Ke Au Okoa, Volume IV, Number 30, 12 November 1868 — Untitled [ARTICLE]

TAbAto.—Ua hana hou iho nei keia Aha Himeni lealea ma ka po o ka Poaono iho nei Nov, 7. Mawaena o namea i hana ia, "Ke Alii Ahasueio ame Esetera." "Ke Kanaka Umiumi Uliuli,'' he mau himeni lealea e ae he nui wale. Ua lohe mai makou oka nui o ka loaa no po elua i hana iho nei, he 300 palahaku, po-ke-o-ke-o.

J. Moanauli.—Ua hoi mainei o J. Moanauli, niai kana huakai hele i Amerika Huipuia aole i hiki loa i ka pahu hopu o kana wahi i manao ai e hele, a ua kau pale e ia mai e na pilikia mai' a no ka hoooiponipo loa ana iho ka, nolaila, ka mai nei ke ola i ka aina banau, e ole no e hiki e mai neiia nei, ina makani kolonahe aheahe malie o ka aina hanau a me na ea mapu aala hinano o Kekele,'o ka hoi hou mßila no ia o ka ikaika i ke kino.

He ndi kada ma Kona.—l ka holo ana aku nei o kekahi makamaka o makou oia hoi o C. N. Kalama, " i ka lai malino a Ehu kona home makuahine," i keia pule aku nei a hoi mai nei no. Ma ona la makou i lono mai ai he nui ka ua ma Kona i keia mau la, i ka hooea ana aku o Kilauea iwaena moana e koke aka aea i Keahole, 'aole ka he ike ia aku 0 ka aina mai kela pea a keia pea, ua uhi paa ia eka noe a mewkaua. Ina peia, ola ana ka paha ka wi 0 ua aina " kai opua la i ka lai. A kakou e lono pinepin- mai hei he mahanahana loa ka wi maia aina, a nana wahi e hanai aku nei ia poe me na pai kalo. Ua hai ia. mai ka lono mai koolau mai no ka hana wai ona 0 kekahi poe, a me k'e kuai malu ana aku, a i mea e hoopai ia ai ia hana kanawai ole. Ua hoouna aku ka Loio Kuhina e hopu ia lakou, a e hoopai ia ma ke kanawai oka aina. Nolaila ua hopu ia a hoopai ia hoi 0 Keaunui $100, Kapa, Kaukani, & me Khala, he $50, da!a pakahi no ka hana wai ona. O Keaunui hou ame Palule $500 dala pakahi, no ke kuai me ka loaa ole o ka palapala ae kuai rama. Ua hoopii iakou a pau i ka Aha Kaapuni.

Ua ili ka moku Kina Pakeke.—l ka holo ana aku nei mai nei aku a i Honekaona ma na Mokupuni Pilipine, aole i poha lea mai o ke kumu i ili ai. Oka nui oka waiwai i poho maluna he $17,000 a $9,000 maoli, ua pae ola na luina a me na ee pakeke a pau ma ka Mokupuni o Luzona, he wahi Mokuponi ia e koke ana i Manila. He moku hou no ia oka hana ia ana, aola i puehu aku mamua o na makahiki eha o ke kau e no ia i Kapua. Ua uku pani hakahaka ia ka moku, a me ka hapa nui o kona mau waiwai e ka Hui Pani Hakahaka o Kaleponi.

pio.—l ka molehulehu o ke ahiahi Poakolu aku nei la 4 o malama Tiartnake hikiwawe loa o Kaheakane k, ma ka aeone o Kailua Hawaii. I kawai hoomakaukau ia ke koeoa ona pio mahope o ke KaulaJosepa Kaona e lawe i Honolulii nei e hoopaa ia ai, i ka hoomakaukau ia ana e kau iluna oka waapa o ka lele loa ae no ia o ke tho. Tj_a lohe mai makou he pehu no ka kona mai mau, ua kanu ia kona kino lepo ma Kailua. He pio hapauea loa no ka keia no ke au no paha ia Kaomi, o kana wahi waiapo ua lawe ia mai i Kawa i ka ninau ia ana aku ka, auhea kou hoa ? Auhea hoi.

E53~ I ke kakahiaka o ka Poakahi i hala ae nei, Nov. 8; ua kauohaia akn na koa e akoakoa ae maloko o Halealii lolani, no ka hoolohe ana ika Olelo Hoolana a ka Moi; no ka hele ana aku nei e malama i ka maluhia o ke kanawai, i ka haunaele kuloko i- hanaia ma ka Mokupuni o Hawaii e Kaona a. me kona mau nkali, & penei ka Olelo Hoolana : Olelo Kauoha Helū 3.—Ua kauohaia mai ka aaea nona ka iooa malalo nei, ka Akukana Kenela o na koa e ka Moi e hoike aku i Kona aloha i na 'Lii Koa, na Luna a me na hon, malama hale o ka Moi, na 'lii koa a me na koa pualu, no ka hikiwawe o ku lakou hoakoakoa ana mai ma ke kahea ana aku a ke aupuni, e kokua mai i ka malama lanakila ana o ke kanawai ma ka Mokupuni o Ha■waii. Ua kauoh£ hou mai ka Moi e hoike akn ka mea nona ka inoa malalo nei, no kona mahalo i ke kupono mnhuahua. o ke kokua ana a na 'Lii Koa a me ke ano hoolohe o n'i koa iloko o»keia huakai kuikawa. (Inoa) Jno. 0. Dominis, AkukanaKenela. Halealii lolani, Nov. 9, 1808. 0 'na puali koa i komo ae, oia no na puali koa i hele aku nei, oia hoi na koa hoomalu o Capt. Kahoohuli; malailo pa me ka Hon. Col. J. 0, Dominis K. C. Kiaaina o Oahn, a Akukania hoi 6 na koa, me ka Major W. L. Moehonua a me ka.Lutanela G. Yen. 6ōsuitz; ko ka Haku Hawaii Ponoi Capt. Brown a me ka Puali Kaua Lio malalo hoi o Major C. H. Judd. * I ka hora 10 ponoi ua heluhelu ia ka Olelo BTauoha aka Moi e ka Mea Honohan(fcCol. D. Kalakaua K. K., a o-e i pau pono loa ac na hua hope o ka Olelo • Kauoha i ka heUiheluia, hoouna e ae la na punli koa i na hipa hipa buro I ana no ka hauoli ina Olelo Hoolana aka Moi. Ika pau ana o ka olelo kauoha i ka heluhelu ia, ua hookuu ia aku na puali koa. a ua nku ia ]:a Puali ]£aua Lio a rae ko ka Haku Hawaii Ponoi no ko lakou mau luhi ana. Oiai, e helo ana kekahi keonimana mnhope o kana wahine, olelo oku la oia, " No keaha la kou mea o helo e nei oe mamuo, a o hoi e helo kuikui pu mai kaua la ?" I mai la ua wahi puali hookano nei ana, " Aole I mamuli minomino ka hu-a o kuu lole ia 00, a ku 010 paikiui iho anei."

PuAKOLIKO, MANDA, KaHEHUNA. / Novemaba 5, A. D. 1868. ) JVo na hanene, me na haualaoa, ona haanaele, me na kipi/eipi kaua. I na Keonimana me na Alaea kanaka o Kunuiakea, o Kuk^ :| «moku a me Lononuiakea. He amalala '.e aloha no oukou. Ua komo mai ilu o keia mau la, he olai iloko oka naau e hoonaueue ana iioko o ka lahui holookoa, a me he uila la oia e hoohikilele ana i na aa hui koni o ke kanaka, a puiwa ae la oia mai ke ana kaha iii-wai kaulike, a i ka huina-kolu peleleu, he mau degere like ole. Ua mailo aopilo ka mauao anoninoni iloko o keia mau la, me he mea la, ua loaa i ka mai he ohao, ua pii ke kuawehi a ua oooe ka piko, he hana hemo ka make.

0 ka waiwai hiwahiwa laa ole a ke Akua i haawi i kela kanaka keia kanaka, o ka uhane ola iloko o kela kino makamae, a o keia kino makamae o ke kanaka, he mau kumu nuikeia e noonoo ai me ka puapuahulu ole, me ke kalele mukn ole ma ka hai oaoonou, no ka mea, oka maluhia oke aupuni a ene ka pono o ka lehulehu ka ka nohoalii i hooponopono, a o ka Lunakanawai Nui ma ka fani ka mea nana e hoapono mai.

Aia ma Kalihi o ke Kuapahilau, a ma Honolulu, ke Knloalu, a m: Waikiki, makaio Kahaloa. Iloko 9 keia mau la, he nui na olelo pulelehua i laulaha ae me he mau mai palahehe aai la iloko 0 ka naau, me ka mokumokuahua a ka ukiuki, i komohia e ka nonohua i ka mannwa. Eia ke kumu, ua oki ia ke poo 0 Mr. Nevi!a, a ua hoomainoino ia ke kino, a o ke poo ua amama ia, ma ke kuahu, owai la, ua hookomo ia ka laau i ke poo a kau ia aku la i ka lewa, eia ka ! he puahiohio wale keia mau olelo, i komo mai ai ka manawaino, a o ka poe ili keokeo ka poe i nau na kui, me ke aki 0 na ole.

] ke kakahiaka o ka )a 30 o ka malama i aui aku la, ua ke-ro ia ae la raa ka laau telegarapa, aia o Kilauea. Aia na kanaka o na ano a pau he anaina Dui loa ma ke kalana o ka uwapo o Ainahou me na leo huro o ke anaiaa. Huro-Huro. Heaha la ke ano oia buro ana, he olioii paha, aole o'u olioli ia huro ana noe ka noonoo ole ia mea kauinaha me ka nenaonao, no kou poe o kou koko Hawaii, o kekahi poe ia no na keiki makahiapo a Kamehameha i Mokuohai nei. Ua ku paha i ka bewa. ua ku paba i ka pono, ua pili paha i ka make, ua pili paha i ke ola. I ka meha ana mai o ka pihepihe huro, alaila, kupu mai ka manao e lohe i ka oiaio o keia bana weliweli i hanaia ma Kainaliu Kona A. Hawaii. Noiaila, hele aku la au mai ko'u wahi home aku, he mile paha ka loihi mai ko'u wahi aka a hiki i Ainahou, .aohe o'u makemake e ike hanina aku i ka poe pio, aka, ua makemake au e ike lea i na' knnou o keia hana 'weliweli. I ko'u iho ana iloko o ke eapitala, ua haiawai au me kekahi keonimana a nana au i hookipa aku e lohe maopopo i ka moolelo. I ko maua noho ana ma ka mmi hookipa, a hoomaka aku.au e ninau. 1 He kipi anei o Kaona a me ka poe i kokua pu me ia? Keooimana. Aole; ma ka moolelo Hawaii, a ma ke au o na moi aimoku. O na lala o ke kipi, eia no ia, o ka hao wale i ko hai pomaikai, o ke kaili wale me ka pakaha, o ka hina o ka puko, me ka ahuimaia, o ka lele-o ka pue uala me ke kalo, O keia mau lala o ke kipi, aole i hana ia e Eaona a me ka poe pu me ia. 2 Ua ohumu. anei o Kaona, a me ka poe i kokua pu me ia, e hoohaunaele i ke aupuni, a e alakai i ka lahui ma kekahi hoomana Akua,a kipi i ka pono o ka lehulehu, a me ka moi ? Keonimana. Aole, ua olelo mai kekahi pouhana o ke aupuni, oia kekahi i Hawaii, a ua ninau oia i kekahi poe kuokoa, a me kekahi poe elemakule loa o ka poe o Kaona, ua like ka lakou mau olelo. Mamua o ko Kaona noho ana ma ka okana o Kainaliu; he okana ulu mao o ka haunaele a me ka ona rama,.a i ka noho ana o Kaooa. ua pau ka hoohaunaele, a me ka ona rama, a he mau kaneri Baibala no ka palapala hemolele, oa lako kela mea, keia mea i ka olelo a ke Akua. Oia ke kumu nana i hoopau j ka ona rama me ka hoohaunaele, na Kaona kaia mau baria. 3 Aole anei o Kaona i hookipa wale mai e hoopalaualelo i kela mau'haneri kanaka, a hele wale aku e aihue, ae makilo i kauhale o kamaaina 1 Keoūimana. Ua kaulana na hana maikai a Kaona, a me ke kokua ana i ke ola o ka lehulehu iloko o.keia mau malama wi aku nei iloko o keia makahiki, mahope iho o ka hu ana o ka pele ma Kau. Ua olelo mai ua pouhana la o ke aupuni, ua ike maka oia i ka nui o ka ai, me ka momona o ka aina i ka mahiai in e Kaona n me kona poe, e waiho ana na malaai' ma ke kua a ma ne alo o ko lakou mau wahi. O ka pomaikai o ke aupuni oie ko maluhia; a o ka pono kino me ke ola uhane ka lakou i malania, me ka hoopilikia ole aku i ko hai pono. 4 Heaha ka hoi ke kumu o keia pilikia, a ua pili i ka poao o ka lebulehu? Keonimana. O ke kuoiu o keia hihia, a me ka pilikio, he hihia waiwai. O na Kahu maluma waiwai o ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo, oia ke kumu o keia hihia, a me keia hookahe koko una, a he wahi kumu huahuwn e ae paha kekahi, o ka aina ke kumu akaka loa o keia hihia. He keiki papa o Kaona no Kninaliu mai na Hokukano a Honnlo, a h« mau pilikuna ku lehulehu o na kamaaūia nona, ua noho na kupuna inalalo o na'lii elike

me ke ano mau. I keia wa, ila lilo ka nui o na ain:i i na haole, a ua koe iho kekahi i nn 'lii, a o na kamaaina, aia ma kahi kuleunu a ua nele kekahi. Ua noho hoolimalinia o Kaona ma malalo o kekahi wahine kane make me ka uku aku ia ia, he wahine oia na ka haole, a ua mare oia i ka haole hou, a e pili ana ka aina o ua alii Lunalilo la me kahi a Kaona ma e noho £no. Nolaila, hoouna mai ia o Kaona ma i alele i na Kahu malama waiwaio Lunalilo ma Honolulu nei, a ua ae kekuhi Kahu ika hoolimalima no ka makahiki elua $200,00. Ua hookaa aku ka alele he $100,00 no ka hapa mua. Ika hoi ana oka alele, ua hoomaikai ia ka aina me ke mahiai, me ke kanu aua i na mea kanu he nui loa, ua oleio mai ua pouhana nei o ke aupuni, aole ana aina ma Kona i ike oi elike oie ia, ua mahiai ia a maikai. Ika iohe ana oka haole ua liio ka aina o Lehuulu i ka hoolimalima ia e Kaona ma, holo mai la kela haole e hoolimalima me Aukina, a ua hoolimalima o Aukina me kela b3ole no na dala §200,00.

5 A loaa ka palapaia hoolimalima i kela haole, mai ia Aukina mai, ke Kahu haole o ke alii Lunalilo. Pehea ka haoa a kela haole ?

Keonimana. A loaa ka palapala hoolimalima i kela haole, eia kana mau hane, o ke kipaku, aole e noho o Kaona ma maluna o ua ainala, me ka pili 010 oka lakou mau mea kanu, a me kf> hou o ko lakou mau lae, wahi a ka Palapala Hemolele, a e lilo kolakou iuhi na hai, i pomaikai no ka poe i kahe ole ka hou o na lae. 6 Eia paha ke kumu e hao wale ia ai ko lakou luhi, o ka pomaikai ole o ke alii nona ka aina ? Keonimana. Aole oia ke kumu, ua ae o Kaona ma e haawi i kauku hoolimaliina o ka aina, me ke kue ole i ka pono o na'lii a me ke Eia ke kumn. Ua nana na Kahu o ke'lii i ka pono o ka mea hookahi. ua iioowahawaha ia ke ola o ka lehulehu. 7 A kipaku ia keia poe elua paha haneri a ekolu paha. I hea la e loaa ai ia lakou ka ai e ola ai keia poe he lehulehu ? Keonimana. I hea hoi. īna paha he pilikia ī ke olai me ka luaipele me ke kai hoee, ina paha ua hikiwawe ka hele ike capitala i dala na ka poe pilikia. 8 Heaha o Mr. R. B. Nevile ? Keonimana. He makua oia no ka lehulehu. he kiai oia no ke aupuni, e nana oia ika pono o ka lehulehu, a me ka hewa, i ke ola a i ka make. 9 O ka pono owai kana i hilinai ? Keonimana. O ka pomaikai o ka mea hookahi. 10 Pehea ka pono oka lehulehu ia ia ? - Keonimana. Aole oia i kokua i ka pono a me ke ola o ka lehulehu, aole ana mau olelo hookaulua imua o kela meai hoopiiimua ona no Kona pono hookahi; a me ke kuihe iho no ka pono o ka lehulehu o keia poe kanaka o kona Mo'. 11 Heaha ka a Mr. R. B. Ne« ,:i c, i lawe mai ai e kau ma na wahi kaiwnle i ike ka poe o Kaoiia ? ' Keonimona. o"ka palapala a Mr. R. B Nevile ika la 17 Oka. He palapala kipaku e hele o Kaona me kona poe i kahi e. 12 Pehea aku ko Kaona ma poe ia R. B. Nevile ? Keonimane. Olelo aku koKaona ma poe, aole makou e hele, aia a pau ka makou mea kanu. 13 Owai ka mea nana i hoala ka manao kipi me ke kauu, a hoohaunaele, a me. ka hookahekoko? Keonimana. O Mr. R. B. Nevile me kona poe kokua.. I ka la 19 o Okatoba, ua kuahaua o Mr. R. B. Nevile i na makai me na kanakk ~lua haneri a keu, me ka makaukau ma na lio me kekahi mau mea kaua. a he pu ka R. B. Nevile. Ua kai a huakai o R. B. Nevile me kona mau laioa hoouka kaua e hoopuni ana i ka auolo lanai halepule o Kaona ma me ke kahealeo nui o Mr. Nevile, e hoopuni i kahi a Kaona ma e pule nei. Oko Kaona ma poe, ua puiwalakou me ka manao e pau ana lakou i ka make, heoha la keia hana ? Oka puka aku la no ia oko Kaona poe mailoko aku o ka halepule o lakou, a pale aku la i ko lakou poe enemi, a holo aku la kekahipoe o kela aoao e puhi i kekahl mau hale iko abuo Kaona ma. A ike o ālr. Nevile i keia uluaoa, a kipu mai la oia i kana pu, a elua kani ana o kana pu. Ua hoaa ia ka huhu enaena maluna ona. Ua haahaa kona kulana malalo, aole oia ka hana a ka makua, ua.hoonou aku la kekahi kauaka i ka pohaku o Kumukohi kona inoa. a ua haulei lalo, a mahope make loa, a pela kekahi ua puehu aku la ka lehulehu.

Mahope iho ua hele mai kekahi poe e hookahe koko, he mau haneri kanaka ka nui, o J. W. Kupakee ma ka poe Geoarala kaua, me ka lako i na mea kaua, a mo ke kipu poka ana moi, a o ka poe ma ko Kaooa aoao, ua pee lakou i na poopoo pohaku. 14 Ua lako paha ko Kaoua ma aoao i na mea kaua, i ka pu, i kaelau, i kapahi a mq na pololu ? i. Keonimaaa. Aole hookahi wahi mea kaua o ka maiuu me ka niho na mea koua, a o ka Baibala lu poka, a lakou e hii hele ai. 15 Ua lohe mai nei au, ua kuai kudala io na keiki, a ka poe o Kaona, be oiuio aoei aole paha ? Keonimana. Ua oiaio no ia mau olelo, ua naauuuwa inai na pilikana i nu keiki a na huuhanau o lukou, ua kuai ia e ka Loio Kuhina. Aolo i ke au o Kumehameha 1. He oiuio puhu keia wau olelo a Keonimana, aole

P'iha. laa lie oiaio keia mau olelo, a o na liuinu Kcia i puka niai ai !ca haunaele, ahe muu kuiuu eae paha. A o Mr. Nevile ka mea n..n;i i alakai a!;u ke kumu o keia haunaele nui, me kn i!<e ole aku i keliahi liewa nui ino lo;i, e poino ai ke ola o ka iehulehu, a e pilikia ui ke ola o ka lehulehu, a e pilikia ai' ke aupuiii. Alaila, ua kupono kona alakai ana i kcl2'iehulehu e kinai aku i kela hewa ino, a karaima puha. • Aka, iaa aole hewa ino, a karaima i hanaia malaila. Ua kupono anei i keia makua o ka lehulehu, e alakai aku i keia poe he lehulehu loa, me ka inakaukau i na mea kaua, a e hao me ke puhi ike ahi i kauhale. īna no pela, aole mai no he kupaoaha inai a koe. He pono i ka lokomuikai o ka makua, e hoomanao ia ke ahonui i JVlamala. S. M. FCa.maka.u. Kekahi Alaen Kanaka o Kunuiakea.