Ke Au Okoa, Volume III, Number 52, 16 April 1868 — KA WAHINE O KA LUA! [ARTICLE]

KA WAHINE O KA LUA!

UA KU KA ENA, UA KAHE KA PELE I KAI MAWAENA O KALAE ME KAALUALU LEHULEHU KA POE I MAKE I KE KAI HOEE A ME KA UWAHI PELE. OI AKU MAMUA O 100 POE OLA I MAKE. POINO NA KAUHALE. MA PUNALUU, NINOLE. KAWA, HONUAPO, A HIKI I KAALUALU. HIOLO NA LUAKINI O KAU. POINO NA WAIWAI HE NUI WALE. Ma ka puUa nna aku o ko kakou popa i keia kakahiaka,. ua ili mni no maluaa <> ma-on ka hana kaomaha i ka hai ana aku. he ru" na poin», i kau iho n.aluna o ka apana holooUon

o Kau, ame kekahi wahi hapa o Puna. O ka poino ana o na ola mai Ka»lu»lu mai a hiki i Apua —na ke kai i uhi mai maluna o ka aina, a l«we puahi aku la i na kauha!e mn na kapakahakai; a mahope iho. pahu mai la kekahi puu. O Ipuu ka inoa, ma Kapipal»; a m» ka palapala a ko makou hnaaloha, W. S Akana, mai Hilo mai, e «•lelo ana oia penei: " Ua lāng mai ka manao e palapala aku ia oe, no ka haua a ke olai ma Hilo nei, a penei no ia : Ma k.i Poaono, oia ka la 28 o Maraki iho nei. ua hoomaka m»i ke olai ana, ia po iho no olai hou no, e iaa ka la Sabati, Poakahi, Poalua a me ka Poakolu, e pau ka umi <> ke olai anai ka lu hookahi. Ika Poaha, oi« ka la 2 0 Aperi)a, i ka hora 4 o ke ahiahi, ua ike ia kekahi olai nui, a 1 enei na poino ma ia olai ana, ma Oaomea Pian., ua hina ka puka uwahi ilalo, ua hoonee la ka huila wai; ma Kaiwiki, oa hina no hoi kolaila puka uwnhi, e laa me ko Amauulu, ua hoohiolola no hoi kekahi mau pali kahakai, a ua ike ia no h«i ka nakaka o ka houua ma kekahi wabi, o ka aina. Ma Kaieie, ua make.hookahi wahine, o Kalaloole ka inoa, a ua pakele mai ke kane, o keia make ana, i hioloia e ka lepo o ka pali kahakai, aohe nae i loaa kona kino kupapau. Ma na hale kuai o Hilo nei, na pa, na bola a me na mea aniani i kauia i luna, mokaki iho la 1 ialo. Ua ike ia no hoi ua pii mai ke kai, a ua emi aku; a penei na mea i ike ia no ke kai, i ka wa i olai ei, a he mnu minute ma ia h'-pe iho, ua pii mai ke kai, me he mea la he ehiku kapuai kiekie; a ua eini aku me ka mimiki ino, u maioo ke kauwahi, ua ahu wale na akoakoa, a me he mea la no hoi, he ehiku, a ewalu paha kapuii ke emi ana, ioa e like me ka lana mau aua o ke kai mamoa aku, ma Kolopulepule, oia ke kai a me ka wai mal»lo o ka uwapo o Wailuku, ua ane ike pono loa ka papa ku olalo. Ma keia emi ana oke wai,ija nui na ano ia i loaa mai i kekahi poe ua /leloia e kekuhi poe kamaaina kahiko o Hi/o nei, aole lakou i ike i kekahi nlai nui mamua e like me nei. Ao ka noho ana oko i—i poe iloko o keia mau a aku n mai i\a pilikia. Ke olai a ine ke kai ma Kau, liellnoo kni hiki mai, mnilaila inai, un hin» Ka -Lulkini Hale o Waiolnnu a me na haleliohiku e ae a piu oia wahi, o oa hale l-iau, ke ku kapakahi la, o kekahi puu mbuka ae "ia wahi»e kupooo mii ana_ maluna, ua pahu mai i ka hiolo ana mai o ka lepo. me he uiea Ja he i'unohu ana la a kekahi oka uwahi i ike ia. Ona kamaaina o K*u, ua pau ike auhee, a o ka palio Pohina, ua hiolo, aohe alanui mai Honuapo a hiki i Punaluu, anhe hookahi wahi hale i koe o kahakai, ua pii mai ke kui h biki i ka Pa Kao, i ka p»e wiliwili o Wiliwili, o Pani ka inoa oia wahi, ua make iiia Hi-nuapo, he mou kaoe ahe mau wahine, he 27 ka nui; ma Kawa, ka nui, ama ke kauwahi mai, aohe i maopopo ka nui, nn ke kai mai keia poino, ma ka Paliuka, o Makakupa paha ia wahi, a ua rnake maluila he 31 kino kanaka, ua olelo mai no hoi o C. E. Richardson, ua 500 holoholona i make ma ia wahi, o koimla make, i ka wa i olai ai, ua pah.u

mai kekahi Puu, oka inoa oia w*hi puu, <> Ipuu. Ua lele in-ii ka le|>o, ka lnnu, aan uhi pau ma la wahi, ua nlelo mai kekuhi pne, he elima, a eono paha ki.puai ka m inoHiioa oka lepo, ke ano oka lepo, he ano pipili; ua hai mai no hoi o F S. Lyraan, hetlua mileka loihi o kahi i lele i»i ai ku lepo a kuhi i baule ai. Ma kekahi mnu wahi hoi oka ain*. ua nakaka, a o na hale ma Keauhou, ua pau 1 ke kai." Ke kahe ana o ki pele. Mai ia Hon. Kumohoa mai, o Puna, ui> hai ia mai makou, ike ahiahi o ka Ponlua, la 7 o keia mahina, i ka horn 5 paha o ke ahiihi, mahope iho o ka haalele ana aku n Odd Ftllow i l<e nwa o Kualualu, a ua kaa pono <ie iakou mawaho ae o Kalae, ike nuia ia aku la e lakou ka hoea ana inai o na hnilona o ka hoea ana mai o ke ahi, e oiliili mai ana iuka i ka lukou manao aku, niauka mai o Kahuku. Ua hooiiioamanina koke ia ne la na pale lani inai o a o, a ina ka nana «ku i ke ala a ke hhi e iho mai ai, o Waiohiuu a me Kaalunlu na wnhi e iho ai. Ika hoea mua ana, aole i hiki ke hoooiaopopo pono loa ia kahi e knhe mai ai, aka, emi inai la ilalo o kn honua a he hapa lima, a he hapaha mile paha hoeu mni ann i kahi e hoea ni o ka pele; a pu-o he la, oia no ka, ka halawai ana o oa naln i lun, ka lele ae o na liuna ahi me ka inuhu

iluna. Me ia puka liilii nna o ka uw«hi ia walii dku, ia wahi aku, nole ka e em<>, hui ae Ih i hookuhi inul.*ai nhi, e kahe ikuika ana, aohe (iiea mamna e biki «i ke keakea «ku—ka pohnku, ka laalunu, a me n» h»nua o-hu oe, " he mau pua pnle wale no in na ka ino;—A i ka hora 9 me kn hnpH, oin po no knmumu ena i ke kui, me ho la i ka lakou n«no aku, be mau o an& a ka uila i ka maaloalo ae;

a i ko lakou niiinu» «iku, me be tnea la. ua hiki po>M> i kai o ke nwa o Kaulualu; a i ole ia mnwuena oia waiii ame Honuapo. Ka j piko keia o Mauoaloa, ao'ie ike ia aku no ka uhi paa ia e ka uahi; a oia ke kumu e hiki ole ai ke hnomaopopo lea loa aku i kahi i hoea pooo mai ai. Ma kekahi lono i hiki mni maluna o ke huna Jlnme i ka Poakahi iho nei, e hai ana : [ ke awakea o ka Poalima, hiki mai ka me» ahai leta o Kau i Hilo M» ke ahiahi o ka P.i«htt, ia ia i hiki ai ma Apua, (110 ka mea aole e hiki ia ia ke hele ma ka ala mauk»), ua ike ia aku kekahi kahe ana mauka o Kapapnla; a ke ia la e h«>Io aoao ana, a hiki i kai mawaena o Keauhou me Apua. Uh hai pu ia mai no hoi makou. o ke ahi o ka lua p'-noi o Kilauea, ua emi. a ua pii ae na mea oloko o ka lua, a ua ili laumania like me ka honua i kela ame keia manawa. Aia nae ma ka emi ana olaila, ua puka mni Ka mahu ina kela a me keia wahi okoa aku. I ka Poalua, la 7 o keia mahina, ma Kapapala oMi Richardsnn. E mau ana no lia naoeue mau ana oka aina. Eha mau h(>ra k<>na noho ana ma kona wahi, a no ka manao anle e p>>in» ole mai ana «ia malaila. no ia mea ua hele aku oia ma Aamoku. he 10 mile ke kaaw<jle mai koha wahi aka. Ia po, ike aku la oia i ke kahe mai a ka pe'.e, mai. ka mauna mai a hiki i ke kai ma kabi e kokoke ana i ke awa o Kaalua>u, ma hema iho. Ike kakahiaka mai o ka Poaha mai Olaamai, ua ike ia mai !a ka puoohu ana o ka uahi; a wahi a kanaka, me he mea la, mai ka lua mai o Kilauea; a i ole ia mai kekahi lua hou mai maluna o ka pahoehoe e koKoke ana i Kapap-ila. Oka muliwai alua paha ia, aka, a<>le nae i ma<>popo loa- Ina pela io, e hoopuni ia ana kanaka, e ke kahe ana a ka pele ma ka anwai ahi ma Kahuka, a me ka auwai i nianao wale ia ma ka hikina aku o Kapapala. Ua hai ae kekahi haole Pukiki i haalele aku m Kapapala i ka Poakolu, ua owa kp honua ma kekahi mau wahi mawaena o Kapapala me Aamoku; a mailoko mai olatfti ua ike ia aku ka puapu-a mai a na punoho uahi, he makena, a he lehulehu wale. Mawaena o kekahi o na lono hope i hiki mai, ua hoea mai kekahi kahawai wai, mailoko mai o ka mnuna, ma kahi i kahe mai ai kn auwai lepo ma Keaiwa; a ke palahola la ke kahe ana ma ke awaawa. Na mea i lohe hope ia mai, mai Hilo mai, a hiki i ka la 10 iho nei; a' he mau olai nui, he nihu naueue liilii w.ile no i ka po ibo o ka la 9 Ua malamalama oUila iku po, - ka ulalena oka |>ii ana oke ahi oku lua. - i\A LOKO HOPE JLOA. He ALA ABI H<>n. UA HlEl I KAI O KaILIKII., Ua hoea mai HE AIN'A hoo ! 1 k'e ktīknhiii'ka o nehinei, ku m"ar"la ife ku» 1 na Kona Packet; a maiuna mai r <>na ; kau. mai ai o Rev J. F. Pokue a me kona ohana, ka ohana o K»pena Bar<turiu, a me Hon. Toma Martin Ma ka palapala mai a H M Wini, e hai ana, ua akea ae ka auwai pHe, a me he mau moanawai la e uhi ana i na aina maikai lua mawaena o Paakini me Kalioku. Alai kekahi mau apann mai o kana pala-p-'la, e olelo ana oia, penei : " I ka hiki ana aku i ke kualono, ma ke

k< mohnna mai, a e haliu pono wkn ana i ka pa'i Mamalu o Kahuku, a i hookaawale ia mai kekahi awaawa uuku, he hapawalu mile k» lauln; waiho mai la imua o makou, me he kii la, kahi a ka pele i hana iho ai. O ke awaawA ponoi, ua halii ia me ka puhoehoe pi-le, mai ka 10 a i ka 20 kapuni, ka hoh"i4 ; a nie he mea la, <> keia na mea i kiola ia mai e ka loai pele o ke kakahinka Pohloh, Ih 7 <> Aperila he umi hoi mile i oka aku o ka muona. O keia luaipele a me ka auwai, ua |>uu j ke kahf ana; a ke ku nei makou maluna olu- ; ila, me ka muo>>o ole i ka wela ae o na kaI maa buti. I ka hora 5 <> ke ahiahi Poalima./Ua pa-hu mai, he lu'ii pele hou, he mau mile mal-ilo mai o kahi i pa-hn mua ai o ka p>-le mua, 8 elua hoi mile mauka aku o kahi o Kapona Baraunu. Ka hoomaka koke mni la no ia o ; ke kahe ana, a ua pakele mahunahuna aku ka poe oloko oia hale, me na wohi k»pa no i ka ili. Ia lakou no a puka aku, ua hoopuni koke ia ae la ka hale i ke ahi pele, mai ka elima a i ke knnalima kapuni ka hohoou. Un pomaikai nae ua ohan;i la i ka hiki ola una aku i Waiohinu; akn, ua muhunehune no; a ua hikiwaweloa no hoi ke kahe aaa, no ka mea, o ke ala a lnkou i hele aku ai, a he umi minute mahope iho, ua uhi koke ia mni la e ke ahi pele. 1 ka hiki ana i>ku o kekahi hnole o Mi. Swain, kona inon, ma knhi <; i'.okoke aku ann i ua luaipele h<>u nei, ike aku la oiu i keknhi npana aina, he elima eka ka nui, e lum»i ia ana iloko o ka lua, me ka einoole loa. Ke mau la ka hooinahuahua nna ma kai aku; a ua in.iiiao ia o konn ann waena, be eloa mile. Gha m'au puu e hoolei mau ia la i na ahi peh- mailuko mai o keia lua. Mai ka nono niakai mni o keia lua, knhi i kahe emoole mni «i o ka auw»i pele hou, a holo aku 5 inile i ka monna. O keia ka makou wahi i ike aku i kn ni, ia innkou i h>ki aku i ke kualono i kn Poalima M;i ka aoiin komoli&ua kei'i m»u puu eha, e hoolei nn» i nn pohnku nui, iue lil- hnle I» kekahi ka nunui; mai ka 500 a i lea 1000 kupuni ke kiekie. Aluiln, knhe mni la un mu!i*.vni nhi nei, p elele mi»i ana m«luna.m«i o kn pnli, a i ko a hiki loa aku i ke kai, me ho wai

kiilie 'kaiUa Uuna <>le la. 0 kei>i kaha>v»i ahi, m»i ka 500, 1.200 a i ka l 500 kapuai ke akea; a ika »ac ike ia nku oi e holo ana he 2.000 kapuai iloko o na mile elima, alaila, aole e kanalua ia'ka oleīo ana, e hiki ana ke kahe he umi mile iloko o kn hora hookahi. Na Olai. Mai na kamaaina mai o Waiohinu, ua hai mai ua o Wini, oo kekahi mau mea e pili ana i na olai ana. Ua olelo kekahi haole o Mr. Silloway, mai ka la 29 mai o Maruki, a hiki i ka la 10 o Aperila, ua oi aku mamua o elua tausani ka nui o na olai a me he mea la, i kekahi mau la mawaena o ekolu a me eha haneli ka nui. O ka oi loa nae o ke olai ikaika, oia no ke olai o ka la 2 o Aperila, no ka mea, ua hoohiolo ia na halepule a pau loa, a ua aneane no hoi na kauhale a pau o kanaka, e pau i ka hioloia." Mai ka hora 10 a i ka hora 12 o ke awakea oia la, he halawai maloko o ka luakini nui o Waiohinu; ua hele a piha oloko i kanaka. Eha wale no hora mahope iho, hiki mai la ke olai nui a weliweli; a hulihia iho la ilalo i ka honua—iloko wale no o na sekona he iwakalua. Ka Mokopcxi Hou. ] la Kona Packet i maalo ae ai mawaho o ka Ip.e o Kalae. he ekoln mile mai ka aina paa oai,—ea mai la kekahi mokupuni hou, a ejia hanei'i kapuai ke kiekie uiailoko mai o ke kai; mawaeua o ka moku me ka honua. Ua kahe aku ka muliwai pele ilaila, a hookalii mile, a me he mea la paha, ua hui mai la me ka aina paa. Ike pahu ana ae o ua wahi mokupnni nei, ua kokoke loa ua kuna nei ilaiia, ke kokoke paha ia, ke lele mai la lea lepo a pa i na kia a me na pea o ua kuna nei.

He mea mokumokuahua no i ka naan, ke naua akn ike knhe mai aka pele. He mau haneri bipi maikai e ku ana, ua hoopuni ia inai la e ke kahe aua o ka pele; ua ko lakou iiih ka ueeu hou ole aku ma kaiii e, oiai hoi, • aole e hiki; a hiki wale i ka a ke ahi pele i amu akn ai ia lakou. Aia hoi kekalii lio e ku ana, ua nakii ia i ka laau; a i ka hiki aua mai o ka pele, ua moku mai Ia ke kaula; a o ua lio nei, me he mea la, ua loaa. iaia ka noonoo ua hala mai !a iaia elua kahawai ahi pele, a hiki pakele aku la imua o koua kahu. Ka lauoho pkle. I ka po Poakahi mamna ae o ke kahe aim mai o ka pele, na uhi paapu ia ka honua oia apana ike oho pele. Kahi mai i loaa inai ai, aole i maopopo; aka, me he mea la paha mailoko inai o kekahi lua e kokoke ana i ka lua i hu mai ai. Mai Kona mai, ua lohe mai no hoi makon, . ua paapu no na oho pele malaila; a mau wahi ka, he elua kapuai ka hohouu o ke oho pele.

Ka uluhia ana mai o na poino, ua ai:e weliweli lo;t ma. Ka«—kona mau kula uliuli maikai, ua oneanea, he palauli wale no a na pohaku pele. oko laila poe, ua kipaku ia aku e moe maluna o na kualono kiekie, e hoomanawanni ana i ke anu a na makani, ke koekoe a ka ua o ke kai mai; a e ola ana hoWna ke kalo a me ka i-a, i ka manawa e loaa ai; a ke nele iho, i hea la e hoopiha ia mai ai ko lakou man houpo naenae—i ke ahe paha aka makani ! Aloha ino I Mnmua se o ko makon hooki ana i Jteia nioolelo pilihua, aole anei he mea pono iu kakou 8 pau I<>b, e hoomanao aku i ka poe i hoopoino la o K»u—na ohana e noho ano il»ko oke kumukena, ame ka hune ? Aole |Bnei he mea pono ia kakou, ke h<>ala koke ae i kekahi mau hookupu nn;i, e kokoa aku nna ia lak<>u—a he mea pono anei ia knkou, ke nana m ika uku i keia poin<> nui ? Malpna mai o ka moku-ihi Kilauea, i ka Pohoiio iho nei, i kao mai ai kekuhi uanakn <> Hnloua, kona inoa; ka me;i non» ka hom»ma Ninole, i IChu. I k;i Poalun, k.i la oUe olai nui, a ikaikn, ua holo aku la oia he mnu nnle mai konn h;ile aku; he ike pono ia mai no nae k'<na home. Meilaila inni oia i ike mai ai i ke ea ana mai o ke k»i iieee nui, a hamo aku la i koua hale. 2 k;i emi ana aku oke kai, he pohaku wale uo ke ku ana, ua lawe ia aku kona phan.i holookoa. O kana waliine, o kana keiki a me kana wahine, a me karia mau kuiki; ua hohia lakou e kai. Aloha ino, ke kane a me ka mnkunkane, ke kupu' naknne lioi o ka poe i hele aku lu. No ke Alo Alii.—l ka po oka Pookolu iho nei, ka hiki anu m«i o ka Moi mai Molohai mai, maluna o konn kana Kamaile, a ua holo "ku i Kau, maluna o Kilauea, i ka Poaknhi iti" neH CJu ukali >i ka M»i ek« Kuhina o nn Aina e, a me M«jnr Penikalaka, a me Wideintton, linkuuolelo o ke Keena KalniHina. Iku hora 5o ke ahiuhi ke kau nnn aku o ka Moi iluna o ka moku, a haawi nuii ltt na pu o Puowain» i ke kinu H>oha ana. Ka PoaliMa Maikai.—l ka Poalima o keia pule ili'> nei, he '* Pohliip.u Maikni" la; a un iiihUiiiii ia be iiihu anair,n pule ma ka Halepule Bih-ipn a me Mnliekamalu, no k;i hoomanHO ann i kn la i ehn ai o kō kakou Hoola, no ka lehulehu ln>|ooko» o k«-ia ao. Un pani iu nn ipuka o nn H;ile Oihuua Aupuni a ine kekahi iiinu hal' kuiii. Ka llale Hooikaika Kino.—Ua lono in mai la makou, a ke nhiahi " ka la npopo (Poalima e liauwi nna o Rev. G. Musou i kek»lii m»u heluhelu ana mni ka huke kauluna mai u Shakspeare, ka hnku mele nni <> Bcritania, iiin ka ruiiii o ka llale Houikaikw Kino; a o na loan a pnu lon, e hoolilo la no, no ka po maikai o ua hale la.

Hf hale papaa iiou —Ma ka maalo ana aku .na kahi kaulana i ke " Kukii" makai o Pnkaka, i keia mau la iho nei, ua ike iho makou, e kukulu ia aoa, he Hnle Papaa hou no Kimo. īie hiki ke hiki ke hoohomo ia i umikumamalua haneri tona o na waiwai o na ano kalepa a pau iloko o ua hale hou nei. He laau wale no ka mea i kukulu ia ai; a no ka makau ia paha o ka pohaku, no ka mea, he manawa olai keia. Mai poino iKE AHI. —I ka po oka Poaha o keia pule iho nei, ua lohe ia aku na hoa o ka Hale Hooikaika Kino e kala ana, " He ahi ! He ahi !" Ika hoomaopopo loa ana 'ku i kahi o ke ahi, ua ike ia aku la e pu-a ae ana ka ula maluna o kau paku o ka hale kuke o ka pa iho mauka, ka pa hoi o Hon Kapenaloke e noho ne;. Ua hiki koke aku ilaila na hoa o ua Hale Hooikaika Kino nei, a ua kinai koke i'no la i kahi i hoomaka ae ai o ke ahi. Ka Aha Kiekie.—l keia pule iho nei ka pau ana o na hihia karaima o keia Kau Jure i Ka hanaia. Ka hapanui nae oia mau hihia, ua pau wale no i ka hoopai ia, penei : Ke lli, kue ia Afoo, no ka hoeha ana ia J. H. Wood, hoopni ia. Ke'lii, kue ia Lohiau, no'ke puhi hale ma Kaalaea, hoopai ia. Ke'lii, kue ia Keakui, no ka apuka ana i ka palapala hookaa auhau, elima wale no wahi dala, hoopai ia. Ke'lii, kue ia Aehu, no ke kalohe ika waiwai i waiho ia'ku ia ia ka malama, ua hookuu ia. Na hihia waiwai, i keia-pule nei ka hana ia ana. Hoolele hauli. —Mahope iki o ka hora 7 o ke anoano poeleele o ka Poakahi iho nei, ua hoolele ia mai la ka hauli o kekahi poe o ke kaona nei, no ka ike ia ana aku ma keka-

hi pnu uuku milalo iho o Puowaina. Ua ulalena ae la ia kakai p»u i ka malamalama o kekahi ahi nui. Ua iae la kpkahi pne me ka ane makau, " Auwe kakou e ! Lohe mai nei hoi kakou aia ka Pele ke kfihe la i kai o Kau, eia nei la ms ke kua ponoi o kakou ! " Ua hai pu ia mai no hoi makou i ka hoomakaukaa ana o kekahi poe e liuliu i na wshi paolo ūo ka holo ana; aka, aa kaohi ia aku la e ka manaoio ole o kekaki poe he Pele kela ahi nui e ula wena mai la. Ua kani k-e ae la na bele o na Hale Kinai Ahi, a na hele aku la me ka manao e kinai aku. Ika hiki aua aku, eia ka, he mau pahu tar, i ho—a ia i Ke ahi, e kekahi mau haole olelo e.