Ke Au Okoa, Volume IV, Number 51, 8 April 1869 — HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii.

HEJL(J 10. I ka Moi e ku nei me kona poe hoahele a pau, aia hoi, hoea maila kekahi kanaka nani lua ole ke nana'ka i kona man helehelena a pau, a me kona mau aohn, ua ae ia oe e ka moi e komo mai iloko ne: me ke keakea ole ia, oiai, i keia la, ua wehe akea ia na wahi kapu a pau nou i keia la me ka maluhia pu. Ua hookipa maikai ia na mea a pau loa raa kahi i hoonaniia, a mahope iho, ua haawiia ke aloha m:\waena o na malihini a me na kamaaina. Me na puuwai e kono ana i na waimaka me ka paumako, me ka bauJe like iho o na kuli a pau ilalo, me ka hoohaahaa ia lakou a pau imua o ka mea noua keia kaao, a ōia no hoi ka manawa o ka moi i hai akn ai i kona manao. E ka nani lua ole a kuu maka e ike nei i keia la, ka mea a kuu keiki nei i paulele nui loa ai mamuli ou, he oiaio, o kuu manao paa a'u i hai ai imua o k3 lehulehu no ka'u keiki nei i ka la a ka Liona i lawe mai ai ia oe, a ua lohe oe a me na mea a pau i ka'u olelo ana ia la, a nolaila, ke hoihoi hou mai nei au ia olelo ana a pili me au i keia la, oiai, ua hai au i ko'u manao pela no ka ike mua 'ole ana ia oe, a ina la paha e like me ka ike iuua ana o ka'u keiki ia oe, me he mea la aole e puka ana ka'u olelo pela imua o ke akea, aka, ina ua hewa ia hana ana a'u ia la, alaila, o kou makemake wale no ke hooljo ia i keia la. Pela ka moi i hai ai i kona manao imua o kana keiki a me ■ kana hunona, aka, ua lilo ia i mea maikai i ko lana manao, a oia no hoi ka manawa a kana keiki i olelo mai ai ia ia, " ua lohe au i kau olelo i keia Ia no kau mea i hai ai no'u, me kou manao paa, aole au he keiki nau a hiki i kuu la hope loa, aka, na hooko aku no au i kou manao e like pela, a he nani hoi keia nau no i hele mai nei e ike i&'a a me ia nei, nolaila, aole no au hana nou i keia la, aka, oia nei paha ka mea manao e hai aku ai ia oe." I keia,- lohe ana.a, Baona Hil», na hai koke msf I a oia i kona manao, " aole so a?a haha nou i keia la, no ka mea, he mea ōTe loa na mea a pau o keia ao ke mau&o au e hana ia mea, e like me ko'n mana a me ko'u makemake," a o ka pau no ia o kana olelo ana i kona makuahonowai moi. A ma ia hope iho, ua noho like I?kou a pau loa me ka oluolu a me ke aloha oiaio, a ua nui wale na mea i oleloia e lakou a pau j no ka mea nona keia kaao, a he mau la loihi loa ko lakon o ka noho ana malaila, a hiki wale i ko lakou la i hoi ai i ko lakou home ■ponoi. (Pela hoi oe e ike ai e ka mea heluhelu i ka ike ana o ka moi i kana keiki ponoi a me kana°hunona nani lna ole, a me kona hoihoi hou ana mai i kana olelo.) Ka hiki ana mai o ke kaua ma BereJcane. I kekahi la, ike ia aku la kekahi moku kaua e holo mai ana mai ka moana Atelanika mai, oiai kona mau pea e aliali maikai mai ana me ka piha pono i ka makani, a me ka pua-iki mai hoi o kona mau kia, oiai kona ihu e kau pololei ana i ke awa ku moku o Pelekane. (A e ninau iho paha auanei oe e ka mea heluhelu, nohea mai la keia moku e holo nei ? A owai mai la ka ona nona ia mokn ? Ke hai aku nei au ia oe no Ainahau mai keia moku, a o Keoni Bea ka ona mea he koa he eu no ia aiea, a he aiwaiwa no ka ikaika me ka wiwo ole, a he ano kupoa hoi, e like me ka mea nona k'eia kaao. 0 kona hoi, he Bea no ia, kekahi o na holoholona ikaika o ka honua nei, na keia Bea no i kaili i kekahi kaikamahine alii 0 ke Aupuni Moo, a mailoko mai ona i hanau mai ai o Keoni Bea. He hapa Bea a hapa kanaka kona ano. A he kanaka u-i nani loa ke nana'ku i kona mau helehelena, aohe ona lua e like ai, nolaila, ua lawa paha ko'u hoakaka ana'ku i ka mea nona keia moku, a mahope e ike hou aku no kakou. A e hnli ae kakou, a nana'ku i kana mau hana ma Pelekane, i ike ai kakou i ke auhulihia ana o ke aupuni pookela o ka ikaika.) A peneia no ia. 0 kuu kino holookoa nei a paa loa, ano, i keia la, ke haawi nei au a lilo loa malalo o kou nani au e noho ai a hiki 1 kuu make ana, a o kan hana a me kou makemake wale no ka'u e hoolohe ai me ka hook'o c pololei loa. No ka niea, aole a'u mea hookahi i ike ai o ka u-i a me ka imni ma ko'u aina hanau, aole no paha i oi ae ka u-i a'me ka nani o kekahi wahine e noho mai nei ma na aapuni a pau o ka hooua nei, oiai o oe hookahi wale no ka'u mea i iko iho nei ma Pelekane nei. Nolaila, ua pono loa no ka lilo ana oia nei ia Serevina i kane nnu, a oia iho la ko'a manao i hele mai nei i keia wa i lohe olua, a pan knna olelo ana, pane koke mai la o Baona Hila ia ia. " Ua lohe an a me ia nei i kau olelo nou iho i keia wa, a ua maikai no ia mea, aka, aia maloko o kau olelo au e ike mua nei, aole ia o ko'u manaoio maoli au e hai mai nei ia maua, he mea maopopo loa i ka ike aku i ke ano o kou olelo na pili no ia i kekahi o mana e

noho aku nei, me ke komo kino uiaoli ana'ku iloko o fea pilikia nui ma keia hope aku, na ke au o ka manawa e hoike mai ia mea, a ke hai mua'ku uei nae au ia oe i keia wa, o kou kino holookoa ka mea nana e noho akn keia wahi mahope a e lilo ana ka oe i Moi-wahīne no PeK-U:.:ie nei, oia kau mea e wanana e aka mamua i lohe pu kakou a pau loa, aka, aia paha i ko ia nei manao ko Serevina, ina ua pono i kona manao oia iho la no, alaila,. aole au hana'ku i koe no ia mea."

Mahope iho o ka pau ana o ka olelo a Baona Hila, hai koke ae la o Serevina i kana olelo imoa o lakou iho, " ua ae au i koa manao e hai mai nei ia maua, he narJ lioi ia nau no kou makemake e olelo mai nei, no ta mea, he alii nui oe nokou aapuni ponoi 110 Sepania, a i keia la hoi, ke hoolilō nei oe ia oe iho malalo oko maua noho ana, nolaila, ua ae au i kou manao e noho pu kakou, a nau no e pauaio mai i ko kakou noho ana, ano hoi, i keia la e hookaawale ia kekahi rumi nui a nani hoi o loko o keia hale nou e noho ai." A oia ka holo pono ana oko Rusimela manao ana i knko ai. (A ke ike nei oe e ka mea heiuhelu i ke ko ana o ka makemake o koga puuwai. Peia hoi oe e huli ae ai a nana'ku i ka olelo o ka Palapala Heuiolele, penei kana : "lu a hapai ke knko, alaila hoopoka ia mai ka hewa, a o-o ka liewa, alaila, hoopuka ia mai ka make.") Pela no e haule aku ai ka mea nona keia kaao i ka poino mamuli o ke kuko a keia Rusimela, mahope akn no oe c ike ai i ka mea heluheiu. Nolaila, e waiho iki kakou i ka olelo ana nona, a e huli ae kakon a nana'ku i ka hele ana mai o ka moi o Pelekane e ike i kanakeiki ame kana hunona. Ka mea i olelo i " Kilohana Pookela no ke aupuni Liona o Eoropa," a e hoomaka kakou e kamailio uona a me kona poe.

He mau la o ko Rusimela noho pu ana me Baona Hila ma, aia hoi, ua kn-i ae la kona lohe ia ma ke kulanakauhale o Pelekane, a ua lilo ae la oia i mea nui loa mamna'e o ka noho alii o Baona īkila a me kana kane. A ma ia hope iho, hoomakankau ae la ka moi iaia iho, me kona hai akn i kona manao imua o kana •wahine a me na'lii a pau malalo 0 kona inoa hookahi, ua koka oia me lakon iloko o na ia elno, me ka noonoo pono ana 1 ka pono ke hele e ike i kana keiki a me kana hanona. Aua holo ia mea i na'lii a pau, he pono ke hele e ike i kana keiki, e like me kona makemake, a holo ia mea, hoouna aku la oia i kekahi o kona ahana alii e hele a hai aku i kana keiki, nolailō, ua hele keke aku la oia me ka hakalia ole, a hiki i k&hi i hoounaia'ku ia ia. laia i hiki aku ai malaila, haawi akn la oia ike aloha me ke ano hopohopo. imua o SeTevina me Baona Eila, a hala kekahi niuu eai&wip, n'iiin mal

la ke keiki alii ia ia. Heaha kau i hele mai nei ? Hai aku la ua elele nei i ke alii, " i hoonna ia mai nei an e ka moi e hele mai e hai aku ia olua, ua makemake ka moi a me kona ohana alii a pau e hele mai e ike ia olua, ina olua e ae, alaila, e hai mai olna ia'n i ka mea poūo, ina aole, oia iho la no." No keia olelo aka eiele i hii aku ai, aia hoi, pane koke mai la o Sevevina ia ia, "'aahea oe eka mea i hoonnaia inai, e hoi oe a hai aku i ka moi i kun manao nona, aohe he mea nana' i keakea akn ia ia no kona hele ana mai ia nei, aka, o kana olelo wa!e no ana i hai akea ae ai imua o ka lehr.lehu i ka la i lawe ia mai ai keia e ka Liena, a i manao ia'i hoi an e mare me ia nei Kusiniela, ina ua manao oia e hoopau i kana olelo paa i hai ai, me ka hoole mai, aole au he keiki ponoi nana, a o oe no paha kekahi malaila ia la ?" "Ae mai la ua elele nei." Aole o'u manao e keakea akn ia ia ke mai e ibe ia'u a me kuu wahine alii nani lua ole r.ei, a nolaila, e hoi oe a hai aku ia ia, ina aa makaukau oia e bele mai, alaila, e hele mai no, ina i keia la, ai ole ia i kekahi la okoa aku paha. "Ae mai Ia no hoi ua elele nei," A o ka pau no ia o ka olelo a ke keiki alii, a o ka hoi aku la no ia o ur. elele nei, ia ia i hoi aku ai a hiki imua o ka moi, a hai aku Ia oia i na olelo a pau ake keiki alii i hai mai ai, a i ka lohe ana o ka moi i na olelo a pau moi ka waha'ku o kona elele, aia hoi, ua palua a pakolu ka o?ioli iloko o kona-pnu-wai, me ka manao o ua moi la, aole la e hooko mai iVia kana keiki i kana olelo kauoha. A ua ano hoomauhala la kana keiki, aka, aole paha i manao kona keiki pela. (Na kakou no ia mea e ike iho' me ka hoomaopopopo ana.) Mahope iho oka lohe ana oka moi i na olelo a pan, hoi hou ae la oia n)p me kona ohfl.na alii a paa me ke kuka pono ana, a ua noonoo nui lakou a pau i na raea a pau e pono ai bo lakon hele ana e ike i ka mea oona keia kaao a me ke keiki alii Serevina, a i kekaln la e ae liulia ae la ka moi iaia iho a me kona wahine, a pela no hoi na 'lii a pau loa malalo o kona inoa hookahi, i ka wa a ka la e hoolei pau mai ana i kona malamalama nui maluna o ka honua a me na wai. Ma ia manawa i hele mai ai ka moi a me na'lii a pau, i uknli ia mai hoi e kona poe koa ponoi, a ua kn no hoi i ka hanohano kona hele ana, e like me ke ano mau o na'lii noho aupani. Ika hele ana oka huakai a hiki mawaho oka pa o ua Baona Hila nei, ia manawa i hoouna e aku ai ua moi nei i kekahi o kona mau alii ponoi. E hele aku a hai i kana keiki a me kana hunona, nolaila, ua hele akn elua alii i hoounaia a hiki imua o Serevina ma, a hai aku la i na mea 1 olelo ia'uU eka moi. Ai ka lohe ana oka oiea nona keia kaao, aia hoi, nole he mfnute ua hoike pou ae la no oia i na mea nani a kupanaha hoi he nni wale. ( Jiol« i pau. )