Ke Au Okoa, Volume IV, Number 48, 18 March 1869 — NA POE KUPUA O KE KULA. [HE KAAO Ilikini.] [ARTICLE]

NA POE KUPUA O KE KULA.

[HE KAAO Ilikini.]

I kekahi o na la kikiki wela o ke kau aku la o Alagona i ka hahai holoholon'f na na kula a me na kuahiwi, a hiki ae la «'/Klaa ke kauwahi oneanea o ke kula, ike iho 8 l j>ia ike kauwahi kaawale, me he mea la i 8 iia e na wawae a pili, ua poepoe maikai hoiwkona waiho ana. Hoomaka iho la no hoi e hakilo pono i ke ano o na meheu wawae, ,%e ana pono hoi, ike iho la oia, aole he heu wawae no na kane, aka, me he mau'meheu wawae la no na k'aikamahine, a ua 'ili wai like no hoi ka waiho ana o ua ponaha nei, a me he mea la he paapu wale na »oe nana i holoholo ma ua wahi la; a o ka bfjhihehi nui ana iho no paha ia a hala N"o kona haohao a rae ke kanalua o oa ffyokunaina:a.kona noonoo no ka-mea ana i ike ai, huna iho la oia ia ia iho maloko o nahelehele e hoopuni koke ana aia ua wahi la, me ke kakali e ike i ke ano o keia mea kupanaha a me na mea hoi e hanaia ana malaila. 0 ua Alagona nei, he keiki opiopio a he maikai kupono na hiona o kona mau maka; a he koa loa hoi i ka hahai ana i ina holoholona ahiu. Aole i liuliu mahope ihp o kona kakali ana, lohe mahui ae la oia i na leo mele honehone malīe iloko o ka lewa; ■ a aohe hnaolelo kupono e hiki ai ia ia ke ho ke ae no na mele a me ke ano o ke kani ana o ua mau leo mele nei ana i lohe'ai. Hiki la na manao pihoihoi a me ka li-a, me ko ( na haohao kupanaha pn i hoomaka ae 'ai e leha aku i kona mau maka i ka lewa, a p malie iho la>oia me ka oni ole, e hoolohe!cfcie ana me ka hiaai nui, a e hoomama ana hen i kona hanu, o lohe ole ia kekahi leo mele I iona na mapu ana mai i kahi mamao, me ka hoene lea i aapo pono ia aku e na lono o I :ona mau pepeiao, a opeope ia'i kona uhane» e ke kuko a me ka li-a e hiki ole ai ke kaomi iho. Oiai nae, aohe mea kino kanaka i ikeia aku e ia, aka, he wahi mea keokeo uukn kai pu-a mai iluna lilo kai ikeia aku. Aka, mau mai la no ka ikeia aku o ua .wahi mea la & hiki i ka nni loa ana, a lohe ~>jqo loa ia aku la na leo oluolu e mele ana; a i ke kokoke loa ana mai, ike aku la oia he hinai ī-e, me nakaikamahinenani he nmikumaaialuailoko. 0 kela mea keia mea pakahi o lakou, he wahi mea uuku kana i like me ka pahu hookani, a maluna iho olaila lakou i hookanikani iho āi, me ka mele ana ma ka leo kanaka. Iho iho la ua hinai nei a hiki i ke kiko waena o ke kahua poepoe, a i ka pili ana iho i ka o ko lakou lele koke ae la no ia mailoko ae o ka hinai, a hoomaka nui iho la i ka ma hai a puni o ke kahua, a ia pn no hoi i hooleilei ae ai lakou he mau poepoe lilelile, i like me ke daimana Lkek*shi a i kekahi. J

Ua nni na ano hnlahnla a Alagona i ike ai, aole nae he mea hookahi i like me ka lakoo nei, aole no hoi kekahi mele ana i lohe ai mamna e like me ka lakon nei; a o ka nani a pan o keia man kaikamahine lani, na oi akn ia mamna o na kaikamahine a pan ana i ike ai ma na palena o kana aina. tJa nui kona mahalo ia lakon a pau, aka, na oi aku kona makemake i na hiohiona o ka mea opiopio loa iwaena o lakou, na manao ikHa oia e hooikaika oia me kona mana a pau e hopu i na wahi mnli loa nei o lakou. 2īo keiamea, hookokoke malia akn la oia e lele aku e hopn i kana mea i manao nni ai; a ia wa koke no i ikeia mai ai oia e na kaikamahine, a o ko lakou lele koke iho la no ia iloko o ka hiDai, a pii koke ae la ka hinai iloko o ka lewa, a nalowale akn la iloko o na pohina ahiahia o ke aouli. Waiho ia iho la ka mea hahai holohōlona iloko o ka hoka nui, me ke kaumaha a me ka manaolana pobo i nana wale akn ai no oia maEope o ua 'uinai nei a hiki i kona nalowale ana aku: puolo mai la na waimaka i kona mau lihilihi, a hiki i ko lakou manawa i hiolo makawalu mai ai ika lepo. Hoino nui :ho la ia i kana mea i hana ai ia manawa, a olelo ae la, oiai oia e haalon ana i ka uwe, "Ua nalo akn lakou no ka manawa mau loa, aole hoi an e ike hou ana ia lakou I" Hoi aku la ua o Alagona i kona hale me ke kanmaha a me ka pono ole o kona manao, a ua'ano onio ole mai la boi kana ai; no ia mea, i kekahi 1a ae, aole oia i hoomoha pono, aka, wikiwiki ae la oia i kahi kokoke i uakahuakupua nei, me ka manaolana e hiki hou mai ana pat«f k'ana waiwai hnna ma na ilina nei o ko lakou lealea. Pee hou iho la no oia iloko oke opu nahglebele aaa i pee ai i ka la moa, a aole i liuliu iho, aia hoi, ikeia aka»la e ia na poe kino lani nei e iho hou mai ana, a lohe hou ia akn la no hoi ko lakou mau leo mele, a ike aku la no hoi ia i ke ku ana iho o ka hinai iluna o be kahna hnla o lakon, a lele koke ae la ua poe kaikamahine nei ilalo, e hnlahula ai e like me ka lakou hana i ka la mua. A ma ia manawa no, hoaneane aku la ua Alagona nei no ka manawa alua, e hopn, a e hoopaa hoi i ke kaikamahine moli loa, aka, i ka wa no i ike mai lakou, o ko. lakou manawa iho la no ia i elekei koke ao ai iloko o ka hinai, a lele ae la iloko oka lewa. Ia wa, pane ae la ke kaikamahine mna loa o lakou i kon'a mau kaikaina, " Alia, e noho kakou e naha, malia he makemake ko keia kanaka e hula, aeao mai ia kakou i na lealea o ka lionua." " Aole," wahi a ke kaikamahine muli loa, " E lele koke aku kakou, ua makau loa au i keia kanaka." No ia mea, lele aku la lakou, me ka hoomau i ko lakou lele ana iloko o ka lewa iu anoano, a hnli hoi loa aku la i ko lakou maa home laui.

Hoi mai la o Alagona i ka hale me ke kaumaha o ka iuaiiao, e like me ..o na la mna, a oi aku nae kona lnuluu i ko keia; ia iahoi ia mauawa, ua like ka po me he makahiki okoa la, a i loa no a owe"hewehe mai kai ao, hoi hou aku la ia i ua wahi nei ona i hoohalua ai ina la mua. Oiai oia malaila, e kukakuka ana i ka mea kupono e hiki ai ke loaa kana mea i makemake nui loa ai. Loaa iho la ia ia kekahi kumu laau kahiko, ua hele o loko a piha kui i na iole liilii, manao iho la ia, aole e makau ua poe kaikamahine nei i na mea kolo makalii e like me ua poe iole nei. A ! e hoomaikaiia ka mana o kana eke laau, (amulet,) no ka mea, mailoko mai olailae hiki ai ia ia ke hoano e i kona ano, ma ka like ana me ko na iole makalii, me ka hookokoke mua mai i ua kumu laau nei ma ke kahua hulahula o ua poe kaikamahine lani nei.

Kakali iho la ia me ka hoomanawanui ma ke ano o ke kino o ka iole keiki—a i konalohe ana i ka leo o ua poe kaikamahine nei, panapana ae la kona mau aa koko i ka olioli, a lele ae la ia me ka paani iluna a ilalo, iloko hoi a iwaho o na pukapuka o ke kumu laau kahiko. Ika hanle ana iho o ka-hinai iwaenekonu o kahi ponaha poepoe, o ka hoomalia koke iho Ia no ia e hula, a ia wa koke no, kamailio ae la ka mea. opiopio loa o lakoo, " Ua ike anei oukou i kelaknmu laau ? Aole ia mea malaila ī nehinei." Holo koke aku la ia i kahi o ka hinai—akaaka mai fa kona poe kaikuaana ia ia no kona makau wale, a hoopuni ae la lakou i ua kumn laan kahiko nei, a olokaa ae la. Ia mauawa, puhee aku la na iole makalii ma o a maanei, a lilo ia i mea lealea loa na ua poe kaikamahine nei, me ke alualu e pepehi i kela a me keia iole liilii. Ua pau ka nui o na iole i ka pepehiia, a koe wale no o Alaguna, aa holo mai la oia i kahi 0 ke kaikamahine muli loa, a ia manawa no 1 hoi ae ai kona kino a like me kona ano mua,j oiai ua kaikamahine nei e hoala aē • ana i ka laau e uhau iho, a ia wa koke no hoi i lele ae ai kona mau kaikuaana iloko o' ka hinai a lele aku la i ka lewa. ' Holoi ae la ka Alagona pomaikai i na waimaka mai na maka mai o kana ipo; a kapa ae la hoi ia ia, oia kana wahine mare, me ka huli pn ae ona i na mea a pau e loaa aloha ia e ia, a pela hoi me' kona puuwai ia. ia. Haawi ae la oia nana ina mea a pau a kona man lima i hana ai a me na mea a pau ana i hoahu ai no kana mau mea e lako ai, a hoihoi ae la hoi ia ia i kona hale enoho ai; a i .kona hiki ana i kona bale, oiahookahi ke kanakū laki o ka honna, ma ka loaa ana o ka wahine lani.

Mahope iho o ko laaa noho iki ana, mare ia iho la laoa me ka maikai, malalo o na kanawai a me ka berita paa o koka Uhane Nni makemake. Ahelaolioli nni hoi ia—a ua ahaaina, ā"ln manawalea i na poe hune, me ka haawi aku i na holoholona ahia i loaa ia ia ma kona mau kala, a me na manu o ka lewa i loaa i kana man pana; a me na ia hoi o kona mau mnliwai i loaa iaia me keka-e-e. A ua oi nui aku ka pomaikai o Alagona ma ka ike ana mai o ka lani i kana wahine, a hanau mai la he keiki kane nana. Aka, ea ! o oa wahine opiopio nei a Alagona, he kaikamahine oia na kekahi hokn, a aohe hoi i knpono loa ka honuā i wahi no ka mea kino lani e noho ai. I kela la i keia la, ua emi mau mai kona kino, a ua ake nui oia e ike hou i kona makuakane; akanae, uahunamalu oia i keia manao ona me ke kaniuhp. mau, o oi aku aaanei ke kaamaha o kana alii kane ina oia e hoike aku ia, a mea paha ia e ka-ia ai me ka ehaeha iloko o na la o kona ola ana, no ka mea, aohe e hiki i kekahi mea kino honua e pii aku i ka lani, ke ole e loaa ia ia ke kokua ia mai.

I kekahi la, oia? oia e hoomanao ana i nā mea pono e hiki ai oia ke hoi aku i ka hoomaka iho la oia e hili i hinai i-e-i-e, i hauhoaia me na lala wilou oka wai—i ka wa i hele ai kana kane i ka hahai holoholona. Hopuhopu ae la no hoi oia i na manu o ka houna nei, a hoiliili ae la i na ano pua a pau, a ohi mai la i-kela a me keia man mea kupanaha o ka honua nei, i ike ole ia ma ka lahi; na mea ana i manao ai heoluola iaekona makna. Lawe ae la oia ike keiki kane, a o na mea a pau ana i hoiliili ai hookomo iho la

oia iloko o ka hinai, a me ia mau mea oia i halihali aku ai a hiki i ke anapnni kupua o lakou ma ke kula. Ilaila i komo iho ai oia iloko 9 ka hinai, a hoomaka ae la e mele i na mele ana ihookani ai iloko o na la i bala, oiai lakou e kaahele ana ma ka honna. Ia manawa koke no, hoomaka ae la ka hinai e pii i ka lewa, a na na inakani kolonahē o ke kola i lawe aku ia mau leo nahenahe a loaa i na pepeiao o kana kane; oia leo a me ia kani, ua ike lea ia, a na hoomaopopoia hoi e ia; Hikilele ae laia me ka haupa o ka mea i loaa ia e na luulun o ka ehaeha, a holo wikiwiki aku la i ke anapuni kupua i ke knla, auwe I ua lohi loa kona hiki ana aku, " Ua halaaku la ka Puulena aia i Hilo."

Palolu ae la ua o Alagona i kona maka me kona lima akau, alena aku la ikaJipolipo o ka lewa nuu, aohe nae ana wahi mea i ike aku. Hoomau aku la do hoi oia i ka nana au'i no kekahi mau niinote, a mahope loa ike aweawea aku la oia i kekahi wahi kiko keokeo uuku e pu-a mai ana iloko o na ao, a lohe mahuihui aku la no hoi oia i ka leo nawaliwali puainawele, me he aheahe malie la na ka makani Ma-a-a, a i ole ia, me he u hope loa ana la a ke keiki iluna ke nlo. Poniuniu mai la oia i ka nana ona, a haule iho la ilalo o ka lepo, me ke kaanini aku iluna o ka nahelehele. Uwe oo la oia mo ka leo nui, a hiki i ka mauliawa ana; kahea wale aku

la no hoi oia me ka leo nui, i ka inoa o kana wahine a me kana keiki, a hiki i ka hawanawana ana. Ua makehewa kona naauauwa ana, aohe mea i kokua mai i kona maule ana, aohe mea i minamina no kona man kulo wai maka. Ua lapuwale kona mau manaolana, ua ho-a-a wale iho la ia; oiai, aia kana wahine a me kana keiki i na auapuni o na hoku lilelile.

Kulou iho la ia me ka ehaeha, a ala hou ae la hoi iluna e nana wale aku ai i na kihi oke aouli, aole nae he mau mea i ikeia. Hoi ae la oia i kona hale e noho ai me ka uwe mau ike kanmaha. Aole oia i.hoike aku i kona kaumaha i kekahi mea e, uumi malie wale iho la no ia ina iloli o loko, "Ua eha ia, ua haiki i ka manawa, akahi a hai mai i kana pnana." He hookanaleo wale iho no oia imua o kona mau hoa uhai hololiolona, aka, aia iloko kana nkana kahi i nu ai, me he luaipele la e -kahe ana malalo oka honua me ka ike ole ia o kona wahi e luai mai ai i kona ahi weliwel-i ma ka ili O-ka honua. Mahope iho o ka h3la ana o na makahiki elua o kona hōomanawanni ana me ka ike ole ia, a ua aneane e hookupilikii kona mau manao, aka, aole naei mahuahua aku mamua o ka mea i hiki mai i kinohi, oia mau no.

I ka manawa i hiki aku ai kana wahine a me ka laua keiki, i kahi o na poai o na hoku lilelile, ua aneane e poīna loa i ua kaikamahine nei ka mea i haalele ino ia iho e « iloko 0 na kanawao o ko keia honua ōla ana, a ua 01 ae la hoi kona hauoli a me ka olnolu okona ola i ko kona mau la e noho ana ma ka honua nei. Aks, oka hiki aua mai oke keiki e noho ana imua o ke alo o ke kupunakane hoku, ka mea nana i hoala mai i na halialia aloha iloko o ua kaikamahiue lanilano Alagona. Ai ka nui ana ae oua keiki nei, makemake nui loa-iho la ia e hele e ike i kahi o kona hanau ana.

I kekahi la, olelo aku la ka makuakane i kana kaikaikamahine, " E lawe oe i ke keiki, a e iho aku i ka honua, a e hai pu aku hoi i kau kane, e hoi pu mai me oe, a e noho iā iwaena o kakuu nei: a e iawe pa mai no hoi ia ine na holoholona a pau o ka honna ana i pepehi ai, a me kela mana keia manu i- loaa ia ia." Hoolohe aku la ke kaikamahine i ka leo o kona makuakane, a lawe ae la nia i ke keiki a iho mai la i ka honua nei maloko o ka hinai, a ma ke anapuni kupua hoi ko laua wahi i kau iho ai. Aia no hoi o Alagona ma ua wahi la kahi i kakali ai, a i moe ai i ka po a me ke ao, me ke kiai mau no ka hoi hou mai o kana wahine;' 8 i kona ike ana akuehoi mai ana kana wahine a me ka laua keiki, hauoli ae la ia ika olipli. Ua ikaika ae la na panapana ana a kona puuwai i ka manaolana, a mahope iho puili aku la oia me ke aloha i kana wahine a me ka lana hiilei. A e like me ka makeinake o ka makuakane lani o laua, i hooikaika nui iho ai ua o . Alagona i ka kahai ana i na holoholona, na manu ame na ia. A hoiliili ae la oia ina mea a pau i loaa ia ia, a oia wale no hoi ke kumu 0 ko lakou hookaulua ana, no ka makaukau ole ina mea e hiki ai ke lawe aku. Ika po a me ke ao kona noke ana i ka huli i na holoholona ano e loa oka honna. Lawe mai la ia i na eheu o kekahi mau manu, na huelo a me na mainn o kekahi mau holoholona, a peIa aku. I ka wa i pau ai kana man mea i ka loaa, hoiliili ae la ia, a akoakoa, a i ka makaukau ana o k6ia mau mea a pan, a lele pn aku la 1 ka lani me kona wahi ohana uuku, a pela i lilo ai o Alagona kekahi kupua o ka lani i manaoia ena īlikini. A mai ia manawa mai a hiki i keia la, i kapaia ai ua knla nei e na Ilikini, o " Ke Anapnni 'Kupua." Ka Hookani Ogaua Knpanaha.

I ka o wanaao kekahi Ia mai, he wanaao maikai a kilae hoi. Miki mua aku la ka mea hookani bele e w«he i na puka o ka halepule, a e hoomakaukau hoi i na mea a pau no ka mare ana. Mahope mai hoi, hamama ae la na puka pa 0 ka hale ālii, a ikeia akn la ka huakai alii e nkali mai ana i ke kaikamahine alii Elizabeta 1 ka luakini, i kahi e mare ia ai. He la nui ua la nei, a ua hele wale a pnia ke kula i ka nani o na hulu o na koa a me nVlii, e pulelo ana iluna o ko lakop man poo, a e alohi ana hoi ko lakou mau kahiko i ka la. oke kaikamahine alii, maluna oia oka lio o kona makuakane, i aahuia me ka lole keokeo, ua ane kaumaha nae kona mau heleheleua, a i kona wa i hookokoke aku ai i ka luakini, lohe aku la oia i ka nnnnlu mai o ka ogana i ka leo mele, " luhile," ia wa i aneane iho ai oia e haulo ilalo, ina aole e kokua ia mai e.kekahi o kana mau kauwa.

He man rainnte ma ia hope iho, komo ae la oia iloko o ka lnakini, a aia hoi e ku ma 1 ana kana kaoe maro alii iloko o kona aahn. alii ma ke kuaho, ana hoi i ike 010 ai mamna Aka, hnli ae la kona mau maka mai ona mai, a nana ae la i kahi o ka ogana, kahi ana i manao ai 110 na mea hookani ogana nei, aole n»e oia malaila, nolaila, huli ae la eia ehaav?i oku i ke aloha, i ka Laawi an& mai a ka Moi i ke kulou aloha nona, ke kane ana i hoopalaa ai. Mamuli o na mla i knkuli iho ai oia ma ka aoao o kana kane, maluna o ke kuahu pohaku, a hoolohe aku la i ka olelo mai a ke kaliuna, a mamnli no hoi o na kanawai mare i hoopaa aka ai oia i kana ae ana. Alaila, hookokoke mai la kana kane me ka poili mai i ka lima o kana wahine, a hawanawana iho la, " E Elizabeta, e kuu wahine, a o kuu Moiwahino hoi, e nana ae iluna." Hooloho aku la ia i kona leo, a nana ae ln

ilnna me ka haalnln o kona mau lala. No ke aha la i alohilohi ai kona man maka pela ? No ke aha la hoi i hoihoi mai ai na mino aka a kana kane i man waihoolnn nlBnla no kona mau papalina ? A ! o ka Moi e ku ana iloko 0 kona kapa alii poni, i kikohnkohn ia kona umauma me na hoailona o ke alii a me na kea hanohano; me he meala oia no na hiohiona o ke kanaka i hoohaahaa ai ia ia iho; 1 ao ai hoi i ka hookani ogana, a me ka mea pn nana i_ao mai ia ia i ke aloha. Ekemn hon mai la ia, "E Elizabeta, o Betarama Hofemana, ka mea hookani oganakupanaha a ka Moi Oscar, (ke Alii hookahi no ia. E kala mai ia'n, na iini aa e mare ia me oe, a nolaila ea, aole an i kauo mai i ke kuahn nei i ka wahine i makemake ole ia. Ua malama man kon maknakaneme ka hnna ia oe." A ia wa i halawai ae ai na onohi ulinli o Elizabeta me na knln waimaka o ka olioli, a haawi akn la ia i ka honi pumehana 110 kana kane aloha, a ia bora no hoi, elna man pnuwai i hoohuiia i hookahi pana ana.