Ke Au Okoa, Volume IV, Number 6, 28 May 1868 — No ka uku Makana i na Mokuahi o Kaleponi. [ARTICLE]

No ka uku Makana i na Mokuahi o Kaleponi.

[Mai ka Nupepa Hawaiian Gazelie mat.] Honolūlu, ) Mei 19. 1868. \

[ KA LUNA HOOPONOPONO O KA HAWAIIAN Gazette :—JUoha oe; E lilo ka uku makani e manaoia nei no ka Hui Hooholo Mokuahi o Kaleponi, Oregon a me Meaiko i mea kala mai ia'u no ka kamailio hou ana ma keia kumumanao. Ua lawe mai ka poe e kue ana i ko lakou papu ma J<a nupepa Commerdai J3dvertūter, o keia pule iho nei; he nui wale o na poka ua pololei ke kau ana mai, a mai kekahi pu hookahi mai, ua lele mama, a paapu, aka me he*mea la, aohe e pau ana ka hoolako ana mai o na mea kaua. Me be mea la he hana hiki ole ke manaolana ia, elike me na mea i waiho ia mai ma ka palnpala a H. P A. C. Kekahi oia mau manao ane hoopuiwa, me ka hui pu-ana i na ku- | mu nui o ka noho'na aupuni makaala, a me ka hooponopono kanawai kalepa, a pela hoi me na mea pili kalepa, me ka inanao e kukakuka ia mau moa, maloko o na no. No ia mea, be wabi hoonohonoho papa uuku ana ka mea e kokua mai ai ia kakou. ma ke kaana ana me ia mau mea, a malia paha o onou mai ia kakou e hooko i na koikoi ana <naluna o ka ninau imua o kakou. Aole au e kauhihi aku i na manao a me na hana a na Kuhioa, a me ka Aha Kuhina, na olelo hoinoino no na alakai kupono ole ana. Ano, ke waiho aku nei an e kukakuka no " na kumu aole na kanaka." Ka Akioma, (ka mea maopopo ke hoakaka ole ia) i waiho ia mai e H. P. A. C. " o ka hilioai aupuni aoa e nhai aku ana ia i ka hilinai kalepa ona

o keia aina," aole i ana kupoao loa i olelo hooili hohonu e pane aku ai. { Ke auo oka

hilinai kalepa ana, a o ke ano maoli ma o ko kakou nei kulana, oia no e 01 loa aku ko kakou kalepa ana ma ka hoouna ana aku i ko kakou mau mea ulu i Kapalakiko mamua ae oka hoouna loa jna aku i Bosetona. Heaha la ka hewa e loaa mai ana i keia aina, ma ke ano aupuoi, ame ke ano piii kalepa ? Ua ae mai no ia, he mea mau, a hiki ole ke hoopakele ia, a ma ke ano mau o kekalepa, aka, ua kue inai oia i ko kakou uka aaa aku i hoohikiwawe mai. Ina, he mea mau, a hiki ole ke hoopakele ia, a e pakui ia niai hoi e ia, e puka ana a he pomaikai, heaha la hoi ko kakou mea e ae ole aku ai .' ;aea i ike lea ia o keia olelo ana no ka " hiliuai kalepa a me ka hilinai aupuni" a H. A. P. C. e kuhikuhi wale ana no ia i ka poino a roe ka mea hoomaka'uka'u e weliweli ole ai oia, aka, i. inea wale no e hooweliweli akii" ai i ka Poe Kau Kanawai, ka poe malia paha e ae aku ana lakou i ka makana ana aku i ka laina mokuahi o Kaleponi. ona kumu manao, e like me na olelo, "he nea e hoemi ai i ka hanobano o ke aupuni, ka makaea ana aku i na moku, aole e holo ana malalo o kona hae. Mai oi !oa aku ka maikai,' ina. e waiho ia i ka noonoo maikai o ka Ahaolelo.

Aia no hoi kekahi mau* mea i oleloia e H. P. A. C., e hiki ai ke pane kupono ia. Ka mea nui e pili ana ia kakou, oia no keia : " Ina e manao ana keia hui eihoolo mai ielua mau mokuahi, me ke poho, ao3e anei lakou e imi ana mahope aku i wahi e hoi mai ai ko lakou poho, ma na uku mokirk<)ikoi ana, a i ole ia, ma ke noi ana mai i uku makaua oi ae, a i ole ia, ia mau mea no a i eīua ? " Ke manao nei au, e manao wale no paha kakou, e hana no lakou pela, ke hiHiiū lakou. Aka, e ninau paha wau, auhea n'a wahi e hiki ai ia lakou ke loaa mai ? Peheie'hiki ai ia lakou ke hoopii ae ika uku holo moku a me ka ukana, no ka manawa loihi mahope iho o na makaliiki elua, i oi ae mamua o na uku a ka poe mahi ko a me na ka!epa-i manao ai he kupono ia ; i-ka uku ana ? Iha kakou e noi ana i uku makana, aole ia he kumu e loaa ole ai ia lakou, ke ole e jke ihō* T ka lehulehu ona loaa ma ka hoomau ana no na makahik" elua, ua oi aku, a e makemake ana lakou e uka hou. He mea hiki no ia lakoa ke noonoo maluna o ka mahuahua ana o na ukana a me na ohua, ma ka pau ana otia makahiki elua, a oia noonoo ana, he mea kupono no—i umi ohua a me kanalima tona, ka mahuahua ma na holo ana i kela a me keia awa, e uhi iho ai ika $25,000. Ua nui ita mea i oleloia, a pehea la auanei lakou e hoomaa mai ai ? A ua olelo wale ia no hoi, aole lakou e kupaa ana ma ka iakou mea i ae>ai, ke ike lakou, aole i kupono ia lakou. heaha ka mea e hoomau mai ai lakou sakoo i~ketai wa.? E hiki no ia lakou ke lawe aku.i ko lakou mau mokumahu ma na wa a pau, ma' ka h<R>ponopono ana me ke Aupuni Amerika. Aka, ma ka lakou lawe ana f ka kakou $35,000, ua hoopaa mai lakoa ia lakou iho me kakou ; oiai nae, i keia aohe a kakou wahi huaolelo pane aka. Me he mea la, ua ane pomaikai paha kakou i ka loaa ana ia lakou ka aku makana he $100,000, mai ke Aupuni Amerika mai, a lakou i noi mna ai e hooholo i ko iakou mau mokumahu, hookahi holo aoa i ka mahina, oo ka mea, e loaa ana ia kakou kekahi hookipa i oi ae ka maikai, e kau ana i ka uku ukana, eonodala no ke tona hookahi; a aia ale aku kakou, alaiīa, hiki ia lakou ke, lawe aka iua mau mokum&hu la o lakou. A ina lakou e uh&ki i ka olelo ae like, aole kakou e poho ana, no ka mea, e ae wale aku no kakou ma na mea i loaa mai ia kakou, a oia hoi, mahope iho o kekahi manawa. Aka, ma ka hooholo ana mai i kekahimoko, a ke makaukau la kekahi ke loaa aku ka ukumakana mai keia Aupuni aku, e hooholo mau mai laua i na mokumahu, ina p«ha e nai ana ka lilo, me ka manoolana e loaa mai ana ka pomaikai mahope aku. Oini, e like me keia manawa e holo nei ka moku, liookaihi holo ana iloko o na la he 35, aole i lawa kupono i ka manao o ka hui, a aole no hoi i ks lehulehu.

Ua hoalaia mai ko kakou mau manao e H. A. P. C., a me kekahi poe e ae, ua hoemi ia iho ka ninau, i umikumamawalu holo ana i ka makahiki hookahi da kahi o ka umi, a oia hoi ma ka holo ana o ka moknmahu, i kela a rae keia kanakolukumalima lai pakui ia mai e ka heluna nui o-na moku pea; a i mokuahi i kela ame keia iwakalua, a iwakaluaknmakahi la i.pakui iamai e kaheluna uuku ona moku pea. Ua olelo hou ia mai no hoi ma keia.mea, a ma ke ano a kakou e lawelawe nei kakou i ka kukou mau liana; a o ua noonoo o ka hookoe ana ua ka uku

panee i hana ia, e emi mai ana ia i ka heluna uuku loa. He mea pono paha ia kakou ke nana. iki. E nana kakon no ka olelo ae like a ka poe mahikomaka Hui Hoomaemae Ko. Ua ue likeia e lawe i ka hookaa no ke ko bila e hiki ai ke uku īa ma ka pau ana o na la he kauaiwa, no ka mea, e kut»i aku ana me ka uianao e kaa mai iloko o na kanaono la—a aole e hiki i na Hui Hoomaemae, ke manao mai e hiki # aku ana ke ko malalo iho o na kauakolu la. Ina c loaa ana ia kakou ka mokuaoi e holo ana i na la he iwakelua, i ka manawa a ka poe mahiko i hana ai i kela olelo ae like, e ae aku 110 anei lakou i ka Hui Hoomaemae i uinikumalima la, a oia na la o ka holo ana aku; e loaa inai no anei ia lakou na bilu hookaa iloko o na la he kunahikukumalima no ka lakou mau ko i hoouna aku ai, e make ana i ka hapa haneri; ua oi aku ka loua dala ma Honolulu nei mamua ae o na bila he kanaiwa la e hoo-

kaa ai. E koe mai no anei, he $2,250 dala inaoli make kuai ana aku i na paona ko he

10,000,000. 9ka holo ana oka mokumahu iloko o na la he kanakolukumalima, ua ane like no ia me ka holo ole ana o ka mokumahu, no ka mea, e poho no anei lakou no ka uku panee o na la he umikumalima, ma ke kali ana i ka mokuahi no na la he kanakolukumalima, aole hoi no ka mokuahi he iwakalua ona mau la. E ike ia no, aohe no e pomaikai ana ke hoili aku ke ko maluna o ka moku pea e holo ana mawaena o ka manawa i olelo ia, no ka mea, e haawi niai no anei lakou, ka poe Hui Hoomaemae i ka bila kanaiwa la. Ma ka noonoo ana o keia ano, e hoike mai ia kakou ma ka mea maa mau, o ka holo mau emoole ana me Kapalakiko, e hoopakele jr.ai noia ia kakou i na uku panee, a hoowaiwai mai ia kakou ma ke dala—he mea no hoi ia e hoike mai ana, aole e hiki ke hoopakele ia mai ka manawa i poho ma ka moana, oiai, e hunahunaia mai no paha mai ko kakou ike ana aku e na hana noiau a ka poe kalepa—koe nae ma ka mahu wale no e hiki ai ke hoopakele ia na lolohili aua o ka manawa ma ka moana.

He mea pono no hoi ke nana ia, maiuna o 10,000,000 i olelo kuai ia mamua, no na mahi ko maanei, aohe e hoi bou mai aaa ka h«pahaneri i poho ai lakou, no ka loaa ole o ka mea e awiwi ai ka holo ana ; aka, e pau ana ka lakou olelo ae like ma ka hopena o keia makahiki, koe nae, ke hooholoia mai ke Kuikahi Panai Like, alaiia, hana hou ia i olelo ae like hou, no na makahiki elua. Me he mea la ia'u, ina e hooholoia mai ana ke Kuikahi Panai Like, e hooholoia mai ana i elua mau mokumahu. Alaila, e ala mai anei ka ninau, aole anei i oi aka ka maikai o ka hoolilo ana ia $25,000 no ke kukulu anai Laina Mokuai Pili Aina, ke ole nae e noonoo ia, he kupono ke dala i hooliloia i mea e paa mai ai ka Hui Mokuahi Moana, a e kaupalena ia ka uku.moku o na ukana, a pela aku.

Ma na mea e pili ana i ka olelo, ua ike mau ia, he nui ka lilo o ka lawe ana i ke ko a me ka malakeke ma ka mahu, a aole he laweia oia mau mea ma ka mahu, mai Inia Komohana, ame Mauritius aku a i Europa. E hai no au, o ka lawe ia ana oka ukana ma ka mahu, he pilikia a he nui no ka lilo, e like me ka mahuahua o ka loihi o kahi e holo ai, a aole io no i kupono i kekahi Aupuni mamao loa, ke uku makana i na moku kupono e lawe ana ina huioa ko nui, ma ka mahu. Pela no hoi me ka kakou wahi oo ko uaku, e hiki ke-lawe ia e na 'mokuahi uuku loa, i kupono ke uku makana ia no ka holo moaoa. Oke Aupuni Amerika hoi, ua ae mai oia e haawi i $55,000, i kumu e hiki akn ai o ka kakou oiau ko ame ka malakeke ma ka mahu. Heaha hoi ke.kamu o ko kakou ohi ole mai i ka pomaikai nui oia mea, ma ka haawi ana aku i wahi uku makana kaulele ?

Oiai, ua halawai aku la me na kumu e kue ana i keia uku manawalea, o ko'u manao o ka hoomahuahua moakaka ana aku ma! uaa o na pomaikai, he oui wale, ma na holo mau emoole ana, me ke kumu o ka hoolako aku a me ke noi ia mai o ko kakou mau loaa e hooholo ia aku. Me he mea la nae i ka oana aku, he hoohalike ana i kn mea maopopo ole me he mea oiaio la, ke hoomaka aku e'wehewehe i ka mea a kela me keia i ike ai, nolaila au i kanalua ai i maoao ai aole e hooloihi mnluna o keia mau ninau. Nolaila, ē lawe mai au i ka'u mai ka palapala mai aH.A.P. C. e olelo ana, '«ua hoike ia aku imua o ke Komite," a e olelo ana hoi kakou, ua hoao ia e hoikeike ae, he maha, he oluolu, a he mea no hoi i makemake nui ia, ka loaa ana mai o ka kakou mau palapala a me na nuhou, me ka emoole, a rae ka maumaua—e hui mai ana o Kapalakiko me kakou, a me ke koena o ke ao i hoonaauao ia, a o keia ka poke hope loa i makemake ia ma ke kaulahao o ka laina mokhahi a puni ka honua—he mea lapuwale ia kakou ka hoolo ana aku, ina he hiki ke hoojiui ia aku, he mea no ia e alakai ai e hoouna mai i mau olelo kauoha mai Kapalakiko mai no na waiwai, a e hana ai i mau olelo ae like, me ka poe hana lole, a pela aku, ka poe kuai a me ka poe eae malaila, no ka kakou mau mea ulu, aole e uleu ia aku ina keneta no ka poe nana e kuai—he mea e kokua mai ai ia kakou e loaa ka palena poo o ka makeke ma Kapalakiko no ka kakon mau mea olu, a pela e hoomahuahua ia ai ke kumukuai awarika o ka kakou mau mea ulu, i hiki ai ia kakou ke malama,i na waiwai kalepa uuku o ke kumukuai, i hiki ai ke hoolako mau ia mai ko kakou makeke, he mea no hoi ia e hooinahuahua ia ai ka kakou mau hana me Europa, ame ke ao nei—o ka mea maikai loa e moe aoa ia mea ma ke kumn o ka holo mua ana oke kalepa ana, a oia no hoi ke oki e hele pono ana i ka loaa ana o ka hopeoa a me ke ano o ke kalepa, ma ka emi ana o na mea a pau a kakou e makemuke ai e kuai, a e hoomahuahua i ke . kumukuai o ka aiea a kakou e kuai aku oi.

Ua koi ikaika ia mai no boi, he mea no ia e lawe mai ai i ka poe hoolilo dala, a hoopukapuka dala hoi mawnena o kakou. E lawo mai no i na puu dala nui ma keia aina, a me keknhi papa pnahana kupono, e like me ka papa huna o Kaleponi a me na mokuaina komohana. Maanei nae, na halawai mai kakou me na olelo pane, " oohe rumi o knkou 01510nei i keia manawa, no ka puu dala hou, ko eiui nei ka uku panee mawaena 0 kakoa nei, a ke waiho wale nei ka puu dala i manao ia no ka hoopukapuka ana, o nu hoeueu ana i ko kakou mau mea ulu i keia manawa, ho

ane kupilikii no." He mea oiaio no ke waiho wale nei no kekahi mau puu dala ma Hanolulu nei i keia nianawa, a no ia mea, ke emi ana oka uku panee. Oke kumu o keia a me kona hopena, ke hoomaopopo nei au, ua ane like me ka mea i ike ia mai nei ma Enelani. Ua %ui no na loli ana, aua oai na kumu i hoao ia me ka hoolilo ana i na puu dala nui, ma kela ama keia ano uku panee, a ua poho nae, ua makau ka mea dala, a aole hoi i haule wale ia lakou na wahi e wehe ia aku na hoohana ana o ka lakou dala, aka, ua makau lakou i ka hoaie ana aku, malia r paha ma ia wahi hoi e puka ai. I keia wa, he nui na hana maikai e loaa ai, a he mau mea kalepa akamai no kekahi, aohe e hiki he hooulu ae i wahi dala hookahi, a o ke knmu nui oia mea, no ka hiki ole ke paulele ia.

Aole anei kakou i komo pu iloko oia mau loli ana ? Aole anei i emi ibo ko kakou mau h|na mikiala, a me ka oihana mahiai? Aole anei he mea oiaio, ina e ike aku kekahi mea dala i kekahi kanaka e pii mai ana ma ke olanui, ka mea ana i manao ai e haawi aku i ka mahina ko i mea hoopaa no kekahi o kana mau dala, aole io anei oia e pelu kua aku ihope, a pipa aku ma kekahi alanui okoa ? Aole anei o ka waiwai io ma keia Pae Aina, 0 ka waiwai mahina ko, a i ole ia, e kupono anß, a i uhiia e ka mana o ke kumukuai o ka mahina ko. Nawai no la hoi e ole ka waiho wale iho no o na puu dala, a o na palapala Bona Aupuni, aole e loaa iki ana ma kekahi ano kumukuai, no kamea, aohe mau wahi e ae e hoopukapuka aka ai i ke daia, o keia mau mea, aoka mahina konoapau. Ua hana pono ole ia ka poe mea dala, ua kōmo aku lakou iloko ona hoopukapuka ana, a ua hoohoka ia ; a oka hopena oia mea, ua nele i ka Hiana ole. Ano, ika manawa e hoopii mai ai na paahana i ko lakou nku, alaila, e hoouna aka no kakou ma kahi-e no na lima hana—i poe kanaka mai kahi e mai, ka poe olioli i ka hele mai—a pela no hoi maanei, i kuia ai ka kakou kumu loaa, e pooo kakou e nana aku ma kahienoko kakou.mau nele. Ma kahi nona na tausani eka aina momona, e hiki ana ke hoohua mai i 3 a 4 tona i ka eka hookahi, he mea ane hupo ka olelo ana, "he ane paakiki ka hoomahuahue ana o ko kakou mau mea ulu." E pon.o e mahiia na aina maikai, a e lilo anei ia i mea e pomaikai ai ka lehulehu. A e waiho ae hoi i ka hoomahuahua pono ana i ko kakou mau mea ulu ko, a ke hoopii ako nei au ia H. A. P. C. ponoi, ina aohe i makemake ia ka puu dala kumu loaa ma keia Pae Aina i keia manawa, a me ka haawi ana aku i ka hoopaa kupono no ta, 1 loaa mai na paahana e hana kupono ai ina mahina ko i pau i ka mahiia i keia maoawa, a me ka hoolako mai i mau mikinae wili hoomaunauna ole ai i kokakou mau oo ko ana i manawa. Aole anei o ka kakou mau mea manao nui o ka hana ana i ko kakou mau waiwai paa, e like me na pomaikai e loaa mai ana ? ■ kanalua i ka olelo ana, he hiki no ke hoopukapoka ia me ka loaa o ke ola no na dala e waiho wale mai nei, ma keia mea hookahi wale no, ina e hnipuia ka paalele kupono ana me ka ooonoo akahele. Ke hoopii aku neino hoi au, ehia, a o ka hakina hea oka hapahaneri ka kakou e hoemi iho ai i ke kumukuai o ka

hooliua ana mai iko kakou maa ko, i hiki ai ke hoolako aku ia Kaleponi, me ke koena nui o na ko e loaa mai nei ia lakou mai kahi e mai ? .Xe i nei au, o ka hooholo mahu mau a emoole ana mawaena o kakou me Kapalakiko, oia na kumu kupono loa e hiki ai ke hana i keia-mea; e hana ana no ma na aoao a i elua, ma ka hoemi ana i ke kumukuai o ka mea a kakou e makemake ai e kuaimai, oia hoi ke kumukuai o ka hooalu ana, a e hoomahuahua ana i ke kumukuai io o ko kakou ko maanei. A' pela no me ka kakoa mau mea e hooulu ai, a kakou e kuai aku ai i Kapalakiko.

*Ma ko kakou mau noonoo aoa a pau !oa, he mea pono ole ia kakou ke hoopoina iloko ona makahiki elua. Ka mea nui i hana ia i keia au nei, ka paa poao ana o ke Ala Hao Pakifika, a mai ka manawa mai i hoomoe ia ai ka apana hao hope loa ma ua ala nei, e wehe ia anei o Kaleponi me Oregona ; a aole hoi i na mokuaina Hikina, Komohana a Waena wale no, aka, i na miliona kaoaka aku o Europa, i hookaawalo ia aku e ke kai nui.

Alaila, e noho paapa ia anei aa Mokuaina ma ke kapakai Pakifika me ka emoole loa, i ike ole ia ma ka aoao o na moolelo o AmeWka Haipuia—oo ka mea, aole i ike ia mamua e kanaka, kekahi ea oluolu, ka l&po momona, ka aiua palahalaha. a i noho ole ia e na miliona kanaka ake i ka hana e holo mua, a e hele mau ana hoi ilailā. He kokoke loa anei keia manawa, no ka ana e kulapa i na aina hou, no ka haoai ana aku ia poe, me ko kakou mau mea ulu 1 He kokoke loa anei keia uianāwa no ka manao ana e hoomakaukau i na eka aina e waiho wale mai nei, e haawi aku i home, a i wahi. hoomaha no ka poe hana mikiala a noauao, e lahaaku ana mu o omaanei e na ale he lehulehu wale o ke kokoia ana.

Ke paulele nei au, e noonoo no ka poe Kau Kanawai ma keia mau mea, mamua ae e ka hooholo ana i ko lakou mau munao, mamua 0 ka hookuu ana aku i keia mea, aole e hookokoke wale aku ana ia kakou me KapalaJciko wale no, aka, me ka honua naouao holookoa. Ua hoao makou e ana aku mo na huaheln i na pomaikai e looa mai nna ma keia hooholo hoomama ana i ka hana. Aka, he kanaka hopuhopualulu ia ke nohoiho ilalo, a kaupalena i kit huina 0 na pomaikai e loaa mai ana i keia Aupuni, mai ka hui mau a

einoole ana aku ine Kapalakiko, a me ko poho e loaa mai aoa ia kakou. Aole no i hooko ole mai ko kakou Ahaolelo ia kakou ma na ninau kalepa nai, ke waihōia aku na hoopaapaa kupono no ia mau mea. He paulele nni no ko'upna keTa mea, e haawi no lakou i ka lakou olelo hooholo ma "ka pomaikai nui o ka helu nui." A. Z.