Ke Au Okoa, Volume V, Number 12, 8 July 1869 — Ka manu Naitinigele. [ARTICLE]

Ka manu Naitinigele.

. Ua luhe nui kakou i ka inoa o-keia manu he Naitinigele, aole oae kakou i ike maka ia ia, nolaila, he mea pono ia makou ke lawe mai i kekahi mau moolelo i haiia mai no ua manu la e h oike aku i ko inekou poe heluhelu ; malia, he nui no paha o oukou i anoi nui e heiuhelu i kekahi niau mea e pili ana ia ia. 3e manu liilii no keia, he eono iniha kona loa, aole no he hanohano loa kona kii, aka, he hiehie nae. He ane hauliuli ahina ka i hulu o kona kua a me na puapua, i kikokohu ia me ka haula helohelo e like me ko ka fose. O koaa umauma ame ki a -i he »hin n lehu. Aohe mau ano kinohinohi eaema ia mau wahi. 0 keia manu ka manu oi loa o kona mau mele ma ke oli a Qa Uoko oke 80 nei, a mamuli o kona inoa i kap&ia aku ai ka inoa o Jeuuy Lind, ka wahine puakani kaulanaoke ao nei o ko Suedena Naitinigele. Mamuli no hoi o keia manu i haku ai kekahi haku mele penei: « Mai ke ao a po— ua hoonanea mai oia i ke lauhale me ko oa leo- mele." Oiai ma kahi i noho nui e keia manu ua lealea maoli ka pepeiao » ka hoolohe aua ;ko l&kou mau oli. Ua olelo mai no boi kekahi haku mele i ka po ka oia e oli ai, oolaila i haku ai oia penei:

" Aole hoi—aii ma, ke ahiahi E kololio mai uo kooa mau leo mele, Aole hoi—ma ka po e pu-a mai oo." Aole oae i k» po wale no lakon e memele m«» ai i ko lakou mau mele lea, e like me ' olBlo ' a ® keia haku mele. I ke ao e mele ana no lakou maloko o na ululaau, a ran oa wahi e kokoke mai aoa i na pili ka'nhale, aka, no ka haukamuma, a me ka wawa o ke ao i na leo o na kanaka ; i ka haluku o kelameahana keia mea hana, nolaila, aole p° ūo 5a ; ® 'ike me ka lohe maopopo

ana i ka wa ahiahi, a iloko hoi o na po enalie lni ku. Ua manaoia e kekahi poe elna no ano many Naitinigele ; o kekahi ano i ke ao lakou e mele ai, a ō kekahi ano i ka po, aka, aole nae he mau mea maopopo lea e hiki ai ke Kooiaio ia keia mau manao wale ana. Aia ma ka aoao hikina heina o Enelani kahi i noho nui ia e keia manu, a ua noho nui no nne keia mau ano m'anu ma na wahi a p»u u Eai'opu a hiki loa'ku i ka akau loa o Suedena. Ike kau e noho uui no keia nianu ma na wahi ak'au loa, a hiki i na palena o Suedena, a i kn hooilo e haalelo no lakou i keiu mau wahi, n hoi i na aoao ak«u o Aferika e noho ui, a mo na aoao komohana' 0 Asin. Iloko o kē kupulan e hiki aku no lakou i Enoluui, iloko o ku hapa hope o ka malainn o Aperila ; e hni no kela snea keia mea pukahi o lukou i ko lakou uiau wahi ponoi i noho ai, no ka mea, he manu pipili mau keiu i kona w«hi i noho ai a kup», a i kela a mo keiu maknhiki hookaiii hoi ana i k*,na houie mau. Oka iiianu kane nao ke hoi inuu, nio ko mele leu iloko o ka lewa mo ka olioli, —I ku wu po nuo e loho nui ia a,i. u oi« i'o hoi ka wn e lelo nui ai ka nuuui kano mo ku hea i na inniui wuhino ; o miui no ka lohe ia o keiu miui mele »na m> u« po ewalu, a ho uini. Iloko o keia manawa e hakilo ui ku poe kiu-m»nu I na innni' kane, no ka mea, oia na inanu oi o ka lea i ke oli. lna lakou o knkul' u hiki i ka wa e hui xi ka m.inu knne me Ua inanu vvahine, a htpi, ia ku uiaiiu knno me ka puu ole o ka manu wahine i ka hopu ia, he inea maopopo aolo e ola ana kn manu kane i paa i ka hoeu ia. Un olelu niai kekahi haole Gert>na>!: d| 0 Bekeseteioa kona iuoa, ponei : "Ua like a like no ke mele ana a ka manu wuhino rae ka "īanu kane, aka, » ka manu kano nae ka 01 aku o ka lea i ke oli a me ke mele una, u maniuli o kona oi kelukela ma ke mele, i kapaia'i kona inoa o ke alii o »o mele.

He meu kupauaha ku ikaiku o ka ogana o keia manu m> ko molo ana ; a i ka h ohalike ana mo ko na munu e ae ua oi ue ka ikaika o na iu huki o kona kuui ai mamua o kekuhi manu o ne.—Aka, ko melo mai uue, nulu-nwh» a lealon no hoi uie ka oluolu, a m« ka hoene leo lea, o hoonelo ole ia'i na pahu louo o ua mea hoolohe u pau i ka uiahalo «na. I koua inanawa e uiele mni ai, aole oia o hookikinn nui ano i kinohi, ak«, no kekahi mae uiinute paha, he elu», a ekolu aua mau ano leo uiele e piopio ai, me ke ano

!:.i«anu, alaila, hoi jho la ilalo. me he leo kuolo la rae ka palale, alaila pii ae iluua lilo loa me ke kiekie alaila oki mahe iho. Alaila hooinaKa hou ka leo me ke kapalilLhoaehoae mailuna mai e anuunuu malie ana me ka wikiwiki, e like mo kekahi u>au ano mele e ae ana e oli ui, me ka hoopii m'ilie aku iiona, alaila, oki iho, a mahope huomaka hou a'«u.

E hiki no i ka m&nu Naitiaigele akamai i ke mele ke oli i iwakaiua kuinamuha ma ano mele me ka like ole o kekahi i kekahi, aole hoi e hoi palua aku i kekahi oia mau mele. Mawaena o keia mau mele ana e oli ai, (e like mo kekahi mau poe himeni nei,) he nui na mele Uiekie a kapaiili, he haahaa hoi keknhi a kuolo, iwaenakonu ae hoi ke,kahi, a pela'ku : He okoa uo ka lea o kekahi ahe okoa no hoi ko kekahi manu. loa he ano lealea kiv leo o kekahi manu, a he kapalili hoi ko kekahi tne ka hoeue. a he kauo h°i ka leo o kekahi me ka pii iluna a ilalo, a ano wi hoi ko kekahi me ke ano anuunuu emi hapa ; a i hookahi o lakou manawa e mele mai ai, aole i kana mai ka oluolu, ua like me he poe hīmeni maoli la, no lakou na leo e hiki ole ai i ka maka peoi ke hoomoa-kaka-lea. Ma na wahi i ooho nui ia e na manu makua akamai i ke mele, malaila e loaa'i na poe manu opio akamai, he mea maa mau ia. No ka mea, ua manaoia. ua hoomaamaa ua manu opio i ka lakou msu mele mai ko lakou mau makuakane maL No ka mea, ua ike ia ina e make e ka manu makua mamoa o ka manawa e hiki ai i ka mauu opio ke ao i kana mau mele, he ano okoa loa ke mele e oli ia e ua maamanu keiki nei, e like no tne ke ana leo piopio oka wa keiki. Eia kekahi, ina e lawe ia na mauu keiki mai fca puoana mai oiai elua a ekolu wale no pule ka loihi, he auo palale ano e wale no ke kani ana, e hoopili ana i ka leo o ka manu ?/ky lark, a m e ka TrtclaTk, a i 0 e ia, o kokahi mau ano maou e ae i lohe ia ko lakou kani e manu Naitin-;gciĒ_ Qp i o l a . a īna.e w» t ho ia ua manu opio la ma kahi o hiki ai ke lohs i ka leo o kekahi manu ano hookahi

wale no i na manawa e pan, e mele no auanei ua manu ia e like me ia."

CTa hai ia mai no hoi kekahi moolelo no kekahi manu robina i kana wa e kau pa ana me kekahi manu na.ttinigele maloiea-o k a bale manu ; ua ao, a ua hoopili ka manu pobina ike- kaoiaka maou naitinigele, a ua loaa loa ia ia ; nolaila, aole e hiki i ke kaoaka akamai i ka hoolohe k«oi a ka mann ke hoomaopopo, he ]eo ao ka "robina ka mea lohe ia mai ua maou robioa nei, no ka roea, ua like loa kana kani ana me ke kani a ka nailinigete.

O ka manu mocking-lnri, a īne ka audubon, o Amenka Hemakekahi mau manu i hoohalike ia me ke kani a ka naitiūig e le. Ua lohe ia ke kaai a ka naitini ge le. 0 a lohe ia k e baji a ka mockūig-birt>, ua like kekahi mau mele me ka ka naitinigele, o aa manu maikai,. akamai i ke mele o loko o keia ohana, he pii ioa kolakoo kumukuai. He.poe manu ola loihi, a he hoa'loha i makemake ia, a he mea kahaha oo hoi ke lohei ke aoo o ka lakou mau mele, a i kekahi manawa he hiki ke hoo-

halike i ka leo nielo o ha wahine lea i ka himeni, a me ka leo pu o be kanaka.

Ua hai pu ia roai no hoi kekahi moolelo, he hiki i ku naitinigele ke kamailio, akai" he mea kupanaha nae ia. Ua olelo inaio Piline kekahi kanaka Roma kahiko, ua loaa i na Kaisara—keliaiii maumanu naitiuigele i aoia i ka olelo me ka Heloae, a ua olelo mai ia, e hoopaanaau ana ua mau manu nei i ka" laua mau liaawina i ka la a po ; a i kola la i kuia la e loaa mau aua ia laua he mau hopuna olelo hou, a pela laua i hooiuaainaa ai a hiki i ka loaa ana ia laua o ke kaiuakamailio loihi ana. O Geseuera no hoi kekahi i hai mai i kekah» moolelo' kupanaha ; o Gt;setu>ru oi» no kekaUi o na kanaka kilo-ouli kautM»a o ka wa kahiko, penei : " Oiai au uia Ratisabont», komo aku la au iloko o kekahi hale hotet* i kapaia o " Ka lei alii gula," aia ma ua hale hotel,e N nei ekolu ii»su w««u n«it»nig«lt> ; na ka inea nana ka holele. He htvle manu pakahi ko kela mea keia roea o lakou, a ua hookaakuawule i« kela uihuu keia nianu. I k» w hooilo uohe kuui nuu o ua mau umiu lu. a oia 110 hoi k« inanawa i hiki nku ai o Gt»ouora iuu wahi la. Ho nie» mau nae i ku, wa iiumoe, a oia hoi ka wa e uuilie «1 na mea a pau, ua lohei» ke kamakauiailio ans o na manu naitinigelo elua, a kamailio mai hoi kekahi me ka imiakaka lea ma ka olelo kauaka hoohnlike. Ua kahaha nui au i kuu loh<» ana.uoka moa, o lakou kamaiHo,

>ij tio kumoilio aua pee hoa ai oua hale TOtele ike ao, «ik« po hoi, ua pau loa ka pua la lakou la. Elun o ua mau aiaau iei na manu akamai loa i ke mele, he unii tapuni ko luua kaawalt> pakahi mai ka niaou :>pio mai uiawaeaakonu ; aka, i ko laua maaawa o kauniilio ai, ua pauo niai la ke kolu 3 na maou, a ine he mea lu ua like loa ua poo manu la uk? ho nisu kanaka luaoli la e knmailiu ana kekahi i kekahi. Aole lakou hemaheiua ikv v (vu kamailio aua, ao|« pualu mai i ka uianawa hookahi, aka, e like me ka puaua ftna a kn mea mua a pau kana, pune mai ka lua, ko kolu, a pel» aku k& hoi hou aiu» a hiki i ka pau aua o na mea i kamailio ia ike ho. E palua a pakolu no ko lakuu kamuilio aua i ku inou hookahi e hoi hou «i iaai ka mua a hiki i ka hopo, a pel» «ku e kauiailio ai i kekahi mau mea o ae " I ko'u ninau ana'ku i ka haku o ka hotele i ko lakou ao ia ana i ke kauiailio, pane uiai la ia, aole i aoia, a pela no j hoole like mai ai kona ohana a pau " O kekahi o oa kamailio a lakou i kamailio mai ai oia ka olelo hoopaapaa mawaena o kekahi k_oa_a Jla. makemake aui ke kane e hele i ke kaua a me ke koi aku, o ka wahiue pu kekahi « hele me ia, me ka manao e hao wale i ka waiwai pio, ua hoole nae ka wahine ; e noho 110 ma Ratissbona, a i ole ia ma Nuremehega. He hoopaapaa loihi loa keia mawa«uao laua, a o keia hoopaapaa a pau ua pau loa i ka paa i na mauu uaitinigele, a he mea pahaohao 3 me ka anoi nui ke hoolohe aku i ke kamailio a ua poe manu ,uei. " O kekahi moolelo a lakou i kamailio ai, oia ka olelo aua a ka Enwpers e luku i na poe Hoole pope a pau. Ua lohe na mauu i keia moolelo mai ka waha tnai o kekahi alihikaua o ka Emepera i kipa ae ma ua hala holele la, a ua lilo nae i mea paauaau ia lakou. O keia mau moolelo ka lakou e kamailio ai iwaenakouu o ka po, i ka wa i malie ai n a mea a pau; aka, ike ao noho malie loa lakou .iole kamailio i kekahi i isekahi aka. ua hoolohe nae i ua a m« na mea e hanaia ana mawaena o na hoa'i o ua hotele uei." O keia mau moolelo i hai ia maiUo ka manu naitinigele, oia ka makou e hoike aku nei me ka oi&īo, a he mea hewa ole uo no kakou ke [ohe mua i ka moolelo 0 sei* mea keia mea i ike ole ia e kakou, mamua 0 k; nauaw« e ike kumaka ia aku ai A o ke kumu laeu tireza paba « uiu 2a tna Soma Lomabadi i Italia, ke kumu laau kahiko loa i īkeia ma ka moolelo o keia honua. No ka mea, ua ikeia uo ua komu l aa u la ua uui loa i ke au o lulio Kaisara ; he kanaha kumamalua mau makahiki mamna'su o Karisto, a nolaila, ua oi ae mamua 0 ka. 1,900 makahiki ke leahiko o koua uiu ana. * He hanen a me kumamaono kapuai o kona kiekie, ahe iwakalua kapuai ke anapw» o ke kumu maluna ae oka lepo. Ikaw& i hoomoeaio Napoleoua i ke alanui maluna aku o Simepelona kekahi 0 ua alauui e pii uei maluoa 0 na mauna Alapa, ua hookekee iki ae la oia i ke alanui no ke kopono ana i ua laau uei, i ole ai e hauaino ia a poioo. tTa kaulana uae ka ululaau nui ma ke Kalana o Calaverasa i Kaliponia no ke kahiko, no ka mea mamuli 0 ke auo 0 ka nauaina i na ili-lua 0 ka laau, a me kekahi mau knmu hooia e ae, 1 bai ae ai y kekahi po e ua oi &ku mfimua o ka 2,565 na makahiki o ka ulu aua 0 u» mau laau nei. O ua manao ana o ke kanaka waiwai a me ke kaoa&a ilihune aole no he like. He nui na manao pioo a me ka hopohopo 0 ke kaoaka waiwai, a oke kanaka ilihnne aole e loaa ia 18 ia nau hopohopo ana. O ke kanaka īlihune aole ona makau i ke poho aūa o kekahi waiwai oua. Aohe ona hopohopo no ka erai ana o na uku panee o ke dala gula. Aole hoi e puiwa no ke kani ke ana o ka bele pau _ahi, aole oia e noi ia mai e hai. Aka, e imi ana nae oia kona ola iho 6 nonoi ana hoi i ka mea waiwai no kooa pono, a e puana hele ana hoi i Eahf e hiki ai ke loaa mai kau wahi mea. .