Ke Au Okoa, Volume IV, Number 34, 10 December 1868 — Pane a Auberete ia Akeike. No Petero he Poo. [ARTICLE]

Pane a Auberete ia Akeike.

No Petero he Poo.

He kuleana e kuai aku, oia ke a;io iloko o ka olelo Kurieno, he noho maaa me ke kuleana e hoolilo no hai. Aole i kapu ka noho alii, ua ae mai oe; nolaila hoi, aole i hookapuia ka noho mana,- (exousiazo;) no ka mea, oia like no na olelo no ia noho ana me ko ka noho alii; aka, he wanana ko lesu no ia mea, o ka mea e noho mana ana iwaena o na eteni, ua kapaia he hoopomaikai, aole e kapaia ana ka poe e noho mana ana he poe hoopoinaikai mawaena o na Apotolo; no ka e noho ilihune ia, e noho lawelawe ana ia, e like me lesu ke Alii o na'lii. E hookukeia ana ia mawaho o na halehalawai, a e manao ia ka mea pepehi ia oukou, ua hoomaikai aku ia ike Akna. loan. 16:2. Ua pololei nokuu wehewehe mua ana no ia mea, a ua knpono ana no ka hua Kuneno, i ko aibala olelo Farani o ka Ahahui Hoola3aibala o Amerika Huipuia, he inaitriser jlaila, a o ke ano, he hoopaa me ka lima ikaika, e like me ke kaulawaha a menaniea like, hoolanakila maluna o ka hoa hakaka lima, ka poe e hakoko ano, a pela ako. īna he mau mea kapu iloko o ia mau huaolelo, o ka noho alii e like me na genetile; a e like hoi me ko loane ma manao e loaa ia mea mamnli o ka makemake wale me ka boomakaukau ole o ia mea no lakou. Marek. 10: 40. Aia a waeia e like me Aarona, alaila poao. 0 ka imi oikelakela, ka noho haku maluna o ka aoao hoomana, ka imi mana i ke kjjkulu ana i Ekalesia hou me ke koho ole ia, me be kuleaoa ole, oia no na Meizona, Kurieng, Exonsiazo i hookapuia, aole na mana a me na oihaoa i loaa pono ia Petero ma a me ko

lakou mau hope. Hewa loa o Lutei a ma, Kalavina ma, Kaona ma, Rovela ma, Mahometa ma, i ka lawe wale i ko ke -Akna wahi, ma ke kukulu i Ekalesia kue ia lēsu. 1 ka Akeike hoao i>-a-e ao ia makou, ua kapu ka noho haku ka : Kapu ka noho haku ino, kanoho haku maīkai; ua like na Kiritiano a pan, na luahine me na Apotolo, na'lii Kiritiano me ko lakoa mau makaainana, oia no ka haina holo kupono i kona manao; a he hookamani wale no kona hookaawale ana i na'lii, oiai he komo na'lii Kritiano iloko oka huina oka poe i komo ma ka Ekalesia. Makau paha o Akeike o mea ia mai i ke kipi, no ka u'uku o kana poe haumana; aka, ina he mahuahua e like me ko na Kalavina, kona.man makua ao i ka wa i pepehiia o -Kale Akahi ma Beritania, a e like hoi me ko Farani i ka wa i hoao ai e hoohiolo i ka noho Moi ana;

ina na hooholo loa,paha i ka haina holo ku i kona mau haina m'ua. Aka, pehea, ua hewa io.no anei ka noho haku, a ke kapaia paha be haku \ Ua hewaia i ka-'poe ike olēxic6" ano o ka Palapala Hemolele, a wehe.wehe paha i mea. i ka poe naanpo. Aole i hoahewa o lesu i ka mea e noho huku ana maluna o kona inau waiwai ponoi. Mat. 20: 8. Ua hiki no i na Kapena Kiritiano ke noho haku malana o na luina; hiki no i na haku o na wili ko ke hoohana i ko iakou poe paahana, he. haku no ke kane Kiritiano maluna o kana wahine. Mat. 10: 24. Kauoha a Paulo e hoolohe i na haku. Epes. 6: 5. Aole i hoahewa ia ana; ke ao nei hoi o Paulo i na haku ma ka haua pono: Kol. 4: 1. JSe mau Kiritiano hoi ia, aole i olelo mai o Paulo, he kapu ia, o ka' noho haku iuo kai kapa i ka nana ana, a i papaia hoi ma na mea ino. He mea maa no ma na aina naauao ke kapa i ua haku o ka hale, na mea keonimana, ma ka olelo Beritania, he Master, Sir; ma ka olelo Farani, Monsieur, Sieur; ma ka olelo Gereraania, Herr. Pela na kauwa i na haku. Mat. IS: 11. Luk. 13: 8. Pela ke keiki ikona makua. Mat. 21: 30. He nui wale na pauku e hoomaopopo ana i ka hewa ole o ia mea. Kapaia no o Paulo a me Sila pela, fhe 'ka huhu ole o laua. Oih. 1G: 20. He mau Kiritiano nae laua, a ina he mea kapifia, ina ua papa aku laua. No ka noho mana, ua hoakaka muaia no, he mana ko na Apotolo; nolaila, maopopo mau ka hele hewa ana o Akeike. 8. He M\i no, a he Poohela uo iwaena o na Apololo. E nana oe, e Akeike, aia no kekahi Pookela-iwaena o ua Apotolo, Meizona, inea " nui," e like me kekahi unuhi ana ou. Ua papaia no ka imi oikelakela, (Meizona,) kekahi malunao kekahi, mamuli o kekahi unuhi ana o'u. Ae, aka, he oikelakela no naer»iwaena o lakou. Owaila? 0 ka poe auei nana i imi ia oikelakela ana ? Aole. 0 ka mea nona i hoomakaukau ia'i ia mea. Marek. 10: 40. He oiaio anei, he Pookela anei iwaeua o na Apotolo ? He Meizona anei ka mea i hoole ia e Akeike ? Ae, he Pookela no e like me ka lesu i haī ai ma Lak. 22:26. He Pookela no o like mo ka unuhi ona ma ka Baibala Kalavina, he " mea nui," he " oikelakela" mamuli o na unuhi elua a Akeike. He Meizona no e like me ka mea e paa la ma ka Baibala Helene. Ae, ua akaka, he Pookela; aka, pehea, he alii no aneikekahi iwaena o na Apotolo ? Ae, he alii no, he mea kiekie me he Generala noi la, a Kiaaina nui la ke ano, i ka nana ana i ka Baibala Helene a me kekahi mau Baibala i unuhiia a hoolahaia e na Ahahui Hoolaha Baibala o na Hoolepope. Mahea e maopopo ai ? Ma Luk. 22: 26. Pehea ia ia huaolelo ma ka olelo Helene ? 'J Egonmenos." Pehea la ke ano ? Ke unuhi nei ka lexicou o E. Robinson, D. D. L. L. D., kekahi komu kaulana ma Nn loka; ma na huaolelo Beritania, a leader, chief, head, oia hoi, alakai, nlii, poo, 2 a governor, (Kiaaina,) President, (Percsidena,) a me ke-

kahi mau olelo ano like. Owai kekahi poei kapaia ma ia huaolelo hookahi.ma ka Baibala ? 0 losepa, i mea hoomaopopo i kona noho kuhiaa nui ana ma Aigapita, a maluna o ka hale a pau oParao. Oih. 7:10. Owaihoi ke'kahi ? 0 lesu no, ma Mat. 2:6. E haiia ana ilaila, " Egoumenos," ma ka olelo Beritania, he " Goverūor," ma ka Tulegata Latina, he " D«x." Owai la keia Alii ? Kiaaina ? Kuhinaūui? Generala? Poo ? Pookela la i wneia iwaena o na Apotolo ? Aole wahi e kanaiua ai; o ka pohaku paa naueue ole no kahi e ku ana ka Ekalesia me ka pio ole i na ipuka oka po. Ka mea la ia na Ki oke aupuni o ka lani, ka mea e maopopo ai kona oihana kiekie; o ka mea no ia ia ka hanai a' me ka rula i na Kirītiano a pau no ka pake* la o kona aloha ia lesu mamua o ko na Apotolo e ae. loau. 21: 15, 16. 0 ka mea no nona ka pnle o lesu i Loolauwili oleia'i kona manaoio, i hiki ia ia ke hookupaa i kona mau hoahanau. Luk. 22: 32. oka mea no ihelu muaia i ka wa i heluia'i ka nui o na Apotolo me kona koho mua ole ia a me ka manaoia hoi, aole ia ka mea hanau mua o lakou. Oia no ka Peresidena ma ka Ahaolelo ma lerusalema, a no ke koho ana ia Matia, ke panihakahaka oke keiki aka make. Oia o Petero ke Pookela o na Apotolo, ka Peresidena o ka aha kan kanawai iloko o ka Aha Ekalesia. He nua paa ia no ka logika oiaio; a no ka lauwili ole o ke Akua-elikeme ke kanaka, ua kakulu i kona Ekalesia mu ke auo e mau ai; e like me ka hoounaia mai o na Apoiolo me ka mana; e like me lesu i hoouuaia'i, pela no ko lakou mau hope i hoounaiamai; nolaila, o Pio Aiwa e uoho nei ma ko Petero noho ana, oia no kē pookela o na Epikopo, ka mea ia ia ka rula a me ka hanui i ka Ekalesia holookoa. Oia ka " Egoumenos," ke alii iaiaka rula, (poimaino;) ia ia ke koho i na Luna Ekalesia e ae, e like me kona nuna ana he pouo, oia hookahi ke poo e noho nei ma ka Ekalesia Apotolika, i hili ole ma na mea manaoio, mai ka wa mai o na Apotolo, ka mea ia ia na kuleana maopopo iJsooiliia e lesu maluna o Petero, na kuleana e hoomauia ana ma ka Ekalesia Katolika Roma a hiki ika hopena o keia ao. Ilaila ke 'ao pololei, ka Ekalesia oiaio, ke aupuni mau i wananaia; ka Pahipa lako i na Kahu, ia lakou ke kuhikuhi i na ilio hae e hoohuli i na hipa ma na aha kipi e poino mau ai. Oia ka Ekalesia hookahi i hiki ia ia ke hoike i kona mau

kuleana paa, mai a lesu mai. Aole Ekalesia e ae. Aole Ekalesia Mahometa, aole Ekalesia Kalavina, aole Ekalesia Moremona, aole Ekaluaia Rowela, aole Ekalesia Kaona, he mau Ekalesia mea kanaka wale no lakou a pau. 9. Ke garalia o na Kahum Kalolika. Roma. Ua ike oe, e ke boa, na wehewehe. ~ana maluna, aole'wau i alakai i na'keiluHawaii kuhihewa; aka, ma ka oiaio maoli no; no ka mea, ua unuhi kou maulioa Kalawina,ia oe e hui hoomana iiie lakou.i ka olelo " Meizona," he-Pookela. Luk. 22: 20. Ama ia pauku no, ua unuhi ka poe Hoolepope, Beritania, i ka olelo " Egfrumeeos," he "chief;" a k~e olelo nei ke Dictionary a Worcester, ua hoololiia ia huaolelo " chief," no kaolelo Farani, "chef," i kupono ia olelo i ka hoopukaia ma -ka olelo Beritania, e likeme ba olelo Eowell, hoololiia i Rowela, i ponopono iki ai ma ka olelo Hawaii; a oia no ke ano o ka hoololi ana o ka olelo Helene, " Kephale," i " chef," ma ka olelo Farani, -a he poo no ke ano o ia mau huaolelo ma ka olelo Helene a « me ka olelo Farani, o "Calvin," ko§a inoa ma ka olelo Forani, a lilo i " Kalavina,". i kupono i ka olelo Hawaii., Ua hoikeia hoi malmua i kekahi unahi ani o ka olelo Helene, " Egoumenos," he " head" mamuli o Eobinson; nolaila, ua ole kou hoohalahala, aole wau i alakai hewa i na -keiki Hawaii, oiai, ua hoike wau i ka pili pono o ia hua ia Petcro. He hiki wuwe, a he noonoo ole ka wikiwiki o ka hooili i ka inoa wa'hahee maluna o kou hoa paio. Aole pela ka poe oiaio a me ka maikai. He hana ku keia i ka wahakole maoli, aole ia ka hana a ka liaauao, o ka hapala kumu ole i ka poe oiaio me na hua ino; no ka mea, ina e kapa oe i kon hoa paio he wahahee me ka hiki ole ia oe ke hoike a mao'popo e like me keia, .o ba mea kuamuamu kuinu ole no ka wahahee, aole ka mea i hoino wale ia. Pela ka manao o ka mea oiaio, i lohe oe e ka mea hoino kumu ole. Eia kekahi, ina paha e pili aua kekahi hewa me a'u, he mea anei e pili like ai ia hewa me na Kahuna e ae o ka Ekalesia Katoliki Roma ? He hapa anei ka'huina Kahuiia Katolika Roma no Auberetc hookahi e kupono ai kou haina holo ? Aole loa, e ke hoa, e hoi hou no oe e ao i na rula mna o ka logika. Ina e 01010 wau me ka oiaio, he naaupo ō Akeike, ka haole Amen'ka e noho la i Waimea, Kauai, ma na rula o ke kakulu uianao, ua knpono anei ke hooholo wau no ka naaupo like o na haole Amerika e ae, mamuli o kua ike ana i ka hemahema o Akeikfc? Aole hiki, no ka mea, eia kekahi rula logika : " Ab uno ad plūrimos nōn valet consecutio." Eia ke ano ma ka olelo Hawaii: " Mai kekahi o ka lehulehu,- hele hewa ka" haina holo." Ina e pili ae ka hewa, he oihana, he pono paha, a mea e paha i kekahi, aole e pono ba liaina holo ano hoohalike, i 010 ma na mea pili loa i ko lakou ano a mea paha e like ai. Ma ia ano e hele hewa ai ka haina holo, menei, he Kiaaina ka Mea Hanohano P. Nahaolelua, ke kanaka Hawaii, a he kaiiaka Hawaii o A. P. Honolii; nalaila, he Kiaaina o A. P. Honolii. Mamuli o keia e akaka'i kou mnkaukan ma ke kukuln manao, e ka hoa. He ole loa no ka I hoi oo la 1 Aole no-paha oe i aoia

ma nei mea fae logika; a ina paha i hele oe i ke kula, he keiki kolohe 110 palia oe i hooiohe ole ai ikeao a ko Kumu. Aoie he mea kahaha uo'u kou kukulu ana i Ekalesiahouj no ka inea, o ka halia keia aka poe hookiekie ame ka oiaio ole; a no ka papau oko ibe a me ka mauao kekee, ua hoopiha wale i ko lakon naau i kela mea hapuku wale keia mea hapuku wale, i kukuluia ma ka puu one o ke kuhihewa a me ka hoopnnipuni, aole muluna 0 ke kahua paa o ka logika io a me ]»a oiaio. Oia ka hana maa i na Hoolepope mua, a oia hon no ko Akeike puu opala i hoohinuhinu wale ia i ka aila pahee o ka olelo a ke Akua 1 hoololiia mā ka wehewehe mea kanaka wale. Eao oe, e Akeike, ina rula oka logika a me ka oiaio maoli; alaila, e haalele ana oe i ke alakai i kau mau haumana o Waimea, ma ke kuhihewa a me ka oiaio ole; no ka mea, na ike no oe, aole he oiaio kan man olelo, he kumu ole ko Ekalesia hou, aole kohu iki, he ole loa no. 10. Ka olelo Hebera ma luāea, i ka w a la lesu. oka olelo Bfebera ia wa, aole he Hebera like me ko na buke a Mose i kakau ai; aka, o ka Arama keia no ka hoAloliia o ka. olelo o na ludaio i ko lakou noho pio ana ma Babulona, lilo ua oleTo Arama nei i olelo maoli no lakou, a hiki ika wa i kipakuia'i na ludaio, mai ko lakou aina aku, mahope inai o lesu Kristo. Ina e heluhelu oe ika olelo hai mua, (Preface,) o ko Eobinson wehewehe ano o ka olelo Helene kahiko, a o ke kumu i like ole ai, no ka mea, ua kakauia e ka poe keiki papa Hebera, ka poe i aoia ma ia olelo ma ba lanna kivila me ka poeeolelo ana ma ka olelo o na wa liope mai, a kamailio no na mea i maa ole i na Helene kahiko, aole hoi i like me ko na buke; ke olelo nei lakou i ka olelo Helene me he mau malihini la; nolaila, wahi ana, nakomo ka wai liooluu o ka olelo Jhrama, ko lakou Vernacular Tongue. A, ke hoohewa nei o Robinson i. ka buke a Passow, no kona nana pono ole i na ano e pono ai ma kona leeieon ooe ka haole Amerika, e Akeike, nau e bai mai i ke ano o ka Luaolelo Vernacular; ia makou, aoJe wahi e kuihe ai, o ka olelo maoli no ia, ka olelo- -3ramn, ka olelo no ia a na keiki papa, nana i kakau a unuhi paha i ke Kauoha Hou raa ka olelo Helene. Eia hoi ka olelo a Eobinson, ua kauaka naauao la o Amerika. " Ua kakauia ke Kauoha Hou e kekahi poe Hebera, e hooikaika e hoopuka i mau manao (thoughts;) i mau hua o ka noonoo (eoneeptions,) i man hua o ko loko ike (Feelings,) he bereua ia, a ma ka olelo Helene e hoopaka ai. oko lakou olelo (i diom) ma ka manao ame ka oiaio, (in Soul and Spirit;) he Hebera ia; a ma kona helehelena owaho he Helene ia, a ua hemahema a makaukau a makaukau ole paha o ka poe irāna i kakau ma ia olelo " Oia feahooiaiō^e"ke koa: —Ua. ka manao o na kanaka naau"ao i kakau oiaio no ia mea la me ko na kakaa moolelo aiaio eae Eia ka olelo iloko o ka- Encyclopaedia oke kenetoria 19, ika hna Arama. ,JMahope o ka hoopioia ana o Palesetiua e na'lii o Babnlona, ua lilo pu ka lakou kuokoa ana, a ua lilo mai ka olelo Arama i olelo.kamaaina kanaka." "0 ka mea nui e pili ana me ka olelo Arama, o kona lilo ana i olelo i olelo ia e ka nui oka poe e noho ana Palesetina, mai ka noho pio ana ma Babulona ahiki i ka hoopuehu hope iu ana o na ludaio, nolaila, i ka iiai ana o lesu i na oleio o ke kumu o ka Kalelu 22, (mamuli o ka Baibala Kalavina) aole ka hebera kumn, aka, o ka unuhi aram» kana i hai ai. Ma kekahi mau haina e ae a me kekahi mau huaolelo iloko o ka moolelo a losepa a me ke Kauoha Hou,hoomaopopoia, ua inaa ka olelo arama i ka wa ia lesu. Ua ike nui ia no nae ka olelo Helene ma lesitina, o ka olelo hoi ia o ka poe naauao a me ka poe e r.oho kiekie ana. Aole i nalo

loa ka olelo arama ma ia aina a hiki i keia la, ke oleloia uei no ma ia olelo ma Da waui kokoke o Maidin a tne Mosal, (Niebuhr, buk 2, aoao 275). Ake oleloia nei ma ka olelo Saria ma na -wahi kauhale he lehulehu no ma kahi kokoke ia Damaseko, a ke kapa nei aa mea makaikai la ia olelo i oleloia e na keritiano olaila; he olelo keledea. Ina e makemake o Ākeike e mahuahua na olelo no ka hoopau i kona knhihewa, e helnhelu oia i ka olelo wehewohe o Rossi a mc Pfannkuck. Aka, oka buke nae ioi ka hoomaopopo no ka olulo arama, o» na buke ekolu a T. HoYmanni. Koe anei kekahi kanalua fa Akeike no ka pau ole o ka olelo hebera i ka wa ia lesu a mahope mai no. E nana oiama Oih. 21, 37. Ke olelo la o Panlo i ka luna tausani me ka' uioau ia ia ina he pono ke olelo aku ia ia. A ninau ua luna la ia ia, u'a ike anei oe i ka olelo helene ?• Me he mea la, ma kekahi olelo o ka olelo a Paulo, no ka mea, ina ma ka olelo li'elene ka ninau, ina aole paha i ninan ua lufia la i kona makankau e kamailio ma iaolelo, me he mea la hoi, ua kanalua ua luna la rua l«t makaukau o kekahi poe ma ia olelo, aka, eia ka mea e maopopo lea ai he inakaukau no o Paulo ma ke kamailio, a he makaukau no na kanaka ma ia A ku mai la o Paulo ma ke alapii, olelo mai la ia raa ka olelo hebera. Oih 21, 40. He mau hua unkn' anei kona ? Aole, oka hnpa nui x o kekahi mokun'a, a ina e nana oe ma Oih 22 22; na akaka ilailana pauku he 21 axxāi hai ai ia lakon, ua lohe pono ia e lakon la, no ka mea, ke makemake la lakou la e jsepehi ia ia. Ke oleloenei o Drach, na kakania o Mataio a'me ka palapala a Pnulo i ko Hebera ma ka olelo Suria, lerusalema, (oia ka arama) a ua kapaia he olelo hebera e na makua o na keneturia mua o ka ekaleaia, no ka meu, oia ka olelo pouoi, (vulgain makaolelo Farani) x> na ludaio. (Aole i pau.)