Ke Au Okoa, Volume V, Number 19, 26 August 1869 — HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii.

HELC7 »3. I ka lohe ana o.Keoiii Bea i keia olelo, hai aku la oia i kona maUhio mnoli ia* Kini Gula, e aho .io o kana pu ke hele e ijiii i ua wnhine la, nolailo, ioa e loaa ia knod| oia iho la, a ina hoi aole, ho n»ni nele ona ia lia huli ia e kaua; aka, i kuu manao, e loaa ana no ia kaua i loko o ka piiikia, o keia iholn ka Keoni Bea mau olelo,. ma hopo o ka pnu nnn o kuna 01010, hoomakaukau ae la laua nei no ka hele ona, n hanlele .i liola Inua nei i kona home 'a manawa, nin' keia hole ana hi>i, un lilo ko keiki K(!Otii Bea i Pail&tn, no ku malihini, i ka hele ann, me ko aono pu mai hoi o Keoni Bea i kona hoa hele, ina oe e ike i kekahi mnu holoholona ano e e hoea mai nna ma muu o kaua, mai mnkau oe, aole ia he poe e lon e hanu ino mni ai ia kaua, oiai' o lakou keknhi poo mana o kokua mai ia kaua ma keia hele ana, a hiki wale i ko kaua wa e aneane ai e ilie i kn aina o ua wahine la, a pau koia muu olelo u Keoni Bea, he lohe 'na ka Kini Gula i koknhi leo ano holōholnna ma hope o laua, i nlawa ao ka hana oia nei, he wuhi Bea uuku p liele ae ana, me he I lio la kona oui, a no keia ike ana oia nei i keia Ben, hai aku In ia i kona hou hele, ai ka lohe una o-Keoni Bea, hai pono mai la oia i ke ano oua wahi Bea ne., oiai, o kekuhi no ia o kona kino, a na ia kino hoi e kokua ia laua i ka hele ana m« kahi a lnua i mnkemake ai, u na ia kino no hoi o ua keiki nei o Aina hau e kokua i ka wa pilikiu, " a e ike no oe e ka moa heluhelu i kann hana nmmua 'ku o keia kaao."

Ua honmnu aku no laun nei i Ua hele ana me ua Bea nei a hiki wnle i ka monawa i uhi mai ai kn nialu o ka po, nie ka mnopopo ole ia Kini Gula kahi e moe iho ai. Aka, i ka mnnawa n Keoni Bna, i olelo oe ai i ua wahi Bea nei, a ia hoi, he manawa ole ia i ua wabi hoa hele hou nei o Inua nei, ku ana i ua hale oei mnikai me kona mnu lako no npnu loa, a ia hoi ma loko o keia hale, na maikai n pnu e kupono ai no ka noho i.ua me ka hemahema ole, mnhila hoi lakovi nei i hooludlu iho «i i ua po nei, a hiki wab i ke ao ana. Ka hōonoho ana o Kenni Bea, ia Kini Oula, a me kana mau olelo kauoha ia ia I ke ao ana ae, ma hope iho o ka pau ana 0 ka laua paina ana, a ia hoi, hai aku la o Keoni Bea i kona manao ia Kini Gula, ano, e ka mea nnna ka huakai hele, ke manaō nei au e hai aku ia oe i ko'u manao, ina oe e ae, aluila, ua pono no hoi, a ina hoi aole, oia i hola ne, aka, no ko'u manao minamina wale aku no hoi keia ia oe, nolaila, e aho paha o wau mamua e hele ai e nana, a i ike au, alaila, hoi. hou mai au ia oe, a oia no hoi kou mea nana e malania la o knhi Bea nei, ina oe e mnkemnke i kau mea e olfelo nku ni, malaila walo n'o oia e hoolio mni a hiki i kuu wa ē h°i h°° a» 'ou nei,. nole ou mea e pilikia ma keia wahi, no ka mea, o ko'u wahi no keia, a no ka mana a pnu loe maluna o ko'u aina nei, a nolaiia, eJsali oe mai keia la 'ku in u n hiki i ka 35 o na la, oia ko'u hoi hou ana mai, a ina e hala ia'u keia mau la e hai nei ia oe, he mea maopoopo ia ia oe, ua poino au, a i manao oe e hoi i kou aina, na keia Bea no i hoihoi ia oe maluna ona a o kekahi inea e ae paha, a hiki i mua o. kou makuahine, a oia no hoi kn lilo loa ana aku o keia aina ia oe, a hooili aku maluna o ktu pua naauno, pela o Keoni Bea i olelo ai ia Kini tr»la, a na ae no hoi oia i keia manao i hai ia mai ai ia ia, a ua lilo no ia i mea mpikai ma waena o laua ia manawa me ke kue ole. Mu hope iho o ka pnu ona o kana olelo, hnnwi mni la ni a i kn hua olelo aloha hope loa, ia Kini Guln, a ma ia manawa no ua keiki Keoni Bea nei i lele aku ai i loko o ka lewa, aole no iliuliu iho, ua nalowale koke aku la ua komaeu la o Ainahnu mai ko ia nei mau mnka aku, me ka manno iho o Kini Gula, o ia wale no k B mea hiki ke lele ma loko o ka I r wn, ... U a lilo no ia i mea ka haha nni i loko o kona puuwni ia manawa, ( a he P°no b«i kokou ke waiho iki ao, i ka olelo ana no Kini G»la, a e- nana pu ae hoi kakou, 1 ka liana a ke keiki Keoni Bea, iike ai hoi Iwkou i ke ano o kana hana,) I ua Keon Bea nei i lele aku ai i loko o ka lewa me ka hoomaha ole, i loko hoi o na po ehiku a me na ao ehiku o knna lele ana ma ka lewa, me kona makaiHai aku no i na wahi a pau o ka honua e waiho ae ana malalo pono ona, able hoi kekahi mea i kne ia ia i ka ike ia', i ka ewalu o ka no, hooinau i hola oia i ka nana ana i ka uhi paa pu o ka noe i kaili o ke ka no kekahi mau la elua, he oia mau r>o o kona uhi ana me ka mao ole ao, nolaila, i ko ia nei hoomaopoopo nna, he ahs ia ke kumu i uhi paa loa i ka noe mn ke ia wahi, nolaili •manoo ae la kein ho aina paho, ai 6le ia, Ko ano e ae paha, i.ho ia nei hookokoke ana iho ma ua wahi nei, me ko ia nei kali mnlie aku i ka wa ku pono e ike maopoopo nku nj keia i ke ano mnoli, «lilie mo kona manao koho walp oku, i ka ll o ka po o in nei malaila, i ka hopnlua o ka po, a'io hoi, wehe ne lii kn ohu miiluna o un wahi nei, a t„n ia wa no keia iike iho ni ho kumu lunu nui, ke ku unn J ,una 0 kokahi pohaku nui keokeo, a kahi

no a maopoopo io ia nei ke kUinu o ka uhi ,pna ana o ka oliu ma koia wohi o ka 1 monna, nolaila, hookokoko nku )a koia e kau innluna 0 uu laau nei, u ia in noi i nnoauo aku ai e kau, a ia hoi, pa—o koke mai la kekahi leo mai loko mai o uu laau nei. ]E Keoni Bea—e, auhea o Kini Gula, paiua a pnkolu ka,h«a ana roai a keia leo pe2? ia ia nei, a no ko ia nei, ike kino ole aku i ka mea nena keia Joo e pa-e moj nei, nolnila, ua kali malie keia i ka hai dn.tv 'ku i ka hua olelo i ninau ia mai ai me ko ia iici pihoihoi ole aku, a he.mau mimUe paha i hala ae,,ike aku la keia he wahi pnuku laau ulaula loa e onioni raai ana, a he mea hou no ia i ko ia nei ike ana 'ku, a ma ia'wa ko!<e no i ninau hnu mai ai ua wahi laau n«i, elike pu me ke la ninau Bna mai i& ia nei mamun, nie ka olelo mai o un wahi laau nei ia Keoni Bet|, a no, mni makau mai oe ia'u, no aole au no keia laau e k.u nei, hfthuakai okoa^iau 1 hele mai ai me ko'u haku, oia' hoi kalua o na keiki a ke alii wahino oani lua ole o Maunnaniani, ka mea nona kn home nani i loko oka lewa, a oia no hoi ka mea au i ninau aku nei ia oe, i ka lolie pono ana o Keoni Bea i keia mau olelo, hni pono aku la keia 1 ua wnhi laau noi, ia Kini Gula a hiki walei kona l;i i hele mai ai, (nolaila, ko ike nei 110 oo e ka mea heluhelu ma keia w#hi o ko kakou kaao i ua wahi laau nei t ka mea hoi nana i pepehi i ke akua aikonaka, oia no ka kela ke hoopu malie nei, i ualaau nei.) Ika lohe ana o ua wahi laau nei i keia mau olelo a Keoni Bea, o kona lele koke aku no la i loko o ka lewa me ka e'mo ole loa, aole hoi e hiki ia Keoni Bea, ke ike pono aku i ke ano o kona lele ana, a noho i hola o Keoni Bea me ka maopoopo o]e ia ia, kana mea e hana aku ai, I ua wahi laau nei » lele aku ai i loko o ka lewa, he mau hora wale no kona i lele aku āi. a ia hoi, ua hiki aku la oia mn ka aina o Kini Gula e noho pna, ai kotia ike ana mai i ua wahi l«»n »nana nei ana, he mea e kona olioli nui loa, mo kona manaoio mooli no, aole oia e ike hou ana ia ia, aka, i koia la, ke ike hou nei oia ia ia me ke aloha nui loa.

Ma hope iho o ka hiki ana 'ku oua wnhi lnau nei, i mua o kona haku alii opie, hai aku la oia ia ia i kona mau mea a pai; iike ai ma lnko o ua laau nei, he aupuni naoi lua 010 ke aupuni lanu, he nui wale na rriea maikai a pau loa, a he nui no hoi na mea o pilikia ai ke hele maloko o ua laau nei, a iā hoi, he mau miliona tausani akua o kela ano keia ano maloko o ua laau nei, a ua ike pono no hoi o un wahi laau nei ia Gelodila, ua nana puno oia ma kona mau helehelena a pau loa, a na aneane no elike pu me ka mea nona keia kaao, he wahine ano kupua no, a he mau kiao ano lehulehu wale no hoi kana ke hooike mai, ai kona hoomaopoopo pono ana i ua kumu e lilo mai ai ua wahine la, a ia wale no mamuli o ka nui o ka mana ame kalkaika loa i oi pakelo loa 'ku ma mna o na kupua a j)au o kela aupnni laau, pela ka bai ana 'ku a ua wahi laau nei, ia Kini Gula moi ka mua a ka hope, a ma ia manawa no hoi i pone mai kona liaku ia ia, ua loh6 au i kau mau olelo a pau e hai mai nei ia'u i keia wa, aka, e keli iki hoi kaua a hoi mai ko'u mea nana i hoopakele, a nana hoi i malama iho nei au, a ua hoonoho iho nei kela ia'u ia nei a hiki i kona wa e hoi hou mai ai io'u nei, o ia hoi ka mea nona keia hale nani a me na lako a pau loa, a o ko'u kokoolua au i hoonoho mai ai, oifl no keia holoholooa. Bea e noho mai nei, a ia a hala na la he kanakolu a'u e kali aku ai, ai hoi ole mai oia, alaila, na keia Bea e hoihoi ia'u i loko o Maunaaniani, pela o Kini Gula i olelo aku ai iua wahi laau nei, a pau hoi ka ia nei nlelo ana mai, hai aku la ua wahi laau nei, ua halawai au me ua mea la au e olelo mai nei ia'u Ua hiki pono ae oia ma ua wahi Ia a'u i hai aku nei ia oe, aia ma ua apuni laau la kahi i noho ni. aole nae au i ike'aku i ko an'o o kanp. hana malaila, a hiki wale no i ko'u haalele ana 'ku ia ia malaila, (nolaila, o ka poo heluhelu ana i kaio kaao.'ma keia wahi e nana 'ku oi kakou i ka hana koa lua ole a ko keiki Keoni Bi;b, a e waiho aku kakou i ka olelo ana no keia laau ame Kini Guln.) Ia Keoni Bea e kau ona nialuna o kekahi lala o ua loau nei, me ka noonoo pono i kana mea o hana ai, hala paha kokahi mau hora,> hoomaka i hola oia e hahaki i kekahi lala o ua laau nei me kona ikaika nui, aole no hoi paha i upuupu iho, haki mai la ua Ula faau nei, ma ka poho o ko ia nei lima, a ma ia manawa koke keia i ike aku ai he olohaka ka o loko o ua lanu nei, a hoomaka i hola keia e nana mnloko o ka puka o ui laaa nei, a ma ia wa koke no hoi i puk« mai ai kekahi makani ikaika loa, mai loko ae o ua laau-nei, aole nae keia i ike pono iko ina mea maloko olaila, a he mau minute paha i hpla ae a ia hoi, hoomaka i hola ua loau nei, e naueue me he olai' la ke ano, a hēle ae la kona kino i ka nui 0 me ka lauia loa, a ma keia hnna 'ana aua Keoni Bea nei, ua hik! aku la ka hakK ana o kekahi lala o Ka laau i lalo o ka mea ia ia ka malama 9 ua ouponi laau nei, oia no hoi o Lohela ke alii o na kupiia a pau loa maloko o Iniln, Vhobuna mai la oia i kdkahi kupua ino loa mai lalo olai e nana i ke kumu 0 keia haki ana o ka laau, i ka mahawa i lele mai ai 0 ua mau kupua nei< a ia ho'i', hiiliiwai i ho'la Inun me Keoni Beo, oplenao n 'laun 'hua olelo 1 haaWi aku ia ia ia mdnawa, aka, Hei' koke nku no IaUA i lalo a hai aku ii Soh(sla i koia mea, e like mo ka laua mea i ilie ai maluna 0 ua laau hei. ' 1 (JloU i pau.)