Ke Au Okoa, Volume IV, Number 12, 9 July 1868 — KA LAINA MOKUMAHU, IA G. W. PILIPO. [ARTICLE]

KA LAINA MOKUMAHU, IA G. W. PILIPO.

la'u e nane ana ma kekahi Alanui o ke Kaona, m;i kr*ai e kokoke ana ika huina e hiki aka ai i ke AUnui Maunakea, halawoi mai la au me kau mau olelo pane e G. W. Pilipo, a raa ia manawa Uoke no kapae ae lu au ia'u iho ma kapa o ke alanui, a hookua iho la i kuu mnu maka e honnanea maluna o na kolamu o kn Nupepa Kuokoa, a i ka hoomau ana o'u e hele uku iinua mai ka hoomaku ana'k*. u» ike iho la au i na kumu au i ku, *ka mai ai. Oi aka au a pau kuu aho, oi aho au a pau kuu loa. Kuhnha ! "Manono ua mea lealea o nei mau la," a he mea hoomnnao nue ia'u ko i una mai hc lioa au nou, ma ko i aria iho, penei, " e ke hoa," " He hoa io nnei, O ka nuhanuha ka hewa, He hakn n»le w«lii a ka olelo, He lolu i hepa nuwai ?" A ano la, o kuu hoa, ke lawe mai nei au i ka luhi i kuu puliina, a nie ke daiuinna i ka muka o kuu peni, ke hookomo nei iloko o kuu ipu-inika, a hoopulu iho i na aoau o kuu kalann i na kulu wni eleele, a wmho nku n>i "ka Nupepa " Ke Ao Okoa," e kamailio, a e pnn«i nku in oe, a kuu hun knmuilio q keia mau ln, a ke hoi>muku nei uu e puue uku ia oe.

Ke olelo mai uei iie, ua iRe oe i k.i'u mau olelo pnne aku ia oe, a ma ia niau olelo a'o, ua ike oe i ka oiaio o na nlelo Nopepa, o ka wa i liala e kapa aua iu'u he hoopilimeaai, no ka mea, wahi au. ua huli au ma ka aoao kokua i ka Bila Kanawai e kokua ana i ka Lainn Mokumahu, no kuu iohe ana ua makemake ka Moi a me kona Aha Kuhina, a me kou kuhihewa be kanaka kuokoa hu. Auhea oe,

o na mea a pau a'u a me o'u hoa i ae pu a'i, ua ae aku miiUou rne ko makou manao kuo-

okoa a me ko makau hilinai i na pono a mena peuaikai e loaa ana ia'u a me ka poe nana i koho ia nmkou no ka mahnwa e biki mai ana, a e like me ka ike i loaa ia'u a me kuu noonoo loihi ana no keia mea. a ua minamina au ina āu i hoole i na Bila la, ua hoike aku au i na pnno e loaa ana ia maknu a me oukou pu o Kona, a he mea makehewa wale no paha ia'u ke hoolei hou' aku i ua mau momi la a'u imua o ua o G. W. P., eia keia, ua kuhihewa oe ia'u he kanaka naauao, ke hoike aku nei au ia oe i' ka moolelo pokole, aole au i hele i na ku)a kiekie, e like me ka Lunamakaainana o Kona Akau ; aka, he manaolana no nae ko'u aole no hoi paha oe i oi ae mamua o ko hoa ma kekahi mau mea ; aka boi, ma kou manao ana, no kuu huli nna mamuli o keia Kanawai, he mea hoopilimeaai au. Pehea, hoopilimeaai anei oe mamuli o na makaainana i mea e koho hou ia mai ai ia ae i keia Kau Ahaolel» ae, kou mea i hoole ai ? Kahaha ! Owau kekahi i kuhihewa he kanaka kupaa oe ma ka pono oiaio, aka, eia nae, ua haalele oe i kau oihana hoano, he Kahunapule. a hele mai i ka Ahaolelo e hoopaapaa ino ma na mea o keia ao, a haalele i kou poe liipa e auwana wale aohe kahu, kupanaha maoli keia, be mea pono io no anei i ke Kahunapule e like me oe, ke haalele i ka ohana hipa, a mamuli e 'komo mai ka ilio haea pau na hipa i ka puehu.

He olioli nae au i kou hoomanao ana i kuu haiolelo ana ma kahi o Henry A. P Carter, kekahi Kaole kaonoono o keia Kaona, no kuu hoole ana me he olelo paa la, he oiaio, ua olelo au, aole loa au eae iki ar»a e haawi i keia mau dala, in;i aohe pono e luaa mai ana ia kakou ma ia mea, ua hoole loa au ma ua tnalu hale la, aka, e hoomanao ana no paha oe, ua olelo io no au. ioa aole he pomaikai e. loaa mai ana ea, oia kai olelo ma ia po. Aka hoi, ina e like me kuu noonoo maikai ana, a heaha ka'u e hoole ai, e ae akn anei au e kaolii ia Hawaii i hope,. a e aua nnei au i na pono kalepa o kuu'aina, e hooki anei i ka holo ana o kuu aina hanan imua? Aole pela, ke noho nei me ke ake a me ka iini e ili mai ka pomaikai oi aku i ko keia wa maluna o kuu aina hanau a me ko kakou Moi ai ko kakou lahnikanaka_

Ak«, hoi. ke oe, he mea hoopunipuni.wale »u, ma kou noonoo ana-no ka paa ole o ka'u mau olelo.e hoomanao paha oe, be wa ko oa mea.a pau, he wa e akaaka ai ka.ua, he w-a e huhu ai kaua, be wa no kaua e aloha oi, he wa e iiloha ole ai, he wa e kukulu ai i na iauoho a loloa. he wa e ako ai a ohule, nolaila, Tie oiaio no, ua olelo au, aole e haawi i keneta no ia Laina Mokumahu, ina he mea e kaumaha ai na makaainana, a he mea hoi ehooili hou mai ai i ka auhau maluna o kakou,.a ina pela io, ina ua ike no la oe aole uwau e ae e kau i kuu linia iluna, ua # maopopo no ia oe keia, ma ka'u kamailio ana imua o ka Ahaolelo, no ka pomaikai e pili ana i na moku pea, a ua maopopo no ia ia kakou, a mnhope oia manawa, ua hoomaka au e kamailio imua oka Hale, no na pono hou e loaa nna ia kakou, me kuu manao e hoike iinua o'u hoa Hanohano, i ke kumu o ko'u manao ana ika Laina Mokumahu, ua pau ole nae ia'u i ka liai a-ku, no ka mea. mamuli o ka olelo hooholo a ka Hon. Hikikoke, o Hilo, aole e oi tku mamua o 20 rninute ka manawa o kela a me keia hoa e kamailio ai, nolaila, ua minainina loa hoi au, i ka pokole o ka manawa i haawiia ia'u, a ua manao aue hoomahui i kuu kainailio nna, aka hoi, ua kue ia i na rula o ko kakou Hale Hanohano, a he mea minamina loa no hni ia'u ka loaa ole ana o ka manawa hou e hiki ai ia'u ke kamailio, aka hoi, ua hoike aku au mamua i na kumuokuu koho ana, aole mamuli o ka hoopilimeaai a me ka hoopalaimaka, aka, mamuli no ia o kuu ika ana he pono a me ke aloha i kun aina.

A no kou pane ana mai no na mea e pili ana i na Kanawai Aupnni o keia honua, he mea loli wale. a o na aelike aole e pau an;>, pehea, o na aelike.i hanaia malalo*o na Kanawai, a iaa e noopauia ia .Kanawai, kohi i hanaia'i"ka olelo aelike ? Eia hoi, ua ninau iho ne, " na nele anei bu i ke alohu i kuu aina a me kuu Moi." Ua makehewa wale no ia'u ke hai bou aku ia oe, no keia mea, no ka m%a, ua muopopo no ia'u kou hoomoloka mau ana i na mea a'u e hoakaka. nei no keia mea, aka, w»hi au, ua hoike mai ua poe la imua o ke Komite Kalepa, e holo mau mai ana no'lakou i 10 makahhiki ina e uku ole ia, a epomaikai ana no kakoū ina no aole ehaawiia keia mau dala, he oiaio anei e holo mau mai ana kein Laina Mokumahu ? Owai a nawai hoi, a heaha kn mea e hooia mai una i ko lakou liolo mau mai i keia Pne Aina, nawai i hoopaa ia Ukou e holo mau mai ia nei ? Ke hooia mai oei oe, he oiaio keia, e loaa ana no ia kakou na pomaikai ili wale mai no keia mau inokuahi, hoole nae oe, aole no ka hanwi nna i na dala, ke ike noi aua me kuu minnmina i kou hoomau ana i kou kuhihewa e kuu hoa mn keia mea, aka hoi, pehea la e mau ai kn hi>l> nna m»i o kein mau mokn, ina aohe ho kuh--.»na-o keia he oinio n'> hni, e like me I au e olelo mai nei, e holo inau io mai ana

no i Honolulu nei no kekahi manawa, aka hoi, ina o hoopau lakou la i ka holo ana mai, heaha hoi kau mea e olelo ai ilaila, hoomau mai no anei. ? Peia iho ka holo mao, a ke olelo nei oe, e holo aoa he Laim Mokumahu mawaena o Panama a me Kina, a e kipa mai ana no i o kakou nei, ae, ahea la hoi lakou kipa mai no ka hoomaha ana, oiui hoi he mau makahiki ae nei i hala o ka holo ana oia Laina Mnkiimahu, aole nae o makou ike iki a lohe hoi iko lakou kipa ana mai nei, ahe, malia no ka makou i ike ole ai aia no ma Kailua e kipa ae nei. No ka Laina Mokumahu mawaena o Kaleponi me lapana, a mai Kaleponi a Kina, he oi aku ko kakou pomaikai ilaila, a nawai i hai mai ia oe, e kipn mai ana lakou ia nei ? Ua holo aku ka mokuahi "Colorado," i Kina, mamua nku nei, a hoi ae no i Kapalakiko, ahea hoi kipa mai oia i o kakou nei ?. Aia paha mahope ; wahi au, u§ lako kahiko kakou i oa lole mai na moku pea mai, he oikio no,#ohe a'u lioole mamua no ia mea, e pakui mai ai i olelo pane no ia mea, ua loaa e no ia kakou ka inakepono o na loie mamua i ka wa aohe mokuahi, he oiaio, ua makepono io no paha ma ko oukou mau Hale Kuai, aka, mamua iho nel o ka wehe ia ana o ka Ahaolelo o keia Kau, ua kuai au ma Ua Hale Kuai o '' Charles Brening," i Honolulu nei, he lole wawae ano Cashmere, no na dala $8 00, a mahope iho nei o ka hooholoia anao ka Bila, ua kuai hou au malaila i ka lole hou oia ano no oa (fala $4.00, ua ninau aku au i ke kumu o ka hoemi ana, olelo mai kahi haōle, " makemake pau ka lole kuai no keia wn, mainuli pii mai na mokuahi, nuinui lole, pii mai poho no keia, nolaila, wikiwiki no kuai keia," A pehea ia, na wahahee aoei au, a he emi kahiko anei ia ? Aole. Ua olelo oe, ua kuhihewa au ma kuu hoopili ana i ka Palapala Hemolele ia oe, no kou hoole aoa, wahi an, oiai aole i kakau mua ka Moi i kona inoa ma ua Bila la, a waiho mai imua o ka Hale, a ina anei i kakau mua ka Moi i kona inoa ma ua Bila la, alaila, o oe anei kekahi e ae ana e kokua pu ? Aole, aole loa oe e ae ana, no ka mea, ua maopopo kou enemi ino ia. a A ina hoi o kou manaoio ia, ina i kakau inoa ka Moi mainua o ka waiho ana mai ia Bi!a, a pehea hoi oe i keia wa,oiai ua ae keia i ua Bila la, a ua kakau inoaia ua Bila Mokuahi la eia, a heaha kau e kue nei, oiai hoi ua ike oe i kona apono ana ia Kanawai, ua ae kela, a ua hoole mau oe, e olelo hou anei oe, ua kuhihewa au, no ka'u mau olelo, " 0 ka mea hoole i ka ke Alii ua hoole ia ike Akua." Aole, ua pili paa ia olelo ia oe, a i hoole oe, he ole manawa ino paha e ke hoa. He akaaka loa au, no kau olelo ana, e holo mai ana no oia i Hawaii nei, malalo o ka aelike ana me ke Aupuni o Amerika Huipuia, ua kuhihewa oe, e ke hoa ; o ka aelike i ha- . o oa a m_e k<e Aapoai, no ka laina Oregona, Mesifco a me Kaleponi wale no, ke ole au e kuhihewa, a ina pela, lana anei kou manao e hoomauia ana ? I kuu manaoio, aole, hiki oo ia lakou ke haalele mai i kela a me keia wa a lakoue manao ai.

Ke ole>o nei oe, do ka uku o ka Hui ke hai ka aelike, ua manao oe, wahi aa, ua kuhi aa. he poe makapo lakou, me he kaa la mahope 0 ka Kio, a ke olelo nei oe, he oki loa au ke manao pela, aia ilaila. ko kakou pon'o, ua manao ka paha oe, ua naaupo ke Aupuni, a ua haawi wale ja'ku ia mau dala me. ka hana ole ia o ka olelo aelike, e hoomanao oe, e hanaia ana he olelo aelike, a ina aole ae ia poe Hui, alaila, ua manao paha oe, e haawiia ana ia mau dala ea, ke olelo nei oe, me he pupule la i ko lakou akamai, aua hala ka puulena aia i ka Laina Mokumahu, a ina no kou ike: ole ke kumu o kou olelo ana pela, e aho no e oki oe. waiho nei na d> In, aia a hanaia ka olelo aelike, i kulike me ka manaoana o kela mea keia p.oao, a apnoia e na aoao .elua, alaila, e hoawiia'ku ai ia mau dala, aole o ko makou ae ana nie ka hana ole i olelo aelike, e like me ia i oleloia maloko o ka Bila Kanawai, a makou i ae ai, oia ka mea e iilo a haawi wale ia aku na dala be $50,000; aka, o ka uku panee nae ko akua lapu i makau ai, aina 1 hookaaia keia 'mau dnla he $50,000, iloko o ka manawa hookahi, a heaha hoi l:au e olelo ai ilaila, in« o kou kumu ia e makau loa nei, alaila nei-oe ae ? Ke oleln hou nei &u, a olelo n.au, aole ia he mea e maalih ai kou enemi no ia mau dala, aole hoi ia ho mea e na ai kou lili, uo ka mea, ua paa loa oe i ka uhimaka a ke aloha ole i kou aina, he oiaio no hoi, ua loaa na pomaikai he nui wale ia iiakou no ka manawa loihi mai na moku pea mai, aka,' aole anei oe i makemake iki e nee hou aku kakou imua, makehpwa no nae au ke ninau, no ka mea, ua paakiki loa oe e hoomau ia kakou i hope. (Aole i pctv.) m Ua hoike ae o Kenela Napia, ke koa Peleknne Uaulana nana i kaua mai nei o Ahusioia a pio, ma ke ano oihana i Ladana, ua mau no ko lakou noho ana olu, a ua hoi mai nei ka manawa ua, ua piha pu na kahawai, he 600 kamaaina i palemo i ka wai, kahaha, o kela o keia kuanalu, hui ae, aohe nao ai i ka paa- >■> a. Ua lohe hopo ia mai nei, ma ka la 6 o lune iho nei, ua hiki ne ka poe Peleknoe i hoopna pio ia aima Ahuainia, a aia lakou ma ka puali o Sueza. Ua hoouna'ku ka Pope i mau Luna i Amerikn, o ohi i mau koa no lakou ilaila, a no ia inea ua palapala aku o Gen. Galibaladi, ka eueu o Italia, i na Luna Aupuni a me kona mau hna'loha ilniln, mai ae i ka lakou mau hann, aole hoi e hookipa. '