Ke Au Okoa, Volume IV, Number 40, 21 January 1869 — HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii.

HEJLC S. Ka manao hoakaki o ka mea knkau kaao. Aole io au e hoopoina ana i ke kanaenae aloha ae ia oukou e ka poe puni kaao, a e hoonanea ai i na po ioloa o ka hooilo a me na la kikiki wela t» ka Makalii; oiai hoi, ua ike ae nei oukou i ko Liona Wahine mau la i noho pu ai me oakou, aole paha .oia e halawai hou ana me kakou; no ka mea, ua napoo malie aku la kona mau la, a oa hala oia mahope o ko kakou man Ia e nolio nei. e na keikikane puukani a me na kaikamāhine maka palupalu e noho ana mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano. Eia mai ko kakou kaao hou ke hele aku la e kikee, e kiei aehalo i ko oukou mau ipuka mekona wiwo ole a me kana mau hana e lia ai o ko oukon mau puuwai, nana hoi e hoonanea i ko kakou man minnte hana ole; a ia oe hoi e hoomaopopo iho ai i ka mēa uona keia kaao, aole. paha e nele kon hoopuka ae i ke keiki a Hina, ka moopuua nau okaoka a Kamaunuaniho, ka mea nana i hoohiolo na lae o Lonokaeho, ka hoa hakaka o ka Wahineokalua, i kn ai ka hohono i na moku, i kaawe ai hoi kona kaikuaana o Kekeleieiku, i ka hana hoi a kela aiwaiwa; a na kamaaina hoi kona moolelo kaao ia kakon i ka lahui Hawaii nei, nolaila, ua lohe hoi o° e ka mea heluhelu i kona moolelo mai ka mua a ka hope, aole hoi ma-o kakon wale nei no ka mea i hanau kupanahaia mai e like me Kamapuaa. Ma na aina haole no kekahi e like pela, nolaila, e hoomau oukou i ka lawe ana i keia nupepa " Ke Aū Okoa," no ka Buke V e hikimai ana i ka malama o Aperila o keia makahiki no; i ike ai onkou i na hana a -pau a keia kaao, no ka mea, e pau ana paha oia i na malama hope loa hoi o keia A. D. 1869; nolaila, e hoomau oukon i ka lawe ana ileeia nupepa, no ka mea, he mea man ma ka hoomaka ana o nei mea he kaao, aole e halawai koke iho ana ko kakou mau maka me ka nani a me ka ui, a pela akn hoi na mea a pau, aia a hala mai kekahi mau Helu, alaila, ilaila oe e ike iho ai " E li ana ka io i ke ann o Hauailiki." Aka, e hele ana hoi kokou a *pan i o ia nei, e like me na wahi a keia kaao e hele ai imoa; nolaila, ina i ike oukou i na hua ano hemahema iki i hoonohoia ma ke pai ana, alaila, na oukou no hoi ia mea e hoolawa pu mai me a'a ma ka helahelu ana, a e kala mai no hoi oukou ia'u ia mea a me ka poe nana e hoonoho i ka hua kepau, a e haawi ae no i ka hoomaikai ana no lakou a me a'n, no ka mea, he lahui kakon i kaena nuiia e na aupuni nui o ka naanao, no ko kakou holo mna loa ma na mea a pau a ka haole, nolaila, e hele imua e Hawaii imiloa. Oia ko'u manao hoakaka ia oukou e ka poe heluhelu ana i keia kaao, nolaila, he pouo e hoomaka kakou i ka olelo ana i ka mea nona kēia kaao, oia hoi o Baona Hila. Na makua o Baona Hila a me kona hanau ana ma Beritania. Ua olelo ia ma.keia kaao, ua hanau'ia o - Baona Hila he kaikamahine puaa ma Pelekane, o Kelene kona makuakane, he kanaka mahiai oia, a o Pelesira kona makuahine, no loko mai laua o ke koko ponoi o ka lahui o Pelekane, iloko o ko laua mau la ui, me ka noho oluolu like o laua a i elua me ka malama pono hoi i ka berita o ka mare ana, i hooliloia ai laua i io hookahi ma ka noho ana me ka maluhia, he mau makahiki ehiku o ko laua noho like ana me ka lilo ole aku o ke kaae i ka wahine e, a pela no hoi ka wahine, ma kahi a ke kane e olelo mai ai, malaila wale aka no ka wahine, a pela hoi ka wahine i ke kane, aole i ike ia kekahi mea pono ole iwaena o ko laua noho ana iloko o keia mao makahiki okoa ehiku, a i kaewalu 0 ka makahiki, ua hapai ae la o Pelesira, e like me ka loihi o- ka manawa hapai keiki. 1 ka aneane ana aku i na la hanau keiki, i ka hemo mua ana o'ka ina-ina, a hala kekahi la ua hoomaka mai la ka nahunahu ana, a hana mai la ke kuakoko i kana hona, ua hoomaka~mai ka nahunahu ana māī ka pili o ke ao a hiki wole i ka wa i o mai ai na kuknna o ka lamaluna o na mea a pan o ka honua, pela wale no a hiki i ke kupono ana 0 ka la i ka piko o ke poo, o ka aina awakea paha ia. Ia manawa i hanau mai ai ua wahine nei he kaikamahiue maikai, me ka munao o ke keiki hookahi no keia, he hapaha hora paha, ili hou iho la ke kuakoko, a kahea aku la oia 1 kana kane me ka i aku, " Ke hoomaka hou mai nei ka nahunahu ana e like me kuu hanau mua ana* ibo nei, he keiki hou no - paha keia o'n e nahanahu nei." No keia olelo a ka wahine i knna kane, hoomoe alAi la oia i ua keiki nei ma kahi kaawale ae, aole no hoi i lialiu iho, hanan hon mai la ua wahine nei bc kaikamahine no, he man mahoe paha ko aao, ua like loa ke ano helehelena o keia mau kaikamahine elna; ia lana nei no hoi e lawelawe ana i na pono o ke keiki, aia hoi, hoomaka hon ; niai lauo ke kuakoko e hana i kana hana. Ia wa, oleJo hon mai la oia i ka-

na kaae, " E kuu mea aloha hoi iie kane, be keiki hou no paha keia o'u e nahunahu nei." I akn la ke kane i kana waliine, " Ina io peJa, ia oe wale no ka hanau i ekolu keiki i ka wa hookahi, a heaha la hoi auanei ka hewa oia, oiai hoi, he mat: nikahiki loiln ko kaur. noho wale aua aole iu- «eiki. a he uani hoi. ia ua lehulehu mai Ia no hoi kon hanau iina, 0 ka pau no ia o ko kaua ilihune keiki ole." lalauaneino e olelo ana, aia hoi, hanau hon mai la ua wahine nei he keiki puaa wahine, e like pu loa no me na ano a pau o ka puaa a kakou e ike nei, a e ai nei hoi i kona io momona, ua like pela ke ano o keia keiki 1 o ka hanaa ana mai.

I ka ike ana oke kane i ke auo o keia keiki o ka hanan ana raai, mai ka puhaka mai o kana wahine; he mea kaumaha ia i kona manao me ke ono eehia, a pane akn la oia i kana wahine, "He mea kupanaha kou hanan ana mai i keia keiki puaa, oiai hoi, ua ike pono iiio la oe a me a'u, aole kekahi o na holoholona : pili mai ma kou aoae mai kinohi mai o ko'u lilo ana ia oe a hiki i keia 1»; nolaila ea, ua hana paha oe nie kekahi o na holoholona o keia ano, i loaa mai ai keia keiki puaa ia oe, ina paha e loheia aku e na kanaka a pau, u hele mai lakmi e ike a e nana i keia keiki puaa a kaua; hilahila ino, a heaha la auanei ka kaua mea e olelo aku ai imua o lakou." No keia olelo a kana kane, ia wn, ua uoonoo nni iho oia a hai aku la i kuua kaue, " No kau olelo e kuu kane aloha, he oiaio, ano, ke hoohiki paa nei an imua' ou a me ka Mea nana kaua i hana, o oe io no ka'u kane inai kinohi mai a liiki i keia la, aolē au i ike i kekahi hololiolona ma ko'u aoao, i akaka ai la hoi ke kuleana i loaa raai ai leeīa keīki pnaa a kaua e ike maka nei i keia wa; nolaila, he mea pohihihi ka noonoo ana aku e kuu kane i kahi i loaa mai ai o keia keiki puaa; ina la.paha o oe pu kekahi iloko o kuu opu i ka wa o'u i hapai ai, iua la paha ua ike pono oe e kuu kane i ka hana ia ana a lilo i keiki; nolaila, ina oe e hookaawale mai ana ia'u no keia keiki puaa, aia no ia i ka inea i holo i kou manao.

" Aka, e hai iii au ia oe i ko'u manao e kun kane, ina o ka kaua keiki keia e hanai ai, aole kana e luhi ana ma ka hanai ana, i keia la no auanei la o ka hele no ia, a ina e hanai kaua i na keiki naaoli elua, he makahiki okoa e luhi ai, alaila hele aku, nolaila, he mau keiki waiwai ole na, aole e loaa ia kaua ka pomaikai mahope aku, ina eia ka kaua keiki e luhi ai, e loaa no ia kaaa ka pomaikai nui iko kaua mau la kanikoo." _He manawa loilii ko laua o ka hoomaopopo ana i keia poe keiki, nolailn, i ka noonoo pono aea o ke kane, ua ane paakiki loa ka manao 0 kaūa wahine mamuli o keia keiki puaa, a aa pau wale kona manao ana, ua hof>ili akn no oia i na mea a pau maluna o kana wahine. Ma ia hope iho, na hanai a malama like loaia lakoa e ua wahine nei, me ka hoomoe maikai aku i kana mau keiki a pau ma kahi hookahi. • 0 keia hanan ano o aa wahiue nei, oa hnna loa laua i keia kaikamahine puaa imna o na kanaka ke kipa mai ma ko laua wahi; a o keia wahine, na hanai pono loa oia 1 kana mau keiki me ka hoowahawaha ole i keia keiki kapanaha; he mikiala loa oia ma ka inalama ana a hiki wale i ko lakou nunui like ana. Aole no hoi paha laaa i manao ae he ike a he mana kai loko o keia keiki puaa, ua hiki ole ia laua ke koho pololei aku i ke ano a me na hiohiona o. ke kulana o keia keiki a laua, kona ano a me kana mau hana. a pau loa. Ia manawa, # he mau mahina paha i hala ac, aia hoi, kapa iho la ka makuahine i ka inoa o ua kaikamahine kupanaha nei o Baoua Hila, a kapa pu aku la no hoi oia i ka inoa o na kaikamahine ano kanaka maoli, o ka mua loa o Depile kona iuoa; a o kona muli iho hoi o Aituia, he ano mahoe laua ke nana aku i ko laua mau heiehelena, he like loa no ko laaa mau hiohiona ke nana aku, aole paewa iki ko laua kulana. 0 keia kaikamahine i hanau kupanaha ia, ua malama maikai ia oia ma kahi maikai me he keiki kanaka maoli la. Ia wa a lakon e nono ano, ua hala ae he mau makahiki elima a kea, paha, aia lioi, ua uni a mohaha maikai na hiohiona 3 na kaikamahine ano kanaka, a nui like ae la no hoi'me ke kaikamahioekupanaha. Eia ka mea.hilu, ua hiki ia lakou ke hele pu mao a maanei, a i kekahi la ae, hele hou aku la na kaikamahine kanaka ma6li i ka laaa wahi i manao ai e hele, aka hoi, aa nwe mai la ua puaa nei i ka heleokona id&u kaikuaana, nolaila, ua hahai no oia ia laua, he rnea huha loa no ua mau kaikuaana nei. ka hahai hele o na pnaa nei mahope o laua, aole hoi he oluolu iki o ko laua manoo iaia.

Nōlaila, ua pepehi mau ia keia me ka nakinakiia i ke kaula e kona mau kaikuaana; aka hoi, na hoomanawanoi no oia i kona eha me ka huhu ole aku i kona mau hoahanau. No ka mea, o keia hana ino a me ka hoomainoino i ko lana pokii puaa, aole nae i ike na mahua i keia hana a na kaikamahine e hana uei, aia a hiki i ka wa e hoi ai ua mau kaiknaana nei i ka hale; ia wa lauae hookuu ae ai na pnaa nei a hoi aku i ka hale me ka hookamani imua ona makua. Aka, pela mau lana e hana ino ai i ko laua pokii, a hiki wale hoi i ko lakou nunui like ana, a o koua mau kaikuaa'na, ua pii mai la ka nani a me ka ui oi kelnkela malunn o lauo, a pakela ae ko laua mau uianao hookae iaia; a i kekahi manawa, hele hou no lana noi i ka holoholo ma kekahi wahi aku, hahai no ko laua kaikaina puaa ia lauu, a ina lana ehele nakinaki a paa i ke kaulo, a 'ioi mai laua i ka hale, alaila hookuu ne i u;> puaa nei. '(Aole i pau.)