Ke Au Okoa, Volume IV, Number 42, 4 February 1869 — HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii.

HEJLtI 2. I kekahi la, hoouna aku la ka maknahine i kana mau kaikamahine elua, e hele e holoi i ko lakou man lole a pau, a hai pn aku la no hoi oia ia laua, " Ia olua e hele ai, e lawe pu. olna i ka lole kihei moe o keia pnaa, oiai, o ko olua pokii ponoi keia mai loko aku o'u nei, a na olua i hele mai mamua, a na keia puaa no i pani mai ko olua hope, a o ka pan no ia a hiki i keia la; nolailo, e malama pono loa olua iaia me ka hana ino ole iloko o ko'u mau la e ola ai ma keia honua." Ano keia olelo a ko laua mama, ua ae koke inai la ua mau kaikamahine uei, aka, aole ia o ko laua manaoio maoli, na ae aku lana ia wa no ka makao i na makua, a he makemake ole lana i keia pnaa no ka hahai, mahope iho o ka pau ana o ka laua hoolohe ana i ka olelo ao a ko lana maknahine; lalan koke f«ku la laua nei i ke kapa moe o ua pnaa nei a hele aku la i ka lana wahi i manao ai, ia laua e hele ana, ala mai la na puaa nei mai luna mai o kona ■wahi moe, a uwe ae la me ka leo kuliknli, oiai oia, ua hoopaa ia e kona makuahine i kekahi kaula lopi, a ma keia nwe ana o ua puaa nei, ua lilo ia i mea uluhna nu ko hikou makaahine, a wehe ae la oiu i kona kaula i hoopaaia ai, a huli hele ako la oia mahope o kona mau kaikuaana a hiki wale i ko laua loaa ana iaia ma ke kahawai. I ka .ike -ana mai o ua mau.kaikuaana nei, e hoea aku ana ko laua pōkii puaa, a ia wo koke no laua i hoemn niai ai i ua pnoa nei, me ka olelo iho o laua, " Heaha la ka keia puaao ka huli ana mai nei ia kaua, a me he wahī lihi kuleana iki la kekahi okaua ia ia V Ia lana no e oīelo ana, aia hoi, hopu iho la laua i na pohaku, a nou mai la ia ia nei, a pa mai la ma ko ia nei lae, a ua nui ka eha i ili mai maluna ona; aka, na hoomanawanui no keia i ka laua eha i hana ino mai ai ia ia, a no ka nui hana ino o ua mau kaikuaana nei, aia hoi, hoomaka ae la oia e uwe, aole no hoi o lana hoomanao ae i ka olelo kanoha a ko. lakou makuahine, na hoomau no laua i ka pepehi ana a hiki wāle i ka wa i hōi ai, i ka nana aku i ua pnaa nei, uahelea nawaliwali loa, i ka nui pepehi inoa na kaikuaana;a no ka nni o ka eha i loaa i na puaa nei, ala ae oia iluna a hoi aku la.me ka uwe, me ka haule iho oua kulu waimaka. I ka nana ana mai o na mau kaikuaaeia jiei, ke hoi loa la ua puaa nei, olelo ae la kekahi i kekahi, " E hoi koke kaua i keia wa, o hiki e akn auanei ka puaa ika hale." Ae mai-la kekahi, oko lana nei ho-u aka la no ia i ke kihei o ua pnaa nei iioko oka wai, a hnki ae la ilnna me lea holoi ole ia o ka lopo, a popo ae la lana nei a paa, a" puolo ae la no. hoi i .ko lana mau lole a puu lōa, a hoi mai la.laua nei, a loaa mai ua puaa nei e boi ana i ke alanui, wikiwiki oe hma man kaikuaana nei i ka hele a kaa maniua o-ua pūaa nei, aJiai mai la ke kaikuaana i kona manao i kona kaikaina, "ina e ! hīki akn kakon i ka hale ea, mai noho oe a hai iki i ka maknahine"b kakou, ua pepehi ia e kaua ka puaa, o hahu mai auanei ia kaua, a ina e ninau mai ia kaua, ua hana ino ia e kaua ka:puaa,"alaila r e hoole loa aku kaua." Ae mai la kona kaikaina, ' ae.' a o ka pan no ia o ka laua olelo ana. I ka hiki ana ako o lakou nei i ka. hale, hana maalea iho la ua puaa nei, i kamu paha e nalowale ai ka hana pono ole a kona mau hanau mua ia ia, me ka manao paha o nn mau kaiknaana nei e nalo ana ka lana hana ino; aka, e nana oe e ka mea helahelu i ka hana maalea a keia Baona Hila, imna o ko lakon mama; a he mea no hoi ia na kakou e hoomaopopo iho ai, ua hana naauao ka mea nona keia kaao. Ika ike ana mai ona makuahine nei, e hoi like aku ana kana poe keiki a pau, he mea olioli loaia ia ia, a ia ia no hoi e nana pono mai ana i ko lakou hoi like aku, aka, ua halawai e mai la kona man maka me na hiohiona a ka eba e kau ana iluna oke kino o kana keiki pnaa, oiai oia e o-i hele aku ana mahope o konamaa hanau mna. 1 ka ike pono ana roai o ko lakou makuahine i keia mau alina a ka mea nana i hana i keia hana aloha ole i kana keiki j>uaa, ua ano e ae Ia kona manao, koke mai la oia i kana man keiki maoli elua.

" Heaha hoi ka mea i eha ai o ko olua ka;kaina puaa ? Eia la ke hoi mai nei me ka ehn a kona wawae." Pan6 akn la kana mau kaikamahine, " Ea, e ko mana mama, aole mana i ike iki i ke kumn o kona ana/' No keia olelo, noonoo loihi iho la ko lakou makuahine, a olelo mai la ia lana, "Me he mea la, na hana ino ia no e olua keia pnaa." Ia Woj pane akn la na man kaikamnhine nei me ka leo nahenahe, " Aolo mana i hana i ka mea pono ole i keia puaa, oiai hoi, na hoolohe maaa i kaa mea i papa mai ai ia maoa, aole e pepehi i keiai poaa, a pehea la ma'na e hoole ai i kan olelo." Olelo hon mai la •'ka makoahine, " Malia pnha na komo keia pnaa maloko o na pa mea kann a leokahi poe." " Aole nae i hele iki ka puaa a hiki wale i ko maua hof ana mai nei, akahi no hoi maoa a

īke abu Ia ua eha ka ua puaa nei," wahi a laua. sla keia olelo a na kaikamahine, ua pau wale ka manao oka makuahine, maliopu iho oia manawa, lalau ilio la ua makuahine nei i ka puaa, a hii ae la moluna o kona pooliiwi, a nana pono 'a oia i ke ano eha io maoli oua puaa nei. : .iua hoomaopopo aua iho, e hele ana ke koko ma ka ih'a a me ka waha, ana poiioleliole lioi kona mau walii a pau. Ia wa oia i hoomaka ae oi e hooham'ni iho i kona mau kulu waimaka niai kona mau liliilihi aku, uo koria aloha i na keiki puaa nei, me lie kui la e honhou ana iloko o kona puuwai. Ma keia uwe ana o Pelesire i kana kaika. mahiue puaa, aia hoi, ke lele 'e wale la no kn hauli o ka pnuwai o ua mau kuikamahine nei me ka makan nui loa, a pau ka nwe ana o ua makuahine nei, pane mai la oia i .kana mau knikamahine, " Ano, me he mea la, ua .pepehiia e oluako olna pokii puaa, a o ka olua mca i liai inai nei ia'u, aole iao kaoiaio maoli; ua liunaolua ika oiaioloa." Aole he paee hou mai o na man kaikamahine nei, ua hiki ole ia laua ke olelo hou mai, iīolaila, e ninau ae an i ko olna pokii pnan, ina oia e ae iaai na olua i pepehi ia ia, alaila, e hoahewa aku ana au ia olua. A pau kana olelo ana, a hoomaka iho la oia e ninan'i na puaa nei, " Nawai oe i pepehi ? " Ala mai la ua puaa nei iluna mai ka poli ae o ko lokon maknahine, a holo kiki aku la oia a hou aku la i kona mau kaikuaana, a ninau hou aku la oa makuahine nei i.ua pnaa nei, "Na laua nei no anei i pepehi ia oe .' " JVu ae la ua puaa nei, a roa keia hana a ka puaa, ke komomai la ke

anu i ua anau kaikamahine nei, a olelo hou aku la ka makuahine ia laua, " He oiaio, na olua no i pepehi iko olua pokii puaa.' r Ae mai la na man kaikamahine neī rae ka leo nawaliwali loa, a hai akn la na makuahine nei i kekahi mau olelo ao hou ia laua, " Mai keia manawa aku, e a'u mau kaikamahine, mai noho olua a hana hou e like nie keia hat»a pono ole a olua, ka mea kopono ole i ko'n 'makemake, oiai, ua like a like olua ia'u me keia puaa, kainoa e noho like olua me keia pnaa, pela oukou e pono.ai ke noho aku iloko o ko maua mau la kanikoo o keia noho ana aku." Ae. mai la no hoi na mau kaikamahine nei, a o ka pan no ia o ka lakou olelo ana, a noho like iho la lakou a pau.

He mnnawa loilii loa mā ia hope mai, i bekahi la, moe iho Ia ua makuahine nei, a loaa ia :a kekahi moe nhane i ka po, no kana man kail;:irnahine kino maoli, i ke ao ana ae, aia hoi, h::i aku laoia i kana kane, i na ano a pan o kana mea i ike ai maloko o ka moe uhane, mai ka maa a ka hope, a īiulīu iki, hai mai la o Kenele i kana waine,' "Hē oiaio, o ke ano io maoli o kaa moe uhane, e ili mai ana no" be pomaikai uui maluna o kaua, no laua nei, no na kaikamnhine maoli, e liloana laua nei s i man wahine na kekahi mau kanaka waiwai loa o Pelekane nei, he mau kanaka ano alii nae, ma ka la apopo, e nana aku ai kaua ia mea, a o keia kaikamahine puaa au e hoopapau nei i ka malama, aole loa e loaa ana ia kaua ka pomaikai, he luhi nae ka raea e loaa ana ia oe, a he nfiie hoi ka mea e loaa pn mai ana ia kaoa na makua.'' 'Pela o Kenele i olelo ai imua o kana wahine a me ka laua mau kaikamahine; aka, ma keia .mau olelo hoakaka a ke kane i ke ano o ka moe uhane a kana wahine. Aole he loli iki o kona m'anao maluna o na kaikamahine kino maoli, na manao paa loa oia, aole e nele ana kona pomaikai nni i keia puaa, a hai aku la oia i kona inanao i kana kane, " Heaha la hoi ananei ka hewa,' in3 e loaa io mai ana he pomaikai maluna o lana nei, alaila ea, nou no ia pomaikai no ka niakuakane; eia no hoi au mamuli o ka'u keiki puaa, aka, ua ike pu mai 1a no kaua i ke ano o keia puaa, aole ana loaa e pono ai kaua na makua." Ka lilo ana hoi o Depile a me Āiluia ina kane alii o Pelekane. I ka hiki ana ako o oa makahiki o Depile a me Aituia i ka 15, aia hoi, ua pii mai la ka nani oi kelakela a me ka ui maoli o ua mau kaikamahine mahoe nei, aole he wahine e hoohalike ae ai ma ke aupnoi a pau o Pelekane, ua like me ka pua ana mai o ka rose ala i ke kakahiaka nui, i kikohu ia e na ula ohelohēlo ma ko lana mau papalina, (au hoi e ka mea helnhelu e iliki ae ai i keia mau wahi lalani mele.)

" He aloho no na pna, Na pua ohelohelo, Ohelo ai a ka mann, Na lehna ula ilnna." A no ke kaulana loa o ko laua -wahine raaikai, oa lilo ia i mea hooulahna i ka pnuwai 0 kekahi poe, a be mea hoi e lia mau.ai o ko lakou mau po ke moe iho maluna o kahi moe, nana hoi e hapai mai i ke kuko ana i na wa a pau. A no keia kanlana loa ana o ua mau kaikamahine nei ma ke aopuni o Pelekane, ua kiiia mai laua e na kane kaukau alii, he mau kanaka waiwai nui loa, i ko laaa wa i lilo ai 1 man wahine na keia mau kane ano alii, aia hoi, na hele pu aku Ia ko laua makuakane me na kaikamohine, rae kona hai iho i kona mauao hoowahawaha i kaoa wahine, " Ano ,e kuu wahine, i keia la, ke haalele nei au iaoe, a ke hele nei au mohope o na kaikamahine a kaua, na laaa e malama raai ia'u a hiki i ko'u man la hope loa, a c noho no oe mahope o ko keiki puan, nole oe e manao ae io'n he kane au nau, no ka mea, he liilaliila nai ko'u no kon hanan ana i kc keiki puna, nolaila, noho iho no mahope o ko koiki puaa." Ae akn la no na wahine nei i lea olelo a kana knne, a pane aku la oia i kona kane, " 0 kau mau olelo e hai mai nei ia'u, he oiaio loa anei ia,

aole anei o'u walii kuleaua i koe iloko ou raai keia manawa aku; heaha la hoi auauei ka liewa, a i loaa no hoi ka pomaiba*i kan inau kaikamahine, na pono no, ahonani ia, n»n mai ]a no keiamanao e ke kane, owan neila, c noho no au mamoli o ke keiki puaa, malia paha lie pomaikai a he poino paha e loaa ana ia mana ?" Ae mai la ua kane nei, rae kona haawi pu mai i kona aloha hope loa, a hoawi pu mai la no hoi ka laua roau kaikamahine i kolaua oloha hope loa i ka makualiine, a hele akn lakon a hiki i kahi o ka laua man kane, a lilo iho Ia laua i mau wahine na laua, me ka noho oluolu loa a me ka malama pono ia ma nn mea pau e pono ka noho ana. f Aole i peAi.) *