Ke Au Okoa, Volume III, Number 48, 19 March 1868 — HE KAAO NO RIVA HOME. Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO RIVA HOME.

Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii.

HEL.U 8. Me he mea la e hoole mai ana kona makuahine aole e ikeia na olelo maloko, aka, pane ae la oia imua o Gereira, ano, e ka Jede nani e, aole a'u mea e hai aku ai ia oe no keia palapala a'u i lawe mai nei, eia wale no aole i ae mai ke Akua Manaloa ia'a e ike i na olelo o keia palapala, a oia no ke kauoha a ko'u makuahine ia'u, oiai, ke ike mua nei □o su i keia wa i ke ano nui o keia palapala me kuu ike mua ole, he mau olelo wale no na Satana mai ka mua a ka hope, nolaila, ke minamina nei au i kou kino nani e kuu kaikuahine aloha ma kou ae a lawe ana mai i keia palapala imua o'u i keia la, nolaila, ke ao nei au ia oe i keia !a, nolaila, mai ae hou oe i keia palapala e lawe mai. Elike pu me keia palapala au i lawe mai nei ia'u, o lilo. kou kino maikai i mea lapuwale loa, a e hoi oe a hai aku i ko'u aloha imua o ka mea nana mai keia palapala, a e ao aku oe ia ia, mai hana hou mai oia elike me keia, o haule auaoei kona inoa alii ilalo, a e hai pu aku no hoi oe i keia mea a'u i olelo aku aei ia oe, pela oe e hai aku ai ia ia, ae, wahi a Gereira. Mahope iho oka pau ana o kana olelo ana, lalau ae la o R. Home i kekahi owili lauoho o kona poo a oki ae la oia i ka pahi, a hahae ae la oia i ka wa-bi owaho o ka palapala a ho-o iho la oia i ua owili lauoho la iloko olaila, a haawi aku la ois. ma ka lima o Crereira, a o ka pau n.i ia. a hoi aku la o R. Home maluna o ke kaalio me ka Moi o Beritania a hiki maloko o kona hale alii a malaila oia i noho iho ai ina malama ekolu. la Gereira i hoi aku ai a hiki imua o Ebala, baawi aku la oia i ua palapala nei no ana me ka owili lauoho i lako e waiho ana, a hai aku la no hoi oia i na mea a pau i olelo ia aku ai e R Home, a i koua lohe ana i keia mau ole'o, aole i kana mai koaa huhu nui, a hai ! paa iho la oia i kona manao paa imua o Ge-! reira, ano, ke hai paa oei au imua ou e kuu I hoaaloha nui i keia la, a imua hoi o ke Akua j Manaloa, aole e pau ka'u hana ana uooa a hiki i ku. la e hooko ia mai ai ko'u makemake I maluna o koßa kino holookoa, aole loa a'u mea e makau ai imua ona iloko o keia ao holookoa, i hoole paha ia no kona ike maka ole ia'u, iua paha ia e ike maka ana i ko'u kino a me ko'u mau helehelena, me he mea la, ua maulē kona puuwai, oiai, owau no ka Helu 1 ma ko'u aupuni nni ma Farani, a pela no paha ma Berit»nia nei, nolaila, owai la o na kaikamahine alii a pau a me kekahi poe | kaikamahine alii e ae iloko o na aupuni nui i o Europa nei, elike pu ai me a'u nei ? ke j hai paa nei an, aole loa e hiki i ko lakou mau | helehelena ke ukali mai ia'u. A wahi hoi | au e ka mea heluhelu e olelo iho ai oe i ua { Ebala la, he ike maka ole paha nona ia Su- | riana, ka pua nani iuiu o Helene, ka wahine | hoopalau a R Home e mare aku ai. A pau j keia mau olelo a Ehala, kakau iho la oia i kekahi palapala na kona inakuakane Moi o Farani, a hooili pu aku Ia oia i ua owili lauoho nei i kooa makuakane, me kona olelo aku ia ia maloko o kana pnlapala, e hoohee | in ka lauoho oR. Home i ke gula a me ke dala, a e hanaiai lei alii momi me he pupu J liilii la, a e kau ia ke kii o R. Home me ka j pohaku daimana mawaena konu o ka lei, e hanaia me ke akamui loa a me ka nani nui. A e hanaia kekahi hainaka ailika me ka lanoho ma ka lihilihi i hoohee ia i ke gula a me i

ke dala, a e kau ia ke kii oR Kome. Elua lei alii imakemake ia e hana pela, a elua no . hoi hainaka. I aa Ēbala nei i hooili aku ai i keia lauoho i kona makuakane Moi i Faxani, aia hoi, un bo< ' o ia ka makemake o kana kaikaenahine, oa hanaia e ka poe akamai loa o Farani i ka hoohee ana i ke gule a me ka dala me ka oaauao loa, he mau mahina e 8 ka hanaia ana, aia hoi, ua lawa pooo ka makemake o ke kaikamahine alii no keia mau mea eha, a ua haawi aku kona makuahane he $16,000 dala i ka poe nana i hana ua lanoho la. A hooili hou mai la oia i kana kaikamahine ia Ebala i Beritania, pela i hookoiaaika makemake nui o ua Ehala nei e kona makuakane Moi. E na hoa puni kaao, aoo, e waiho iki kakou i ka olelo ana nona. E huli se kakou a nana aku ia R. Home i ke ano o kona noho ana, i ike ai kakou i ke ano o kona noho aoa maluna o ke aupuni nui o Beritania. Ka kui ana o na Moi a me na'lii ame.na Kahina, no ka noonoo ana i na jmca e pono ai,ko S. Home noho ana a me kana oihana 7tui,a hanohana a pau o ina ao. Ia R. Home i hoi aku ai a noho pu me ka Moi, aole nae oia i poino ia Solona kona makua haoai, nana i ao mua i ka ike a me ka naauao, a mo na pono kioo a pau. I ka lua o ka la, hoopuka ae la ka Moi i kana olelo aiii inma o na'lii a me na Kuhina, e akoakoa mai lakou ma ka hora 12 o ke awakea

ponoi, ua lahi» koke a lohe iu keiaolelo iwaena o na'lii a mu na Kuhina, a uh akoakoa koke ae la lakou maloko o ka hale ahai'lelo kuKa malu. Elike me ka mea mau ina aupuni nui o Europa. A pela no hoi a hiki i keia wa. Ku mai la ka Moi a hai mai la i kona manao imua ona mea a pau. E ko'u poe alii a me oa Ki'hina, ua kauoha aku nei au ia oukou a pau e akonkoa pu mai kakou maloko o keia hale, no kekahi mea a'u i nanao ai e hai aku, iwaeua o kakou, ke ae like nae ko k«kou manao me ka lokahi like, alaila, aole paha e hala na I& elua o ko kakou eoonoo ana, ua hulo pono ka kakou mea e manao ai i keiu la, nolaila, ua kikoo aku a ma ka la i nehioeiia R. Home i Kuhina no na aina ema ko'u aupuni nei. Ahe oihana nui hiki ole i ka mea naaupo, oiai, ua ike maka kakou ike ano oia oihana. Ma keia olelo a ka Moi, ua haule ke kanawai a me na rula o ka hale i na'lii a me na Kuhina, ua pane koke mai lakou me ka leo nui, ina no ia mea kau olelo e ka Moi i keia la, ua holo ka- | hiko loa ia mea. Aole paha oia mea ka kakou mea e noonoo nui ai i keia la maloko o iieia hale. Eia wale no, e pono e noonoo kakou i kekahi kahua kaawale o ke aupuni e waiho mai nei, i wah»-e -ku' ai kona hale, a

me na pono a pau e pili ana ia ia, a o ka nui o ke elala a ke aupuni e uku ai no ka poe nana e hana, a me na lilo a pau loa e paa ai, a no kēia manao i hai ia, ua pau koke ka maoao kamailio o ka Moi, oiai, ua like loa kona manao me kona ohana alii a me na Kuhina, nolaila, ua waiho aku oia i ka hana ia iakou, aole no hoi ana mea e hana aku ai, ua lilo ia lakou ka olelo a me ka hana ona,

me ka noonoo i na mea a pau e hana ai. Mahope iho o ka hala ani' o oa hora 2, na hookuu ia ae la kaahaolelo una, a i kekahi la ae, ua ike ia ke kahua kopono e ku ai ka haie o ua R Home nei, ua haoaia kekahi hale nui a hanohano loa. Elike pu me ka hale o ka Moi ke ano, be hale oi aku o ka Dani īloko oke kulunakauhale o Bentania i hoopuni ia e kekahi pa nui loa a kiekie rae he papu la ke ano ke nana aku, he pa huina halike ke ano, eha mile kona anapuni, e 8 anana koaa kiekie, e 2 anana a me ka iwilei kona laula, ne 12 pu kuniahi i kau ia maluna olaila, uolaila, e nana e ka mea heiuhelu i ka papu o Kewa ma Honolulu nei, pela no i hana ia ai ua pa la, aia maluna olaila ua kukulu ia he mau hale kiai he 12, elike me ka nui ona pu. Ua hana ia keia hale noi a naui hoi ke nana aku, me he hale Moi ia, ma ka hooholo ana o ka Moi a me na'lii a me na Kuhina, ua paa keia hale iloko o na malama €, ua hanaia me kaike a me ka naauao o ka poe paahana, ua maiau a mikioi ka hanaia | ana. ona mea hoonani hale a pau o kela I ano keia ano, e biki ai ke hoolawa i 1 e kii j onnhi o na maka a me ka puuwai, ua hanaia na rumi me ka maikai loa, na rumi a me na I keena o kela ano keia ano, a he mau hale e ae no hoi kekahi e ku pu ana maloko o ua pa li, he mau pua kanu o kela ano keia ano me na laau malumalu. Elike tio me ka mea mau i na hale o na haole a kakou e ike toaka nei i keia wa, mahope iho o ka pau ana o ka hana ana, ua haawi aku ke aupuni i na dala ina paahana $3,000,000. Ano na mea hoonani a pau o ua hale la i hanaia ni $2,7- | 00,000; a no na lilo e ae e pan ai ka hemahema $52,000 i ka hui aaa o na lilo a pau o |ke aupuni no ka hale o R. Home, ua hiki j aku ka huina o nu dala i ka $5,752,000, no- | laila, e ka mea heluhelu, ano, e huomaopopo ! kakou i keia mau lilo o Beritania, malalo o I ka ike n me ka naauao o ke keiki ilihune, ka | mea i hoolohe pono i ka leo o ka niakua, a jme na kumu, a oia ka waiwai nui c ka ike ;< me ka naauao, ke lele nei oia iluna me he manu la, a ke hohola nei kona naauao maluna iho o na aupuni a pau o Europa, me he malamalama la no ka la ike awakoa loa. I loko no hoi o keia kukulu ia ana o ka hale o R. Home, aia hoi, na kauoha koke aku ka [ Moi o Perusia e hana koke ia kona hale noho | ma kona aupuni, a pela no hoi na Moi a i>au o Europa i kukulu like ai i mau hale nona ma Geremania, Rusia, a me Tuleke, hemau hale nui a hunohano keiu ke nana aku. O

keia mau hale a puu i kukulu ia ma oa aupuni i liai ia maluna ko lakou mao inoa, ua ike paha oukou i na oihana i hooili in iho maluna ona, e ka poe Moi a Hooilina Moi boi oia man aupuni. Elike me ka men i hai ia ma ka Helu 7, o keia kaao, ma ka ike nui i loaa ia ia, i hoolli ia mai ai keia mau oihana muluna ona, aia ke hoonee mai nei oia i ka hono o na aina a pau o Europa nialalo o kona mau lima, nolaila; e na keiki kopa o Hawaii nei e noho ana iloko o na kula, he pono e nana oukou i na olelo o keia kaao, i loaa ia oukou ka piko o ke kaula a R. Home e paa nei, alaila, e loaa no ia oukou kona mehwi, a me kona alanui e hiki ai i ka pane poo o ka hanohano ma keia ola ana. Me kaao kupono keia nn onkou e nnna pinepine ai, me ka hoomaopopo i kona mnolelo, i ike pono ai oukou i kona nno a m« kana mau hana he nui wale, oiai, ke ike pu ae nei kakou i kona mau haawina, ke hea mai la o Rusia ia ia. Ke uwalo mai la ka leo o Geremania nona, ko pn-e mai la ka leo o Perusia nona, ke hawanawana mai la o Tulete ia ia. A ku aheahe malie mai la kn 100 o ka puuwai palupalu o Helena iloko o na welelau makani kolonahe o kona mau kualono, a ke pa kololio mai la i ka ili o ka moana, a ke aleale mni la i na kapakai o ke «upuni nui o Beritania, a ke liuliu la oin no ke ku a ua mua o ka hooilo e haule m«i ai, oia no o R. Home. Nolaila, e huli ae knk >u a nnna i kn noho ana o R. Home maloko o kona halo a mo ko- |

na mi;re ana me Suriuna lie kamalei alii o Heleno, a me kona lawelawe ana i kana oih:ina nui hnnohano.

Ia R. Home e noho ana maloko o ka hale alii, i ka manawa hoi e hoomakaukau ia ana o kona hale, ua lawelawe ae oia i kana oihana nui maloko olaila nie ka makaukau loa me ka hemahema ole, a ua nui kona mahalo ia e ka Moi a me na'iii a me na pooaupuni a pau o Beritaoia, iloko no hoi o ka wa e hoomaka ia ana ka hale, aia hoi, ua hoopuka ae la ka Moi i kana olelo i na Moi a me na'lii a me na mea a pau, i hele mai e ike i ka hoike ana o ke kula nui, ina la i hala ae mahope, oia poe a pau loa, ua ae mai lakou i keia a ua ana a ka Moi, e noho lakou e ike i ka mare ana oR. Home me Suriana, nolaila, aole i ike ia na moku ohua e hoi ana i ko lakou wahi. Ua noho lakou ma ke kauoha a ka Moi, i ike ponoai lakou i ka mare ana o ke keiki R. Home noe ke kaikamahine alii o Heleoe, oia paha ka baa»-jna oi loa aku i

loaa i ka mea nona keia kaao, oiai, o ka pane poo no ia o na mea a p»u e loaa ana i ke kanaka. He mea mau iua R. Home nei ka hele pinepine iloko o na halē pule o Beritania, malaila no oia e ku ai ls hai ak<* i ka olelo a ke Akua me ka «' :wo ole imua ■ . . . . o na kanaka a pau, ua hooi!&/ika nui oia ī ka heie ana iwaena o na kaoaka a pau, me ka hai >.ku i ka olelo o «e ola o na uhane imua o lakou, oia no iioi kekahi hana kaulana loa ana, o knna ioohuli ana i na meaa pau ma ka pono, ehaiāna oia i na olelu ma'kai he nui wale, e kuhikuhi ana i ke alanui e hiki ai na uhane i kela ao nani pau ole. Ea lua o ka palapala a Suriana * hiki mai ai ia Riva Mome ma Beritania Nui. la Suriana e noho ana maloko o kona hale alii ma Helene, hiki aku la ka lohe imua ona no R. Home kana kane hoopalau, ua puka ae oia mailoko ae o ke kulanui, a iia hiki pu aku no hoi ka palapala a kona kaikunane ia ia, malaila oia i hoomaopopo ar no na mea e pili ana no kana kane e mare aku ai, a pau kana nana ana, hoomaaao ae laoia i ka olelo kauoha a R. Hone ia ia maloko o kana palapaln, a kakau iho la ola i kekahi palapala na kana kane, a penei ke ano o ua palapala la : Ia oe eka mea kaulana > R Home; Aliha oe. )

| Ua hiki hou mai ka lohe i o'a nei nou i ' keia la, nolaila, a» hoomanao an no na olelo o loko o kau palapala, oiai, ua kokoke mai ka manawa e hooko ia ai ko'u makemake, a ua makaukau na rumi o ko'n puuwai a me ko'u kino holooka e hookipa maikai ia oe no ka manawa e hiki mai ana. A o 8a hapalua o kou kino kau e haawi aku ia hs. Elike me kou makemake, ao ka hapaluan koe o k<iu kino, e waiho malie oe no ko'u a hiki i kou la e lilo ai ia'u, a hiki i kcßu.-āti& hopena, _Lna io ua hooko pono ia aa meaii pau. Glike me na olelo o ka kaua mau mamua, alaila, aole na'u ia mau mea, na ka lani no e hooko poloiei ina mea a'pau o keia ao holookoa. Eia ku lua o ko'u manao e hai aku ia ce, ua makaukau au no na pono kino a pau no ko kaua mare ana, ua lako ia'u kou mau lole kupono me ka nani nui loa i hoomakaukau ia e au a me ko'u makuakane Moi a me na'lii a pau me ke kumokuai nui a me ka nui o ka lilo oo ko kaua mau lole a pau, aole he hemahema i koe, ua lako an i na mea e pono ai kou kino, ua makaukau ka noho kalauou a mc ka lei alii o ka hale alii nei, a me ke auponi holookoa o Helene nei e hiipoi ia oe, me ka hookipa maikai nnn me ka puuwni aloha, aka, o ka'u ninaa hope lon ia oe maloko o koia palapala. e hai mai oe ia'u i ko kaua wahi e mare ia ai' i maopopo ia'u, ina ma ke aupuoi aui o Beritania, oia iho la no, u ina h'ā ma ko'u aupuni nei, alaila, e hoouna aku no au i ko'u mau laina moku manuwa e kii uku ia oe, a e lawe ia mai oe maluna o na ule oka moana a loaa m.ii au ia oe maanei. O ka'u olelo hope loa ia ia oe me ko'u hoomnikai ae ma ka inoa o ke Akua Manaloa, nHna no e kokaa nmi ilna mea a pau o keia ola ana, a e hooko ia ai hoi ko'u makemake maluna ou, ua pau.

Sdeiana. Hooilim» Aiii o Helene. Kakauin maloko o ko'u Halealii ma ke aupuni o Heleno. A pau keia palapala i ke kaknuia, hoouna aku la oia mn ka inon o fi. i Beritaūia a i ka hiki ana aku o ua palapnla la ia R Home, nana iho la oia i na olelo a pau n kana lede aiii mai ka mua a ka hope, a pau kana nnna ana, hai oe la oia imua o kh Moi a me na'lii a pau i na olelo a.'kann wahine, a me kona hoike pu nku no hoi i kana palapala imua o lakou, ua lilo ia i mea maikai imua o lakou n pau, aka ka manao o na kaikßmahine nlii o Beritnnia a me ka Ebala o FHrnni, 11 ii lilo ia i enemi nui no lukou a pau, me ko lokou hoopuka ole ne i kela mon keia mea, aole no hoi i woena iho o lakou, ua huna loa kela kaikamnhine keia kaikamahine i kona mnnao, a me ki iini uui o ko lakou muu puuwai nn R. Home, m« ko lakou mnnao paha, :iole f ike ia ana ko lokou mnu kuko, a e nalo la hoi kn puann aka moe. ke hni ae nei au i kn mea kaknu k&ao, aole e nnl>*wnle, un hulili na lihilihi, ua eha na inak i i k« ike ana, ua lele ka hnnli o ko lakou mnu puuwai, ua kuni ia maluna iho o ko lnknu mau kino holookoa o n« mnnao kuko no R. Home, uii n, a lapalnpa me he nhi la iloko o lukou, aole he inen e hiki ni ke kinai i lu> lnkou mnnao. Mn keia hai ona nku hR. Mome imuu okn Moi a mo na'lii, uole no i luiliu iho, na ha-i—n hoolaha ae la ka Moi iinu-i o nn mnknninnna a puu no ka lu e mnre in ai oR. Home me knnn leelonlii, n ua puni koke ne la ko nupuui o Berit«niu i ka lolie, a uu kaulan» lou kona lo o in»re ia ni, air kn hoomHiiuo uui o ka lehulehu no iin la la e hiki mai ana. Aole ipau.