Ke Au Okoa, Volume IV, Number 16, 6 August 1868 — Pane a Auberete ia Akeike, o Petero he Poo. [ARTICLE]

Pane a Auberete ia Akeike, o Petero he Poo.

E ka hoahanau e, ua ike iho nei au i kau olelo i paiia iloko o Ke Au Okoa, o Mei iho nei. A, no kuu panē hou aoa, ei ia auaoei kaua i na hoahaoau kue, paonioni, opu punalna, malama ole i na rula gula, e kauoha ana, e aloha kekahi i kekahi. Aka, ke hai maoli nei au i ko'u huhu ole ia oe, ao ke aloha no ia oe a me keia lahoi holookoa, ke kumu o kua hoomanawanui iloko o ka nawaliwali o kuu kino, e pale i kela laau inoino loa oka heretiko ana i omoia e oe i ko wa opio; ua kokolo a momole iloko o koa mau aa koko me he apu koheoheo la e hu ana a pakui mai kona hina make e poino ai ka lahui holookoa o Hawaii nei. Ua hiki no ia'u ke hai aku i ko kue i na rula o" ka Retorika i ko hai ana, i kekahi manawa, he popopo kekahi mau manao o'u, no ka mea_, be no ua mea popopo ole na oianao; he mea pili ole paha, he mea oiaio ole paha, a pela'ku. Aole ia he mea ku? ka popo. No na hua Rice of Rock. He mau hua olēlo Beritania no; aka, aole no e loaa ia oe ka hooiaio o Petros, he raiti o ka pohaku kumu o ke kuahiwi; no ka olelo hoi De Kjisto graece coguente; aole paha e hiki ia oe ke hoomaopopo, be Kuke o lesu ma ke ano Belene; ina he hemahema oe ma na rula o ka retorika, ma ka olelo Beritania, a olelo Latina paha, me oe no kou hemahema, aole ia he me"a e poino aī kou uhane a e hihia ai ka lehulehn e like me kou heretiko ana. Ke mahalo nei wau ia oe, o ka hoahanan, no ka hoao ana e hooepitome i kuu kukulu manao ma ke ano silogisemo; akahi no waa a ike i kakahi Kumu Hoolepope ma Hawaii nei e hoao ana e hoike i ke ano nui o kekahi manao ma na manao pokole e kolu i kapaia he silogisemo. Ina kaua, eke hoa, no ka men, ina e kukulu manao kaua ma ia ano, a pololei, me ke kupono i na rula o ka logika, e lana ana ko'n manao no kon komo i ke Katoiika, ka oiaio honkahi, no ka mea, ke alakai nei ke silogisemo io a meka logika maoli i ka .oiaio kumau; aha, i nana ka haoai ko kuknlu manao, kainoa he silogisemo io, aole ka ! no ke akahiakahi paha, nana ole paha i na rula a Arisetotele, no ka maalea ku ole i ke kanaka oiaio paha, ua puka mai he kukulumanao i kulike ole"me ka'u, ua hoolauwili oe i kuu manao roa ke ano sofisemo ma koa hookahuli ana i ke ano, me he mea la, ua makemake oe e uliiuhi laumamane i ka pono eiaioewaiho Ia iloko o kuu kukulu manao mua ana. Iloko o kna kukulu manao mua ana, ua hoohalike waa i ka ekaleaia me ni aupunio keia ao ma na mea knpooo ke noohalike, aole wau i hoohalike. me na enea a paa, oiai ua hai au i ka pakela o ke akamai a me ka naauaoo kona hooponopoßoia ana; aole wau ihoole i kona like ole oie na anpuni o keia ao, ma ke ano a.lesu i olelo ai. A, ua hewa loa oe, e ka jioahanau, i ko hookahuli Lkuu maoaoma ke ano maalea e kuhihewa'i na kanaka i kuu hoohalike ana i ka ekalesia me na aupimi o ka h»nua nei ma na mea a pau, oiai aole waa i hana pela. Ma ka oiaiono kaua, eke hoa, aole ma ka maalea hoopnnipuni, no ka mea, ke nana nei no ke Akna ia kaua, a he p'ono ole kaua ke lilo i pohaku e hihia'i keia iahui, nolaila, e hoao hou wau e hooepitome i kuu j manao mua, ka poe makaikai i ka like ole o ko kaua kukala maoao ana. Maiora. No. ka pono oke kukahi, ua kukuluia na aupuni naauao o ka honua nēi ma Monarekia, oia hoi ka luna nui hookehi i ike makaia, a kapaia he Moi, Emepera, Peresidena, a peia'ku. Minora. A, oka ekalesia, he auhuni pakela loa ia o ka naauao a me ke akamai ma ana. JsoCiena. ua hoonoho ia i poo ike make. ia ma ka ekalesia, malalo o lesu ke poo i ike maka ole ia. Ko Akeike Sopisemo, oia ke kukuln manao me ka maalea ku ole i ka oiaio a me ka pololei,i mea e kuhihewaai kekahi. Mariora. Ua paa na aupuni a pau o ke ao nei ina poo kanaka. Minora. Ua like ka ekaleaia me na aupuni o ke ao nei. fiopena. N"olaila, he poo kanaka ko ka ekalesia, oia paha o Petero. Ua hiki oo i kela mea keia mea noonoo, ke hoolike i ka manawa minoria, a maopopo ka like ole; no ka mea, ua oi loa na palena o ko_Akeike!minora mamua o ko'u. Iloko o ko'n ua hoohalikeia ka ekaleaia me na aupuni o keia ao no ke aoo Monarekia, .oia. hoi malie iino poo hookah* i ike -makaia; a ma ko Akeike, ua hoohalikeia ma oa mea a pau, ka mea e'Klo ai kona kukula manao i mea oiaio ma kekahi aoao, a i mea oiaio ole ma kekahi aoao, ka mea i kapaia ai kjna he SopĪBemo, kukulu manao e kuhihewa ai ka poe i papau ka ike, oia ke kukulu manaoi maa ina hoolepope i mea kuehu i ka lepo, a ike-ole i.lea oiaio ka poe naaupo. No ka pono ei ke kuikahi, he poo hookahi ma na au- . puni maikai o keia ao. na na makaainnna, a na'ke akamai o kanaka i hoonoho i ua poo la. Ama ka ekalesia hoi, ou hele kino mai ke keiki a ke akua 1 poo hookahi no ua ekalesio . a ona i ka wa e noiho waha kaaoailio anft me naīkaniika o ka honua nei; a' k'okoke e hoi ako i ka lani, kauoha aku oia i luna nui maInna.o.oa Jhoahanau, na Apotolo, nana e rula naiiit ; tf tatfai, i loane 21-,16, 10. - ' r •''

Aole no keia no ki>na aupuni, loane, 18; 36. He oiaio no keia olelo a Icsu, ma ke ano ana i hoohiki ai. Eia hoi, aole mai na kanaka mai kona mano, aka, mai kona aiakua mai, a oia mana, oia kana i hooili mai i luna o Petei"> mai, oiai e noho ana ma keia ao. Aole ns keia ao kona aupuni, oia hoi, aole oia i hele oiai c knili i ka maua o Kaisara a me Herode elike me ka hoopea wale a hoopii hewa ana ona ludaio. Aole i like kona aupuni me ko ke ao nei elike me ka manao o na ludaio ma ko ke kino i kuhi e oi ana ke aupuni o ka Mesia mamua o ko Davida ma ka mana, a maoiua hoi o ko Solomona ma ka hanohano. Aole no keia aō kona aupuni, no ka mea, aole e hele ipai o lesa e hoolako i na kanaka ma na waiwai a pau wale a me na hanohano mae wale o keia ao, aka, o ke garatia ka mea e ppao ai no ka noho hemolele ana i hiki aku mahope ma ka lani kahi o ka waiwai oiaio e pau ole aoa i ka mu a me ka popo.

No ka noho alii o ka pope ma kela apana aina i haawiia naoa e malama i maluhia kona oihana; ua hai no o Rev. D. Balauwina, aole ia he hewa nona, do ta mea, ke noho aupuni nei kekthi poe Bihopa ma Enelani, leekahi poe kahunapuie hoi ma Amenka; a ua ike iho nei hoi kakou ia Rikeke, Limaikaika ma ma Hawaiii nei. Ake manao nei no makou na Kalolika, ina e kailiia, a pakaha wale ia paha ia aina, mai ona aku elike me ia i hoooeoeia ai o Pio ehiku. Aole ia he mea e emi ai kona man kuleana o kona oihana pope. Ua like a iike na kuleana o ka pope mea aina me na kuleana o ka pope mea aina ole, ma ke ano o kona ooho pope ana. Aole no keia ao ko'u aupuni, wahi a lesu.. Ke ike nei oe, e ke hoa, aole i kuekuu noonoo i keia pauku, a aa ku no i ka logika oiaio loa,- A o ka mea kue ia.lesu, o ka uhane ino no e alakai ana ia Akeike ma ke kipi a me ka hoole i na kauoh'a moakaka loa o ka Hako. Aole no keia ao kona aupuni; aka, eia no nae kona aupuni īna k«ia ao; ua olelo o lesu i kana poe Apotolo e hete i«-aina 'ku, ia aina aku e hai i ka enanelio, ao&i kauoha ia lakou e hele ia lani aku ia lani aku. He mau kanaka e noho ana ma keia ao ka poe i hoouna ia i ka hai enanelio, a he mau kanaka no ka poe i ao ia, a i rula ia e na lunaMa ka noho nna ma keia ao, a no kona ahahui kanaka i rula ia e na kanaka mea kuleana, malaila e hiki ai ke hoohalike i ka ekalesia me na aupuni o keia ao eilke me ka wehewehe mua ana aole ia he mea kue me ka Kristo, aka, o na heretiko e hoole ana, oia no ke kue e laa o Pokue ma, Akeike ma.

N.o ka panku ma Luk. 22, 25, aole i kue iki i kuu kukulu manao, he kokua no. No ka mea, aole i papaia ka moarekia o ka ekalesia elike me ko Aarona ma, aole, aka, ua ike o lesa i ke aupuni o na genetile, o Roma kela Babulona nui, i hookauwa i ka nui o kona mau kanaka, a hooluhi me he pee holoholona la, a o na'lii oia mau lahui kanaka, ua noho me ka hanohaoo, me k» nhauho, no ka waiwai ma ka hookaumaha wale ana i ka laken pee kauwa, noho haka maluna o lakou me ka menemene ole, a me ka hana inoino loa iloko o ko lakou hookiekie pono ole.

Ua loheia e hoonohonohoia'na na Apsetolo malnna o na noho alii he 12, a o Petero ke pookela, chief, e like me ka unuhī ana o ka olelo Beritania, no ka helene Keppale (poo,) paonioni kekahi maa hanmana, no ka mea, aole i hookoia ka miterio o ka make ana o Kristo, aole lioi i nininiia mai ka Uhane Hemolele maluna o lakou. No ia paonioni ana, makema"ke ka Haku eao ia laua me ka i ana ae. Aole olua i ike ike ano oka olua e noi nei. Ke kuhihewa nei paha olua, e like aaanei kun aupuni me ko na Kaisara, me ka mana ame ka hanohano o na Moi genetile, me ka nni o ko lakou maa waiwai a me ka noho haku maluna o ko lakou mau tausani kauwa hooluhi. I ole ia, ua kuhi paha lana e loaa ke pookela ana mamali o ko laua pili koko me lesu, oiai, aole pela ko lesu manao, aole mamuli o ka plli koko; aka, e haawi ana no ia oihana i kana mea e manao ai he pono. E noi ana lana ika mea ka ole i ko laua kohoia mai, oia ka noho ilihune, noho haahaa, ka hapai āna i ke kea; aole ka paonioni no ka noho kiekie. Ina aole i noole oolea i ka makuahi nana ke noi ana, no kppa makemake ole e hoohilahila ia īa ma ke akea. -Ua makemake o lesu e ao ia lakou, aole e hoohalike i ko lakou noho ana me na moi genetile a me ko lakon poe luna; no ka mea, ua kiekie pono ole o Eoma ia wa, kela Babulona nui i haiia ma ka Hoikeana. ua maluna o ko ke ao nei.

Ma Roma e oni ana i kf wa o lesu he elima miliona kanaka a keu, aole mea e like ai me kona hanohano ma na halealii a me ua luakini e hulali ana i ke gula, e ku ana maluna ona pau he 12. He 48,719 hale, mawaena olaila 2,000 halealii hanohano laona ole; na n'ani me he mau kulanakauhale okoa la no, piha i.na waihona bake,* hale aaau, hale lealea o kela ano keia ano. I mea e nui ai ka lealea, 900 hale no ka aaan ana, 327 hale hoopaapaa, 45 hale uhanha, ame ka lealea; 470'luakini no nakii kahi i hoomana ia'i na akua he 30,000. He hale keaka kekahi kabj e hiki ana na kanaka he 87,000 i 'ka. wa hookahi; o ka halo i kapaia Circus he hale lealea, kahi e komo ana he man haneri tausani kanoka. Ua oi loa aku ka hale oke alii nui, aole nae he hale hookahi no ka poe mai kahi e kipa ai.

Maloko oia man hale, ho mau tansoni kanaka kauwa hooluhi e hooko wale ana i ka makemake o ko lakou mau haku i ke ao, a i ka po paa iloko o nahalepouli a me ka pili-

kia loa. oka poe waiwai noho iloko o na hale e alohilohi ana i ke gula e likē uie ka hanohano o kekahi poe alii. Ke koe nei no ka moolelo e hoomaopopo ana i ka oiaio o keia; ua lako hale, na pa, na ipuhao, ua mea hoonani hale, he dala, niho elepani a me na pohaku waiwai. He hookiekie ole o Kikero, he papa kaukau nae kooa he $5,000 ke kumukuai a o kona hale he $87;500; o ke kumukuai o na papa kaukau elua o Oulio Kaisara he 47,000; he noho gula paa kona no ka noho makaikai i na hana lealea. . Kekahi kanaka hanohano o Koma o Karaso (Crassus,) olelo oia, aole pono ke kapa aku he kanaka waiwai ka mea hiki ole iaia ke hanai i na kanaka he 12,000 mc kona waiwai ponoi. A oia mau waiwai, he kumu ia no ka hookaomaha a me ka hookauwa ia hoi, no ka uhauha a me ka lealea.

He oi o Heliogabala, ua hanai oia i kona poe luoa aupuni me ka naau o kekahi mau ia, me ka 1010 poo o kekahi mau manu malihini, na hua a me ke poo ona manu aloha; no na īlio he akē kaka; no lio he waina no Apamene; no na liona he mau manu aloha. A nona hoi, he mau olmekue kamelo, na olepelepe o na moa kane i okiia i ka wa ola, na elelo pikake; he mau pine kekahi i hoolapalapa pu ia me ke gula, a he raiti i huiia me na moni.

I ka wa o ke kau, he mau ahaaiaa me na kapa hou i kela la keia la, hegula paa at ipuhao, &c., he silika na kapa me na momi, be gula na kaa, aole makemake ke alii i oa kaa kala ame ka oiho eiepani. Ua hahai mainuli okeia haoa ka lehulehu, mai ka wa ia Auguseto a ia Kotnodo. O ka aahu o kawahine hookahi, ua like ke kumuai me ka waiwai e loaa ma ka apaoa aina heAkahi, (Provioce;) ua ukaliia oia e na kauwa «ahine he lehulehu loa me nn mea hookano e kilohi ai a pau; na hao hoomilo lauoho, na aniani nana, na mea" ala kumukuai nui, ua pnni konau mau lima i □a lei gula, he mau pohaka waiwai a me na daimana kona kalaunu, he gula aa hila o kona mau kamaa a pela'ku. He kanahīku auau ana o ka'la o kekahi mCu wahine alii iloko o ka waiu miula, i pau ka alualu o ka papalioa.

0 ka wahine ukali o Nero, he 500 miula e hele ana me ia i auau oia iloko o kō lakou waiu a palupalu kona maka. Ma kekahi-aha-aina, aole no ka poe hanohano loa,chem£a momi maluna o kekahi wahine no na dala he $1,553,685.90.

Oka poe lealea haumia, he poe alofe ole a menemene ole, o ka uhauha he makuahine ia no ka Owaniho, (Egoism,) a ine ka inaina ia hai. No ka lea'ea, <ia kukaluia ke Kalise, no kahi kupono no na kanaka he 100,000, e nōho ana me ka pilikia ole nō ka hakaka me na holoholona hae, Aō ka poe e hakaka ana, i ka mealo ana imua o ke keena o ke alii, pane aku la . E ke alii, ke aloha akn nei

ia ka poe e hele ana i ka make. . O ka Jealea oia lahui, o ka ihe i ka pepehi ia'kn, h'e'uaea lealea ia no na kanē, na wahiae, najkamaliia me na ēlemaknle; o ka poe i pepehiisr,"f>ela □o ka lealea, he poe pio i ke ke kaua.hepoe kauwa, he mau keiki i haalele waleia e Da makua, a i malainaia paha no ia'make mainoino. Koiia na makua, na keiki, na hoahanau, e pepehi kekahi i kekaii, i enea e lealea ai o Nero, Vesepasiano a me Tito. Ua laha like keia ma na wahia pau o ke aupuni, na'lii, oa pookela, na kiaaina, pau pu i kahana me ia, a he mau miliona kanaka i mohaiia no ia bana lealea. Iloko o na la he 113, be 10,000 a Terajanai haawi do ka make. • • Ua papaia ka pepehi ana i na liona a me na gita ma Aferika, na lupo a me na ,bea ma Geiemania. O ka lealea ia mahope o na ahaaina ana, i ka piha o ka opu i.na mea momona a me ka waina," ka makae ike i ka hakaka, a pau ia hele i lea aoau, a i ole ia, i na hale haumia. Ka wahine. O ka wahine pegaoa, he kauwa na kona makuakane i kona wa hanao, na hiki i ka makuakane ke pepehi akuaililo aku paha e like me kona makemake i ka mea i oi ke koho ana. 1 mareia oia. lilo i kauwa hooluhi na ke kane, kuaiia, haalele ia iloko o ka hilahila a me ka poino. Ua aeia ka poligamia, ke kumu komu o ka lili, ka inaina a me ka pepehi ana. Da aeia ke oki mare ana, ke sila o ka aduletpre, lilo keia kauwa a ke kane i mea lapuwale no na keiki; o ka oihana Kritiano i hoolahaia e Petero ma J £ me na Pope, ka mea i hoihoi i na wahine ma ke ano.a kakou e ike nei, mamuli o,ko lesu ao ana. Na keiki. Ma ke kanawai, ua aeia ka pepehi keiki ma ka opu o ka makuahine a me ke keiki i hanau, a i inu ole i iea wuiu o kona makuahine ponoi, mai kona hanau ana mai Ua hooholoia keia e Auguseto, a oa hooko no oia pela. He mau kanawai e ae no kekabi e ae ana i ka haalele wale i oa keiki. kuai aku a kuai hou noo me ka pepehi, a oia hoi ka mea i waeia no na 'kua kii i mohai. Pela no e noho nei ma kekahi mau aina pegana, kahi e hooikaika nei na kahunapule e hoopau aku ia noho ino ana. Na kauwn. Ina pela na keiki ā me na wahine, pehea hoi na kauwa. He 120,000,000.: kanaka ma ia aupuni kahiko o Roma,- a be 110,000,000 ka poe kouwa a oi ae. Heaha hoi ka noho kauwa ana iloko oia Babulona nui, ono i ke koko [ Na ke konawai no ia e hoomaopopo mai. He mea ia i ko i ke kuai ia eliko me ka lioloholona. Ua hooholoia na kanawai e hai i kona mau kina elike rae ko ka hiki i kona haku ka pepehi ia ia' a make elike me kona manao he pono, He mea weliweli ka hana oolea maluna oia poe, ina e naha ke ki&ha a mea liilii e ae paha, kiloi ia iloko o ka muliwai. O ka poe mai a

me ka elemakuie, haalele wale ia, o ka poe mahiai, kuni ia ma kalaei ka hao wela, hookikina ia i ke ao me ka huipa, a i ha po, pan i ka hao maloko o na hale pouli malalo o ka honua, he paakai ko iakou ia. Ua hiki no i ka haku ke hookuu i koaa kauwa no na holoholona hae, a koi ia ia e hana : na karairoa a me na hana haumia loa. c Ina e make kekahi haku i ke kauwa hookahi, o ka make no ia o kona mau hoa kauwa hala oie me ia.

Ina e make kekahi haku, pau i ka pepehi ia ka poe e noht> ana ma ka hale hookahi a me ka poe e noho ana aia kahi kokoke kupono no ka lohe i kona leo, aole mea pakele, mai ka nui a i ke keiki liilii loa; aole kumu e pakele ai, o na hooilina o ka mea i make, oia ka poe i koiia e hoopii ina kauwa.' Ika wa i pepehiia ai o Pedanius, Lucunduß, ke kiaaina o Roma, he 400 kauwa i hoopaiia i ka make. Oka malihini he enemi ia ma ka olelo o Roma pegana; he hewa ke kokua i ka poe ilihnne, aole hale hookipa no lakou. Ua hoopiha ia na moku ekolu e keka'ai alii me ko poe ilihune, a ua hoopiho ia iloko o ke kai. Oia ke' ano o £oma ikawa ia lesu, i ka wa hoi i hele ai ka lawaie o Galilea iwaena o ua Babulona nui la, e hai ana i ka noho ilinnne, ka mihi, ka haahaa ana, ke aloha ka noho hoahanau like o na kanaka imua o ke Akua. Hepookela ia, oia no ka pohaku kahi i kukuluia ka ekalesia, ia ia na ki o ke aupuni o ka lani, ia ia no ka īula i na hipa a me na keikihipa, regera elike me ka unuhi pinepioe ana oka Latioa i ka Poimaino o na Helene, nolaila ka hua Rex, he Moi ke ano. Me kona aoo kiekie ame ka mana, mai kona haku mai, ke noho haahaa nei no ia elike me ka muli loa o kona mau hoahanau holoi i na wawae a lawelawe no eiike mi lesū ka Moi o na Moi, i mea ao i kela aupuni genetile, i mea e pau ai ka hookauwa hooluhi ana, ka imi mana me ka hookaumaha ia hai ame ka imi waiwai me ka hana ino ia hai. Ke ike nei no ka mea heluhelu, aole o owau ka mea o kaua i kue ia lesu a me na Apotolo, aka, o Akeike ma no, ka mea e hapai mona #ba, e hookiekie wale ia ia iho me ke kuleana ole, e hoolilo ana ia ia iho i luna hookolokolo a hoahewa wale i na Epikopa me kona kuleana ole ma ia mea. Na Akeike no e hah'ai ana mamuli ona kumu manao lioohaunaele a me ke kipi o Lutera ma kona mau makua ma ka manaoio. No ua kuhihewa ekolu. E ke hoa, ke hooili nei oe maluna o'u, he mau kuhihewa nui ekōlu; aka, ma ka oiaio maoli a me ka aaauao maoli, o oe na ke kuhihewa ma ia mea, ma k%hoao ana e hookahuli i na moolelo oiaio i'hooia kou aoao kipi i ka ekalesia o ke Akua.

1. Ua kuhihewa loa oe i ka olelo ana, aole i like ke ano o Petros ame Petrp ma Mat. 16:18; no ka mea, ke kuikahi nei na uouhina i 0 ka wa kahiko i unuhi ia mau hua i hua hoo- | kahi, ko Arabia, ko a pela'ka, ke un&hirßei-lakoa no lok&tnai-o ke Kepar« lesn 1 olelo ai, a pela'no na unahina hou, na ahahui hoolaha Baifaala, o na Hoolepope, o ka hua e pili ana ia Petero ma loane, be nui ka poe e uauhi ana ma ka hua hookahi me ka Petra oka Helene ma Mataio. Nolaila, ke manao oia no kai pololei, aoleo Akeike roe kona mau hoa kipi. Ke kokua nei oa huke naauao i laha nui ma Perusia, ame na anpuni e mamnli o kuu wehewehe ana, ke olelo nei na Diketionari, be pohaku paa o ke kuahiwi no.o Petra. Aole nele ka haawiia mai o kekahi mau ano e ae. He-pohaku hoolei o litos"ma Luk. 22:41, a he litos no o lesa ka pohaku kihi, Eps. 2:20. Pela no o Petros. . 2. kuhihewa loa oe i ka olelo ana .he olelo Helene ka Mataio kumu, no ka mea, be mau ike ma kuu aoao no ka hoole ana, a he mau loio nahili.wale ma ka aoao o Akeike. Oka lakou man olelo, ina no he mea koikoi, aole ia he mea e ae ai ka poe oiaio. I kuo manao ana, he mau hoike koikoi no a me ka makaukau o Origeue a me lerome ma. Me lakou no wau, no ka mea, ua ike maka lakou i ka palapala kumu a Mataio ma ka .olelo .<rama,oia ke Suria Karedaika. Ano Ka evaQelio paha o ka poe Ebionita ka mea i kaija]ua'i kou poe alakai, he euanelio hewa ia, aole ia ka palapala kumu a Malaio. Ke ae nei wau i ke kahiko loa o ka unuhi ana ma ka olelo Helene, aole nae ia ka palapala kuma. Nolaila, ke paa la no ka manao mua, hookahi wale no olelo ma ka pa'apala kumu, oia ka olelo Arama, i nui kona like me ko ka olelo Hebera. He Kipho oe, a maluna oia Kipho e kukulu ana wau i kuu ekaleaia. (.Aole i pau.(