Ke Au Okoa, Volume IV, Number 43, 11 February 1869 — He olelo hou keia a S. M. Kamakau. [ARTICLE]

He olelo hou keia a S. M. Kamakau.

E Ke Ao Okoa.e ; —Moha oe : Pau ae nei ka poniuniu o na maka o ka hapai pu ana aku nei i ke owehnehu a Kaoua, a hoi iho kahi manao a ke kino iho, ua ikeia iho ka pae ana mai o kekahi " leho hou, a e ola ana no ka io iloko." Fa olelo iho o S. M. K., owau no ka mea nana e hooiaīo i ka pololei o kana mau olelo hoopaa kiki ana i kana mookuauhau i pili no Kaoleioku, he "keiki na Kainehameha I." Mahea la o ka'u mau olelo i hooiaio aku au i keia, no ka mea, ua olelo au, o ka noho ana o Kamehameha 1., ia Kanekapolei, a loaa ke keiki o Kaoleioku, ua loaa me ka maopopo j pono ole. A ūoho me ia maopopoole'iwaena oia hanauna kanaka holookoa i hala aku. 0 na'lii wale no ke ike ia mea, aole no ka hoolaha akea ana, ae i ka holona a i kela kanaka ; keia kanaka. Iloko no naeoka hanaunaka- [ naka i hala ae nei, aole kekahi o na'lii iolelo he keiki o Kaoleioku na Kamehameha. 4ka, 0 Kamehameha wale no kai olelo ae ia mea, 1 ka lawe pio ia ana mai i Kowaihae a me ke kaua ana i Mahiki. Ma ia mau wahi e hoomaopopo ai kakou i ka manao ana o Kamehameha nana ke keiki, aka, ua hooiaio akea ia mai anei keia mea 1 Aole. Ua noho malu iloko o ka ike o kela alii keia alii i lohe i ka Kamehameha I mau olelo, a i ike i ka noho ana o Kamehamehal ia Kanekapolei, aole keia he mea hoike akea ia. Malaila i hemahema loa ai ko S. M. Kamakan noho ana iloko o ka papa kuauhau, a eakakaai nohoi i ka poe e noho ana ma ia papa, aole o S. M. K., noloko oia wahi, aka, no ka lohe wale no a malama a haawi hewa ia waho. A hoopae mai la i "kana leho hou," me "ke olano nae o ka io iloko." Ma ka papa kuauhau o Auwae, no na keiki a Kalaniopuu, penei no ia : Kalaniopuu me Kalola, o Kiwalao. " " Namahana, " Keoua. " " Kanekapolei, " Kaoleioku. Ma ka papa kuauhau e paa nei ma ka Buke Moolelo a Binamu, noao 80, penei no ia : Kalaniopuu me Kanekapolei, o Kaoleioku. Ma ka Davida Malo, oia no, ma ke kope o ka Buke Kaunohua, oia no, ma ke Kaao, oia no, ma ka A. Unauna, oiano, ua nui na kope o ka poe kahiko e hooiaio mni ana i keiu. Aka, ma ka leho hou a S. M. K., na Komehameha I ne nei ka ! Kupaianaha I He " leho lioa io no keia, ke ola nei no ka io iloko." - Luu iho la ia i ka moana hohonu o Manowainuikaoo, a ea koke ae no i Kauai, i ka moku papapa. Ua kaena ae ua o S. M. K. t , nona ke kupnna kaulana o Lanikepue, Lanikea, Lanikuku, Lanikahaoa a me Lanikaula. He "leho hou no keia, akahi no a pae mai, a

fee ola nei no ka io iioko." He mau mea akaaka loa keia Ba'n, a i ka poe i maopopoi kona mau kupuna, he mea kani like io ia no ko makou akaaka, i ka hoike ana ae i ke keiki ana i ike ia mai he alii, ahe kupono no ka noho ana ma ka noho Moi. Ahu no hoi knpaianaha o ka hukiku «ran Kalani ma. Ke kau ae nei uo ka ia o kahi moopuna a Kauilanuimakehaikaloni, a Kuhooneenuu, a Kahakiholu.' "He leho hou no keia, a'kahi no a pae mai, ke ola nei no ka io iloko." Kaena ae la ua o S. M. K., he " wauke kiakahi ia," luli iki ana no nae kahi lala o kekeu ma ka aoao i uluia e ka pilali. Hawanawana a Kiikiikahua. Ua kolo ke aa waliwali o-ka-wauke kiakahi o na kupuoa o S. M. K., a kawowo io Laepuni la a peheu i ka wai o Alapohihi. No kahawai o Palaha ka, ua kanaka o ka wauke e ku nei. Ke waiho nei an i kekahi hoike i koe, no ka hoole ana a Konia ma Halealii, aoleo Kaoleioku na Kamehameha, aka, na Kalaniopuu. He hana nui keia oka hoopaapaa ana, aua apono aku o Kauikeaonli ia Konia. E waiho au i keia moolelo, o loaa' auanei ka S. M. K., moolelo. Aole oia i ike ike kumu 0 keia hoopaapaaa ana, a ina ua ike a lohe paha, alaila, ua hana. Ua lalau loa o S. M. K.,- i kona olelo ana, na Aikanaka ka olelo ia Kev. Binamu, aole oia na Kaikioewa. Na Kamanāwa ia olelo, no ka mea, o Aikanaka ka mea nana i hai, na oia, a na Kepookalani o Kamanawa, a oia ke kumu i hoole ai o Binamu 1 ka mare o na'lii Keohokalole ma laua o Kapaakea, a no ka ike o Kamanawa aole laua e mare ana, nolnila, hele aku la oia a hai ia Rev. Binamu, na Kaikioewa o Aikanaka, a oia no ka Kepookalani. Hu no hoi ka lalau o ua kanaka akamai, ikea wale ia ae la he ohule ua kuaohau wahahee la. Ma kana mau olelo hoino i na moopuna a Kuleoiki, loa. He kanaka alii o Kuno ka moo, ahe ili kapae moka ko S. M. Kamakau kupuna, ano, ua ikeia'e Ia ke Kahoaka o ua ino o S. M. Kamakau. Ke halawai hou nei au me ke Kahoaka c ka \ S. M. K. mau olelo sno ole, a me he mea la, e hai ae ana oe i kou punahele ia iala ae a me lakou Ia ae. Iko i ana iho. " H olelo koikoi loa keia a R. Kapihe, a e noonoo pu mai kakou, he olelo uaio aikoe keia ma ko'u manao, i ko'u noonoo ana. A e ninau mai paha auanei oukou. Pehea ke ano ? Eia ke ano.

He kipi, aia hooliloia kekahi i Moi no ke Aupuni, alaila, e kipi koke ka mea nana keia olelo, me ka olelo iho, na like makoa a paa, aole mea malnna ae o makou be poe hoahanau makou a pau." He oiaio, ua hai au i keia me ka oiaio e like me ka ike i loaa ia'u, no ka mea, tna pololei maoli e waiho nei, be-hookahi Haku o na'lii e noho nei, oia hoi o ka <3hana a Kamehameha, no ka mea, ma ka wa o Kamehameha I e noho ana, ua hoohaku no na'lii a pau ia Kamehameha i haku ne lakoo, no ka mea hov ma ia mau la, ua ike no na'lii' Le ma'noanoa lakou ia Keawe, he makolukolu hoi ia Kalanikauleleiaiwi, aole nae lakou i ike i ko pili ma o Keawe la a pela wale aku, a lawe iho a hoopili akn ma ke ano hoahanau, aole loa. Aka, ua hoohaka aka no lakou ia Kamehameha i hakn no lakon, a pela no a hiki i keia wa, ka wa hoi o a'n Alii i pau aku nei, nolaila, ke hoomau ako nei au i ka hai ana pela, no ka mea, ma o Molehaia la, Kahakuakane, o Maoi, Kawaieakane, o Oahu a me Olopuokahonua, o Kauai, he hoahanāu na'lii a pau, koe wale no ka Ohana a Kamehameha, nolaila, ke wniho nei an i keia na ookoa e o'u hoa heluhelu nnpepa e kaana. I ka'u hoakaka ana i keia, eia ka ninaa ia oukou, he kipi anei keia ? Aia no ia i ka oukon nana ana, a ke hoole loa iho nei au i keia aohe pili ia'n ke kipi. a e ninau mai paha oukou, owai la hoi ke kipi ? Eia, o S. M. Kamakau no, oia no ke 'lii, S. M. K. kipi, a oia no ke kanaka makeniake e hoohuli i ke Aupuni, a oia ka Moi. Peoei e maopopo ai kona makemakee noho i ka noho Alii, a e lilo hoi ia ia ka nohoMoi. Mai ka hanau ana o S. M. Kamakau a hiki i kona wa i noho ai ma Lahain'alana, a mai ia manawa a hiki i ka wa ona i lilo ai i Lnnakanawai Kaapuni, aolei lohe iki ia ko S. M. Kamukan ano hooalii ana, a i ole io, wahi kaukau alii la hoi, he ole loa no. A hiki iho nei i ka wa i mnke ai 0 ka Moi Kamehameha 111., hoomaka ibo nei kela e hoole i na'lii, pau ke kapu, wahi aua ino o S. M. Kamakau, pau ka wohi, pau ka moe, pau ka mea nana e a'e kuauna, ka paepae kapu o Liloa, wahi aua ino o S. M. Kamikaa. E hoomanao iho oukou e o'u hoa. o ka Akeakaniai a me ka imi naauao, a hoa kulolia hoi o ne nupepn, o keia kona hoomaka ana e " Onioni ae ana Auwehekika, Me he poo mai la Auwehekika." Ua hooholo mua o S. M. Kamakau e kipi i ke Aupnni, aka, ua hiki ole, uo ka mea, aolo kela i hoopuka mua i koDa mookoauhau, i ikeia mai ai oia kekahi alii hanau o ka aina, nolaila, ua kali iho nei kela, me ka manao aia make hon aku ua Moi bou, alaila, hoopuka kela i mookuauhau hoopilipili nana( i ninania mai, alaila hai ako kola, oia kahi i pili ikeia mau mookuauhau ma o Auwehekika la a hikj ia Kanealai. Ua pnka I*o iho nei no keia mau kupnna ona, i ka wa a ua ino o S. M. Knmekau, o-hoopaapaa ana me ke keiki o Wailuku. Ua hai akea ae o S. M. K., oia kahi o kona mau kupuna, a hoopili pu mai ia . Kekuanaoa ame Kanaina. Ma keia wahi, e nana oluolu oukou i ko S. M. Eamakaa manno ana o hapai ia ia iho e nolio ma kahi o ua Alii. (Joh i pau.)