Ke Au Okoa, Volume IV, Number 42, 4 February 1869 — Ke Komo-lima maka Popoki. [ARTICLE]

Ke Komo-lima maka Popoki.

Aia iloko o na walii hanohano o ke kulannkauhale o Ladana, kahi hoi i nohoia e na lunakanawai a me na loio akamai o ua kulanakanhale la, kahi i noho aiokekahi kanaka akamai i ka hooponopono aupuni a me na kanawni, o Dr» A. A. Bami!ton, kona inoa Ua konoia mai au e hai pu aku i kona inoa Karistiano, o Aherahama Abiatara, aka, o kona inoa i ikeia e ka lehulehu, o Dr. A. A. Hamilton, he Kauka kaha akamai, ahe loio akamai no hoi. Aia iwaena o ua hale kiekie o Carabasa Knea, kahi i ku ai o kona hale nani kinohinohi. Uoko oke kau, ua haiamu io ia no ke alo o kona liale nani omaomao, e na pohina ehu lepo, a i ka wa hooilo hoi, ua uhi paa ia eka ohu noe. I kēkahi ona po kehau, a ohh nui hoi o lannari, oiai e haule pakakahi mai ana ka popo han i ke ao, a i ka po hoi, e'kokolo mai ana ka maeele a ke anu e huihui ai ka poli, koma ae la ua Dr. Hamilton nei i kona keena aina, o ua hale nani nei ona. E lilelile mai ana na malamalama aliali o ke kukui, maluna.o na kukulu kala a me ka nhi keokeo o ka papakaukau; a oiai hoie hulili mai ana na lanahu ahi piimehana mai ke kapuahi mai, ke pii ae la ko lakou ehu wela e hoopiha'i ka hakahaka o ua rnmi nei, ae hoopuinehana hoi i na mea a pau e kanaho aua iloko o wahi la. Hookahi kanaka opiopio e ae iloko o ua keena nei e noho ana, aole i komo hooponopono oia i kona aahn, e kohu ai no ka noho ana iwaena o ke anaina nui, a ma ka nanaina aku i kona man niohiona, me he mea'la,* na owili ia k«>na poo iloko o ka noonoo nui, a me fia lia o kona manao kuhohonn. He kanaika opio noeau, a noonoo akea no. hoi, a oia ka mea i oluolu ai ko Hamilton kaīnailio ana, oiai, he kamailio ana i ke kanaka i like ke kulana me kona. • He mau .minutei hala ae ko laua 'hoohialaai ana iho i na mea olnna o ka papaaina, a pau ia r lawe aku la na kauwa i na luulu,n o luna o papaaina nei, a kuknlu ia ka waina imua o laua, a hoopiha'iho ta?ua mau k'eonimana nei i ko laua mau kiaha, a ia wa i hoomaka ae ai laua e ka kamailio.Aia nae kekahi mea iloko o ka laua kamailio ann, e hiki ai ke hoolono malie aku ka mea hoolohe, roe ka noonoo' iho he kuakane ka kekahi, a he keiki'hoi kekahi, aole nae he makuakane ponoi, he mna kekahi no kona makuakane. He kanaka kiekie o Hamilton a loihi, a malo pono hoi na oiwi o kona kino, hemaka alohilohi, a he oluolu no hoi; aka, tia kikohu ;a kona mau ouli e na helehelena kahiko, ke 0 mai la kona mau oho hina kokaikahi, s ua welie iho la no hoi oluna o "Hihimanu." Ua aahuia oia iloko o ka paikini hou o ia mau la, a maikai pono kona noho ana mai, e like me ke ano mau o na kauka o Ladana, aole lakou he poe i komo ole ia e ka manao palu*. palu, aka, he makau ole nae iloko o na hoolala ana 110 kana mau hana. Olelo akn lakamea opiō o lana, "E'ka makua, ua pakua loa ia'u, a kohu hoowahawaha lioi i kela koino-lima ou, ma ko lima hema. 1 ka wa e pa pono aku ai ka malamalama o ke kukui malnna olaila, ua like kona anapu mai me he nila ana la o ka maka popoki." Pane mai la o Hamilton, "Ua pono, aua like hoi kou manao me ka mea i hanaia ai'o % ua komo nei. He maka popoki ke ano o ker ia komo, a o ke daimana e hoopuni ana ma-' waho o ka onohi uliuli nei ka mea i auo e ai ka lilelile o ke komo."

" Aka," walii a ke kanaka .opio, " aole an i lohe i ka mnolelo o kena komo." - Pane mai lao~ Dr. Hamflton, " He oiaio no, aole io no e hiki in oeke hoomaopopo iloko o na wuhi ahiu o Na Hamesire. Mni Inia mai keia komo, no Ingemanta, ke akna kii nui o ko Hineehi- poe. Ua manao bo Hinpdo poe, he komo mana keia, a e hiki ia ia ke hnna i kekahi mea knpanaha. Aka, he komo knmnknai nni loā keia, a he maikai no hoi ka hanaia ana. A o ko'o īaki hoi o ka loaa ana ia ia, he mea nni no ia." Hoohnli ae la «ia i kona lima, me ka hopai ne ilnna i ke kukni, a alohi ae la"tia komo nei, me be maka la o ka popoki hnhu. v Mamua ae o lee kamailio hoa ana mai, inn ae la na man keonimana nei i na kiaha waina, a o kn mea opio hoi, hookoe iho la oia i kekahi hapa o ka waina iloko o ke kiaho, a hūli pono mai la e nana i kona maknakane. Pane aku la o HamiUop, " He po hooilo loloa keia, a aole hoi a kaua" hana nni e ne, nolailo, e hahai akn no nn ia oe i ka moolelo o ua komo nei, iloaa ai iloko o ko'u woihona. 0 kona moolelo, nia no ia'n, na kopeia a paa e ka meā nana i haawi ni«i iu'n. Alea, o hoo* maka aku no pnha an mai ko'u inan la opio mni, oiai e kamalii aha." ' " 0 ko kakon ohana, he poe ilihnne, a o ko makuakane, (Noil,) ktbi mea loaa iki,

ma ka loaa ana iaia o'kekahi pateoa ano hou 0 na mea hoonani hale; a e ike iho oe, ua ola an il<»ko o kahi berena uuku, na wahi lole a mfi ka hoonaauao nuku ia, ia mau !a pokeo wale. " 0 ko'u makemake nui e lilo i Kanka, ne ka puu dala nui wale no nae e hiki ai ia'a ke aoia ma keia makemake o'u. Mahope iho o kuu liemo ana mai ke kula mai, he wa hoom:ilia ia no'u, nola.iia, hele wale aku la noau 1 kahakai, e noho ai, e imiimi ai i wahi mea haule. " I kekahi la, halawai pu iho la au mo kekahi hoa'loha kahiko o kuu makuakane, he Kapena no kekahi moku kialut. oirigi, e holo ana mai Boset.ona a i Livapula; mahope iho 0 ko maua kamailio ana, mea mai la kela ia'u, e holo pu au me ia ma kela aoao o ka 1 Poepoe, a hoi hou mai no, ae aku la au. "I kuu kau ana aku iluna o ka moku, kahea mai la kela ia'u, e hoi au iloko o ke keena hope o' ka nioku e hiamoe ai, a walea iho i ka holo ana iluna o ka moku, alaila, pau ke okaikai hoopailua. Ae aku Ia au, hoi aku la a moe malie iho. "Ua lawe pu no au me a'u, he kanalima dala maoli, he makana i loaa ia'u ma ke kula, no kuu akamai i kekalai olelo. oua puu dala nei, he puu dala nui loaia ia'u; ke hoomanao nei no au -no kua hiamoe pono ole ika po, o aihueia kuu mau dala. Ia wa, haawi wale mai la lee Kapena i ka lole komo no'u a nui. me he mea la no ua piha ka pahu; no k(£ ia mea, aole au i raauao e hoi i kahome; oiai o ko'u mau wahi lole i holo mai ai he mau wahi lole uuku no, o ka lole o kamalii, aole ka lole kanaka makua, e like me ka mea i haawiia mai ai ia'u eke Kapena. Nolaila, ua haaheo mau au i kela la keia la. " Ua kakau aku la au i ka palapala i kuu mau 'makua, no knu holo malnua o ka moku, a oa loaa mai uo hoi ia'u ka palapala e ae aua i kuu holo. He mau la uuku ko'u hoopailua ana a pau koke no; no keia mea, na hoike mai ke Kapena i kona olioli no.ka pau koke o .maluna o ka moku.

" Ua olioli loa aa i keia holo aaa o makou, ua eleu uo hoi, a hookahi o makoa malama ka loihi ma ka moana ku ai i ka aiūa, a i kuu manao ina ekolu malama .ka loihi ma ka moana, aole au e uluhua iki ana. "I ko makou hiki ana aku, heleaku Ia au e makaikai hoi i ua wahi kpaaiaa o ka aoao akau o Enelani, alaila, hele loa aku la i Ladana, no ka mea, hookahi mahiua ka loihī o ka moku e ku ai, alaila holo hou i Air.erika. " Manao au akaaka no paha oe ia'u a mamae e Neil, ke-nana mai i ko'u ano ia manawa i komo ai i ka lole, ina e paa i ke pai ia ko'u kii oia mau la. la'u e nana aku ai i ke aniani kilohi ma ke keena hope o ka mokri, he keiki loihi paioa, wiwi tne ka lole waame k| kuka hoi oka moku, a liina ke kookoo nui o ke kapena, a 0 kau mau wahi lole, ua puolo ae la au a paa, a auamo, ua wawahi no hoi au i kuu mao dala i mau moni Beritania, a ua humnIminu ia e a'u a paa ma ke apo o kuu opu." Ia manawa, akaaka ae la o H"eil, a iuu ae la'hoi i ke koena o kona kiaha a pau; a mahope o ia manawa, hoomaka hou mai Ia ho o Hamilton i ke kamailio. "Hoomaka aku la"au e hele, me ka manao olē ae, aohe makamaka nana e hookipa maf. " Helē mua aku la au i na puu o Cnmeberland; a me kahi pepa kuhikuhi no ua mau wahi nei, i kakauia e kekahi mea i kaaliēle mua malāila, i hiki ai ia'u ke heleowau wale no, ine ke kiimaaina ole. Ua loaa ua pepa nei ia'u oia ke keena hope o ka moku a'n i nioe ai. Hele wale aku la no au maluna ona duu, a ma kahi hoi o na kahawai liilii e kahe mai ana. Lelele aku la an malnna ona pohaku i uluiaeka liinu, a kau ma kela aoao o ke kahawai, a hele aku la hoi iloko o ka nahele amaumau, naowaawo, ame na pohaku haoeoe okapali. Ma kekahi wahi he pnu uliuli c ulu ana na maun uliuli a rae na pua 1 kamaaina ia'u ma na kula o ko'u one hanan. Ma kekauwahi, na puia ke ea i ke ala o na pua, a pela wole uo ao i hele aka ai a hiki i ka piko o ka puu Skillauscar.' Nanaihola ilalo i na kanhale liilii olalo, na mala haita a rbe'na mala pna o kela ano keia ano; a ke nana aku la au i kahi mamao, ike aku la au he kanaka e lehai mai ana maluna o na pohakn, a he malihini no hoi ia e like me a'n, a na olioli paha ia no ko'u hiki ana aku, e like mo ko'u hauoli i ka ike ana ako ia ia.

" Ia "wa, molehnlehn koke iho la, a hoomanao koke ae la au, o ka po keia; a o ka iho ana o ua mauna nei, he inoino a pakika ke ala. la'u i huli ae ai, ike aku la au he ao pa nopano ke hoea hiaf ana, me % he pakn la ekiei mai ana maluna o ka mauna, a oaka ae la ka uila, a manao ihola au, e ua ana. " Nolaila, wikiwiki aku la au i ka iho ana ilnlo, mai ko'u wahi nihinihi e ku nei; aka, ua ololi loa ke ala a inoino no hoi, a na aneane no hoi an e makapo, i ka wo e anapu oe ai ka uila, aka, oia ka mea nonai kokna mai mai ia'u i ke alanni a'u e hele aku ana. .Hakni mai la ka hekili, a kawowo ae la ma na kaiaulu o na mauna, a lnuluu mai la hoi ka lewa i na ao pouli a me na paka na e haule kawakawa iho ana. Ua aneane mai la nn e kupilikii, konouli hoi ka pouli, a o ke alanni hoi, "he pakika lon. 0 ko'u manao, ina e ike wale aku no nn i na hiohionaokekanakaa'u i ike mua ai, ina na olioli loa au. Kahea wale aku la no au me ka leo nni, nole nae he leo-i pa-e mai. Kakna aku la no hoi au ilalo, a mahope kn hon ae la iluna; nka, ho wa polfole nae ia, a kakna hou aku no aif me ka ikaika a hnule mnluna o na kipapali oolen, a ke na iho nei ka ua mo he waikahe la maluna

o'u. Aia manawa ua anepau kuu ike, aole au i ike hou ae i kekahi mea. He mau hora • paha ko'u waiho ana pela, a i oaka ana ae o ko'u mau maka, e imoimo moi ana na hoku o ka lani. E kokolo mai ana no hoi ka makani pue anu o ka po maluna o ko'u kino me ka huihui, a mamua o ka hoi hou aua mai o ka noonoo ia'u, hoomaka ae la au e haha i o'n mau lala, aka, ' E mahaloia ke Akua,' wahi a'u me ka leo nui, 'aole lakou i hai.' Ua oolea nae, a maluhiluhi nohoi, hehiki no nae ia'u ke ku ae a hele aku. " la'u i ala ae ai iluna, pa ae la i kuu mau lima ka omole i-e barani a ke Kapena i haawi mai ai ia'u, aole i poino; a ia'u i hoomaka ae ai e inu, lohe aku laeu i ka nunulu mai o kekahi mea, hoolohe hou aku la au, a lohe hou aku la no au. Inu iki ae Ia aa i kekahi mau -wahi olopn barani, a haha ae la hoii ke kukaepele a me ka ihoiho kukui iloko o kuu poli; aole hoi i pulu i ka wai, no ia mea, ho-a ae la au i ka ihoiho kūkui, a heleaku la. e imi i kahi i kahi i waiho ai o ka mea e u ana a'u i lohe ai. Aale i emo loaa iho la ia'u he keiki opiopio, a oia no hoi kamea a'n i ike mua ai i ka auina la oia la, e lehei ana maluna o na puu pohaku mamua o'o. Hoohainu aku la an ia ia me kekahi mau wahi kulu barani, a kiai iho la hoi ia ia, a hiki i ke kakahiaka' nui o ia la ae, ia wa no i ike aku ai au i kekahi kanaka ma kahi mamao aku, a kahea aku la au ia ia, a kaikai ae la maua ia ia a hiki ma kekahi wahi hale e kokoke mai ana Noho iho Ia au e malama ia ia, a hiki i kona ola ana, a oia ka mea i pau wale ai o ko'u manawa hele makaikai i Ladana. " He kanaka opiopio oia no ke kulana hanohano a waiwai no hoi, o Sir. Frederick Hathaway kona inoa, a mai ia manawa mai i lilo ai maua he mau hoa'loha pumehana. Ia ia i aie nui ai an i neia mau mea a pau i loaa ia'u i keia manawa. No ka mea, i ko'u wa i hai.ako ai ia ia i ko'u kulana a me ko'u ano, kaohi mai la oia ia'n e noho ma Eoelani, a oia ko'u noho ia Enelaui nei e ike nei oe. " Ua hoonoho aku oia ia'u me kekahi hoahanai: ona, oia kekahi o na Kauka akamai o ia mau la. Ekoln o'u mau makahiki oka noho ana me ia, a o na lilo a pau o'u a me knu aoia ana ma ka oihana lapaau, nana wale no i hookaa, a ma kona hoohui ana aku ia'u iloko o kona kulana hanohanoame kona poe hoa o ke kulana kiekie, i ikei'a ai au i keia manawa he kanaka noloko o ka heluna, a oia hoi ke kahua o kuu pomaikai a me ka'u. oihana i keia manawa. " Aole oia i pohala loa mai ka poino i loaa ai ia ia i kela po, a i kona wa i make.ai, ma ia hope mai, ua waiho mai Ia oia i keia komo iloko o ko'u waihona, na'u e malama a me ka pepa pu i kakauia'i ka moolelo o ua komo nei, e kekahi o kona man kupuna kane kahikō. "0 Sir Peredeyika, ka mea hope loa o ia ohana alii, a i kona makeana, ua hooiliia aku ka waiwai a me ia inoa, i kekahi pili koko ona ma kahi e. Ua olelo pinepine mai oia ia'u, owau kona mea nana i hoopakele, a no-. laila, na waiho mai oia i kekahi o na momi. makamae o loko o ka waihona makamae o kona poe ohana kahiko. " Nolaila, e ike oe e Neil, nani ka-maalahi o keia wahi poino i ili mai maluna o'o, nana i hoopomaikai. mai ,i o'u mau la elemakule. .0 kela mau ioo nui i loaa ma ka mauna, ua ht>au hele ae la ia i kuu hopena pomaikai. 0 kuu mea no hoi naua i lawe mai, ke Kapena o ka moku Sea-Birid, aole oia iike hou ia'u, aka, i kona ike ana i kun pomaikai a.me ka loaa ana aku o ka'u palapala ia ia. " Aia he mana nana e hoano e i ko kakou hopena. oka ino ke kalai ia lakou, e like me ko kakou makeniake. " 0 keia iho la ka moolelo o keia komo o'u, aka, ina he manao kou, a he makemake hoi e pii pn me a'n i kuu keena palapala, e nana ai i ka pepa i kakau ia ai ka moolelo, alaila, e haawi aku no au ia oe-e heluhelu ai ua moolelo la. Ua hai ma{ o Sir Ferederika ia'u, he kanaka naauao kona kupnna kane kualua, nana i kakau i ua palapala nei." (<dole i pau.)