Ke Au Okoa, Volume IV, Number 23, 24 September 1868 — KA HAKU MONETE KARISO. [ARTICLE]

KA HAKU MONETE KARISO.

MOKUNA XIII. Helū 34 & Heltt 37. Hala ae la ka manawa, na la a me na mahina ia Danatese iloko o ka mmi pooli e like me. ka hoomanawanni ana a ke kanaka pio iloko o kahi paa loa me ka hoa kamailio ole. Nonoi aku la ia i kona mea kiai e hoololi ia akn oia mai keia rutni aku ona a i kekahi, a e haawi ia mai iaia ka buke a me na mea pila hookani. Aka, ua hooneleia mai oia i na mea a pau loa ana e noi aku ai. Kekahi kuma nui nae o ko Danatese olelo pinepinē aku i kona mea kiai i lohe aku ai oia i kekahi leo hou; oiai, ua hoonaukiuki oia i ka lohe pinepine ana i na kupinai o kona mau leo. Mamua, he mea hoowahawaha ka hoohana inoia ana o ka poe kauwa pio o ka paahao aihue a me ka powa, aka, ia manawa, na ake nni iho la ia e hui aku me lakou, no ka mea, he honi mau lakou i na ea oluolu. 1 kekahi la, noi aku la o Danatese i kona mea kiai e haawi mai i wahi hoa noho pu a kamailio nona; ina no paha o ke kahuna Faria i olelo ia mai ai he hehena Ika lohe pinepine ana a ua mea kiai nei i keia mau noi ana, ua hoohaliu ia kona puowai.i ke aloha iaia. 0 keia mau noi a pan loa, ua waiho ia aku imua o ke kiaaina hou, aka, na hoole ia mni, no ka manao ia o hoao anei oia e pakele mai kona paa paahao aua. No ia mea, hoo"au ae la ia i kona manao ana e loaa mai ana iaia ka maha mai ke kaiiaka mai: a haliu aku la oia i ke Akua, kahi o na maha a me na hooluolu a pau loa e loaa mai ai. Komo mai la na manao haipule a pau loa iloko ona, a hoomanao pu ae la no hoi ia i na pule a kona wahi makuahine i ao mai ai iaio. Pule hooki ole aku la oia ika Makua Nui, aka, ke mau la kona noho'na paahao. No ia mea, na pii mai la kona man manao huhu; hoopuka ae la oia i kekahi mau*olelo ino ana, i makan ai kona mea kiai me ka eehia, a hookoi ino akn la oia iaia iho i na paia o kona rumi pouli—a o kela ame keia wahi opala liilii, ua lilo ia i mea inaiha loa nana. Hoomanao bou mai Ia i ku palapala a Yilefota i hoike mai ai iaia, a akaka wale mai la no i kona maka na huaolelo oloko, i ane like hoi me na huaolelo ahi ma ka paia Mene Ttktla Uruparasina o Belehazara. I

iho Ia no ia o ka hoopai ino ia o ke kanaka, a aole mai ke Akna mai. I kekahi mati manawa, akakun mai la kona maa manao, a i iho la'oia iloko iho ona, " I kekahi manawa, ia'n e holo ana ma ka moana, a he kanaka hoi au ia manawa e kau leo aku aDa malnna o kekahi poe kanaka, ua ike aku an i ka lani ua uhi paapu ia a pouli, na ea mai ke kai me ba huhu, a ua pa mai ka makaai me ka ikaika launa olē. A i kuu manawa i ike iho ai, na aneane e poino kuu mokn, ua hoao iho la au i ko'u mau akamai a pau loa e pakele ai. Aka, ano, ua ano e, ua laweia aku na mēa a pau loa e hoopaa ai ia'u i keia ola ana; ke kono mai iiei ka make ia'u e haele aku maua me ia; e make au mahope o ko'u ano iho me ka uiha mahope iho o knn holoholo ana i ekolu tausani keohi'na a pnni kuu rumi pouli nei! ?) I ke komo ana mai o keia mau manao iloko oua, ua akaknu mai la na manao iloko ona, a hooponopono iho la oia i k'ena wabi moe e like me ka mea hiki iaia; ai uuku iho la no me ka hiamoe uuku ana; a manao iho Ia no ia he mea hiki wale no i&ia ke kiola aku i keia ola ana. me he aahn la ua lu a. Elua ona make ana i manao ai; o ke kaawe ana iaia iho, a me ka hookii ana ika ai. Aka, ua hoowahawaha nae oia i ka mua, no kona manaonao i ka ike pinepine ana i kanaka e li ia ana iluna o ka amena moko; a manao iho la ia o ka hookii i ka ai ka mea pono, a ia la no oia i manao ai e hooko pono i kana mea i hooholo ai, a i iho la ua o Danatese iaia iho, "Ke makeioake nei au e make. Ika manawa anei e lawe ia mai ai o kuu mau mea ai o ke ahiahi me ke kakahiaka, e kiola no au ia mau mea mawaho o ka pnka aniani, a ē manao ia anei ua pau no ia'u i ka ai ia." Ea alima ia o kona mau makaliiki iloko o ia rumi pouli. Malama pono iho la no ia i kana mea i hoohiki ai; lawe ia mai la kana ai, kiola aku Ia no ia mawaho o ka puka aniani. 0 i lawe mai ka mea kiai i ka ai me ka olioli, a ane kaumaha mai ana kona mau helehelena. Kiei wale iho Ia no oia i kana mea ai, a haalele aku la no. 0 i kiola akn oia i kana mea ai mawaho o ka puka aniani, a hiki ole, oiai, ua ane ..nawaliwali loa. roai la oia; a o kar hiamoe wale iho la no ilnna o kahi moe kanā hatia. I kekahi kakahiaka ae, aolē e BīET7āia lohe ake ike afeu, a manao iho la ka mea kiai na mai loa oia e make ai. Manao iho la o Edemona e make ana oia; a manaolana iho Ja no hoi ia oke alaula paha ia e hiki aku ai i kela aina eehia i kapaia ka—Make I Hiaa wale aku la no ia i na po nei a biki paha i ka hora eiwa o ka po, lohe aku Ia na 0 Danatese i kekahi nakeke kamumumu mai ma kahi e pili ana i ka paia a kona moe e kn nei. Manao iho la ia, heaha la keia mea kamumumu, ala mai la kona poo e hoolohe pono loa aku. Ke mau mai la no ke kamumu ana me ka nakeke, me he mea la, na ke~ kahi mau mainu nunni, a i ole ia mau piho ikaika paha, a i ole ia he l " hao paha e pao ana ika pohaku. Komo mai la ka manao iloko ona e iike me ke ano o na paahao a pau, e hemo ana oia. Me he mea Ia iaia, na,hoouna mai ka laoi e kokua iaia, ma ka hoouna ana mai i kekahi pilikana a mea aloha paha e kokua i kona hemo ana. A ! aōle, ua hoopunini ia oia e na hihio oiaio ole. Ekolu paha hora ka nakeke ana mai, a haule iho ana kekahi mea kaumaha, a oka meha no ia. He rnau.hora mahope loa iho, hoomaka hou mai la a moakaka loa ka lohe ia ana aku; lilo loa aku la ko Danatese manao i ka hoolono i ua mea nei, a komo wale mai kona me: > kiai. Lawe mai la ka mea kiai i kanā mea ai. Ala mai la oia, a kamailio mai 1a no ka inoino o kana mea ai, no ke puanuanu o koea rumi a me na kamailio a pau e hoouiha aku ai i kona mea kiai i hoi koke uku oia. Manao iho la nae ka mea kiai ua ane pupule o Danatese, waiho mai la i kana mea ai maluna o kahi papakaukau, a puka aku la oia. Hoolono hou aku la no o Edemona, a moakaka lea loa mai la ke kamumu ana. He mea hiki ole ke kanalua ia he paahao ma kekahi'aoao mai e hoao ana e pnka a pakele. No keia nakeke, elua manao iloko oia nei, e hana hou ia ana paha kekahi mau rujii paahao okoa akn, a i ole ia e like me ku ia nei mea i manno ai, he kanaka paahao e hoao ana e puka a pakele. Lalau aku la ia ika ai ana i hoohiki ai e haalele loa, oiai ua hoopau ae la ia i kona manao makemake e make. Alaila, i iho la oia iaiaiho, "Ehoolono pono loa ana au i keia mea, aka, me ka ninaninau ole atu nae i kekahi mea. E kikeke no au, a ina he kanaka paohana na ke kiaaina, e oki no kana hana, a ehoolono mai 1 ka mea nana keia kikeke aku; a mahnpe, aole e liuliu e hana hou no, no ka mea, mai ke kiaaina mai kona hana ana; aka, na kekahi kanaka paahao, e oki no kaua hana ana, a hiki i kona manawa e manao ai, ua moe na mea a pau, alailahoomaka hon mai." Ala hou mai 1a o EdemonaDanatese; aka, ia manawa aohe haalulu o kona mau a-u, a ua pau no hoi ke poaeae o kona mau makn.

Hele aku la oia a ma ke kihi o kona rnmi ponli, nnewne mai la i kekahi pohaku a hemo, a me ia pohaku, hele mai laoiaakikeke aku la ekolu kikeke ana ma kahi i puka mai ai ka owe ana me ke kamnmu. Ike kike mua ana, pio iho la ke koele mai. Hoolohe pono aku la oia, o ke kamnmu hou mai; akahi hora i hala ae, alua, a i ke kolu o ka hora, aohe lohe hoa ia aku o ke koele, ua malie loa ma ua wahi la. Me ka piha i ka manaolana, moni aku ]a o Edemona i na mana berena a me ka oolopu wai; a pohala mai la loko ona. Hala aku la ia la me ke koele hou ole mai, a hiki mai la no hoi ka pb me ka lohe hon ole ia o ua koele nei. I iho la o Edemona ia ia iho, "He kanakā paahao." • I ke kakahiaka ana ae, lawe hou mai ia no ka mea i ai nana ; a ai iho la oia me ka olioli nui, a hooikaika iho la s>ī" i kona kino ma ka holoholo ana mao a maanei, i kumu nona e oolea ai no ka hopena ana i manao ai e hooko. Hala ae ana he ekolu la, a i ka hiki hou ana mai i ke ahiahi 0 ke kolu oka ia, manao iho la ia, ua lohe aku la ia ika naueue ae oka pohaku; a komo mai la ka manao iloko o ua o Danatese, na ke kanaka paahao no ia naueue; ua haalele oia ike pao ana mai ke kila, a he mea uneune keia ana e hana mai la. Komo mai la no hoi ka manao iloko ona, ina io ke hoomauawanui mai la kela kanaka e puka mai, e pono hoi ia ia ke hooikaika pu aku. Hoomaka iho la ia, me ka hookaa ana ae i kona wahi moe, a huli aku la oia i wahi pohakii, a 1 wahi mea hoi e hemo mai o kekahi wahi pohaku. Aohe i loaa iaia kau wahi mea e hemo mai ai, no ka mea, aoh'e ana pahi, aohe hoi wahi mea ai; a o ka ulili hao o ka puka aniani he paa loa. Aohe wahi mea bao oloko oka rumi; o kahi mea hao wale.no/na walii mea e pili ana i kona moe, aka, ua ko-lu ia a paa loa. Aohe wahi mea e ae- e loaa ai iaia kahi mea ai, a hookahi wale no o kona pika wai. Lalau aku la ia, a hoohaule iho la a nahaha liilii.. Hnna iho la ia i kekahi maa mamala malalo o kona pela moe, a me kekahi mau apana, hoomaka iho la oia e kimokimo aku ika paia. Aka, no ka poeleele a me ke knmnmn koke no hoi o kana mau mea hana, nolaila, aole i holo pono loa kanahoo l ikaika aba iāL po ao e; a hoonee a6 la no kona inoe i nalo akxi kahi acra-r-h6om'fffa*"inv" I kona fiana ana aku ūae i ke ao ana ae, aia hoi, ua makehewa kaoa mau wahi i hana ai, no ka mea, he pohaku kana i pao akn ai. Hiki mai la kona mea lawe ai, a olelo aku la o Danatese, ua naha ka pika, i haule mai kona lima. aku. Nuka ia mai la keia. Aia hoi, ke lawe ia mai ko ia nei aina awakea, ileko o kekahi ipuhao palanai; a pela no hoi na manawa a pau loa e lawe ia mai ai ka ia nei mau mea ai. Ika pan ana o kana ai ana i kana supa mahope iho o ka aina awakeā, lawe aku la oia i kana pa, a w<Aljo iho ma ke komo ana mai o ka puka; ai ke komo ana mai o ka mea lawe ai i ke ahiahi, hehi ia iho la ē ia, a nahaha liilii. Ia manawa, aole e hiki ia ia ke huhu mai ia ia nei. 3vana ae la ua mea lawe ai nei i kahi e ninini iho ai oke supa, aohe wahi mea e ae. Aka, i aku la o Danatese, " E waiho iho no boi paha i ka ipuhao, aia no hoi paha a lawe mai oe i kuu aina kakahiaka. alaila, lawe aku." Aua waiho iho la no hoi ia ika ipuhao i luhi ole ai oia i ka pii ana a me ka iho hou ana mai. Hauoli iho la o Danatese ika waiho ia ana mai oka ipuhno, ai ino iho la oia i kana ai me ka wikiwiki, a kakali iho la, malie paha o hoi hou mai ka mea lawe ai e kii mai i ka" ipnhao. Hookahi no hora i hala, a o ka hoi*le mai, nolaila, lalau aku Ia keia i ke a-u o ka ipuhao a me ia ia i hoomaka hou akn ai ika hana ana. Ia hoomaka akn no, ike iho laoia e holo pono ana kana hnna; a hala kahoro, hemo mai Ia kekahi pohaku, a kowa iho la he kapuai me kahapa ke akea. Oiai, oka po keia i lo&a ai iaia o ka mea kupono c hana ai, hoomao aku lae no ia i ka hana ana, a wehewehe wale mai kaiao. (

Hiki hou mai la ka mea lawe ai, a ninau aku la o Danatese, " Aole oe i lawe mai nei i pa ai hou na'u ?" I mai la kela, " Aole, no ka mea, he wawahi oe i na mea a pau e luweia mai ai. Maaiua, wawahi no oei kou pika, mahope iho, waiho oe i kau pa ma kabi e naha ai ia'u; a ina e hana na paahao a pau e like me kau hana, alaila, poho ke aupuni. £ waiho no me 9e ka ipuhao, a iloko no olaila e ninioi aku ai kau supa. A ke manaolana nei au, aole oe e wawahi hqn i kau mnu mea e waiho ai o kau mea ai." I ka hala ana aku o ka mea wili l:i, hoomaikai ne la keia i ka lani, no ka hookae ia ana mai o ka ipuhao. Ia la a po, hana molowa aku la keia, a loaa iaia nei be umi paha piba poho lima. I ke ahiahi, hoopololei ae la no keia i ke a-u ipuhao, a komo mai la ka mea wili ki, ninini iho la i ka ia oei supa, a puka aku la iwuho. Paina iho la oia a pau, hoomaka hou aku la no ia i ka hana ia po. Ekolu hora o kana hnna ana aku, me ka hoomanawanni launa ole, kuia*aku la ia me kekahi mea alai mai mamua;aohe komo aku o ka ia nei a-u ipuhao. Haha aku la ia, aia

he ku-a nai e kea aDa ma.ka laa aia nei i eli.aku-ai; a>o ka :^nea- kapono o ka eli aku I maluna, a i ole ia malalo pana. Ia wa, pua- | na ae la ua o Edemona i keia raau huaolelo, '"0 1 E ke Akua"? E ke Akua ! Ua noi hooki ole aka au i on la, a ua manao an, ua lonoia mai kuu niau pnle. Mai?ope iho oka hooneleia ana mai ia'u o knu pakele ana, a mahope tho o ka hooneleia ana mai-ia'n o ka make ana, e kuu Akua e aloha mai oe ia'u, a mai hookuu mai oe e make au rae ka uiha* laona olē." '• Owai keia mea e kamMlio nei no ka uiha a 110 ke Akua i ka mauawa hookahi ?" wahi a kekalii; !tjo, me he. mea la mai lalo mai o ka honna ia leo? puka mai ai, a i hoopoliuliu wale.ianiai no e ke kowa mawaena ona a me ua-leo la; a me he ano leo kupapau la ina pepeiao oua kanaka opiopio nei. Okalakala ae la-ka lauoho o ua o Edemona, a knknli iiio la oia malnna o kona mau knli. " A !'Vwahi a Edemona, "ke lobe nei an he leo kanaka." Aole i lohe iki oia i kekahi leo no na makahiki eha a elima; o ka leo Yrjale no o ka mea wili ki kana e lohe man ai, aole oka leo o kahi mea e ae. "Ma ka inoao ka lani," wahi liou a Danatese, " e paneliōn mai oe, oiai nae, ua ane hoomakau mai kou leo ia'a." " Owai oe ?" wahi a ua leo-nei. Hai afcii la ua oEdemona, he kanaka paahaō ois,;iio Farani no, a o kona inoa o Edmona Dainatese. TJa hoopaa ia oia me ka hewa olemai ka la 28 mai o Febrnari o ka M. H. 1815, no ke kokua ana i ka hoi hou ana mai o Bonapali i ka noho alii o Faraai. Ninau aWla no boi o Edemona i ka • kona noho ana iloko o ua hale paahao nei. Hai ma;Ja keia mai ka M. H. 1811 kona paa ana mai iloko o ua hale.paahao nei; a oia no hoi ka Helo 27. Haalulu iho la ko Daoatese manao, oiai o kefa kanaka, he eha man makahiki mamua akn ona. I ka lohe ana aku o ua o Danatese e aka mai ana, i aku la ua o Daaatese, " Ke paulele ole mai nei oe ia'a. Ee hai aku nei-au ia oe be Karistiaao an; a kehoohiki nei au ma ona.la, ka mea i make no kaoa, aole au e hai iki ana i ko kaua ki; aka, ke noi aka nei au noai haaielēop ia'a. Ina oe e haalefe mai i^a>.ke-hooivUt*'nei au e paki no pu i kua 10-ii a-nta kuo- make »a& e ike' ia " Pehea ka nui o koo mau makahiki ? Me he mea la.koo leo, he leo ia aole ia no ke kanaka elemakule." " Ka'u mea i ike no ko*a mao makahiki," wahi a Edmona, "he utnikumamaiwa o'u mau makahiki i ko'u manawa i hopu ia ai i ka la 2S o Februari o ka M. H. 1815 " " Aole ka i iwakaluakumaopo wahi aua leo nei. Ina pela- aole ia he kanaka. Ua pono loa kau pane, a me kau ooi - ana mai nei ia'u, no ka mea, ua manao anei au e huii hou i alanui hou no'u e puka ai, aka, na kou mau makah'ki i hoihoi hou mai ia'u i hope. E kakali oe ia'u." " Mai haalele mai hoi oe ia'u, e hele aai oe i o'u nei, a i ole ia e hookuu mai oe ia'u e hele aku au iou la. E pakele no kaua, a iūa aole e hiki ia kaua.ke pakele, alaila, e kamailio no kaua no na mea au i aloha ai. I ko'u manao he mea no kahi au i aloha ai." " Aole, aole a'u mea i aloha ai," wahi hoi a ua leo nei.Pane hou aku la no ua o Ederoona, " Alaila, owau hoi ha kau mea e aloha ai. Ina hoi hc opiopio oe, alaila, i h»alauna oe no'u; a ina oe he kahiko, alaila, e lilo au i keiki nau. He makuakane no ko'u, ina oia ke ola nei, ua oi aku mamua o ka iwakalua kona inau makahiki; oia ka'u mea i aloha ai, a o ka'u wahine hoopalau o Mercedes. I ko'o manao, aole no i hoopoina knu makuakane ia'u; a e aloha no au ia oe e like me kuu aloha i kuu makuakane." "Ua pono ia," wahi a ua leo nei, " opopo kaua halawai." (Aoleipau.)