Ke Au Okoa, Volume III, Number 49, 26 March 1868 — HE KAAO NO RIVA HOME. Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO RIVA HOME.

Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii.

HEL.T 9. Mahope iho o ka hai ana aku o R. Home imua o ka Moi a me na'lii, ua oinau koke mai Ia ka Moi ia ia, a ua hai aku oia i na mea a pau imua o lakou. Elike me na olelo o ka palapala a Suriaua ia ia,nolaila, ua hooholo koke ia no ia manawa e mare ia laua ma Beritania me ka hanohano, a ua hoouna aku hoi ka Moi i kana palnpala ia Suriana, ke kamalei alii o ka noho, ka pua nani iuiu boi oke aupuni o Helene. Ai ka hiki ana aku o keia palapala imua ona, ua ae mai no oia ia manao, elike me ko lakou ano Moi, a he makamakn maikai hoi me ka puuwai aloha i ku i ka oiaio, a ua Jilo ia i mea maikai ia ia a me kona ohana alii a pau, oiai, o .kona makemake a me kana olelo, aole he mea nana e hoole ae. Ka lua o ka Riva Home palapala.-ē 'hoouna aku ai ia Suriana, ma kona aupuni.

Ia JR. Home i hai aku ai i keia mea ioiua o ka Moi a me na'lii a pau, a ma ia hope iho oia i kakau iho ai i kekahi palapala na Suriana, a e ike no oe e ka mea heluhelu i na olelo oloko o kana leta, a penei no ia :

laoe eSunana, ) „ u . > Alona oe: Ka pua o Helene- )

Ua loaa mai kau palapala, a ua ike au i kou manao mai ka mua a ka hope, me kun hoomaikai ae ma ka inoa o ke Akua, ka Ona nui maluua o na mea a pau o ke ao nei, ka mea nana e hooko mai ka manao a me ka makemake o ke kanaka ma keia noho ana, nolaila, ua hoomanao au me ka poino ole ia'u o kou manao oiua no'u a hiki i keia la, a i'a maopopo ia'u kou paulele-nui ma na haawina maikai he nui wale mailuna mai, alaila, ua like kou kulana me a'n nei. Nolaila, ua ae iho au elike me ka manao o ka Moi a me na 'lii a pau o kuu aina makuahine nei, e mare ia kaua ma kuu aina makuahine nei imua o na'lii a me na makaainana, pela e lilo ai kaua i io hookahi, a e hai mai no hoi oe ia'u mamua ae o kou la e haalele akuai kou mau kapuai i na kspakai o kou aupuni, i hiki ia'u ke hoomakaukau i na mea a pau no'u a me kekahi poe eae e ukali mai ana i kou hele ana, a e hai aku no hoi oe i ko'u aloha imua o kou makuakane Moi a me na'lii a pau, oia ka mea hai aku ia oe, ua pau. Owan no me ke aloha. Riva Home. Kuhina o ko na Aina e. Kakauia noaloko o ka Halealii o— Beritania Nui nei. i O keia palapala i kakau ia e ka mea nona keia kaao, ua hiki pu aku noia i ka manawa hookahi me ka palapala a ka Moi o Beritania, a pau kana nana ana, hai koke ae la oia imua o kona makuakane, a me na'lii a pau, a he mau la elua ihala ae, ua hoomakaukan ia na mea a pau loa o kelu ano keia ano, a ua hoomakankau ia na moku manuwa, a uaholo aku la ka lohe a puni ke kulanakauhale alii o Helene, a ua wae ia ka nui o ka poe e hele ana, mai na'lii a me ka poe hanohano, nolaila, ano, ma keia wahi e ike ai oe e ka mea heluhelu i ka hele ana mai o Suriana a me kona hiki ana ma Beritania, a -fl>6vko laua mare ia ana. _ Ka hele ana mai o Svriana me kona poe a pau, mahma o na moku manuiea., a hiki ma Berilania, me ka ike ana o laua.

I ka hala ana o kekahi maa la, kakau iho la o Sariana i kekahi palapala na Rira Home a me ka Moi, a hoouna aku la oia i keia mau palapala maluna o kekahi o kona mokli kaua, Mahnpe iho o ka holo ana 'ku a ua moka la mai Helene aku, he mau la e 7 i hala, aia hoi, ua makaukau ha mea a pau loa no ka hele ana, a ma keia wahi e ike ai leakou i ka nui launa ole o ka poe a paa e hele ana ma keia huakai a ka kakou kamalei alii, a peoei ka hoonohonoho ana o Suriana me kona mau makua elua, he 37 leeiki nlij noloko mai o ka ohana alii o Heleoe, a pela oo ka ooi o na kaikamahine alii, no ia ohana like no lakou nolaila, ua like ia me 74 ke huipa ia. Ka nui o ka ohana alii mai na kane a me na wahine e 250 ko lakou nui, ua koe ka poe i ano nawaliwali, a noloko mai o ka pwe waiwai, a me ka poe hanohano, ke huipu ia me ka lakou mau wahioe 2,200, he poe kulana mnikai ko na kane, aia maluna o na helehelena o ka lakou mau lede, he poe puukani ke ncTna aku, o ka nui hoi o na makaainana a pau, ke hnipa ia me na knne a me na wahine, 900,000, aole i helu ia na keiki kane ame oa kaikainahino, he mau tausoni eloa o na koa hele wawae, a pela no ka noi o na koa kaua lio me oa Keneh a me na 'lii koa, a o keia poe a pnu i helu ia, ua hele keia poe, elike me ka makemake o ka Moi a me kana kaikamahine Suriana, i kumu e ike ia ai ka hanohano o kn hele ana o kana kaiknmahine, a ho kuma nui no hoi ia oa ke aupuni nui o Beritariia e manao iho ai i ke ono

aupuni a Moi hoi o Heleoe, aole no paha e uele ana ko lakou hookipa ia mai e na puuwai aloha makamae o ke aupuai o BL-ritania,

1 ka hoomaopopo ana o ua Suriana nei, ua hiki io aku la puha kona moku i hoouna aku ai i ke aupuui « Bcritania me kana mau palapala, a qa ike aku la paha ka maka o kana aloha, he oiaio. Ke hai ae nei au ka mea kakau kaao, ua hiki aku ua moku la ma ke awa ku inoku oLadana, a ke liuliu la ka Moi a me kona ohana alii a pau no kona hilii aku, a ke haka mai la ua makao ka welo aku 0 ka hae kalaunu o ke kaikamnhine Suriana 1 ka ili o ke kai, me kona haaheo aku hoi maluna iho ona ale oka moana. I kekahi la, aa makaukau na mea a pau, ua hoonoho pono ia hoi ke ku ana o na moku manuwa ma ka uwapo, ua hoonani ia lakou, elike me ko lakou ano mau, a o ka holo wale no ka mea i koe, i ka po ana iho a ao ae, i ka wa a na kukuna wela o ka la e hoolei niai ana maluna o ka honua, ua ike ia aku la ua kamalei alii nei e nauwe mai ana ma ke alanui me kona muu mhkua me ka haoohano nui toa, i ukali ia mai hoi e kona ohana alii mahope ponoi iho ona, a ma kona mau aoao hoi na lama koa me na Kenela, i ka nana ajiu i ke alanui, ua hele wale a piha'u i na kanaka a pau, i ua Suriana nei i hiki aku ai ma ka uwapo, aia hoi, ua akoakoa ae la na mea a pau me ka makaukau, aole no hoi i iiuliu iho pii aku la oia me kona mau makua iluna o ka moku, a huki ia ae la kona h&e aJii wa ke kia hope, ia wa oo hoi i welo like ae ai na hae ona moku a pau. O ka nni o na moku manuwa a pau e holo aei, ua hiki aku ko lakou nui i ke 50 moku. litt]una o keia poe moku i bolo aku ai ka poe a ffeu i holuia i ka hiki pono ana ae i ka horā 10 o ke ka-

kahiaka, ua hemo like mni )a ka laioa o na moku a pau i hoopaa ia ai, a o ka holo aku ia no ia, a haalele aku la i aa kapakai o He- | lene. U» holo lalani ka holo ana o keia poe i moku me he iaina koa la, ia lakou e holo nei \ a po ia la aao ae, oia ka hora 6 ponoi o ke; kakuhiaka nui, aia hoi, ike ia aku la kekahi

moku manuwa Beritania e holo mai ana i ka moana me kona hae e welo ana iloko o na welelau makani o ka lewa.

Ma keia wahi o ko kakou kaao, e walho iki ai kakou i ka olelo ana no ke kaikamahine Suriana, e huli ae hoi kakou a nana aku i ka laioa moku manuwa o Beritania, i maopopo ai ia kakou ke ano oia poe moku i ike ia aku ai, nolaila, e hoomaka kakou e kamailio. I ka wa i hiki aku ai ka moku i hoouna ia 'ku e Suriana mai Helene aku, oia no" hoi kela nioku i lawe ai i ka palapala mai Helene aku i ka lua o kona mau la o ke ku ana ma Beritania o ua moka la, aia hoi, ua hai ae la ka Moi i kona manao ia)ua o na'lii, a me na

poo aupuni a pau, e hoouna ia na moku manuwa a pau o Beritania, mai waho aku o ka nuku o ke awa, elike pu paha me Mamala ma Honolula nei. A penei ke ano o keia poe moku i hoouna ia ai, ua ku iho la ka moku mua mawaho ponoi o ke awa e komo mai ai na moku, a he 20 mile paha ka loihi mai kahi aku a ka moku mua e ku nei mawaho o ke awa, a loaa 'ku kekahi moku. A pela i hoonoho like ia ai na moku a pau o ma ka moana Atelanika. Mai ka moku aku eku an<r mawaho o ke awa a hiki i ka moku i ike ia mai ai e na moku o ua- Suriana nei. O ke kumu nui i hoouna ia ai o keia poe mo-

ku, i kumue hikiwawe mai ai ka lohe i ka Moi o Beritania a me kona poe alii a pau, a he mea ia no lakou e hoomakaukau ai i na mea a pau e pono ai ka heokipa ana mai i a Suriana a me kona poe a pau, me ka puuwai aloha io, no ka mea, o ka hana nui a keia poe moku ma ka moana, ua-oleloia, o ka moku mua e ike aku ai i ka holo ana mai o na aumoku manuwa o Helene, me ka pnuwai

palupalu—a pua nani iuiu hoi o Helene, nolaila, e huki ia ae no ka hae alii o ke aupuni 0 Huleoe mawaena o ke kia waena o namoku Beritunia. A pela e kau īike ia ai jia hae enuluoa o ke kia o na mokli a pau. A oiai ka mea e holo ai cfka hana o ka lone. Oi'a ibo la ke ano o keia poe moku i hoouna ia ai, a pela hoi ka olelo hoakaka no lakou a pau, i manpopo ai ia kakou, nolaila, e olelo hou kakou no ka holo ana mai o Suriana maluna o kona poe moku, a hiki i kona ku ana uia Beritania, i ua moku nei o Beritariia i ike aku ai i nn moku manuwa o Helene e holo mai ana me ka bae ulii nani e welo ann, aia hoi, liuki ia ae la ka hae alii kalnunu o ua Surinna nei mu ke kia waena o kn moku Beritania. He mau la paha elua i hala ae, ike ia mai la ka hae alii o ua Suriana nei make kia waena o ka moku e ku ana mawaho o ke awae Beritania. Aia hoi, ua hoolele ia ka hauli o ka Moi a me na mea a pau o Beritania, no ko lakou ike ana mai i ka bae alii o ke aupuni o Heleno, e a hai ia"aoa e oa weMau mnkani, a me he mea la, e hai aku ana i ko aupuni nui <> Beritapia, ei ae ka iwa o Helene i ka moann kahi 1 kikaha mai ai. ilana o na ale, nole no hoi paha e nele ana ka hakukoi ae o ki puuwai o Riva Home iloko o kekahi mauminule, nn kana lede alii, me he mea In ua makaukau ka poli o kona puuwai e hookipn in ia ma kona home nani. I un la ala i ike ia aku ni ka hae, ma ka hapaloa o ka bora e 3 o ka auina la, ua ike ia aku la ke kino liolookon o ka moku kaua nui o Helene me kann waiwni nui, aia mahope ona a me kona mau aoao na mokn uknli o kona aapuni, a me na moku kaua o Beritania, e holo like mai ana i ka moana, me he mao ao opun la e hookuku ana ilokn o ka lewa, aole no hoi i kana mai o na hae o kela ano keia ano, a ma ka mannwa

a ka la i aneane aku ai e h<>onalo aku i koea malama ma kela huli oka honua, ua hiki mai la na moku a pau aiawaho ponoi'o ke awa a ma ka hora 5, ua hiokomo ia mai la ko kakou hiwahiwa me kona mau moku e ke Pailata, e like me ka mea mau, i ka hikiana aku i ka hora 6 o ka liula, ua haawi ae la na moku a pau i na pu aloha ain&, a pela no hoi j na papu o uka mai, a ma ia hope iho oa pili aku ia na moku a pau ma ka uapo, aia no hoi malaila ke kaa alii o ka Moi me na laina koa a pau o ke aupuni, a he mau minute paha i hala, ike ia aka la ka iho ana iho a ua Suriana nei me kona mau makua alii 'e mbkaukau ana e kau maluna o ke kaa, aia hoi, haawi ae la oia i kona aloha imua o na mea a pau, a nana leo huro hoi o ka lehulehu i hooho ae iloko oka lewa me ka puuwai aloha alii, he kumu ia e hoike mai ana i ke aloha alii io o ko Beritania lahui holookoa, i ke alii wahine o ka mokupuni i ke kai iloko oka moaoa Atelanika. Ia ia i kau aku ai maluoa o ke kaa a holo aku la me ka hanohano nui loa, o na keiki alii ponoi hoi a Suriana i wae ai no kona hele ana mai, aia no lakou a pau ma kona mau aoao, mahope iho o kana huakai kona ohaoa 'lii ponoi me na poo aupunia. pau o Helene. D"a hiki ole ke hoomaopoi>po ia na rnea a pau no ka nui loa o na kanaka, a ia ia i hiki aku ai ma ka puka komo o ka pa o ka hale alii, aia hoi, ua laina ia ua puali koa hele wawae a me na koa lio, ma kela aoao keia »oao o ke alanui, a i kona biki ponoi ana aku ma ka puka komo o ka hale alii, aia hoi na'lli a me ka ohana alii a pau a me ua poo aupuni maloko o ka rumi hookipa e noho ana me ko lakou mau kahiko "h&aohano, me na ano 'lii a pau hoonani ia alii, tne_ke kii o no'lii a pau ona aupuni nui oEuropa, a me ka MojjKing George, aka, ua hookipa maikai ia ia o Suriana e ka Puuku nui o ka hale alii, iaia i komoi aku ai iloko, aia hoi, ku like ae la ka Moi a me kona ohana alii a pau, a i kona hele ana aku a noho iluna o ka noho kalaunu o Beritania, ia manawa no' i haawi like mai ai na'iii a pau i

ko lakou aloha io me ka lulu lima pu ana nfe ka puuwai aioha. I ka ike pono ana o ka Moi a me na'lii a pau i na helehelena oka hiwahiwa o Helene, aia hoi, ua hoonauweuwe ia ko lakou mau puuwai, oiai, ak&hi no lakou a ike pono i kona mau hiohiona, a i ko lakoa ike pono ana ia ia a lohe hoi i kana mau olelo maikai, ua~maopopo ia lakou a pau kona mau abo oluoln, a me ka maikai 'o kana olelo, ia ia e ike nei i ka Moi ame na'lii a pau maloko o ka rumi hookipa, aole nae oia i halawai mai m& na helehelena o ka mea a kona puuwai i kau nui ai, oia hoi oR. Home, kaulana o ke aupuni nui o Beritania, na ka liooanlo ia ana mai o na maka o kana kane hoopalau imua .ona, i wale iho ia no ia jloko ona, ke ike nei au.i na maka o na mea a'pau malōko o keia rumi. Eia la ka hoi mahea ka mea a ko'u puuwāi i hele mai ai au, ke hai ae nei au ia oe e ka mea heluhelu, aia oia malōko o kekahi hale okoa, kahi L lawe ai a linnhau, me na keiki alii a hooilioa o na aupuni nui o Europa a me na Moi, a me ka hooilina alii poooi o Beritania. Kaikeana o R. Homeia Suriana, hana leahine e mare aku ai, ka pua nani iuiii.

Mahope iho o ka hookipa maikei ana o ka Moi Kmg George a me na'lii a pau, ika hihiki aDa aku i ka kora 8 o ka po, lohe ia aku la ka lea o na mea kani a pau/aole no hoi i liuliu ibo )a puka mai la o R. Home rae na.hooilina alii a psu o na aupuoi o Europa nva kona mau aoao, i ka nana aku i kona kulana ia po a meiiona hiohiona, rae be mea la, aia maoli no ka Moī o na aupuni a pau o Europa ia ia i hele aku ai a. hiki ma ka puka komo o ka hale alii, komo aku lji oia iloko me kona naoi iiui, ia wa no iku like ae ai na'lii a pau loa ilnna a o keia Sariana keKahi, hele aku la ua R. Home nei a hiki imua o ke alo o kana lede alii wiihine, l;aawi aku laoia i kona nloha, m« kona puana ae i kana hu.iolelo ano, mnmuu o ko'u haawi ana aku i ko'u aloha ia oe. Ua hooko pololei ia mai ko'u manao a me kou e ke Akua Manaloa, e lilo oe na'u a hiki iko kaua hopena, oia ka hooko hope loa ia ana o kou makemake maluna o'u a noho iho la oia iluna o ka noho kalaunu ma ka aoao akau o kana wahine, a ma ic hope iho i haawi ia mai ai ke aloha o na'lii a pan i ka ike ana o ha'lii'a pau o Helene, kapalili ko lakou mau puuwai, aole he hxraole!o o ao e pnk:i ae ma ko lakou mau waha, a he mea olioli nui loa ia i ko Suriana ike pono ana i na hiohiona o kana kane, a o kona mau makua kekahi i hookipa ia me ka puuwei olioli me ke aloha, aole paha he hoakai alii o oa'lii a pau o Europa. EliKe me ka huakai hele a ke kaikanmhine alii o Helene, aole no hoi he hui nui ana o na'lii a pau, elike pu me keia ma ke aupuni nui o Beritania, tna ka ike ana o ka Moi o Beritania a ine na hooilina a pau o Europa, ua koe ka Ehalo, aole oio i hele mai e ike ia Suriana ia po, oiai, oia konn enemi nui o koua hiki ana mai, a ua lilo ia ho mea pono ole i kona puuwai, aole oia i mal<emake e ike i kona mnu helehelenn, aka, ina e hookuku ia na hiohiona o Soriana me ua Ebnla la, a me keknhi poe kaikainahine alii e neona aupuni a pau o Enropa, aole no e lona aku na helehelena o kc kaikmnnhi-

ne Suriona ia lakou, omi, o kona nani m wa na like in me ka nnni a me ka lilelile o !in puka ana mai oka hoku loa i ka wnnnao. A nolnila, ua kanuna ia a ua liuli ia mn o a mnanei e ke fiu ana a na maka aole lon hookahi knikamahino i hnhai aku konn ui n me konn nnni, mnhope o Suriana ka pua n<ini ioiu o Helene. * pa«.