Ke Au Okoa, Volume V, Number 17, 12 August 1869 — KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU. HELU 125. NO KA NOHO ALII ANA O KAUIKEAOULI MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA O KAMEHAMEHA III. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU. HELU 125. NO KA NOHO ALII ANA O KAUIKEAOULI MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA O KAMEHAMEHA III.

Iloko o keia poe, olna paha hanon' kanuka t)olatiola a keu. tla mukomake nui hikou i ko lakon aina, a ina ho moku e hiki mni ai, he mii loa ka j.ioe e hiki mni ana. He poe \niku oia poe hn,ole i noho aiua mnoli, eliko mo ka noho ana o na konohiki kauuka mnoli, Uu loihi ko i'akou noho an:i maai|ei, a e waiho no lakou i ko lakou nina i na koiki a lakou.

XJa nui iia mea paahana iwaenn o lakon a ka poe kuni, a na pomuikui ka uiua iu lakou. Aka, o ka nui loa o !»kou, he poe mahuka walo mai, a kuu in me ka ike o)e o ku luna, aka, mamuli o na kanawai o keia wu, aoie pahu e hiki ke helo nui mui nie ka ike.ole ia. tJa manaoia e kiai pouo ia mea. i mea e pomaikui pu ai na mea moku, a me ko uka nai. Ekolu paha haneri a ine kunalima na hao. le hooh.ki'mamuli'o ka Moi, ke'lii. A i 'ka nana anu i ua poe la, ua kupaa loa lakou mamuli o ku olelo hooliiki, me he kanak.a muoli no o keiu pae ainu M u mulunu o Inkou kekahi kuumaha o ke uupuni, no ku men, mumnli o ke kunawai liou i kuu ia i keia manawu iho nei, ua nui ko iukou auhuu. Ua mahele ia ka huna, i kanaka muoli kekahi, ia lukon kekohi hana, ua ikaika lakou i ka huna, ua liui na manao me kakou, a na maikai ka noho a ua nialu maoli, a e pono i ka ahuo]elo ke imi i mea e mau ai keia mulu, a me keia pono nui., I keia manawa, aia uo i ka lahui e ka nni 0 ke kuai ana me ko n.a aina e, nalakoue law'e mai i ko lukou, a na lakou e lawe »ku Iko kakou. Ua pomaikai kukou ia poe, no ka mea, i keia wa, aole he uui o ko Hawuii nei mau moku i aloulo i ka waiwui. O na moku okohola nue, na moku i pomaikai i loaa'i o Hawaii nei, nolaile, he pono ia kakou ke hana oluolu aku, a e imi i pomaikai no lakou. Ua mahuahūa" iki no, na moku Hawaii i kakauia ma na buise, he iwakalua kumumakolu lakon. Eha moku mahuahua e lawe nei a kuai i ka waiwai ma na aiūa e. O 'na moku he umikumumaiwo i koe, ke kalepa nei lakou mai kekahi awa, a i kekahi awa.

Ua pomaikai na kanaka i Ji b nui o na moku holo, no ka mea, ua make pi>no ke liuai ma na aoao elua. I keia manawa, aole hoike mai i ke Kalaiaina kekahi aina i mea hoolilo i ke aupuni malalo o ke kanawai hou, a i ka na na ana i ke ano, aole loaa koke ka aina i ke nupuni i niea kuai hou aku, ke iuii hou ole ia ka mea hou, i mea e makemake mai ai ka mea aina i ka hoololi mai i ko Inkou kuleana ma nā «ina kaawale, a me nn Ahupuaa ame na ili. Ua makemake nae kekahi poe.i ka haawi i kekahi o ko lakou mau aina, c mea e lilo nku oi kekuhi ma ke ano alodio, a malaila pnha e loan mai qi i ke aupuni kekahi aina, akn, o ke kuai maoli, aole paha. I keia manawo, eia no i ko aupuni Uakahi mau aina, a ke imi nei au i ka im>a o kela mau oina, a mo nu mokuna, a tne na fnoa e ikeia'i a loaa, aluiln, e hoiko aku ou. i na Luna HooniUkuuiu kuleao» oina i. hookoin. 0 ku poe i hole mai o kuni aina no lakou, aka, no kU uiau ole ike aupuni i makemuke ia e lakou, nolailn, aole i kuui ia. Ikn In e 1 o MaeukL; hoomakn na Hooiia knmu kuleana aina i ka lukou hana, a ua hoike mai lnkou ia'u i kelu malama i keia mnlamn e lllie mo ka olelo o ke kanawai, Ua halawai lokou o pau i na Ponkolu, n i ka nui o ka heheeloina, i ka Ponluu keliohi. Ua nui na haole, a me. na. kanaka maoli, i hoike mai i ko lakou kulealia' i hookoia. 'I kein manhwn, ua hiki ka helu o ka poe ; hookoia ika 147. Vk kAualimn kumamaono poe i hookolokoloia, a pau n« olelo a ka poe hoike ike kakaiiia ma ka buke. Ua hooho]oia ku 01010 ho kekahi 'miiū oina, e like mo ka hiki ia lakou, aka, ko kaknli nei na luna i ko lakou halawai ana, a e nlnau aku ia oukou i kekahi mau kumu manho, a holoia iu oukou, alaila, hiki wawo loa !a ia lakou ii'd hooholo loa i ka olelo. Eia nue ka pilikia nul lon ia lakou i.ko lakou imi .uua i tfohi o liiki ai ke hoona, o ka huikau nni oua knlenna. IJo nui ua mea knleana iloko o ka aina hooleulii, a uolaila, pilikia. .; Ko in)i noi gia luua hoqna ,i wulii e h.iki ai ko, wpliaweho, , Aknka ko kuloana paa loa o ke kanak» ilpko o ,ka aina,. ala.ila, loalen;jlakQn, a; 9 ikaika pu,ha i ka olike me ka inokpmuko nj)i,,9 knkan, a mahuahua kn waiwni a hikiwawo ka lawo aku i ka aina o, a i kp lakon wahi hoi.; liokuhi, A\a nui ku liilmv i loaa'i.h.u. LuniL lIo()inVi no,ka,lioopii -piniipiue..i). : iii» Jioauiiiu ika howa ona konohilei. Maluila ka

nui o ko, aole liihia e,ue. Uik houkuki>; na Luna llo<|na i ku ippu nona ko kule ana, iua be uloeli», (.ia, i. ( ua ho (ino nmlalo ihq, oia, iua ho noho hule, oia„aka, o ku hoo-. ukM.i kouoliiki uu ke pui ana i ual.ionnina aole ia h\H<)u iu, 0 no.luihi, aolo i malu k«ka* lii hou,ui.:'>, a ;no kok,fihi poe nolio hala.

U.i ; !elo ke.kumpkaniwai, ua hoomalu ia ke kino q nii kanakn, a pap,. (e ktj v uinpkaua : wni) a ine ko,lakoii aina, a m'e ko lakou muu pahule. a n>e ko U>JtQii wai\yai a pau. Ao|o e lawein kekahi ke olelo ole ia ma ke k'aua\va.i. 0 ke'.lii e hana i kekahi inea kie ' kpia k^ain.ka^iiwai.' K.pau ,kona noho alii ana \iy\ keia,pne »ina. o Hawaii;uei, ke hoo. mau ia malaila, pela. na. Kiaaina, a me na Lunu, a uiq na J;onoluki » pai). , lsi\lalo o, keia kumuHan&wi\i ■ ke hoike aku oei t\u i ko'u maiuio, e kan ia i kaoawai hoouku nui ; ij ka mea i hewa, inamua o ka homo maoli o kona nnhp nlii u i luua, « i konahiki, -o e kau una hoi i kanawni e k'oi ona i na mnkai, a me n» Lunakanawai, a me iib luna o ae, e hoop»i io i kn mea i hewn, i e, malu io ai ka Bina, a n>e ka waiwai o ke kanaka. He mea nui keia 'i keia 'mnnawn, no ka mea, ke uwn iuai nei ka poe haahsa ia kakou. no kn lakou pnino i ke paiia, he pona ia knl<on;ke a loha maoli aku ia lakou, ao|e hoi e hann e • me ka wa Uahiko a honnialu i.ka pne koikoi "!■» nn. Ke hoike oku hoi au malulo i na dala i loaa ma ke'u waihonu l ka mnkohiki i pnu i Ha la 31 o Waiaki mumua aku nei. O kekahi mnu mea nne, un haawiia i ke Kuhina Waiwai. Pahipala hale kuai a me na palop.ila ku kala #5,197 55 Palnpala hotole, ahaaiun, maika, bili"di - ?,124 75 Palapala kuai rama, - - - 2,9-14 50 ,Pa|Hpal,a niaauauwa - - - 1,(193 00 , Palapala Nu i paiia - - - 203 00 Palapala kuai no na moku - - - 791 00 Palapa|a oqa moku - - - - 317 00 Palapula aina hanau me ka hoohiki 118 00 Uku no ke kakau anu i na palapala a me na aina hoolimalima - - - - 36 00 . Loaa ao ka ia oke Aupuni - - 443 ;00 Huipa pau loa $13,298' f3 Keoni Ana. . , Kuhinu Lwalaiaina, • I na e hoikeia ka moolelo o kana mau hana a pau loa, alaila, ua maopopo ia kakou, ua makaukau ke, kanaka Hawnii i ka laweln, we ana ika oihana bohonu oke aupuni. (Ja maopopoia ia k&kon ka moolelo o Imikolani, he kupupa oia no ka lalnni Moi ; ua mpkapo kona mau maua, a ua moowini, aka, he ka-'

naka koa-o.ia me* ke akamai loa ; penei kona wahi moolelo, eha poe kanaka nana e hali i knna mau mea kaua, a elua kanaka nana e alakai, ma ka lima akau a ma ka (ima hemaa he poe oi kelakela o ke koa a me ka ikaika, a he mau m«nu kekahi mau alakai. I ke kani ana o ka mann, ke olelo ae la ka makapo, ho .'eaneka. Ko olelo ,ae la na alakai o ka makapo, ae ; ho poe kauaka. ohiii kauaka ? wahi a ka makapo. ūookahi kanaha. Aia mahoa na laau kaua ? Aia ma nn lima aknu. Ho hauna hema, o pau ananei ika mako i kuu laau. I kn hoouka ana o ke ljaua, ua pau loa i ka lukuia e kn mnknpo, iua olua lau a ekolu n oi uku, ua pau no i ka lukuia e keiu makapo, e linaikalani. 0 Imaikalani, oin ka M.,i » Kan i Hnwaii i ke nu o Lilou o noho nlii nna ma Waipio i llamakna, nole i puni o Iliiwiiii ia Lilou, hc mul) alii e no ko na mokn e ne eliina o Ha* waii. Ikeau o Umi n Liloa. uu lilo o linnikulnni i enemi ikaika no Umi, a ua lannkiln pinepine o linaikalnni i ko kauu mo Umi, a ua hee pinepiiie ko Umi poe knna ia Imaikalani. Ike kana bopo mii Knpaliiukn i Knu, nn iko o Piimuiwua i'.'k'e kuhui o kaikaikaame ki; koa o īmaikalhni, a uohilimua ia na manu, a ua pepehi mui» ia 'ia alakni nana e kuhikuhi iu Imaikalani, a i ka pan nnai ka make; Da houa niakapo nei,-aohe alakai, aohe knhiknhi e pono' ai, ft ua mako o Ihiaikalani ia Piimaiwaa i ke keiki hookama aUihi'.

Pela pnhH'ka maiino o kek<vhi poe i ho Kooni Ana uiiho'Knhina Kalniainu'iiua, i»ole otā he kunakh i ao ia. Aolo pela ka l'oinn 'o ka lahnikiinaka Hifwaii, tia hiki i ke kanaka Uawaii ke helnhohi i na bokb olel'o Hawiiii, mo'ke kakāu palapnla, ke #o 010 io mAloko o nn kalii. 0 kn lahui HAwaii, he lahiii hoe rrtaimi, i ka lohe ann i kekahi mea, uii pim iiniui loa kehi 01010, ,kola kiuiinilio 1 , n ina o ikei'kn inaka i kekahi. moa, ua hoomaopopo kokoii Uiiiia men i iko ai, mo kaihoohewalUHwa 010 i Ko i»ho o kana moa i ik« ait Pt)la> pa' mea aahuy na iinea paahnua, a mo ki'la meiii.a iniv keia mea i iko ia*e kanaka Hawaii/'.luii.luhui hoopili;i na mela malihiui i ike ia : e ko l&kou mau eia.wale no ko kuniu 1 hiki oJf oi, no ka ht)»ohomo a me kil luko 010. I ka wa kahiko, a i k-5 au o Kameha> tnohn 1 II i ko nu o Kamehumnha 11, u ruamua'O ko nti o KiiKiehilmoh'u 11l i ka wtl «1010 lo k«nuikftimwui o ko aupiini, ua ikn nui itt, un hiki i l,a Inhui ILuwuii ko kupili i na mo

ku, w>uap«, ke lawe i koano 0 : ka amai ko kiemima, a he mnn kela humuhumu lole kaiiuka HaiwaHi ko ka Moi a me na'lii; a hb pno kuki: u lmle pohakn katu\lfft llnwaii, a imi loa n» liaua ana huolo i hoomahui ia o kunuka muoli i ka liana, ua kukulu '«e na kuuuka niapli i, ka \vili ko, a me n.a mnlakeke maikai loa,. aku, i ka lilo ana o ke aupnni i aupuni kumukanawai, ua pau ka. Imi ka okoa ana o ke kanaka lluwaii i ua huna akamai, a lv uu-a uoonoo nui no piiha na ka poe lieliiliel'.: i ka Mook-Io Hawaii.

1 ku nnna «ni.oli aku i ke knmu i hoihoi ai ku m.mno o kanakii, a i olioli ai ka miui.io o ke kauaka e-h'ouiknilLi i ka luina, i kuulaha ka iuoa, a i loaa ka hiiku, oia keknhi, 'uole e manno kH ki o ke klniaina ko liiua ole ka liakii. Oke k'okun maoli nb 6 na'lii i ka poe akamai ī ka'hana, a'me ka poe imf i na huna hon o ka wa kMiiko, ua hookaulaua ia ka inoa o ko kanaka, a me kona alii p'n kekahi. 0 ke kumuna'a o ka amura n nioii, o ko kahunu kalai waa a inei»t ; a pehi aku, na kuulanu a me, ke*lii. 0 ka, q|ui ake 'LV, e huuwi ai i. ke kanakfi o ka ai/ia, ho ahupuaa nui, he ilinina iai kupono ia. 0 na vvai wai loaa, wnle i\yaho, he pnaa kalua wa|e iwaho, pela ka ilio, ho ,lau ka ia, he ai moa i o la liomia, h<; lau ke kapa, he lau ka' pu-u, he mano ka up'«- , pela kela wniWai keia W»iwai a 'ke'lii e hanwi ui i ka poe paahana, ai ka poe imi ika hana hon. Pa iho 1 ka nauu o'ke kanako, waioln wale ka manawa, me ht! ua liilii 'lu. Aka, o ka iko a me ke akamai o keia wa, ho ike no, o ka hoOpiiapoa ka WAiwui,- a o ka |)B(,'puo | ka aowuo a ma ke poo ; ka jmoa hoi he mea welip^li.h.oi ka B.iibala Hpfnolole, a uu hnolilu ka t),aauao o keia wa i puu pohaku ka Baibala e paopao, aku ai .i ka ,»,u«ae a me ke poo oka makamaka. H.o piea kupanaha maoli, o ke akamai kal kpia o. ,ku j)aa, aokaai o ka ike, o.,kq kolekole piapia huuh ia nui o ka wnha ; ao ka.haku, ,o ,Haumōnene. a Aole i ike ia keia mau hoopaapaa walwai ole i ka wa kahiko ; ua ike ia no ka hoopaapaa, a rtie ka hoopukapuka Rkamni*?n<> ko ka wa kahiko,-he Imi i ke ākamai a me ka ike a nui, nlaila, imi kayfiaku a' loaa, alaila/hoike ke >\kamai, a o ke alii hool.;be, oia ka haku e noho ai, a i na he haku hoolohe ble, aole e noho ke kanaka akataai, imi ho'u aku no i haku hou. Pela o Kuuakohiaknhaola; imi mai ai i haku i Hawaii o Kolaniopuu.

Pela o Lanuhuimihaku mai imi mai ai i haku mai Hawaii aiai a ioaa ka hnku i Ouhu o Knkuihewa, pela o Lnma i imi mai ai i haHu mdi'Hawaii a loaa kona haku i Kauai o Kuwelomahnmahaiaela i imi mai ai o «apoukuhi i ieni aku a loaa kona haku i Hawaii o K.amehamaho ( a ua ike pinepine ia i ka wa kahiko ka poe akeakamai a me ka poe ike hohonu, a me na kohoii», a rne ka poe imi i kela i keia nkumai, i kula jke i koia ike, in io ka ike, o ka haku no ka hope. Pela ka kuhikuhi puuono i Knuai e ap ai a loau ke 'akamai, a imi no a loaa ka huku o Kamehameha.

Lia e loaa ole ka haku o ke'lii ai aupuni, nlaila, o ua'lii malalp iho no, o ka poe alii i\ui o np uo, u pela ka imi ana o ka poe ukamai q wa kaliiko i kaulaua kn iuoa, ai 'loua, kni huku. Pehea ka poo akamni o koiu wa ? He poo akamoi io auei ? Ua holiunu io nnei ko a'kuinai ? Pela io paiia eu I Ua maopopo lui kuiiiu o ku ike a ine ku akamai 0 kuia wa, ke auhau ia nei ku lnluii holookoa mui Hawaii a Kauai j ku dnla no ke no uua 1 na kulu, u ua uku ia na kiiiiniai) i leo (lala a ka lahui liolookoa i auhnu iu e ko aupuni, a

» ka iko i luua, uole i miiopopo ia'n Owau 0 ke kukau Moolelo lluwaii. Uu ao ia uu i ku vVa kanawai 010, aole a'u kuniu A, a kuinu holu, aka, ua koino nao uu ma ua iko, ino ke ao ole ia ma nu kulaliuahaa mninun. Ao(o kekahi i ao mai, penoi o lio iluulu ai, u e hooiiui, a e pnnnauo iho, a e muhule iho i na hakina a me na mahelo i mau hnkina knokoa a e hoolilo ao i puuhnuholn okoa, aka, ua h:,okomo ia i no knla ike a me. ua kula kiekio o ka ike a mo ko ukamai, me ka ao ole i ke alaniii e hiki akii ui iluila. Pela ke ao a«a i ka loilin a me nu oniiu o ke kanawai o nu koina, eliko'lno ko auo o kela koma o ke ia koma he pii ka leo i ka heluhelu ana, a hiki ka heluhelu ana i ke kikoknhi lie iho ka 100, lie hoomaha loihi. ,A o ke kiko ninau, lie niuau ka olelo ana. Auhea oo ? Pcheū| laija ? a me ke kiko puiwu, he puiwa k.»^ olej , 1,0. Au)ve ! Pun ko hale o 1 , Nplaila, o ko nop o ko makou ao nnn, a ino,ka inii iknika nna i ka naauao ua Ijko,,pu iiie ko, Kiiuakaliinknhoolu, n me ka imi iknika ano o ku poe kahiko i ke nkamui, aole nn ke, nupuni o uku i ko k(irnu. Pela ko ka poe 1 iio mua i ku ike palapala, nn kola hnuinaon : koja hauniana i hooikaika i ko ao me kfi nvinaw(inai me ke kokua 010 o k.e aupuni. : Auhoa kn poo i. oi uku o ka ike n me ko akamai ; 9 kn.poe mno onei ine ke Kumu Kiimpwiii plp ? n o ko pon pnhn e eo ia nei iiiulalo p ko kokua a ke iinpuoi e liie, mo kn umiiu o ke Knniu Kiiiiuwai » mu na kaiuwai? No ku pakuwu pnhu o kn nuuuiio i koiu wa,

oia paha ka mea i kauUoa oto ai ka poe akamai r koia wa ; a uu kn hnnno e ole ae paha o na mea ! ao ia i keia manawa, mamua o na mea iaoiai ka wā k;ihik6, no'ka mea, ona wahl p'alapala i kliiihulu i ka wa kahiko, o na wahi palapala no'ia e pihīlolelole ai i kela 'hlilekula, i keia halekula, a hiki i ka wa e pii aku ki i !fcrfhi o k'ē ao ana i linhi Uieky»„ aole no i ano o «e ko laiīa mau 'palapala e ao al, a o na wahi palapala knhiko no i olep'o mau ia e kana kamu kahiko i kahi haahaa.'

Ke elpln nei 'poo o kn h'ai manao, ko h8 na nnnuao ia a he hanai'akĀm'ai, he oiaio noia, aka', tie h«na kuankA la 1 ao kuinu 0(0 ia e kapoe kahiko. Eia ke I<umu oia ■ 'e ao muo 'i ke okamai a (>iha niUa knhale o ka uhhnW 11ia()-,!! ika puniu.aVio mou hunahuha llilii e ume'hi&l aha a pili i ltb kepau palapala, he kepau mania 010 1 'ka ia ua. " lllu kepau he la ua."' He rtiiu liunaliuna' kela mea koia mea i ab ia e k'e kari»ka na»uan, a na ka haauao'e ume mai i kela mea keia mea iloko 0 ka up'oi pipili 0 ke kanaka nanliiio, a huihui kōlda ua mea he pupupn hnwaowae i k« mea naapao. Ke mahulo ia'ku nei'kahi ike opihipihi, he ike eiaio. A'o tta iWe hea ka lioi ka ike 'i i a i lilo na dBla he nui o ke atipuni ? Ein ka ike oiaio, 0 ka ike i pake'le nku lii'amua o'ka ike i ao ia e ka poe kahiko i kn wa Kiimu Kanawai ole, aole Koi i ukuia ke dala o ko aupuni ia lakou.^' E'a ka nui 0 na palapalu i ao ia i ka wa knmiikanaWai ole. 0 ka'helunaau, o kahehikakan', 0 ke anahonna, 0 ke anapaaili, o ke ano o na huina paa a pau, o ke anaaina, o ke knnmaha, a nie ke kumuili, o ke anii o na paoku a me na o ke ano 0 na ili e uhl ai 1 na mea paa,- 0 ka holomoku, 0 ka papa k'a papa kuhikuhi latitu a lrtnitn a ftte ka hora o k;i manawa, 0 ka'pepa knhikulii 0 k'a hio aha 0 ka la 1 ka 'ā|kau, a i ka hema, o ka poepoe lant, o ka poepo'e lani, 6 '.:a poepoli honua, he . mau keehini' _do ' ka hf; v o mokn. oke anah6nua nni, o ka mofe aha honua, 0 ke aohioku, 0 ke akeakamai ike-ai i na mea 0 ka l'ewa, ka hekHi irie ka'uila me na hokuwelowelo, a me na hoku lele i kopaia na koli kukui 0 ka la, a me na mea :-i?inō, ka palopnla aina, ka hoikehonua, ka hono ka Palapala Hemolele, ka hoikemanawa, ka hoikeakua, 'ka liOailonaheln', ka anetomia e iko 'ai i ke ano 0 ke kawaka'. 0 ka hulianoukna ka hiilĪHnokanaka, 0 ke kalia kii, 0 ke kaha keleawe, o ka' Alemanaba holomoku, a me ka Aleman'aka o ka manawa. oka haimanao, oka heluhelu &e ka malama ina kanawai. Ua ao ia4;e'ia mau ike a pan e ke kakau MoOlelo Hawaii, ua koe nae ke kuha kii, me ke knha keleawe, aka, ua ao ia nae i kekahi poe miimna o : k"a han.l ana o na kiimnkannwai o ke anpnni, a na 'ao ia ka pokoli, a me ka himeni a me keknlii mau mea e ae he lehulehu wale/ aOle 0 kana mai.

Ina uu lilo keia mnu mea au e hoike aku nei i keehina wawae no ka poe e ao in nei mn na kola auponi a ma na kula kiekiē, alaila, ua maopopo }oa ka puka' a md ka pomaikai o kn lilo ana o nn dala h6 lehulehu o ke aupuni i na Lunn i nn Kahu, i kela liiea i keia mea, i kela lol» i keia lala o ka Papa Hoonuuuao, nole oku hoi na kumuao r no'lakou <iku hoi ko knhna i lilo uui ai ko dnla o ke aupuni, no ka mea, ua kukuluia ka Oiha. ni Aopalapala innmuli o nn kumuao kuln, o i 010 n» kuinuai) kuln, aole Oihana Aopnlapnla, nole PernBidena, aole Kahukuln, »ole mau Lunnkula, aolo niau komite nnna e nana i ko iiknmai ona kula. Ona kula, oin kuhua o ke Aopainpnln.

Mnloko o ka pnpa Oihana Aopalnpala, niamnloko olailn e ao, ia'i ka poe i like loa e npukele nku i na. oihana ike " pnu, la malnila e. ao i»'i ka poo o keia ano, I.h poo o ka pnpa huli/ionun. ku poe kilo hoko, 4. kuhikuhi piiiioni', ka poe knkaolelo, kn pno kulniainn, ku poo no kunmoolelo. n kua mookuiuhau, ka poe i »0 ia i ka lonomakaihe ō.me ke koa, n rne nn D.iulta akamai i. ka lapaau a me ke kilokilolnni. ka poe knhunapule; kn ,poe kumuno, nkamai Ipa, ko poe kapeiia holoholo moku n imi aina, 0 ka poe Kamai a a amarß, kela poe kei(i poe i no ia i l<ela oihana ike i koia iko,,he mau .hunahuno lakou o pau no ku oihana nopnlupala. Hea.ia ke ku}nu oka hele pupu 0 ke ao anu ,0 ka keia wa i hoopiha ia i ka nui 0 ka waiwai o ke aupuoi ? Miimua o ka wh ilihune loa o na mukaainana a n>9, ko aupuni. ~ l ka wa i kukuluia ke Kulnnui o Lahainnluna i ka A. D. 1831 a hiki i ka A D 1840, he humo malo no oh haumana o ke Kulonui. "0 ke khkau moolelo Hawaii" 'kekahi haumnna oia poe, a 0 na toea n pau ana i ao ai oiu kola mnu meu 0 pau 1 oleloia manaua, a me na ohenana lu holomoKu, ka oheuuna imi Latitu, d me ka ohenana poepoe nuinamana imi Lonitu, nn pahu upa na Tula holomoku, 0 mo ii'n mea he nu' wale 0 na loina 0 ka hoIninnku, a m« ke kilo hoku, ua pan 1 ke fto m 0 ku pon hume malo'.'ia iM'ka - pne>si iliiKo inauao nai »u, nole i p«u i ku 40 in i.kw»i wa 11 a mea i no.ia i ka poe hMne m«lo, {Aohipau.} r