Ke Au Okoa, Volume IV, Number 43, 11 February 1869 — Ke Komo-lima maka Popoki. [ARTICLE]

Ke Komo-lima maka Popoki.

Pii aku la laua iluna, a huki mai la o Hamilton i ka pepa, a haawi mai la ia Neil, n noho iho la ia e kakau i mea hai olelo aana, (no ka mea, ua kohoia oia i haiolelo no kekekahi la mai.) A wehe ne la hoi o Neil i ka pepa i kakauia ai ka moolelo o ua komo nei. Ua kakauia me ka mikioi a maopopo pono, a o ka heluhelu ana, penei : KA MOOLEĪ.O 0 UA KOMO XEI. Ua awakea—he hora ikiiki ia, e hulili-no-a ana ka la kikiki wela o Inia, no ka mea, e poha pono mai ana iloko o.ke aouli kala, me kona malamalama ikaika lailai. Oiai l?oi ke ea e haumau aDa, me he mahu kukuku la 0 ka wai haila, i awili pu ia me ka paoa.o na mea uln aala ok3 honua. Ke kinamona, ka awapuhi a me na laau ala e «e ; ke gadinia hoi, i awili pu ia me ka moani o ke Setepeanotisa. Ua honi hoomau aku la au, a hiki wale i ka wa i nhi mai ai ka malohi makehia- v moe ia'u. Maloko o kekahi wahi hale k-ama-la iloko o ke opu ohe, i uhiia iho o lnna'i ka moena, i ikeia ai kekahi alii mannwa Pelekai ne opiopio e hiamoe ana. 0 keia wahi "hale kamala, ua hanaia ia e na kauwa Hinedu no ia manowa pokole no, me kahikiwawe lōa, a malona iho o ua wahi hale nei, ke kokolo ia niai la e na lala laan o na laau nui, a o ko lakon mau lau, he lipolipo no ia, a ohn maikai, me he akulikuli la oka malu. He nui wnle.no na laau hihi e nlu ana ; na komu laan haahaa, na opu ohe a me ka nahelehele nlu wale a puni ua wahi hale nei. He nni no hoi na kumu laan kahiko e waiho mai ana, a { mai loko mai o ko lakou mau hakahaka popopo, ke knpu mai la na mea ulu lau liilii, a ke o mai Ia i na pua iiilii nani ; o kekahi he ulaula, a he poni hoi ko kekahi, a me ka melemele. Ke hilii pu mai la no hoi me na lima o ke kowali maluna o ua mau knmulaau kahiko nei, i ohuohu i ko lakoa mau pua keokeo nnnui. I keia wa, ua opa pu ia na manao o ke keiki Pelekane e ka makehiamoe—a o keia iho la ka wa maikai a ka enemi a me ka elele o ka make e kikoo mai ai—a e hoopokole ia mai ai kona ola. 0 kona hiamoe ana, ua malnhia, a me he mea la aole e ala mai aiia a hiki Ika pau ana oua hora eono—a o kona thau nkali o pau, he poe kauwa Hinedu, he-lehu-lehu wale lakou e mnu mai ana, no lakou na maka i oi akn imua o ko ke keiki alii manuwa Pelekane, aka, ua panhia like lakou iloko oia haawina hookahi. Aole i emo, hoea imai la mailoko mai o ka nahelehele, he poe kiu, e hoomakakin mai ana ia lakou ; ua pan nae lakou a pau ika hiamoe. 0 ka maka o ka mea e kiai mai la iloko o kahi ike ole ia,' kai ike māi ia lakou. i. Mahope iho, ikeia'ku la kekahi poo kfl* " a. ma ka aoao o ke kumu laau piha-a, e kiei mai 3na me na hiohiona kunahihi. He ane I Dalauli iki ka waihooluu o koiia kino, uahele nae a hiuu i ka aila, a poopoo hoi kona man maka, me he maka la o ka moo, me kona lau- J oho kalole loloa, e kawele-ka ana iluna o ka nahelehele. Ua kuniia maluna o kona mau helehelena ke ano niakona a me ka pephi kanaka, a ua olohelohe no hoi o lnna o kona ki-! no, a malalo, he wahi palemai wawae. 0 kona hele nihi ana mai, me he mea la be mau wawae aole no keia ao. Ua hookokoke mua mai la oia i ke kauwa Hinedn punahele a ke alii mauuwa, a hakilo pono iho lai kona mau

hiohiona nani, oiai kela e hiamoe ana. Hoakokoe iho la na maka o ua kiu nei me ka mino aka pu. Me ka maalea a me ka maka lokoino hoi i leha iho ai ua kanaka Malae Ia malnna ō ke kauwa Hinedu, aole hoi i onioni ae ke kaawa Hinedu. Hoapeahi ae la ua kanaka Malae la i kona lima, me hepeahi ana la a na eheu o ko Vamepire, i hoopnia ai ka lewa i kona ala 3nuann, oiai nae e omo mai ana kona uuku i ke koko o kana mea ai— Unuhi ae la na Malae nei i kekahi omole uoku mai kona ape opu ae, a hoohanini iho la i mau kuhi mawaena o na lehelehe o ka mea hiamoe. Mahope o kona hana ana ia ia, hookojcoke akn la oia i kekahi mau mea e ae, a hooha nini like iho la i mau kulu o ua apukoheoheo la. Ma ia hope iho, komo loa aku la oia iloko o ka hale kamala, e nana pono ai i ke ano 0 ka mea e hiamoe aua iloko olaila ; a pon kona nana ana ia ia, puka malie aku la oia iwaho me ka halulu ole, a nalowale aku la iloko o ka nahele hihipea. I ka aueane ana ako o ka la e kapoo, a hoomaka mai la ke ea e huihui, ia mnnawa i ala mai ai ke alii manuwa. Nana ae la ia i kona koa kiai Sepoe, ma kahi mamao aku oia kahi i kuke ai i ka mea ai no ka aiua ahiahi, a nana ae la hoi i kana kauwa Hinedue moe ana me ka oni ole ae. I kona mauawa i kahea aku ai i kona inoa, aole kela i eu mai, ia ia lioi i hookoke aku ai a hoala aku, aia ka, ua make. Kahea wale iho la oia i kona inoa, "E Kalama ! (Kalma,) e Kalama ! !" Aole 1 eu ae, ua hala kahiko ka " uhane, ?afioapili o ke kino." Ku ao la ia ilnna, a hele aku la e nana i kekahi mau kauwa e ae o moe ana, aia hoi 1 ua oolea like lakou a pau rne he laau la. Nani ke anuanu a me ka eha maeele i hiki mai iluna o ke alii manuwa, no keia make knpanaha i loaa i kana mau kauwa. Kahea aku la oia i na alakai Sepoe e hele mai, me kona manao na lakou paha i hana i heia men ano e iiuua o nakauwaana; aka, i ko lakou ike ana ua make kela poe, ia wa koke no, wehe ae la lakou i ko lakou mau turepana, (uhi poo, a ko lakou.papale hoi,) a uwe nui ae la, me ke kaanini Jku iluna o ka lepo ; a ia manawa i kauoha ae ai o Capt. Crampton, e hoopau i ko lakou-uwe ana, ae

kftūd iioi i na kino o ka poe i make. Mahope kanu aoa, hoomaka hou lakou c hele. Ua owili paumi ia inai ko Craropton makau, oo keia hele ana o lakou, no ka mea, aole o Kalama, kana kauwa punahele, a ka mea hoi i ike pono i ke ano o na lahui laka o loko o ka aina ; kau ae la nae oia malur?a o kona lio, a holo aku la mai kahi i 100 hia ai i kana mau kauwa. E puka mai ana ka mahina me kona konale aiai, nana i hoaahu iho i ka nahele a me na mauna me ia mau aliali kalae.—Me ke knumaha o ka manao i holo nku ai oia a me ka imi pu i kahi e hiki ai ia ke huna i na pepa a me na palapala ana e lawe nei. Aka, ia ia i hoala ae ai i kana huipa e hahau iho, hoomanao ae la ia i ke ano o ua hnipa nei i haawiia mai ai ia ia e kekahi hoa kulakahiko ona—he ohaka o loko o ua huipa nei, me kahi umii uuku e hiki ai ke weheia. Manao iho la ia o kahi nalo ka paha ia e huna ai i na pep3, nolaila, wehe ae la ia i na pepa mai ka pakeke ae o kona kuka, a hookomo ibo la iloko olaila.

He mau hora i hala'e o ko lakou hol<s" ana, ia manawa, loheia'ku la kekahi leo kalali, me he leo la o 'ka manu ; a oia leo kalali ka mea oana i hookupinai mai i ko lakou mau pepeiao. Hala ae la kekahi mau minute ( komo aku la lakou iloko o kekauwahi haiki, malaila i lohe maopopo aku ai lakou i ka leo o na kanaka e uwa mai ana, a kiola ia ae la o Crampton mai kona lio ae, a hoopuehuia no hoi kona poe ko3. Opea kua ia ae la no hoi ko Crampton mau lima. maliope ODa. Aka» ia manawa nae ua awiwi koke ae la ia e hookomo i ka huipa maloko o kona apo opo, kahi ana i hookomo ai i na pnlapala ana i lawe mai ai, a pela i pakele ai ua mau palapala nei mai ka lima mai o l?a poe Hoopuni kokeia ae la oia e na koa, a kai ahnlnhulu ia aku la iloko o ka nahele auakuaa me ka haoaoa. Ai ka hala ana ae o kekahi wahi loihi, ku iho Ia kooa poe nana e kai hulu

hulu nei. Mahope iho, lohe aku la ia i ka. nainnnanu liilii mai, a ia manawa i haalele ia iho ai oia e ka poe nana e alakai nei ia ia, a lohe uku la no hoi ia i ka nehe mai o ka lule silika, a moani mai la ke ala o ka lukini, a ike aku la no hoi oia i ka mea e hele mai ana a kokoke i ona la. Hoomaka mai la kela e kamailio me ka leo haahaa loa, a ia maoawa i puoho ae ai ko Crampton mau manao kanaka rae ke kapalili, aole nae me ke kapalili hopohopo, aka, me ke kapalili ana o ka mea i loaa i na manaolana, e pakele ana ka paha oia mai loko mai o ka paa a na mea nana oia i hoopaa pio ia manawa. Mahope o ko iala hanai ana mai hc mau huaolelo hooluolu, hookomo mai la oia i kona lima waliwali, i like ka pahee me ka pahee o ka veleveta ; a hoopoholo mai la iloko o kuu poholima i kekahi komo gula koikoi, me ka i mai i ki wa e ninauia mai ai au, alaila, e hoike ae i na komo la, a oia hoi ka meananae hoopakele ia'u—aohe podo no'u e makau, oiai e paa ana ke komo iloko o kuu manamana—a ia wa i haalele mai ai oia.

A ia manawa koke no boi, hele hoa mai la oa koa, a kai hūluhnlu hon aku la ia'u, a he raan minute i hala ae ma ia hope iho, wēheia ao la kua man mea i hqopaaia'i. Ke hoomaka mai la e aweawea na kukuoa makalii o ka pawa o ke ao, a ua hooalii iho la hoi ke aheahe malie maluna o na wohi a pau a makou e helē ana, aka, ua hiki no nae ia'u ke ike inaopopo aku i kahi a iakuu e hele nei ; he bale nui kiekie, me kona mau pa kiekie, a me he hale kaua kahiko la ke ano ke naßa aku. Mawaena o kekahi puka akeai komo nku ai lakou ; a e pa pono mai ana hoi ka malamalama o ke kukui maluna o kekahi mau kii pohaku kahiko, ma ke kumu o kekahi alapii nui akea e ku mai aua ma o aku, ua uhi paapn ia nae kekumu o ua mau kiinei i ka mauu ame ka nahelehele loloa. Ua haule ike poo o kekahi kii, a kohu olohelohe wale no kona

ku ana, a o kekahi kii pohaku, oia mau no kona maikai, he weliweli nae ke nana aku. 0 kona mau niaka» ua hanaia he pa o ke kai, a e hamama ana kona waha nui akea, ua lilo nae i punana no na moo e noho ai, a mailoko mai olaila e holoholo ai lakou iluna a i lalo o ke kii. He apo opu nui laula ko ua kii nei, 1 kinoiiinohiia me na kaha pio kinikini maluna a malalo, e paa aoa i kekahi pahikaua loihi, oiai hoi e hopu aku ana kekahi lima ona i ke poo o ka elepani a me ka moo pakaawili. He nui na kii pupuka i kalaiia a puni ka pa a me na paia o ka luakini nui, ma kela a ine keia aoao. Ika nana aua iua wahi nei, ua kupono wale no no ka hoomana kii a me Satana paha, ina diabolo oka po. Iko lakou hookoke ana aku i ua wahi nei, ikeia'ku la kekahi konaka e puka mai nna mailoko mai o ka puka o loko o ua luakini hoomana kii nei, a haawi mai la i ke kauoha, a ia wa i nalowale aku ai oia.

A ia manawa, hookomo ia aku la ua o Cramptou iloko o kekahi walii puka, a iho akn la ma ke kauwahi wahi alapii pahee, a hele aku la he keena auolo loihi, a iloko o ke keena nui akea, e nohoia ana ena kanaka me na "in. kaua. Mahope iho o ko makou noho i "i aia hoi komo ae ana kekahi kanaka, a ma kona nanaiua ake, he kanaka no ke kulana kiekie, a bo alii paha ; pela io no, aole au i kuhihewa ma knu manao ana, he alii io no ua kanaka la i komo oe ai. Uahaawi aku la na mea a pau e noho ana maloko i ke aloha nooa, he okoa nae ke ano o ke aloha maoli, aka, me he mea la lakou e hoomanamana ana, u kamailio mai la oia ma o kana mahefe olelo i ke Kapena Cramton, ika i ana mai, ua ikeia e ia he huakai hoopilikia kana i hele mai ai, i ka pono a me na pomaikai o na'lii o

ka aina, a oia pu hoi kekahi alii i komo iloko oia pilikia. He pono e haawi mai oia i kana mau palapala i lawe mai ai, a me kana huakai i hiki mai ai, alaila, e haoaia aku no oia me ka maikai, e like me ka hanaia ana i na pio i loaa ma ke kaua. Aole i pane aku o Crampton, aka, hoike wale ae la no i ke komo i haawiia mai, me ka maiiao he mea paani wale no ia hana ana pela. Aka, i ka ike ana mai o alii nei'a me na kahuna, ua puiwa koke lakou me ke auo weliweli, aha'wanawana malie ae la oia rae ka namunamu ]iilii i kekahi o kona mau alii e noho ana. 0 ua komo nei, he komo i manao nuiia, a i kaulana hoi ma na wahi a pau o Hinedu, no kona mana. Aia maluna o kekahi pohaku nani lilelile.-ua hoopiliia kekahi mea hulali nliuli omaomao, i hoohalike ia me ka maka o ka popoki, a ma ua hai a puni he daimana maemae ke alohi mai aua, a ua uhiia ke komo a pau i ke gula paa. Nana iho la o Crampton 1 ua komo nei, a mahope unuhi ae la oia he mau pua palapala mailoko se o kona mau eke, a haawi aku la ike alii. Ua nana ponoia ua mau palapala nei e ka unuhi olelo, a ua maheleia no hoime ka pololei, aka, aole nae ia ona palapala i hoounaia mai ai oia. Ia wa, peahi ae la ke alii i kekahi man alii e ae elaa 1 hiki ae iloko o ka hale, a hgle aku lakou ma kahi mamao, e kamakamailio ai. Pane mai la no hoi ka unuhi olelo ia Cramptorj, i ka i ana, aole ona waiwai iki o ka malama ana i na palapalai manao nui ia, inaoia e haawi koke mai ana i na palapala, alaila, e hanaia aku no oia me ka maikai, a i oie, e huliia'aa kona kino.

No kona pane ole aku, ia wa 110, huli ia inai la oia mai luna a lalo, aohe nae he mea i loaa, me ka leo kaumahai pane ae ai ke alii, e hoopaaia oia iloko o kekahi keena pouli uuku, a pela i hoopaia ai o Crarapton iloko o ke kauwahi keena uuku.

Malaila i waihoia mai ai kana mau mea ai, aka, ua luhi nae oia a maloeloe no hoi me ke kanea pu ; nana ae la oia i kahi ona i hoopaahaoia ai, e imi ana hoi i wahi e pakele ai, aole nae he loaa. Ua hoomalamalamaia mai ua wahi keena nei e kekahi mau pukapnka liilii maloko mai oka pohaku. Iko'u manao, ina paha wau e pakele mai ua wahi nei, aole no he ala&ai e hiki ai ke kuhikohi pono mai ia'u i ke alanai e hele aku ai iloko o ka hihia 0 ka.ululaau. Aka nae, he opiopio au, aole 1 hooneleia kun mau manaolana iloko o'u, oiai au e hoomauao ae ana i ke kaikamahine uana i ho-o mai i ke komo iloko o kua lima. Ua hoomaopopo iho la an, he lii nni paha, a he oi aku hoi ka mana ona kaikamahinenei, imna o ko na'lii nana i hoopaa ia'u, no ka mea, ua ike aku au i ko lakou kaumaha no na

komo nei ; a no ka mea, ua mahui lohe no hoi au i ka lakou olelo, a ua loheia e a'n ka lakou kamailio ana me ke kahaha nui no ka loaa ana o ke komo ia'u. ( Āole i pau.)