Ke Au Okoa, Volume IV, Number 37, 31 December 1868 — Untitled [ARTICLE]

PūASOLIKO, MAKŪA, KAHEHŪNA, P Nov. 17, A. D. 1868. | Ko ka hanene me na haualaoa, o na haunaele me nā kipikipi kaua. I na Keonimana me na Alaea kanaka o o Kukailiinoku me Lononuiakea. Me oukou ke kilikili wai lelehua o ke aloha, a e hoopulu ia oukou e ka ua huna noenoe a pnluelo i ke aloha i kon lahui holookoa; a e huipu aku i ko kakou aloha me ke ahonui akea o ka kakou Lani Milimili Moi. Ua haawi ahaa mai kela i ka mana akea no kakou me ka hoohaiki oie i ka pono no kela kanaka no keia kanaka, aole ona makemake e hoopunahele i kekahi hapa o kona mau Alaea kanaka, a hookuu wale aku i kekahi hapa.i mea uaai wale na ka poe i hoopunahele ia, a e hehi wale nja na kapuai o ka poe hookano, a e hoolilo i kona lahui i kumu piepiele waiwai no kekahi poe. 0 kona manao akeo, e like me na kukulu o ka honna, a me ke kiekie o na auoli o ka hni, pela e kaupaonn ai ka pono e loaa i kela kanaka keia kanaka o kona lahui. 0 ke Aupuni, owai ia ? 0 ka Moi mo ka lahui holookoa malalo o ka malu o kona Noho alii. 0 na Lunakanawai Kiekie, na Kuhina, na Kiaaina, na Luna, na Koa a me na Makai. Heaha lakou ? O lakou kekahi mau poo oihana i hoonoho

ia e ka Moi e malama i ka pono o ke aupuui. Owai na lala o ke Aupuni ? 0 kela kanaka o keia kanaka e noho ana malalo o ka malu o kona Moi ibo.

0 Kaona a me ka poe maLope ona, heaha lakou ? 0 lakou no kekahi poe lala o ke Aupnni, e like me ke knmo laau nui, he nui na lala. He poe kipi anei o Kaona ma i ke Aupuni a hoomokuahana, a hooalii ia lakouiho no ke Aupuni ? He mea paakiki loa keia i ka kakou nana aku ika moolelo o keia mau hana. Oke kipi ? 0 ka lawe i na pakaua a me na mea kaua o ke aupuni, a o ka hao wale i na waihoDa waiwai, na hale papaa a me na auhau waiwai o ke aupuni ma Hawaii, oia ke kipi i ke aupnni. Oka hoohaunaele i ka maluhia o ke aupuni a me ka pono o ka lehulehu, heaha ia ? Eia do ia, o ke puhi i kauhale i ke ahi, c ka hao wale i ka waiwai o na makaaiuana, i ka puaa, i ka bipi, i ka lio, i ka palahu, i ka moa a me ka ai, ua kapaia. he tibobaunaele makaainana, aole ia i kapaia i ke au o ka wa kahiko he kipi aupuni; ua ike ia no ia i ke au o Kahekili. Ua hana anei o Kaona ma i keia maa mea? Aole mau hoike nana e hooia mai ia mau mea; he kipi i ke aupuni, a he hoohaunaele. 1. Owai na kumu nana i hookomokomo i keia hewa ino loa ? 0 na kahu malama waiwai o ke Alii W. C. Lunalilo. Ua hoolimalima laua me ke paewaewa me ka haalele ole o ka poe maa i ka aina me ka paa ole o ka manawa. 2. Owai ka lua ? 0 Mr. Loe me na luna ekalesia o ka apana o Kainalia, a me kekahi poe i aahu i ka aaha oka hookamani. Ua lohe au, ika wa i holo mai ai-o Mr. Loe e hoolimalima i ua aina nei, ua palapala mai kekahi poe, he palapala hoino ia Kaona ma, a e-iiaawi aku ka aina no Mr. Loe. Ika ike ana oca kaha o ke Alii; ua hookapakahi ae !a ke kahu mua nana i hoolimaiima - mua i ka aina me Kaona ma, a hoolilo aktrla i ka mana pae-1 waewa oka hoolimalima na kekahi o laua. ; 3. Owaike kola? , O Mr. E. B. Ivevile me kona poe kokua, o na lanakaeawai, na kahanapule, ka poe eka--keiaa ■.•paa.i VnVnrt ...I kai&kou noonoo ana m&ka makaikai e ike i ka* oiaio o ke kama o keia hewa ino i hanaia ma Kona Akaa. Aole e loaa ma ka aoao o Kaona ma; eia ka hewa e loaa ia kakou ma ka aoao o Kaona ma ?0 ka hoopupu. Maiie pa-

ba he hoopupu ma ke kanawai, a he kamo pono paha, a he kuma hewa paha. Pehea, he kipi aaei ia i ke anpani ? He nai na kamu e hoopnpu ai, he makau paha, he paewaewa paha, a pela aka. TJa olelo mai kekahi poahana o ke anpuni, ua ninau oia i kekahi poe o ua poe pio la i ke kumo o ka hoopupn ana, a me kekahi poe kaokoa. Ua olelo mai lakon, ua nui ka lakou man hoopii aole i loaa iki ka hooko ia, ina he pono a ina he hewa, ua like pu. iPouhana. Malie paha no ko oukou hewa maoli no ? Pela paha. Penei hoi kekahi hewa akaka loa, ina e hopu ia kekahi mau mea uo ka hihia moekolohe, a ua aelike laua e mare me ko laua pilikia ole, ua ae ke kanawai ia laua e mare; aole laua e ae ia, a ca hoopai ia no laua. 4. Owai la ka poe nana i haihai mua i ke Eumukanawai e hoomalu ana i ke ola o ke kanaka, a me ke Kumukanawai a Kamehameha 1., " E hele ka elemakale ka luahine a me ke keiki a moe i ke ala." 0 ka poe i kapa ia lakou iho o lakou ka poe punahele a ke aupuni. £ nana mai kakou i ka moolelo o lakou. Ikala 19 o Oka. Ua akoakoa na lunakanawai, na kahunapule, na luna makai, ua makai, na hoahanau ekakaleaia a rae na kanaka a pau mai Kona Akau, a Kona Hema, he mau haneri elua a eleolu a keu ka 'h ua akoakoa lakou a pau ma kahi o Mr. Loe ke kane a Laika. 0 J. W. Kupakee ka lui\pkanawai o Kau, iaia ka haiolelo, a me ke kahea leo nui ana i na kanaka a pau e kokua ikaika a komo i ka pilikia loa me ka noonoo o!e, o ke kumu o keia hihia he mea liilii loa, he hihi.j waiwai. 0 ka hoopupu ko ke aupuni kuleana, a he mea hiki mahope ke hooponopono ia me ka pilikia ole. Aka, ua hana ka poe iaia ka mana me ka hopuhopualulu loa, ua pono paha ia hopuhopualulu iua he kipi io e pilikia ai ke ola o ka lehulehu. 0 ka pomaikai o Mr. Loe ka keia lehulehu i kokua uui mo ka hookane i ke koko. 1 ka pau ana o ka haiolelo, ninau mai la kekahi kahunapulo o Kaiwi ka inoa no Fatuhiwa, " I okalukala mai kela aoao, pehea lakou 1" ' Eia ka olelo i hooholo like ia e ke anaina, mai na kahuuapule a na kahu nana e hooponopono ka mana aupuni, a mo ke anaina a pau, " E hoopai ma na lala o lakou, a koe aku ke ola na ke alii." Pehea na kahunapule i ka loho ana i keia mau olelo hookahe koko ? Ua oluolu anei lakou i ka hookahe koko. Owai ke kahuna-

pole a me ke kanaka naanao i makemake i ka maluhia, a i aloha i ka pono a na Kamehameha, a ku mai iluna e awao, me ka olelo mai na oki kei» hookahe koko. He man pokii kela poe, a he mau pokii hoi kakoa no na Kamehamea, e oki keia hana. Mahope kakou o ka malūhia o ke aopani. 5. " E hoopai aku i na lala o ke kiūo, a koe ke ola na ke alii." Heaha ke ano oīa mea ? He huaolelo weliweli loa keia he hookahe koko, eia ke ano, e poalo i na maka, e oki i na pepeiao, na lima, ria wawae a me na lala o ke kino, oia na lala o ke kanaka. Na ke aupuni hea i ac aku ia lakou e hana pela ? Ua ike maka au ikaA. D. 1852. Ua hoahewa ke anpuni i kekahi makai haole no ka hopnhopualuln i ka hoopai ino ma ka aoao o ke aupuni, a pepehi aku i kekahi poe haole i hoohaunaele i ke kolanakauhale o - Honolulu. Oia ke kumu i poho ai ka waiwai o ke aupuni, ua puhiia i ke ahi ka Halewai. He kokua no ke aupani ia Mr. Loe, aīa a hoopilikia ia ke ola o Mr. Loe a me kona ohana, a ua puhiia kona waiwai i ke ahi, oia ka ke aupuni e kokna a komo i ka hookahe koko, ua kupono ia i ka hoino i ke ola o hai, a. me ka malu o ke aupani. 6. "E hoopai aku ma na lala o ke kino, & koe ke ola na ke alii." He kumo nui no keia a kakou e noonoo ai, ua hoopaa naan kela anaina he man haneri i keia īnan olelo, ua hoolilo ia Kaona ma he ohana moa, he mea hiki i kamalii ke opea kaa wale ae no i na ehea, a i kapalili ae, nhai ae i na eheu, a i kipai mai e poalo ae i na maka, a i hela mai na wawae, a e uhai ae ka wawae; kupaianaha mai keia anaina he lehulehu loa i ohnmu mua e pepehi ' kanaka, a e lawe i ke ola a na Kamehameha i milimili no ka lakon maa keiki pokii. 7. 0 ka 'pono owai ka keia anaina i kokna ? G fea hanohano o Mr. Loe, oa manao keia anaina kanaka he nni, e ai ana o Kaona ma ia Lehuula a lilo i moana kai, a i loa peie paha, a e poho 'ana ka hanohano o Mr. " Loe, aia ma ka hookahe koko e loaa. epai ai ka . hanohano ia Mr. Loe, nolaila, ua kaena mua lākou i ka lakou man hana e hookahē koko, a haro ae la na leo he nui. ' kon manao e lanakila, a pehea iho la ? ■ -' Ua hoohoka ia iho la, aia maluna o ko la* kou poo ko lakou koko iho. Ua hooili ae la lakou i ka lakou mau hana kekee a pau me ka huna, " He kipi i ke aupuni." 9. Owai na kuma o keia hewa ino ? 0 na kahu malama waiwai o. W. C. Lunalilo no ka hoolimalima paewaewa; a o Mr. Loe hoi, ua ike no oia aia ka aina ia Kaona. ma, a ua mahiai ia ka aina, na komo oia iloko o ka hookonokono ika hakaka, a me ka hookahe koko. * 10. A ike ua poe nei, ua hoohokaia lakoa, pehea iho la ? Ua kahea leo nni mai la i ke aupnni e kokua, e kokaa, ke malama nei makou i ko makou ola, a e pan ana ko makou ola me na halepule o makou i ke puhiia i k&ahi. Auhea ka oiaio ? A hiki ka poe kokua, a nana ike ano o keia hana ino. A noonoo kekahi poe me ke kanalua, ana hoomanao i ka maluhia. Aole i hele ko Kaona ma man kapuai mawaho ae o ka palena.o ko lakou aina'hoolimalima a hiki i ka wa i lawe pio ia mai ai iakeu, o ko lakou maa hale kai puhiii i ke ahi, a ua lilo i paulehu. 11. Owai ka poe i malama i ka malnhia o ke Aupnni, a me ke Kumukanawai a Kamehameha 1., a me na Kamehameha mahope ? 0 ka poe paha i hele wale aku e hoopuiwa i ka manao o ka poe e noho malie ana, 9 mahiai ana, e haipule ana, e noho olaola ana me ka ohana. Aole anei o ke kauoha nni keia a na Kamehameha, " e mahiai, e lawaia, a lawe ae no ai, a nana aku ana o ka pono a ka moopuna a Kamehameha." Kupaianāha ! Kupaianaha maoli no. A nluaoa ka hannaele kaua ma kahi o Kaona ma e noho ana, maloko o ka lanai halepule o lakon, i ka puiwa kaua a ka poe i hele &ka. 0 kekahi poe o K&ona ma,' da phiwa i ka makaa i ka make, a oa naholo aka na elemakule, na wahine a me na kamalii e pee iloko oka iniko me ka hialalo, na nakanaka ka io me ka haalulu o olelo no ka makaa i ka make. Ua alualu aku ka poe lanakila maluna o na lio,-a o ka poe ikaika o Kaona ma, oa alualu aku e pale ae i ka poe lanakila me na pohaku i loaa ma ko lakoa man lima. Aahea ka Inetasto e ae e like me keia hana ino. Arjiea oukou e na Alaea kanaka o Lononuiakea, e heluhelu me ka noonoo ana," ina aole he oiaio o keia mau kumu i hana iVi keia hewa ino, alaila, aole o hiki ia kakon ke manaoio he kumn alakai i ka maluhia o ka Nohomoi oka kakou Laniakua. Aki», i ' na o nn kamn nni oiaio no keia, a ma keia man kumu i alakai ia'ku ai keia pilikia moluna o kela mau koiki a Kamehameha I. Huli in'ku ke alo i Manua, a hoolei ia,'ku na hua pule, e ola ka kakoa Laniakua, a o maluhia ke Aupuni. S. M. KA&ukau, Kekahi Alaea kanoka o Kakailimoku;