Ke Au Okoa, Volume IV, Number 44, 18 February 1869 — KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU.

HELU 104. NO KA NOHO ALII ANA 0 KAUIKEAOULI MALUNA 0 K.E AUPUNI, A UA KAPAIA 0 KAMEHAMEHA 111. i NO KA LILO ANA O KE AŪPONI. O na palapala hooiaio e maopopo ai ka lilo ana o ke aupuoi Hawaii i ka Moi Wahine o Beritania. Oka la 25 f> Feberuari A. D. 1843, oia ka la i kukalaiaai na palapala hoolilo. H. B. M. Moku Carysfort, ) : Oahu, Feb 11, 1843. $ Aloha oe; No kuu hiki ana mai mahina 0 H. B. M. Carysfort malalo iho o'u e kokua 1 na kanaka Beritania, a e kokua tio hoi i ka noho ana o ke kanaka o ke AliK Wahine o Beritania, o ka mea i hoino pinepine ia e na Lur.a o ke aupuni o keia pae ainu.nolaila, ke manao nei au e kamailio me ke alii wale no, ke koi aku nei au e lohe koke au ma ka Luna nana e lawe keia paiapala, a mnopopo ua kii ia/ke alii e holo mai maanei, a me kona la i- manao ia e hiki inai oia, no ku men, aole e maopopo ia, alaila, e holo koke akn au i kona wahi maluna o ko'u moku e oleio pu me ia. Owau no me ka mahalo kau kauwa hoolohe. George Paulet. Kapena. OM. Kekuanaoa ke 'lii Kiaaino, Oahu--1 unuhiia e G. P. Judd ke Kokuiiolelo a me ka Unohiolelo o ke aupuni. Honolulu, Oahn, ") Feberuari 11, 1843 ) Aloha oe e ka Haku George Paulet ke" Kapena oH.B. M. Carysfort. 4 Ua loaa mai ia'u kau palapala ma ka lima okou Luna, a ke olelo aku neiau ia oe me ka mahalo, ao4e makou i kii aku nei i ke'lii, no ka maopopo ole <> ka. hana, a no kau palapala ana mai e kii aku, e. huli au i moku a kīi aku. Aia no ia mn Wailukn ma ka aoao Ina e maikai ka makani, eono paha la i koe hiki mai. Owau no me ka mahalo, - . ~ • —— — • 75/ &22ŪAN» OA Manuwa Beritania, ) Honolulu, Feb, 16, 1843. j Aloha oe : Ke.hai aku. nei au ia oe e ba mea hanohano, ua ku mai ma keia awa ka H. B. M. Carysfort mal'alo ibo o|u, ua olelo ia mai au e olelo aku ia oe e halawai mal« . kaua, a e hele aku no boi au me .ka unuhi olelo pono a me ke akamai. ke nonoi aku nei bu ia oe e hai o* l oe ' ka hora o ka ia apopo e halawaī kaua. Owou no me ka mahalo, Kau Kauwa Hoolohe, George Paulet. Kapena. No ka Moi Kamehameha 111. He unuhi oiaio o G. P: Judd Kakauolelo a me ka Unuhiolelo no ke aupuni. Honolulu Oahu, ) Feb17,1843. $ A!ota oe e Ka Haku George Paulet ke Kapena o ka moku kaua H. B. M.Carysfort Ua loaa mai ia maua kau palapala o ka la i nehiaei, aole m»ua e ae aku i ka halawai malu, aole hoi elike me ke ana o kau olelo. E makaukau no maua i ka lawe ia'inai o kau palapala i ka la apopo, a e aoonoo nui no hoi maua ma ia mea. Ina he hana malu kau, alaila, e koho maua ia Kauka G. P. Judd i ko maua Luna e hiilani nui nei e kamailio me oe, he kanaka pono, a ua kokua nui mai i ko makou aupuni, ua ike pono no hoi oia i ka makou hana a pau loa, oia ke lohe i kau olelo, a e kamailio i na mea a pau elike me Uou manao, alaila, e hai mai ina mea o pau ia maua. Me ka inahalo. Kamehameha 111. • Keeauluohi. Manuwa Carysfort, ? Feb17,1843. S Aloha oe—No kau palapala ana mai ia'u i keia la, (no ko'u mahalo ana ia oe, ke manao nei. au aole nau i hnna, aka, na ka poe kokua pono ole), noloila, ke olelo aku nei au ia oe, aole au ekamailio iki aku me Dr. G. P. Judd, no ka mea, ua hoike pono ia ia'u, oia no ke kumu o ka hakaka nana i paipai i na hana ana o kou aupuni, ua kue i ke kana* ■wai ame na kanaka Beritania/no hoi. No ka mea, ua hoole mai oe i ka halawai me a'u nolaila, ke hoike aku nei au ia oe i na mea a'u e koi aku ai i ko'u aupuni e hana. Ina aole i a« ia ua mau,mea la ma ka hora 4 a mamna niai paha oia hora i ka Ir apopo, (Satude), aiaila, e hoomaka au i ka hoopai, a ioaa keia mau pono no kanaka o ko'u aina. Owau no o kau Kauwa Haahna. George Paulet. Kapena o ka Moku Kaua. Ka ka Moi Kamehameha 111. I unnhiia e Kauka ke Kakauolelo, me ka Unuhiolelo o ke Aupuni.

O ke koi ana mai a ka Hoku Hanohano George Paulet Kapena. Oio ke'lii moku o ko ke'lii Wahine Moku Carysfort i ke'lii o kc Hawaii Paeaina. Akahi. Ma ka palapala hoojaha, he olelo maoli kahi, he olelo haole kahi, a ua kakau ia ka inoa o ke Kiaaina o keia mokupuni, a mo F. W. Thomson, e hoonoa koke ai i ka hoomalu ana i ka waiwai o Mr. Charlton, e hoihoi i ka aina i lawe ia e ke aupuni, aka, no Mr. Charlton ia, a e uku aku i na liope o vMr. Charlton elike me ko lakou poho nui ma ka hana kaumaha, a me ka hewa o ke aupuni Hawaii nei. Alua. £ae koke uoai i ka pono ia Mr. Smpson e hana i na oihana a Mr. Charlton i haawi mai ai ia ia, oia ka oihana Kanikela hope no ke'lii wahine Beritania, a lohe ia ka noanao o ke'lii wahine oo ka pono o keu hoole ana ia ia. i>ae ia do hoi ka pono e haoa oi oia i kana oihaoa, a me ka mihi no ka hoioo ana aku i ke'lii wahine ma kona hope Kanikela, e lawe oe i kana Palapala hoolilo ma ke akea, alaila, e kipa aloha no ka hae o Beritania he 21, alaila, ki pn aloha elike me ia niau pa mnluna o H. B. M. Carysfort malalo iho o'u. Ekoiu. He kumu hoomalu e malu ai na kanaka o Beritunia aole lakou epaa i ka hao oia keia hope aku, ke ole oia i hoopii ia i ka hewa i kapaia he feloni ma na kanawai Beritania. Eha. Ehananoelike me ka palapala i kakau ia e Kamehāmeha ke'lii i baawi ia ia kapena Jones o H. B. M. S. Curacoa, e hana no i hookolokolo hou, a me ka- pono no ka hoopii ana mai Skinner, aka, aole i hooko pono i a kela olelo. • ~ Elima. E hoomaka koke i ka hana me ka luii ole e hooponopono ai i na hihia mawaena o na haole'o Beritunia a me na kanaka o kn a>s.a, a me na mea a pau e noho ana maanei e haniua imua T3 na Jure he hopaloa o lakou he poe.haole Beritania ua ae ia lakou e ke Kanikela, a e ioohiki lakou a pau, U3 kaawale lakou, aole laVou i noonoo a maopopo e ka manao, aole boi he Wniwai ma ia mea. Eono. E kamailio maoli -Kamehameha ke . ?lii a-me ka hope oke Kamkeiv e hoopau koke ai ina hihia, a me na hoopii haole Beritani, e ho'opii mai ai e hewa ai ke aupuni Hawaii, •. Kakāuia maluoa CaiyBffl£t Oahu i keia la 17 o Fe&. 1843 /■ ,j

George Pauleī.Kapeua o ka Moku Kaua. I uauhi ia e G. P. Judd, ka Unuhiolelo o iee aupuni. H. B. M. Moku Carysfort, ) Oahu, Feb 17, 1843. $ Aloha oe—Ke bai aku nei au ia o'e me kamahalo e hoomakaukau ia ka H. B. M. Carysfort malalo iho o'u e kaua koke aku i keia kulanakauhale ma ka hora 4 o ka Poaono ke ae ole ia mai na mea a'n e koi aku nei maluna o ke'lii 0 keia paeaina a hiki mai ia hora. Owau no me ka 'mahalo, Kau Kauwa Haahaa. Geobge Paueet. Kapena 0 ka Moku Kaua. Kapena Long Commander U. S. S Boston, Honolulu. I unuhiia e G. P. Judd ke Kakauolelo me ka Unuhiolelo 0 ke aupuni. Honolulu, Oahu, ) Feb 18, 1843. \ Aloha oe—Ka Haku George Paulet ke Kapena o ka Moku Kaua H. B. M. Carysfort. Ua loaa mai ia maua kau palapala, a me na olelo e koi mai ana, a ke hai akn nei maua ia oe e ka Haku, ua hoolilo aku nei ke'lii ia Sir George Simpson a me Mr. William Ri-> chard i mau Luna Hopon'opono a me na Elele Nui, e hele ai i ke aupuni Beritania Nui, aia no ia laua.ka palapala e hiki ai ke hooponopono i na hihia a pnu loa au i hoike mai nei e hoike aku i ke'lii wahine, i ko makou aloha mau aku, a e imi pu me kona mau Luna i mea hoopaa i ke aloha mawaena o makou. O kekahi maul/tnea au i koi mai ai ia makou e hana, e pilikia loa auanei ia makou ke.aupuni nawaliweli no ke kue i ke kanawai i hooholoia e malu like ai na mea a pau, aka hoi, e hana no maua elike me kou manao ana, me ka hoopii nae, a e palapala koke i ka olelo e moaknka ai ko makou oiaio i na 'lii o ke'lii wahine o Beritania maluna e hoouna ia, e hilinai ana ma ka pono nui 0 ke'lii wahine o ke aupuni nui, i ao ia makou e mahalo aku mo ke aloha, malaila, e loaa mai ai ka hooponoia, ke kakali aku nei maua i kau olelo hou ana mai. Me kn mahnlo. Kamehameha 111. Ke^auluohi. H. B. M. Moku C»rysiort, > Fcb 18, 1543. 5 Aloha oe—Ua lonn mni ia'u me ka mahalo i ka palapala au e ka Moi 0 keia la, i kau olelo ana mai, e ae mni nna oe i ka'u mau mea e koi i na men aui manaonei, e pono au e koi aku i ke nupuni ou e ka Moi. Ko hoakaka aku nei au i ka hora elua o keia la e kipu aloha, alaila, e knli au i kau hai ana mai i ka hora 0 kn la ;Moncde e halawai ai oe me maua 0 ke kanaka o ko'lii

{ wahine. Owau no me ka niahalo, Kau Ka-, uwa Hoololie. George P.vdlet. Eapena o ka Moku Houolulu, Oabu, ) Feb, 18, 1843. \ Aloha oe e ka Haku Gecrge Paulet, ke Kapena o ka Moku Kaua C;irysfor£l Ua loaa mai ia'u kaa palapala, a ke hoike aku nei au ia oe, aia i ka la Monede o Feb. 20 a i ka hora 11 oke kakahiaka halawai au me oea me ke kanaka o ke'lii wahine o Beritanig. Owau no me ka mahalo. Kamehameha 111. No na hihia i hoopilikia ia mai, a oo ko makou manao, uole loa e hiki ke ae ina mea i koi ia mai elike me ke sdo o ke koi ana mai a ka Luna a ke'iii wahine o Bentania ia makou no na hoopii o na haoie Beritariia. Nolaiia, ke haawi akn nei ma keia palapala i ka pae aina i kapaia ko Hawaii paeaina ia Haku George Paulet Kapena o ko ke'lii wahine moku kaua, ka Luna o Victori.a ke'lii wahine o Beritania Nui a me Irelani, mai keia la ako, a no keia manawa e noho ' nei, ua haawiia nae keia me ka manaoe haoa ia. no elike me ka olelo au me ke aupuni o ke 'lii wahine o Beritania, poina paha, ua holo ole ka olelo aelike mamua o ke kakau ana o keia, alaila, e hana ia elike me ka hooponopono o ke aujfani o ke'lii wahine, ma ke kamailio pu ana me na Luna i kohoia e maua, a ua hoole ia paha ko laua hoolilo ana, alaila, e hanaia elike me ka manao o ke aupuni 0 ke'lii wahine, i hoike ia mai mnhope o ka hiki ana-aku ilaila o na palapala hoike a maua ame kā Hōn. Haku Georg , e Paulet. A no ka keia olielo ke kaō nei maua i ko maua inoa a meko maua wepa i keia la iwakalua kumalima o Febru«ri, i ka makahiki o ko kak'ou H'aku, hookahi tausanL' ewalu haneri me kanahakomamakolu. Ma Honoln'lu Oahu ko: Hawaii Paeaina. Ike Maka l Kamehameha: ; G. P. Jodd. | Kekaulūohi. No ka mea, ua haawi ia ko Hawaii poe aina i keia la e Kamehameha 111 ke alii a me Kekauluohi, ke kuhioa o ke aupunl ia Hon. Geo. Paulet ke'lii oH. B. M. Moku Caiysfort ma ka aoao o -Victoria ke'lii wahine o Beritania Nui a me Irelani, me ka luanao e hana ia elike me ka hooponopono i heoheioia paha mahope me ke aupuni o ke'lii o Berita- - 'NOLAILA KE Kt7KDCA NEI ATJ. Akahi. E kau ia ka hae Beritania ma na mokupuni a pau o keia paeaina, a e maiu na kanaka maoli a pau elike me na kanaka o Beritania Nui. . Elua. E hanaia na oihana o ke aupuni a hiki i ka wa e loaa mai ai na palapala mai Beritania Nui mai, penei: Na ke'lii nui a na'lii a me luna malaio iho e hōoponopono i kanaka maoli, a na ka poe luna i kohoia e a'u oia o. Kamehameha 111, b i ole ia o kona luna e kobo,a, a me Hoa. Haku Geo. Paulet a me Duncaa Forbes Mackay Esq. a me ka malamamoku o Fere R. N. e hooponopono me ke kupono ina olelo me na aina e, (aole nae me ke aupuni o Beritania) a e hooponopono i na haole e noho aua ma keia pae aina. Koe na kanaka maoli o keiā pae aina. Ekolu. E mau no' na kanawai e noho iiei, a oie na kaaawai e hanaia ma ka ahaolelo o ke'lii a me nu'lii, (e lohe nae ka poe A kohoia e a'u,) no na kanaka maoli, a e lilo 1 kumu no na. mea i kohoia e hooponopono ana iwaena ona haole e noho ana ma ken pae aina. Eha. E mau no na luoa e noho nei e hooponopono i ka waiwai o ke aupuoi, elike me ka o ke'lii a me n'alii maoli, a na lakou no e hooponopono i ka unu o lakou no ka makahiki e noho nei, a e mau no na palapala oke aupuni'me ko lakou mau lima. E hoike ia nae na buke dula i ka poe luna i kohoia elike me na olelo moluna. Pela no na moku, koe nae ka bana e pono ai ke'lii wahine o Beritaoia. Elima. Aolo kuoi aole hoolimalima, aol<, haawi ana i ka haole, aole na ka luna i kohoi la eliko me na olele muluna, aole hoi na ke| kahi kanaka mawaena o ka wa, mai ka lil 24 o keia malama a biki mai Ka lohe mai Btj ritunia Nui, no na.hooponopono ana inn e hooliloia ka aina, aole ia e lilo, aoe hoi e kakauia ka iooa o ke'lii a me ke Kuhna Nui. Eono. E mau no na olelo aelike o ke'ii maoli a me ke Kuhina, a e hanaia no eli|e me ka olelo o keia hoawina.' . Kakauia e ko'u lima i keia la iwokalua llimamalima o Feberuari i ka makuhiki 010 kakou haku hookohi tausoni ewalu hariri kanaha kumakolu ma Honolulu Oahu ko lawaii pae aina. Georoe Paule; Kapena o ka Moku Knu. Ike maka ike kakau ana. G. P. Jdd. Alex. Simp9on H. B. M. Hopo KaniMa. Eia kekahi polapala a ke'lii i kukiaia

ai iniua o □i ka ta i lilo ai ka aina, aole nae i ia keia palapala e ua'lii a me na'lii 0 geritania. a me ke kuhina o Hawaii nei no keia maopopo malaila ko laua manao, ole ke aupuni, a ua manao no '°jly aole e lilo loa; e hoihoi ia mai ana no. 'V*; Auhea e Da '|jj t ame na kanaka, a me na ®&jjgāj nana ma ; k QU kupunakane mai, ame na 0 jj a a j na e L oukou, ke hai aku nei au ia pj|jki a) ua pilikia au no ko'u hocpihki^./jTjmaj me ke kumu o)e, nolaila, ua haawi a £ ea Q a j^ a 0 k a |s oU ; | o jj e oukou. r e mau ana no ko'o alii anamaluna o a ma ko oukou pono, no ka mea ' nei no ko'u manao, e hoihoi ia mai ana aea 0 jj a a j na) i£ e hooponopono ia mai P'.^ a > u hana. Hoojp^jī a raa H ono | Q ] u Oahu i keia la 25 o 1843 i({ e ma t a j a e J ( ,h n p a alua. I •W Eamehameha 111. - > - Kekaoi-uohi. ® na Jblelo like keia ma na palapala maKapena George Pau!et o ka moku o Beritani», ke kanaka 0 ke'lii j Beritania me Irelani, a me ke'iii aic «a mokupuui o Oahu, a ua hoouna ak" |ji aimoku o Oahu e. kii ika alii ka 0 -^7V € au P nn ' me kuhina oko Hawaii P ae a "pb Aia laua. me na'liī ma ka aoao kukului 0 M au j ma Wailuku ika hana mahik* ame k a w j]j ana j jj 6 k 0 ame jj a imi ana j ana e j] 00U | u a j j k a mahiai, ē ij e nuponi. a hini ke 'lii Moi me k° Da nui a me na'lii o kona aupuni, eia kike a ke kunaka'o ke'lii wahine e ritHnia me Irelani me ke'lii Moi me k® 0 ko Hawaii Paeaina. a jkeia mau olelo kike kakou e ike ai i ? a me na poino i hooili wale ia mai ma ! u j a0 ko kakou alii Moi, a maluna iho Le aopuni na kaumaha a me na poino, o,a (ilia'lii ame na makaainana. Ina e k° !9/4like me ka makemake 0 ka poe eaemi a ' a '' a |,he poe kauwa kuapaa kakou eiike n>e k° Hikina, malalo o na haku oolea me ole, a ina oa like me ko ® e ' e 7 e uhuuha ana ina auhau kaumaha a k> qViW\ o īrslsoi. 'Āul, ui^i«_kttt^ t ]a~ n 0 k S4^ awa " paeaina no na koi me likiwj.oii»a o] e a ke kanaka o ke'lii wahine 0 Beriitania i huipu me IreTani, no no . . koi i'a mai e ke kanaka o ke'lii wahine, a me ka hoole kumu oiaio ena o ka Moi o ko Hawa?£pae aina i ka Hope Kanikela Beritaoia a Mr. Richard Charlton i koho ai i hope nooa, aole ka Moi o ko Hawaii paeaina i makemake i ke aupuni 0 Beritania e launa aku me ua hope la, a ke Kanikela i koho ai, a ua liio ia i knmu hoohihia e pilikia ai ke aupuoi Hawaii, elike me na mea a ke kanaka 0 lie'lii w&hine oia na kumu hoopii eono i koi ia mai imua o ka Moj a me ke Kuhina Nui o ko Hawaii paeaina. I ka la 25 o ka malama o Feb"ruari i ka, A. D. 1843. Ua ike ia ka pua rose ulaula ka hae o.ke aupuni Liona 0 Beritania me Irelani; na kauia ma ka p'ahu h.ie o ka pakaua ma Honolulu a ma Puawoina, a ua hnouna ia na luna haole Beritania e kau i ka hae Berit nia ma Mani, raa Hawaii, a ma Kauai, a u> lilo ae la ke aupuni Hawaii he anpuni Beritania, ua kau ia he hae ulaula. Mnhope oia mau la, ua lilo i na Luna o Beritania ka hoomalu i na Jiaole a me ka hoonalu pu ana i na kanaka maoli, ma ke kulapakauhale o Honolulu. O Mr. D. C.' M»ckjy (Mr. Keki) oia ka Ilamuku nui no ke kuianakauhale, a o ka mal>unamoku o Mr. Fere R. N. 0 ka moku Cnrysf"rt, a 0 kapena Lord Gc«rge Paulet, 0 lakou na Luna nui nana e hoopnnopono i na hihia me na aupuni e ma ka aoao o ke aupuni Beritnnia e pili ana i ke aupuni Hawaii; ua koe na hihin 0 ke aupuni 0 Hawaii me ke oupuni 0 Beritnnia, no ka mea. ua koho ka Moi 0 ko paeaina ia SirGeorge Simpson, a me Rev William Richard, he mau alele nui na ka Moi.aia ia laua ka mana ma ka aoao 0 ke aupuni Hawaii e hooponopono i na hihia naawaena o ke aupnni o Hawaii, a me ke aupuri o Beritanift, nie na Luna, a me na Kuhina 0 ke'lii wahine To Beritania nui me Irelani, aia hoi ia laua ka mana nui e noi aku ai i na aupuni mana nui o ka honua, e Ae mai i ke Kuokoa o ke aupuni Hawaii. Nolaila, aole ka Moi oke aupuni. Hawaii i ae aku i na Luna o Beritania, e hooponopono i na hihia mawaena o Hawaii a me Beritania, ma Hawaii nei, aia ma ke aupuni 0 Beritaoia ka hooponopono me na alele. Oka hooponopono ano, ona Luna o Beritania i ko lakou lahui e noho ooa ma Hawaii nei, e pili pu ole anu ka hihia o ke knnaka Bcritania me ko aupuni Hawaii, ua ae ka Moi, e hana na Luna o Beritania, a pela na lahui o, 0 lohe nae ka Moi, a me ka Hope a ka Moi e koho ai. (Aole i pau.)