, oa hiki 1 ua R. Home nei ke pnlumi aku ia mau meo a hiki wale i ka wa i pau ai o ke kula, a ua lilo ae ia oia i mea manao nui ia e na baumena, maia hope iho, ua hoi koke aku la lakou nei 'ma ka hale o Belenada me ka paiaa oluolu ana a hiki wale i ka wa i hoi ai ma kona home. Nolaila, e oa hoa puni kaao, ano, e hoomaopopo kakou i ke ano o keia keiki ilihune, i maopopo ia kakou kona ano a me kana mau hana a pau i wanana ia e Aledia, i ike ai hoi kakou i ka hooko io ia ana o kana mau olelo, elike me ka mea i hoakaka ia ma ka helu 3 o keia kaao, nolaila, e hoomaka kakou e nana i kona ike a me kona naauao. He mau iua R. Honie nei ka holo pinepine aku maluna o ke kaa lio I inai kona hale aku a hiki i ka halekula. i ka I bslß nua o ua mahina 0, &ia hoi, ua lilo ae la

keia i papa ekahi no Inko o oa kula le, oa hiki loa ia ia ke huipa i kona mau hoa kula a pau, aole he haumana nana e paipai i kona poo, a ua lilo ae la oia i mea kaulana loa imua o na haumaoa a pau loa, a o' ka hoomaka ana ia o kona inoa e kaulana ma na aupuni nui a p«u o Eumpa. Ika hala ana 0 ka makahiki okoa ia ia, ua haule ka ike o na kumu ao ia ia, oiai, aole he palapala ike 1 koe, ua pau na buke hoonaauao a pau, a ua hu wale aku no kona ike a me kona noonoo mawaho, ua fike me ka wai e kahe ana Ia ia e hoi ana maluna o kona kaa, he mea mau i na kaikamahine kula a pau, meloko o ua haleknla la. ka hoomakaukaa mna i na pua nani o kela ano k«ia ano, i mea na lakou e makana aku ai ia E. Home, me ko lakou manao iho, i loaa ia lakou kauwahi maaawa olelo o ka mea nona keia kaao me lakou, aka, ua hiki ole ia ia ke olelo pu me lukou, aka, he hiki ia Kiva Home ke haawi aku i ke aloha me ka mino aka iki o kona mau papnl'ma, aka, eole oia e lawe mai ana i ko lukou nani a me ka wnipahe o ka lakou mau olelo, i mea e aihue ia ai kona puuwai, nolaila, e ka m-a heluhelu, e nana ae i ka moolelo o kekahi kaikamahine a kekahi kanaka waiwai a hanohano hoi o Beritania.

O kekahi kaikamahine a kekahi kanaka waiwai e noho ana maloko o ua halekola la, 0 Juria kooa inoa, na mo rpau kona puuwai 1 na la a pau, no kona ike una ia R Home ua hoohalua mau oia iloko o ka manawa hoomaha o ke kula me kona hoopuka »ku i na olelo ano pahee loa imua o ka mea nona keia kaao, aka, aole oia i haawi akn i kekahi olelo i ua kaikamahine la, ua haon mau loa keia kaikamahine i na la kula a pau. I kekahi la, mahope iho o ka pau ana o ke kula, i ua R. Home nei e hoi ana ma ke alanui hele i kona hale, holo mai la ua kaikamahine la maluna o kona lio a ku mai la mamna o ko R Home alo, a pane mai la ia ia ma na olelo hoowalewale, pane koke aku la ua R. Home nei, luria ! e kuu kaikuahine o ka imi naauao, aole e hiki in'u ke ae a hooko aku i kou manao e inai nei, no ka mea, aole i olelo mai kuu makuahine ia'u pela, ua ao mai oia ia'u ma na mea pono wale no, ua kuhikuhi mai oia ia'u i ke alanui o ka ike a me ka naauao, a me kuu men nana i hana, a a me na haawina maikai he nui wale no luoa mai, nolaila, aole e hiki ia'u kou manao e kuu kaikuahine aloha, oaaupo maoli oe e R. Home i kou olelo ana mai pela ia'u i keia wa " wahi a luria." He hana mau keia oa ua kaikamahine la iloko o na la kula a pau e hoopuka ana i na olelo maikai wale, aka, nole loa o R Home i lawe mai i kana mau olelo a pau, ua hookaawale loa aku oia ia mau manao a pau mni ona aku, O ka mnka mua keia o na kaikamuhine i hoowulewalo ia ia,

aka, aole i luli iki ae kona nianao mnmuli oiu mea, aole no hoi o keia luria o kekahi poe kuikamahine e ae no kekahi he nui w«le a ua lilo ia i mea na lakou e kamailio mau ai inala a pau loa. A oia no ka hoomaka Ena o ko Riva Home inoa e holo aku ke kaulana ma na aupuni a pau o Europa.;. Elua kumu nui o kona kaulana loa ana, o ita oi loa aku o kona kanaka maikai a me ka holo loa o kona ike ma na palapala a pau, nolaila, e ka mea heluhelu, ano, e kali iki iho kakou i ka olelo ana no ka mea nona keia kaao, e huli ne kakou a nana aku i ke kaikamahine a ka Moi o Farani e noho ana ma nui olii o B^ritania. Ka koouna ia ana mai o EbaV e l~a JWoi nui o Farani i ke kula alii officritania.

Ua haoau ia o Eba!a he na ka Moi o ke Aupuui o Farani, h© katka®ahine oi aku o ka nani a me ka ui, he nani mau kona mau helehelena a inekoaa mao hiohiona ke naoa aku, aūa kapaia oi) ka lahui holookoa a pau o F«raūi, oia ka helu ekahi oia aupuni, mai na'lii a hiki akdTke kulana o ka poe makaainana, a ua kaulana loa oia ma ia aina ia manawa, a ua hoopalau ia oia mekekeiki alii o Italia. Ika ISo na makahiki o Ehala, ua hoouna ia maioia ma ka kula alii o Bfritania €"kona Moi, ua holo mai oia maluna o kekahī manuwa nui F»rani me ka hanohano lo&—I ka auina ana ae o ka la, o ka hora elua paha ia, ike ia aku la ka moku e hoea mai ana i ka ili ka i me he ao opua la, a ika aneaee ana aku o ka ia e nalo aku ma kona ala hele ra»u, a huna aku i kona malamalama nui,, aia hoi, ua ike pōno loa ia aku la ke kin?Tiōlookoa a

pau o ka mokn me kona hse aupuni e kau ana ma ke kia waena, a o ka hae Jloi hoi, e welo ana ma ke kia hope, aia hoi ma kooa kict mua he hae e kahea ana ike Pailata. I ka manawa i napoo aku ai o kala.aa aneane e pilipi'i aina mai la ua moku la, aka, ua kau aku la nae ke Pailata iluna, aoo ka poeleele, ua kalewa no ka moko tSawaho a hiki i ka hora 5 o ke kakahiaka j? aku la ua moku ia iloko o ke awa ku moku o Beritsnia,"nf€;kana w«iwai makamae maluna ona, i lawe ia mai e na kikiao makani a nie na o ka moana, iloko o na a me na ale paio lua o ka moana, mahope iho o kooa ku ana ma ke awa, a be mau u4aute pana i hala ae, ua haawi ia mai la na pu aloha aifta e ka moku, a ma i<i wa no boi i'kuu pau mai ai na pu a pau o na papu a aumoku kaua o 6erit'-ioia. Mahope iho .o ka haawi 9 * ii * ana o na pu aluha o ka moku a me ka aina, ua lawe ia aku I a ka palapala a ka Moi o Fjrani i ka Moi o Beritania, aole.no hoi i liuliu iho, ike ia aku la ke kaalio ponoi o kn -Mol i liaua la ina ~ Uela aoo keia ano, a me na ukali ,y«a.*'lVlōi o Brritania aole no hoi oia wale, o na puali koa hele wawae kekahi a me oa puali 1 kaua lio e ku pololei ana na laina ma o a maanei o ke

kaa me ko lakou mau kahiko aani a pau, he mau minule i hala ae o ka hora l&, mahope iho oka pau ana o ka aina kaklhiaka o ka moku, ike ia aku la ka iho ana iho o ue Ebala nei mailuna ibo o ka moku a ieau iluna o ka waapa, a haule iho la kona haje alii ilalo, aoie paha oia i mamao loa mai ka; moku mai, aia boi, ua haawi hou mai la kooa moku i kona mau pu alii, a pela no hoi ko uka maī o ka aina a me na moku kaaa, ia ia i pii aku ai iluna o ka uwapo a kau aku maiuna o ke kaa, aia hoi, ua haawi ia lehulehu i ko lakou aloha ma ka ia ia no hoi i hiki aku ai maloko r. ka ha4 a ''> 0 Beritanin, aia h»i, ua akoakoaae la ka ohana alii a pau maloko o ka rumi h"okjpa o ua hale la, malaila i haawi ia ai na haJwsna pum»--hana kaulike a ke alohi alii, a i'ko lakou ike ana ia Ehala, ua <>i aku ko lakoa mahalo ia ia ia no kona wahine maikai.

Ua lele ka oili o ka puuwai o Beritania nona, a m«hope iho o ka haawi aaa o na olel" maikai, ua hai aku oia i kona kanu i hiki aku ai malaila ieiua o ka Moi o Berit*oia, ua hoouna ia mai au e ko'u makuakane Moi e ao iu'u i na mea ike apau o kela palapala keia paUpnla iloko o ke kula alii o Beritnnia nei Nolaila ke kumu o ko'u hiki ana mai nei maanei, a ma keia roau olelo a pau a £bnla, ua ae koke mai la ka M»i oui o Beritaoia, a ua hookaawale koke ia ae la kekahi hale alii nona, a malaila oia i noho iho oi, me ka malama ia o kona ano alii e na koa a me kekahi mau wahine lawelawe malaloooa, e like me kona makemake. Ahe mau la i hala ae, ua komo aku oia iloko o ke kula alii me aa kei ki nlii a pau o Beritania, re ia i iionio aku ai iloko o ka hale kala. aia hoi, halawai mai la kona mau maka me na kii a pau o na keiki alii o B«ritdnia, a, ia manawa oia i ike aku ai i ke kii oka mea nona keia Kaao, e kau pu ana m« ke kii o ke keiki alii, 'ka hooilina o ka n«ho kalaunu o Gfremaoifl, a i kona oana pono ana, ua kuili' koke ia aku la koua puuwai e ka nani oikelukela o ka mea nonn keio Kaao, aka, ua kuhihewa nke ka inunao o un Eba|a nei, oia kekahi keiki o ka liooilioa Moi o BLTitnoia a me kekahi mau aupuni e aku o Europa, nolaila, ua nann ae oin iwaenn o na keiki alii a pau oloko o ka hale kula. (.Aole i pau.) Ua paa iho nei o Perosidena Hnare o Meaiko ika bipi kea ma na kiwi, a ua hai aku oia, ma na kuikahi a pnu o M«siko me na Aupuni a pau o Europa, ua hoopauia. Aole pono ia Fnrani, Enelani, Scpanin n me Ause(eria, e hana walo i kela Aupuni Repubalika.