Ke Au Okoa, Volume V, Number 9, 17 June 1869 — Pane a Akeike ia Auberete. NO PETERO HE POO. [ARTICLE]

Pane a Akeike ia Auberete.

NO PETERO HE POO.

Pela kou īmi manao wale e pale ai i ka , īioike oiaio o ua Mataio Helene nei uona he.'hakuna ia, aole he unuhina,' Oia hoi'ko . Mataio_unubi ana i na hua, " Eli, Ēli, lama i Sabaketani," iloko o ka Helene. Hai au ia ' oe"ua akaka malaila e pālapala ana o Mataio no ka poe ike ole i ka olelo Helene me ka ike ole i ka Hebera. Pauma koke iho la oe i koii piiuwai iho-i -wahi manao uhi a nalo ia oiaio, : a huai mai la, penei, >■" Aole ka I na Mataio mau hua, Heberanoloko o ka Mataio, ae /unuhi ana iloko o ka Heleue 1 A.kamai oe i ka imi ea I. Owai kou hoike ? Aole, • ea, o Auberete wale no. 0 ko Auborete kolio walē mo ka hoiko ole, aole paha ia he kanawai'no ka poe imi i ka oiaiō. A ina e hiki ia oo ko koho waie iio ia mau hua, oia keia, "a o na hua, oia ka i uuuhiia, o ko Akua me kakou." Mat. I: 23, a o ua hua, "Oiakai oleloia o kahi isn poo." Mat.,-27; 33. Aole «a Mntaio ia -wehewehe ana, aka, na ka mea nana i uuuhi, alaila. e hiki uo i kela mea keia mea kc koho wale pela ma o maanei, e i aina, '' 0 ueia paiiku, a p keia hapa pauku „paha, oole na Mataio, na ka mea no nana i unuhi." Alaila, aōle e akaka.iki, o'hahua olelo heā la ka Mataio. a o ria hujy hqa Ja ka. ka mea unuhi i hookomo wale ai e like me •kona manao ? Alaila, « lilo ka euanelio o Mataio, aole na Mataio, na ka poe unuhi kau -wahi, a na Mataio paha ke kau wahi. •. Eia hoi kekahi ninau, owai kekahi kauaka unuhi buke aa i ike ai e hana anapela, e ko- ,. pe ana i kekahi mau hua o ka buke ana e iinuhi ana, iloko o ka huke unuhina, fhe ka i mai malalo iho, "penei ke āno, &c." Aole an i ike i ka oukou unuhi pela ma na Domi- - ka o ka oukou buke Mauualē, ā oukou i uuuhi ai mailokoo ka olelo Latina, o ka Vulegate, • Ma ka oukou unuhi i ka Mat. - 5: T, aole.oukou i kope iloko o ka Manuale, i na hua Latina, "Beati Misericordes," me keka,kau iho, eia ke ano, I'Pomaikai ka poe aloha." Aole anei on ike, he m?a lapuwale ke hana p§la? Ina ma ka olelo Hebera ka Mataio kakau ana, alaila, aole e . kopeia e 'ka mēa unuhi, na hua, " Eli, EJi, lama, &c.," e unahiia wale no, a heluheluia ka pauku peL nei " A ma ka li6raieiwa kahea lesu me ka ' leo ,nui, Ē ko'u Akua, E ko'u Akua, i aha oe i h.aalele ai ia'u." Aole hoi e ikeia na hua Hebera maloko o ka ūnuhina,. aole ano noonoo o kou wahi manao Iml wale, ē ka hoa. Ei:. 'ioi. ua ae mai oe noīoan. l: 43, o loa■ne no tka mea e olelo ana no ka hua, Kephaa, ua unuhiia o Petero. Ae, ae no paha.'oe, o '4īareko ka mea e hai ana i ke ano o ka hua ; Seberi, "Talithā: r Ku'mi," ,|ienei, I nuhiia,«' e ke kaikamahine, ks i aku nei.au iā 6e, e ala," a me ka h'ua E[3hatha, ,"oia e.hōōkaakaaia." =Mar. 5: 4,1 & 5: 24. A ina maloko oka eu..aiuelio o Mataio e.ikeia ai, kekahl wehewehe peia,-aole ka oe e ae iia Matāio; ia J Ua hele loa oe, ē ka hoa, aole ou hoike.hookahi no.ke kakau o Mataio ma l ka';oIel6 J Hēl>erā.' ' KA IOBKPO BUKE DB UEELLO Il'D. Ko.meii mai nei oe i kuu ike ole, kuu Uuna . ~paha ika losepo kakaa mūa/ana'iA huke- ma kai olelo Hebcra, (Arama.) 0 oe paha lea mea ike ea ? A ina ua ike .oe, :no ke aha la oe ihnna ai i ka losepo olelo e hai ana ike kumu o kaoa ka.kan ana ia ma ka olelo Hebera, oia hoi, aole i mea hoolāhaia ma ludea, aka, no na "haole oluna," wahi ana, "no na Pareti, ua Babuloni, no mea loihi. tilo loa o na Arabi, nu Ludaio ma kela aoao o Euperat.e) •&." (Prooein. 1, 3.) Aia no ia poo ma _ na aina liikina lilo, a no ko aha Iji oe e hoo- ; moa nei. iik! |io mea la uo na kaoaka o ludea ko lonepo kakau'ana ia buke ma ka olelo Hcbcra ? No ua buko i hoopukaia ma ludoa ka kaua hoopapaa, e ka hoa, aolo na palapala,i n« aina mamaa loa aku. Ina e ike oe, he buko hookahi i kakauia a hoolahaia ma Indea, ika.wa.ia .Kristo a i na koneturia kokoke ilaila, o hai mai 00. A ka, na nole loa 00, aole hiki ia oo ke Looiaio no ka- buke hookahi, aolo hoi o,u hoike iko maka hookahi i 'olela taai, o ka Hebera ka olelo komaaina o ; ludea ia wa. 0 losepo ka ike maka, he kamaaina naauao loa ia no ludea ia manawa, ka, wa i na Aposetolo. A nana no i hai mai / o ka Heleuē ka olelo kamaaina ia wa. (De Bclt 5. £.) A no ke aha lā oē e ,imi nei e . hookahuli i kana buke, me ka hoole inapli ? . AOI9, i ,i mai o loeepo, 0 ka Helene ka olelo ponoi 0 ka' aina o ludea. A e hooniea. qei oe.mo he mea la 0 ka .hiki mai k * o,elo ?elene i ka aina 0 ludea, ka lose--3p plēiō ai. e like me ka hiki ana mai 0 ka olelo Beritania i Hawaii nei! Aofo ,Wfthi olelo w loaepo no ka hiki mai o ka olelo Helone i ka aina 0 ĪMea. Eia kina . olelo,' " He aw»awa ikapaia ma ka olelo o -' aiija, (Patrioß,) o A,kfci;tnon." -. Qia maa hna, " Anlona Akanlhon," he man ua ike 00, a oiā ka olelo 0 ka #i- . na,;ako inei oej aole ia i hai mai, oia- ka 41«fc t |)on6i ,okaaina, aolq paha ou manāo me ka hoopuuipuni. • 0 |(ā ole--1 apleia he olelp, ponoi o ka, avao, o ka olelo Beritania ka .Hawayi keia'wa, aole ' e k«paia wāu be ? 0 ke.kama- - ana ma lā olelo, aole iā ka lilo «{}* i ofeb p6noi no ka aina. O ka olelo HaJ»0 ka olelo 0 ka aina 'i keia wa, a oi a no

hoi ka 01010 pouoi o ka. «ina. Uu liiki īuui 110 ka olelo Beritnnia, a mahope pnha- e lilo ia oJelp no ku.ainu, aka, i ke?a wa uoln. Ina i kauiuilio lcakaikabi ia wale no ka olelo Helene ma ludea, u ka poe naauao wale no, aolo hiki'ia losepo ko i iu:u.o ka olelo ia oka aina. oka olelo i kiumulioia e 4 na konaka a pau, oia ka olelo o ka aina, a oja kaolelo pojioi o_kajina, 0 kou imi e hookahuli a hoano e i ke ano o ka losepo olelo, oia ua gauatia mau la ou,. mai'ua Epikopo mai paha ? Aole ia he lanakila, e ka hoa. . Ke ikeia ae la, o n> hoike ike maka, pau loalakoumako mākou'aoao, o losepo ke konaka ike maka tio, ka Helepe, ka olelo ponoi oka aina ia w». ona buke i hoapukaia molaila, oia na ike maka, o.ia o na bnke Makahe, k<t Bnihnlft o na LXX, na palapala a Mataio, Mareko, Luka, loane, Petero, Paulo, luda, na moolelo a lorepo, Ezekiela, Eupole.mo, Kleodom6, Demeterio, louseto, uo Tiberia, he mau ludaio lakou a pau.; o na buke pau ole i ka helnia, i olelo, wale ia na Paulo, na Petero, na lakobo a me na Aposetolo e ae, i komo.ole iloko o ka Baibala, a me na buke 0 ae ho nui waje o kela ano keia ano, ua ; pau 1 ko kakauia ma ka ole'o Helene, e akaka l<»a ai, o ka Helene, ka olelo ponoi o ka aina ia wa. Ake uinau nei au ia oe, e like me Vosaio i ninau aku ai i na hoa paio ona, owai ke kanaka hookahi o ia wa i olelo mai o ka Hebera a o ke Kaledea paha, ka olelo ponoi oka aina o ludea ia manawa ? A""6wai hoi ka buke hookwhi i kakauia a hoolahaia malaila i ka wa o Kristo, a i na keneturia kokoke mārūua aku, a niahopo maj paha o Kristo ? Aōle hi)d ia oe ko hooiaio mai, ua nele kou aoao-i kar hoike ole.

He mea lohi wale i ka lehulehu, ke hai au i ua kumu e ae a pau e maopopo ai, o ko He. lone ka oieltj'ponoi o ka nina ia wo. E hiki no ia'u ke.'kanaailio no na iūoa i haawiiai ua kulonakauhale hou a pau, o ia mau kenetuiia, he mau inoa i&elene wale no, a o kekahi nvyi kulauakaohale kahiko, ua hoololiiu ko -lakou mau ioo'a i inoa Heiene. 0 na keiki hoi ua haawlia i na inoa Helene e na makua, a o iia kanoka hoi i loaa na inoa He-bei-a i ko lakou wa kamalii/Ua hoololi lakou i ko lakōu mau inoa jho i Helene. O lesu, luda, Mataio, lakobo, Kepa, (Kephaß,) Saul.o, ,Maria, :Tabita lose r po, he mau inoa i hoololiia i Helene mai ka Hebera mai, 0 loane, Mareko, Paulo, Petevo, Timoteo* Pilipo, Anederea, Setepano, Kelopa, Doveka, ī>erusila, he maii inoa Hebera maoli ia. 0 Kristo, he inoa Heleae ia, o ka inoa Apose--tola a Jesu,i-haaw-i ai i oa 'haumana oni, he I huaolelo Heleneia. Oia na mea ;e akaka ai he kamailio Helene ka,'les,u"a me na haumana. - ,0 na.inoa i paiia maluna o na dala o na ludai.o ia wa, he. mau.inoa Helene. Aka, ua lawa; aole no e k&haloa ka poe -ūōonoo'k 1 me ka poe|hūli i ka oiaio. .. no eae mai o j Auberete, ho ka mea, o iia mea i ia ia i kon& bpio, ; inai na ; wa pouii mai, ua kuniia a paa loa maluna o kona- 'puuwai. - '''No'-PETTO^-i-'4!B- < f>fin4A; No ke kapaia ka 1 o lesu he 'Potra,' noa' kau «vabi a kapaia he 'Lfthos/ ma kaū .wahi o ba Palapala Hemolele, "noīajla t . ua .lilie ke; auo o 'PetrV me 'L»thoa.| ' -Pela ka mauao o A<|bere|e, no kona kapaia ; he ; Akiia, a ua k;ap.ai,a he kanak;a hoi, nolaila, ua like.ke ano o ka huuolelo Akna me kahoaolelo kanaka 1 kapHia oia hē' Keikihipa, ua kapaia hoi he Liona ; nolaila, o ka huaolelo ua like ke ano me ka huaōlelo Liona ! Aka.niai 0 Auberete i ta wehewehe huaolelo t Owai' ke kamalij kula ike ole he okoa kekahi ano o lesu a be okoa kekahi ? Ma kekehi ano' he Akua ia, a ma kekahi he kanaka, a he kaawale ke nno o'ku hua Aku.i, a he kaawale o kanaka, he ano okoā. Ma kekahi ano he pohaku paa o lesu, he Puuhon ja, a rua kekahi ano be pohaku leyiyi, pohaku hiolo mai, pohaku e kuia ai ka wawae. 'He kaawalo mau tine kp anoo ka hua pohakn paa, a he kaawale o pohaku lewa. Ia A«berte nae, ua liko o pohaku paa mo pohaku lowa 1 No ka mea, ua kapoia o īoau he ,'J'etra,' (pohaku paa,) a uo ,kapaia hoi he 'Liui UD / (nohaku lewa,) ma kau wahi. ūa iko na mea'a pau 1 maa i ka olelō Helene, ma na nno paa a lev/a, he kaaw.ale loa o 'Liihoa,' a he koawale o 'Petra. J He mea paa o 'Petra,' he lewao 'Lithos.J Ua ae mai oe mamua, ua like o .'Pekoa'me'Lithos,' ua pololei loa ia, oia ; aoo hookahi no o laua, he pohaku lewo; he hakiua o ka. A i kou imi ana mahope e hooiaio i kalike o, 'Petros,' me »Petra,' oa hanle inō loa qe, o kou hooia wale ana, ua maopopo ka nele loa ike kumu'ole. 1 Ua hi>i au ia oe, ma na buke i kakauia e na kamaaino o Helene, e.akaka'i'ke ano o na hnaolelo Hel6ne. He kanawal paa ia no na olelo'a pau; Ke pane riei 06, " Ke ae aku nej au, ina he'loli ole. ke ano o na olelo." Akahi oe a ae pololoi mai i ko kanawai -o ka olelō. .Nolaila, ina e hiki ole.ia oe,ke hooia;io i ka loli o ke ano o ka hna 'Petros' mai ka wakahiko mai a ka wa hope o ka olelo Helene, alaila, Ua hiolo kou aoao. A hia e hiki i&'akehooiaio i ka hoohiki_ ana i ka hua 'PetroB,' ma ke ano pohakn hakina, mai ka wa mua a ka iva hope, alaila, ua ko ko makou aoao.. No ka me'a, ma kau olelo wale ua loli, aole e holo. Ma ka helohelu ana i ua mau buke Helene.kumaaina lo r e akaka'i .ka.loli, a loli ole. Mamull o RobipBon, ke hai nei oe, ekolu wa nui o ka ulu ana o kū olelo Helene. A'e, o ka wa opio, oia ka wa mai a Homera-a ia Herodoto; a 0 ka wa 00, oia mai a Herodoto a ia Plato; (400 maku' hiki ppha.mamua p Kriātō,) o o ka wa elemakule, oia iual a Arisetelo a i.i Aoliano' ola

ko ekolu.enahopo o KriHto. ' No lea wh muo, ua luihikuhi au ia oe i« Homcra, u nana i hooliiki i ka huu 'l 3 etros/ mu u n maanēi o kana"buko " lliail," ma ke auo p'ohuku pohalui lewa. Aole oe i hoole ia-; uo ka wa elua. ua kuhikuhi au ma ka Xeirphouo" ume Sopikele ma. Maliemak.e loa nae au e uana oe ia Xen. Anb. 4. 1. 4—i2. No kamea, aia maloila na liua elua, 'Petra,' pauku 4, ame 'Petvos, paukii 10, 12. Malaila no hoi o 'Lithos/ a ina e lielulielu oe, e ike poho oe i ka like loa o 'Petros' me 'Lithos,' he maa pohaku hooleiia a olokaaia, _a he kaawale loa o,'Petra,' he pali okoa, he puuhonua. E kaua ana o Xenophona ma me ka poe Tao_Uo. Aia ka poe ■ Tao!" nialuna o kekahi 'Peka,' e hoolei a olokna ana i na 'Lithos,' a me na 'Petros,' ilalo, maluna o Xenophona ma. Oia ke ano o 'Petros' i ka wa elua, e ka iioa, loli iki mai ba wa mua mai.

Ma na buke nae o ua wa elua nei, elna paukn i loua ia oe, au e kulii nei e hoike ann i ka like o 'Petros' me 'Petra,' oia o Soph. Phil. 212 a ine Plot. Legg. 843 a, Aole paha oe i haluiielu ia mau pauku, ina ua helulielu oe, iniv ua ike oe aole e kokna iki aiui ia oe. Mu Leg'g\ 843, e hai ana u Reato no ka 'PetroB,' i hiki ke hooneeia, hookaniai knhi e. Aole ia ho.'Petr»,'o ka hoa, he pohaku lewa

uo. A ma" Phil. 212, hai ana o Sophikele no kekahi "Petros Katerephes,' pohaku uhi, hoomalu, a e hiamoe ana kekahi kanaka maloko o kbūa maln. Aole aiiei e hiki i kekahi pohaku.lewa, kekahi liakina o ka 'Petra,' ke uhi i ke kino oke kanaka hooka:hi ? Aia ka ! he pali nui okoa ! na uele oe, eka hoa. Ma kona kapa ana ia pohaku he 'Petros,' ua akaka loa he hakina 'Petra' ia, aole iu he 'Petra' okoa, no ka mea, o kana kuluma maa no ia. Ē nana ma kana buke 0. 0. 436, Ajax 115, Phil. 294. He mnu pohaku lewa ia mau 'Petros,' aole wahi ouli iki i loaa ia oe no ka loli o kona ano. E nana kaua i ; ka wa ekolu. Aole ou pauku kuhikulii mai oia wa. Owan ko kuhikuhi aku ia oe na Lukiano. He kanaka ia oke keneturia elua, mahope o Kristo. Ma" kaua buke Navīg.io 44, e olelo ana ia no keknhi, e hoolei anp, i ka 'Petros' i ke poo o kekahi, a pepe ai ka puniu, ua Akaka loa ka oke ano o 'Petros,'''mai a Homcr'a, aneane tausaui maka.hiki mamua o Kvisto, a hiki i ka wa el.ua han,eri mnkahihi mahope •o Kristo. He pohaku lewa, he huiina noīea, 'Peti ; a' po kona ano mau. Ao'.e e loaa ia oe ka hoike hookahi no ka loli aua, nu ke kuhihewa oe e alakai nei. Mahalo ka ! oe ia Donegan, a hoowahawaha ia ia Liddell &. Scott I t AoIe paha ou ike, aia a hoopukaia'ka ,buke o Liddell & ScoU, alaila, hoolei koke ia o.Donegan tuai na Kulanui o Beritania a me Amerika a pan. ' A'ia a na ike lib« e 'pau ,ai na.kuhihewa kahiko,,hoopailaa oe, a hoi houiie kuhihewa mua. 0 kou wahi ike i makemake nui'ai y o ka mea i maa ia oe mai ko wa opio mal.okaike kuhiliewa o na wa pouli, ua la-.wa-ilio. la ia " ~ a , k: * ana o les.ua , m,e na ,Aposetolo, 'i na huaolelo Helene ma ka lakou ka-1 mailie, aole lakou i hoololi, i k$ ano o na hua. Ma ke ano i maa i ko lakou manawa, ma ia ano no lakoii, i lawelawe ai i na.hua, nolaila, aole ou wahi kumu ik,i e kuhihewa ai ua hoohiki Jakpu'i ka h.ua 'Petros,' ina ke'auo.i maa ole. i .ka poe kakau ma ka ' olelo Helene 6'ia man'awa. Makehewa kou hai ana i na inoa 0 Beza ma, Muiister niu; 'oiiii. 'o ke kumu o kou hai ani* inai, ; ko lakou ike, aka, j?o ko lakou manao like. m§ oe, Ke ae.nei au, heiiui nā mea knhiheWa wale e, like' me oe, aole he mea ike. ona mea ikemaka, oia na palapala Helene, lua i lona ia o.e, āi ka poe au o hahai nei, kekahi pauku, a lalani paha malokp o ia mau palapala, e hoohiki ana i ka inoa 'Petros,' e like mo 'Petra,' pono oukou e houkaka mai, mahea la, a mahea hoi 1 ike makou 1 Aka, ua nele loa, ake hai mai noi ua mau ike- maka la a pau, ho kaUwale maoli ke ano o. 'Petra,' a he kauwale hoi o 'Petros/ mai ka wa kahiko loa mni, a hiki i ka wa o Kristo. A ke ikonei kakou ia kaawale ana ma ia pauku o Mnt. 16; 18, luu ua )iko o 'Potroa' me 'Petra,' makehewa ko leau kiola ana i' ka hua»'Petros,' a hookomo o 'Peh'a.' Ppno ia ia ke hai mni, penoi : " 0 Pfitros oe; a maluna oia Petros, ēe." Alaila, pohihi ole, ma.opopo.kona koho ana ja Petero, i kekahi' knmu o'ko ekaleeiH. kiola oia i ka hua 'Pe>trop,' a malaila aknka loa kona makemake ole e hai mai he 'PetroB' kekumu, aka, he'Petra'ke kumu ana i koho ai i kum'u no kona ekaleaia,, " 0 Potros oe, a mahinu oia Petra e knkulu ai aa i kuii .ekaleaia," "He hakina o Petra oe, a malunā o ia Petra, &c.", Ko huki nei oe ia loan. 1: 42, i koonou, aoīe e hiki, e ka hoa, ua kaia kou wawao ilaila, ua okupe oe t a pa,laha ilalo. ,No ,ka. biki ! ole i kon maka ke nana' pololei i ka htfa, a hai paowaewa mai oe ika pauku. Ke i mai nei oe, Mai ka waha mai o.ka puka ana o kona ipoa Kepa," Aole peha, o ''Kephaa 'ka moa mai ka waha mai o lesu, wahiai lo'ano. . . k "1 a ' o lesui'a ia, o Simona oe, ke keiki a lona e kapaia.oe o Kephaa." Oia {. no ® o P. has '' ho Helene ia, eka hoa i hoololiia mui ka hu'a Kepha. lllike me Keoki, he moa Hawaii, , i hoololiia mai kai inoa' George, o ka olelo Enelani, a o.'Mahiai' koiio unuhina. Nolalla, oka mea e ekemu ana i ka moa Keoki; ua aknka ma ka eilelo Hawnii kana kamailio ana. Pela hoi, oka mea hoopuka 11 ka moa 'Kephaa,' ma olela llelene o kamailio ana, oia huaolelo mai Ita, wāha mai o lesu„a hai pololel mai o louiie i ko/iu ano, .oia o- 'PetroB,' aole o 'Petru/ e ka hba ho nakina pohaku, aole ia he pohaku honua paa. (JioUipau.)