Ke Au Okoa, Volume IV, Number 20, 3 September 1868 — HE KAAO NO RIAV HOME. Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO RIAV HOME.

Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii.

HEIJU 27. A mahope iho o kona hoolilo ia ana i Moi, ua lawe hou ia mai ka Moi o Farani a me na 'liiapau, a pela no hoi o Maselonia a me Ebala imua o na keiki alii o Europa, a imua hoi o R. Home a me kana wahine, a ma ka □inau ana i ka Moi a me na'lii a pau, nawai i hana aloha ole ia R. Home iloko o ka pahu a hooloi aku i ka moana, aole e hiki i ka Moi a me kana kaikamahine ke olelo mai ia manawa, a no ka pane ole ia mai o ka ninau ia wa, ua lilo i ke keiki alii o Beritania ka hookolokolo aaa ia lakou a pau loa, a ma ie hope iho, ua huli ae ka ninau a ke keiki alii ia R, Home, nawai i ho-o ia oe iloko o ka pahu a hoolei ika moana ? Hai mai la oR. Home, na keia Ebala no i 'imi i ke kumu o ka hewa, a na kona makuakane a me na'lii i hooholo i ka make maluna o'u a hiki i kuu | wa i loaa iho ai me ko'u mau hoa i kuu lede alii nei. No ka mea, ia'u i hoomakaukau iho ai e hiamoe maioko o ko'a rumi, aia hoi kikeke ana keia mea mawaho mai o ka puka komo, a i ko'u wehe ana mai i ka puka, ike aku la au he alihikaua ma na pono kaua a pau, be mau hora ko maua o ka olelo pu ana a biki waleri ko maua wa i hiamoe ai, a mailoko mai o ko'u hiamoe ke ala ana ae i keia mea e hiamoe pu n«/i me a'u, aole au i manao o Ebala keia, ka mea nana i hoolilo i ke-1 ia mau koa o'u, a me ke kiek'ie o ka pa i mea ole, iloko o kona mau la e noho 'ana' ma Be- j ritania, na kuu lede alii nei e hai ae īa mea imua o kakou a pau, o ka pau no ia o ka R. H jme olelo &na, nolaila, ma ia hope iho, ua liia ka olelo ana ia Suriaha, ua hoike ae la oia i ka palapala a Ebala i kakau ai, a i hoohiki ai hoi i kona komo alua ana iloko o ka pa o R. Home, aole oia e hana hou ia hewa aua i haoa ai. Elike me na helu niua i hoike ia, a ma ia hope iho, ua ninau aku o Suriana ia Ebala, e kuu hoa aloha oiaio hookahi ma ka inoa iloi, a he m3kua boi oe no kou lahui ponoi iho, oia hoi na kokoFarani a pau 0 kou aupuni nei, elike me a'u nei, nolaila, ke'ninauaku nei au ia oe ikeia wa, oiai, ua hala ka wa pono no kau mau hana pono ole e kala ia ai, he oiaio no auanēi uau uo i hena Ika Hvea pono ole i kuu kane nei ? Ae mai la o Ebala, pane hou aku la o Suriana ia ia, a pehea'kou manao i keia wa no na mea. a

pau i bana ia aku imua ou a me kou poe alii a pau, a me koo lahui holookoa a pau, pane mai la o Eba!a, e hookuu i na'lii a pau o Faraoi nei a mc kou makuakane Moi, oiai, owau wale no ka mea e koeno iloko o na poino a me na pilikia e hana ia mai ana imua o'u, a oia ka nka o ka'u hana ana, pane niai Ia o Suriana, aole ia'u ka mana hiki ke hnokou ia lakou a pau, elike me kau noi mai ia'u, aia wale no ia i ka hooilina Moi o Beritania, ia ka hoopaa a mo-ka hooknu, a na nui oo hoi ka-olelo ana no ia mau mea a pau, aka, ua hooholoia e ka ahaolelo alii o na aupuni, e hoopaa ia lakou. a pau a hiki i Beritania, malaila lakou a pau e hoopaa ia ai, mahope iho o 'ka pau ana o ka ahaolelo alii, ua hai ia aku ka loho 1 na makaainaea a pau o Farani, ua hoolilo ia o R- Home i Moi no iakou, a ua lilo no ia be mea maikai i ko lakon manao, a ua hana ia ka hae Moi o R. Home, a welo ae' la ia ma ke kulanakauhale alii o Parisa i ka po a me ke ao, a mahope mai oia mau la ua hoonoho ia na Kiaaina o Beritar.ia malaila. oa e hooponopono ina mea a pau e pili ana i ka pono o ke aupuni a me ka noho ana o na makaaioana, a ua hai ae o R~ Home i kona minao meloko o ka nupepa ma ka olelo Farani, a ua ike ia kana olelo hooloha e na koko Farania pau, i kekahi la, ua akoak6ā mai ]ar na makaainana a pau i manao e Io&e i kana olelo mai. „Ajia iai.ako_o R. Home i kona manao imua o lakou a pan.' E na makaainana a p«ffo Farant nei, aloha oukou, ua ike iho njii pahā oūkou i na mea i haoa ia ma ko oukou aina nei iloko o keia maa la i hala iho neū ak». na haohao paha oukou i na kuinu i hlki mii ai ia mea, a he hana nui no paha ia ke hai aka au i ka" moolelo o Ebala, ka aiea 1 hooliloia i hooilina moino oukou a pau, nolaila, ua hoolilo ia mai au i moi no oukou a pau eolo no ko'u manaoiho ka hoolilo ana ia'u i moino oukou, na na'lii a pao-o Eūropa i alob'a _ pa"inē noloila, kehoi nei au i Beritania a hala na malama e 6, alailo, boi mai au <('Doho pti me oukou, a oia kuu hooponopeno pu anu xne oukou i ke kaoawai, a ke hoi nei au' e liooko i ka olelo a kuu maknahine i kuu aioa ai'u i āloha nui ai, o ka pau no ia o ka E.-Home olelo ana imua o Lkou a pau, a ua lilo'ka' olelo hope i ln hooilina o na hoihōi' ia o Ebala a mo kona makuakano a me na'lii a pau iluna o na aumoku kaua o 2eritania me ko lakou hoopaa ia i ka hao elike me ka pio, aole he mea nona o kaia i hewa. a ua hoonoho ia aku ma ke . anpuni o Farani he poe Polekane me oa tau-

sani koa o Europa, na lakou e mahima i ke aupuni a me ka maluhia o r,a makaainana, a hiki i ka wa e hoi mai a: o R. Home mai Beritania mai, a oia kona hoopooopono iau mea a pau o Farani. He mau la mahope iho o ka noho ana, ua hoi aku la o E. Home me na aumoku kaua i kona aioa hanau, i ka aneane ana aku e kokoke e ike ia aku ka aina, ua huna koke ia mai la na kuahiwi o Beritania e ka pouli o ka po, aka, ua hoomoana ae na aumoku kaua mawaho o ke awa o Ladana, a ua ho-a like ia mai la na kuikui a pau o na moku, a ua hookani ia eiai la na pn hoai-lc«a-{noku, e hea'ana i ke pailota o uka, ua hoohikilele ia ke kulanakauhale holookoa o Ledana e ka leo o na pu, a i ka ike ana aku i ke kuikui o na moku, ua kauluwela ka moaoa i ahi o ka po, a ke liuliu la na mea a pau o uka no na mea a pau e ao ae ai, i na hora poniponi o ke kakahiaka nui, ua hala aku la na pailata i kai, i ka wa e hoomamao ia tku aaa ka pouli e ka malamalapia, aia hoi, ua iko ia aku la na moku e hookomo mai ana iloko o ke awa me ka hae alii o K. Howelo haaheo ana maluna o ke kia o ka moku, a pela noT)oi ko uka mai o ka aina, mahope.iho o ka haule ana akn oka heleuma iloko o ke kai, ua hookuu ia na waapa o na moku a pau loa, i ka pili ana aku na waapa ma ka uwapo, ua hiki koke mai la ke kaa lio o R. Home mailoko mai o kona pa, a pe- I la no hoi ko ka moi, malaila i kau aku ai na 'lii opio o Europa a ua haawi ae o R. Home a me Suriana he mau leo aloha i na makaaitrana a pau o Beritania e akoakoa mai ana ma ka uwapo. A ua nui no hoi na leo huro i haawi ia mai, a ma ia wa oia i hoi aku si a hiki iloko o kona hale ponoi. a ua huki ia ae la kona hae moi maloko olaila, oia ka hoomaka ana a ka hae alii o R. Home e pnlelo' ae ma ke aupuni o Beritania, a ua nui ka poe i hele mai"fe haawi.i ko lakou aloha ia ia me na makana aloha, a be mau la 5 i hala ae o kona noho ana, aia hoi, kakau iho laoiai kekahi palapala na kona man makua. Ka ike ana o J)erebia i ka hae alii a R. Bcme, kona hele ana a hiki imua o kana keiki, a noho laua i ka nani a me kahanO' hano o ka laua keiki ponoi loa. Hoouna aku la o R. Home i kana palapala imua o kooa mau makua, i ka wa kakahiaka nui, mahope iho o ka hora e S, ia Derebiā e heluhelu palapala ana, huli ae la oia ma o a maanei, aia hoi, ike aku la oia he hae aliiekau ana iloko o ka pa o kan{?keiki, kahea ae la oia ia Home kana kēne, a bai aku la o Derebia, ano, i' keia la, ua hiki mai ka manawa e hooko ia ai kuu olelo i hai ai, oia hoi, aia a hiki aku ka Kaua keiki i l;a hae alii, alaila, oia ko'u ike ana ia ia, mailoko mai o kooa imi ana 1 ka aaauao, a me ka hoolohe i na olelo ao o ka pono a pau. ia ia no e hoopuka ana i keia mau olelo a pau, aia hoi, hiki aku la kapalapala aR. Home i hoouna aku ai, aole no hoi i liuliu aku, ua hooona aku la o R. Home i koua kaa ponoi. I ka loaa ana akuo keia palapala ia Derehia, ua hooko no oia elike me ka makemake o kana keiki i kauoha aku ai, ua kau la laua maluna o ke kaa o ka laua hiapo a holo aku la, oia ko laua haalele ana i ka horae ilihune a lana i noho ai iloko o na malyihiki loihi, akahi no a hiki i ke kulana oi loa o ka hanohano 0 ke ao nei, ka mea i paulele malalo o ka mana nuio ke skua kiekie loa. Ia lauai hiki ak.u ai maloko e ka,bale nani o ka laua keiki e ku ana, ua hookipa maikai '.ia aku Ia laua maloko o kekahi rumi i hoomakaukau ia na pono kino a pau, & ma ia wa no laua i. alakai ia aku ai a ma ka rnmi nui i hoonani ia a hoonoho ia ae la laua maluoa o ka noho kalauou me ka hanohano nui, ia manawa i puka aai ai o R. Home a me kana alii wahine a hoomaikai mai la oia imua o kona mau makua, ma ka inoa o ke akua maea loa a pau ka hoomaikai ana o R- Home i ke akua 1 kona mau mnkua, mn ia wa koke no i haawi ia ai ke aloha o ko lakou mau puuwai me na kulu waimaka, oi&i, ak&hi no boi a ike na makua i ka laua keiki, a pela hoi ke keiki i ka makua, a oia ko laua ike ana i ka wahine alii a ka laua keiki me ke keiki e noho pu aos iīuna o ka uha o kona mama. Nolaila, ke ike nei oukou e ka poe helulelu j ka hooko ia ona o ka elelo a Derebia i hai ai no ka l&ua keiki, pomaikai na keiki o Howaii nei ke like pela. Oia iho la ke eno ko R. Home hoohanohano ana i kona mau makua, a o kona mau makua no hoi ka mea nana i noho mua ka noho o Farani, mamua ae o kona lilo ano 'i Moi, aole no hoi o kooa mau makua wale kaoa mea i haawi aku ika hanohano, o kona mea kekahi nana i malama i kona wa opiopio, oia hoi o Solona, a nana no hoi i alakai mua i ka ike a me ke alanui o ka naauao, a hiki wale oia i ka pane poo o na hana a pau 0 keia ao, a pela no hoi kona hoolilo ana i na kanal» elua i ho-o pu ia ai iloko o ka pahu ma ka moano, he mau kanaka ia l hoohano'hano loa ia imun o ko R. Home alo nlii, he oluolu oia ma ke aloha i na raea a pau o kona aina iho, a me na aupuni e ae o Europa, ao!e oia e kue aku i na koko Beritania & pau, a ua mahaloin o R. Home ma kana mau hana maikai s pau iloko o kona wa i lilo ni i Moi, a ua hoohnlike no hoi o Suriana pelo, aole oia i hookiekie ae no ko lilo ona o kana kane 1 Moi, ua launa nui ora me ka poe ilihune o Beritania, ua kokua wale aku oia i ka poe i loohia i ka pilikia, a me ka poe wahine kane make, aole no hoi laua e hoopoina iki ana i ka hele ana iloko o na luakini, a me na hale halawai, ua mau ko laun malama ana ia mau hnawina maikai o ko ka loni alanui e hiki ai i ka uh&ne ke hele aku, ke hiki aku i konawa

e hookaawale mai ai i ke kino, ma ke ola ana ma keia honua. Mahope iho o kona hoomai' kai aua i ua mea a pau ana i maoau ai e hookiekie ia lako u a pau, a he mau la o kona noho Moi ana me ka hanohaoo ma kona aina i hanau ai, me ka noho like me ke. al oba me ka Moi o Beritania, a me ea'lii a pau i aloha ia ia, a ua hookuu ia na aumoku kaua a pau 0 Europa a me na'ii, a ua haalele mai lakou 1 ke awa o. Ladana. Ka hai hou ana o R. Eome i hena manao ia Ehala a me na'lii a pau o ī;e aupuni o Farani. I ka hiki sna aku o na'lii a pau o Faraoi a me Eba!a ka mea nana i hoohaule i ko lakou inoa hanohano, a i hookaulana hoi ia lakou i mao inoa iao imua o na aupuni nui o Europa, ua lioonoho ia lakou £ pau maloko o kekahi hale o na'lii o Eeiitania, me ka malama maikai ia i na mea a paa, elike no me ko lakou ano alii, aka, o ka manao o ka hooilina alii o Beritania, aole oia i manao e hookuu hoi l ia lakou a pau mailoko aku o ka poho o ka mena oke kanawai ame na koa o kona aina ponoi, he mea mau no ia ia R. Home ka hele pinepine aku ma ko lakou haie i noho ai, me ka launa aku me ka oluolu, aole oia'i manao ino wale aku ia lakou a pau, ua hai no oia ia lakou a pau ma na olelo maikai wale no. I kekahi la, hai aku la oR. Home i kona manao i kana lede alii ho na mea e pili ana ia Eba!a a me na'lii a pau o kone malu. A hai aku la no hoi o Snriaria i kona manao i kana kane, o na mea a pao au e hana aku ai imua o lakou, ina he pono a he hewa paha, alaila. ua like no ia me a'u nei, aka, e hele mua aku oe e hui pn me ko kaua moi a me kana keiki, ka mea naoa i hooko i kou makemake, a he mau mea nui no hoi kana ia ia e noho nei, ahe hoike io no ia imua o na kanaka a pau o Beritania uei, no keia olelo a Suriana, ua hele aku la hoi o R. Home & bui pu.aie ka Moi a me kapa keiki no ka hooponopono hou anā i ka |v>do o ka noho ana o-na'lii o Farani, aka, ua hffi mai la ke keiki alii i kona maoao ia ua pono no paha kuu manao ana-, do ka. mea, aia wale no ia i kou manao ana, aktf;- aole nae au e ae aku e hookuu ia mai Berilania aku nei, e hoopaa ia lakou a pau a hiki i na la hope ioa o ko lakou ola ana, a e hiki no ia'u ke hookaawale i ke kauwahi o Beritania nei i hooilina no lakou, oia ka hoopai hope loa ia lakou a pau, a he kuiAi ia e ike mai ai na'lii a pau o Europa nei i ka lakou bana, i hiki ole ai i kekahi moi a ohana alii loi ke hana pela ma keia hope aku, aole no hoi e hiki i ko kaua aina nei ke hana pela, nolaila, ua hele aku la o R- Homema kahi i lialama ia aina'liio Farani, mahope iho o kona kamailio pu aha me ka moi a me kana keiki, ia ia i hiki aku ai malaila, haawi moa/iku la oia i ke oloha ia lakou a pau, a ma ia Wa oia i hai aku ai i kona manao imua o lakou.

Ua hele mai oei aa e kamailio pu me oukou a pau i keia wa, no na mea a pa& ~e piii aoa i ka pono o ko oukou ooho ana, paoe koke mai la na'lii a pau loa, aole a niakou haoa no makoa iho i keia wa, aia -wale do ijt ia oe alea, o ke aloha o ko makon aina hanau, aole ia e pau ana a hiki i na sekqoa hope loa o ko makou ola aoa ma £eritania nei, no keia olelo, hai aku la oR. Home i kona manao, ma hea kahi e hiki ai ia oukou ke ike hou i ko

oukou oina, a nawai e hoihoi aku ia ookou a pau ma Farani mai ka poho aku o na lima o Beritania nei ? Aole he mea oana i hai mai i keia ninau a R. Home, aka, ua knhikuhi aku oia i kahi e hoi hou ai i ko lakou ama, oia ka mihi ana i ko lakou hewa i hena ai, a e hoolilo iho ia lakou a pau i poe hahai inamuli o ko ke Akua .makemake, i loaa ia lakou a pau na haawiha maikai o ka lani, nolaila, ina e hooko pono oukou i keia mau olelo a'u, alaila, eole no e liuliu e ike koke no oukou i ka hooko ia mai e ke Akua ka oukou mau mea a pao e noi aku ai ia ia. Pela no au e olelo aka nei imua o oukou, oawai i hoopakele mai ia'n mailoko mai o ka pahu i boolei ia aku ai i ka moana, ke hai aku nei au ia okou, na ke Akua Manaloa, ka mea naaa i hatci na mea a pau o ke ao nei, oiai, ua hoomakaukan mua ke Akua i wahi e hoopakele aiika mea-i hilinai oaahope ona a me kona mau kanowai apauloa. Ma ona wale la no e lanakila ai na Hana a pau a ke kanaka, aole ma na mea e ae a pau 0 keia_ao, pela oia i hai aku ai imua olakou a pau, aka, oka Ebala nana ihaoa i kahewa, oole no oia i wiwo iki no kana mau hana pono ole, a ua hai mai no hoi oia i kona manao imua o R. Ho.ne, no kau mau olelo a 'pau i hai mai ai ia'u aole o'u manao nui ia mau mea, oial. ua hanau iaoe ma ka honua nei, a pfela pu no hoi au, ua hanau ia au ma Farani nei, nolaila, aole au e manaoio i kau mea e olelo mai nei, oiai,'he<poe make makou a pau 1 lawe ia mai nei, aole no hoi au i ike ako ia oe e hele mai ana maluna ae o !:eia honua, iloko o ka lewa e hiki ai ia'u ke manaoio i kau mau olelo a pau, wahi a R. Home, e kuhikuhi no nn ia oe maloko o na olelo o heia buke i kapaia he Baibala, ua haiia moloko nei me ke akaka loa, aole e hiki i kekahi io a me ke koko a me ka iwi, ke hiki aku malaila, o ka uhane wale no, no ka mea, ua hanaia oe mni loko moi o ka lepo, ma o Adamu ma launo Eva, ko kakou mau kupunn mua, moi loko mai o ka kpo o keia hooua, nolaila, e ke alii e, ano, e hoopau koke oe i kou manao naaupo i keia wa, 1 hiki ai in oe ke huipu me ka poe pono ma kela ao luui, malaila e kanana ia mai ai kau mau hana hewa a pou, a no keia mau olelo a R. Home imua o EbaJa, aole 'oia i pane hou mai ia ta ma ia hope iho, a

o Maseloniu, ho mnu olelo 'maikai kana i hai mai ai imua o R. Uome, a pau ku laua olelo aaa me na'lii a pau o Furaoi, a ua hoi aku oiz naa kona home inau. (Aoleipau.)