Ke Au Okoa, Volume V, Number 21, 9 September 1869 — KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU. HELU 129. NO KA NOHO ALII ANA O KAUIKEAOULI MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA O KAMEHAMEHA III. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU. HELU 129.

NO KA NOHO ALII ANA O KAUIKEAOULI MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA O KAMEHAMEHA III.

-0 ka halo «haolelo o kn poo i kohoin o nn makiiaiuniin, o lakon wule 110 ka poo ma ko kumukuuawai ko hana u ke hoopukn i bilu knnasv»i, ko iko lakou «a pilikia ko aupuui i ke ilala ole, a i kekahi pilikin e ae palia o ke aupuui, alaila, īni ka liale ahaolelo o ka poe i kohoia o noouoo a e hoopuka i ka bila knuawai kupouo e oluolu ai na makaainana, a ina lie pilikia kuwaho no ke kaua ia mai, a no ke koi ia mai o ka uku aku i ke dala ka mea e pau ai ka pilikia, aole e hiki ke auhau a ohi wale i ke dala a na mnkaaioana ke kahea ole ia ka hale ahaolelo o ka poe i kohoia a hoopuka nina ia ka bila auhau e na lun,aniakaaii]ana. Ina e lora ka pilikia o ke aupuni, uo ke kaua kir,vaho ia mai e ka onemi, a hoopilikia koke ia mai, a uolaila, hapai ka mana Moi, ka aha kuhina, ka ahakukamalu, ka ahaolelo alii, o ka onhau a me ka ohi aku i ke dala a na makaainana, aole o hiki ko ae olelo ka hale ahaole--10 o ka hale o ka poe i kohoia. Ma keia pauki; o ke kumukauawai, ho nui ka waiwai o na makaainana. Eia ka lua o na pauku waiwai ma ke kumukanawai o pili ana i na makaainai 0 ka pauku e haawi ana i ka hale ahaolelo o ka poe i kohoia ka maua o ka waiwai o ke aupuni. 0 ka hale ahaolelo o na Luuamp kaainana, o lakou ka poe i kohoia e ua makaainana mai Hawaii a Kauai, o lakou ka poe kuleana a me ka mana i ka wai\vai o ke aupuni maloko o ka waihona waiwai o ke aupuni ma ka lima o ke knhioa waiwai o ka Moi. Aole e hiki i ka hale ahaolelo o na'lii ke hoopuka i ka bilakanawai haawina dala 0 ke aupuni, ke ole e hoopaka a hana ia ka bila haawina e ka hale ahaolelo o ka poe i kohoii;, no ka mea, no na makaaiuana wale no ka mana maluna o ka waihona dala o ke aupuni. No ka poe i kohoia e na makaainana ma ke kumukanawai ma ka waiwai a ma ke dala o ke aupuni, aia ina ko lakou hale ahaolelo ka e haawi aku i ka hanohano Moi, a u>e ka uku o ka noho alii Moi, a me ka uku o na kuhina, kp uku o na Lunakanawai Kiekie a me kelp lima lawe]awe,keia lima lawelawe, ,a me kela lima paahana keia liina paahana i na oihana o ke aupuni, a me ka hookaawale ana i kela>puu dala keia puu dala i mea e pau. ai ka hemahema o ke aupuni, a e lako ai ka noho ana, a iua he mau hana hou e puka ai ka waiwai o ke aupuni, alaila, ua ka hale ahaolelo no o ka poe 1 kohoia e hookaawale i pnu dala no ia oihana, pela na paipu o na auwai, na mokuahi paahana, na papu, na hale dute, na hale pai palapala o ke aupuni, na hale paahao, na hale oihana o kela mea o koia mea oihana e pili ana i ke aupuni, o ka hale ahaolelo o ka poo i kohoia e na.makaainana, oia ka hale ahaolelo oi o ka mana ma ko kumukanawai 0 ke aupupi e pili pna i ka waiwai a me ke dala o ke aupuni, oia ka potcaikai nui a ka Moi i hoolilo ai ma ke kumukanawai do ua makaainana ka mana maluna o ka waiwai o ke aupuni, i na makaainana ka hoolilo aku 1 ke dala o ke aupuni no na alanui, no na uv»ttpo, no na alahaka, aia walo no i na makaainana ka mnn» o ke dala e hiki ai ko hoolilo aku i ke dala a ke aupuni. Eia kekahi pauku oi o ka waiwai, ua hnawi ka Moi i ka mana ma ke knmnkanawai, e lilo ,ia hale ahaolelo o ka poe i kohoia i ho ie al:a hoo'kolokolo i kela makahilei ahaolelo i ke'a makahiki ahaolelo, i hale ahaho'okolokolo, he mana ka bale ahaolelo o ka poe i kohoia e kauoha aku i na bnke waiwai, i na buke oihana a na kuhina a paa e laweia mai imua o ka hale ahaolelo o ka poe i kohoia, a ina lie mau hana pili kiuo, ua hiki i ka hale ahaolelo o ka poe i kohoia ke hookolokolo Luna Nui i na kuhiua i na Lunakanawai Kiekie, na Kiaaina, a me na Luna Nni e ae i hookohu ia aia ka inoa o ka Moi, o lea halo ahaolelo o ka poa i kohoia, ua haawi ia ia lakou ka mana ma ke kumukanawat, e hu--11 i na mea i hoehuoi ia, a i hana wale ia e lakou ma ka tnana o ko lakon noho kuhina ana, a noho Kiaaina ana, a ua hoolilo wale aku lakou i ke dala o ko aupuni mamuli ō ko lakou manao, a mamuli o ka manao o na kuhina, a o ka ahakukainalu paha, me ke kauoha ole o ka hale ahaolelo o ka poe i ko* hoia, a mo ko ahaolelo holookoa, a ho mnu kuinu nui ia e lawe leino ia mai ai lnkorf imua oia hale o ka poe i kohoio e hookplokolo ai, a i ku ka hewa, alalla, na ka halo ahaololo o ka poe i" kohoia e waiho akn i ka palapalw hoopii e hoopau i ko laliou noho Kulnnn, a noho Kiaaina n mnn Lima Nui o no imua o ku Moi. Nolailn, tm kuponn i na inakaainana. mai līawaii n Kauai

ko wiiiho nku ina pnlupaln lioopii no nu ;iilikia mii o pili nnu i k;i lolmlolu) ininn o ka hnlo nhnololo o ka poo i kohoin i nn pnlnpnla lioopii knpono, i ke dnln no na nlamii, no ii» «wnpo, no nn ulnhnkn, no na hnlokuln, no nn luile paahuo, no na inono, no koln nno no koin ano o pili una I ku pilikia o ka lelnilohu a poni wnlo. Inn e mnnao k:\ Moi o hooniuhnal un i kona nkn, u o kuluiln i halo aiii, n i mi'n kaliiko hanohiiiio ulii, n poln nn Knhinn, a ino nu l.niin, u ino na lii ia lnwolawo i na oihana o ko aopmii, al.iiln, i ka lmlo ahn-

01010 wulo no o ka poo i kohoia e un nmknninnna o hiki ui ke wniho nlm i na palapaln hoopii uoi daln, no ka moa, ua haawi kn Moi i ka mana mn ke kumnkanawni, aiaka-mana i ke dala o ko aupuni i nn makaainan», aiu a ao mai lakou, alailu ponj, aole e komo ka olnimu i na makaniuana, me ka olelo iho, he Moi uhauhn i ka waiwni a me ko dula o kc aupuni, n he inau Kuhina malimali i ke dala i ka Moi, a ho inan Lunn nialimali hoopili" ineuai ina Kuhiua. Heinolele no ka mnniio o ka Moi. Un lmuwi kn Moi i ka mana o ke dala o ko aupuni i na mukaninana ia lakou ku inaliele, ia lakou ku puunuue, iu lukou kn ana, ia lakou ka haavvi ; pono uo.

A nolaila, ua nui na poinaikai i haawi ia i na mnkaainana ma na puuku o kekurnukar nnwai i hoopnaia. Eia kekahi, ua ae <>luolu ka Moi ina ke luinuikunawai, e haawi olnolu nku i na Luuaniakaaiiiana i kolioia e na makiiaiuana o ke" ; kn ahaololo e uku ia ko lakou mau lu liana ma kn ahuololo, ekolu dnln uo kola la hana koiu la hana ma ka nhaolelo, a ho nkn okou ka uku mile o ka liolo aua mni, amo ka hoi una aku. 0 ka uku aua i ua Luna a oa makaainana i koho ai, ua lilo lakou i mau waliu olelo no na makaainana e noho ona ma ko kuaaino, a he mau hoike oiaio naua e hoike.-mai i pilikia a me ke kaumuha o ka uoho ana o na niakaainana ma ke kuaaiua, a me na hana lioopili-

kia a Da Luna o ke aupuni c noho ana ma kc kuaaiua i ua makaainana, a nolaila, ua oluolu i ka,Moi ka haawi ana raa ke knmui ka uku o na Luna a na makaainana i kolio ai i mau walia kamailio no lakou ma ke kanawai o ke aupuni, a me ka wehe ae i ko lakou mau piiikia, ina na kekanawai ke kaumaha i hookaumaha ai na Luna o kc aupuni. No keia mau pono uui i hoololi ole ia e ka hale ahaoli lo alii, a nolaila, ua hooholoia e na hale ahaolelo eluo, a ua waiho ia aku i ka uoouoo maikai o ka Moi, a ua iiooholo ilio ka Moi me kana mau hoololi q)c ma ke kumukaoawai, a pau ka ka Moi noonoo ana, ua waiho hou ia mai i ka ha\c o ka poe i kohoia, a ua pau ka noonoo ana, ua hooholo hale o ka poe i kohoia i na hoololi, no ka nui 0 ka pomaikii i koe ibo o na mokaainana, a ua.hoike aku ka hale ahaalelo o ka poe i kohoia i ka la kupono i ka Moi e hooholoai ke kuraukaDawai hou o ke anpuni. Ua hooholoia ko kumuknnawai hou i ka s>alama o Mei 1 ka A. D. 1852, a ua hoikeia ka la i hooholo ia ke kumukauawai ma ke kipu ana o ka pakana.o Puowina i na pu he 21 a ua lilo ia i kumukunawai no ke aupuni no ka Pneaina o Hawaii. 0 ka i<eia o ua kumukanawai i haawi lokomnikni ia e ka Moi Knmehameha 111, 0 ke kumukanawai mua, oia ko kumnkiinawai i kapaia o ke kumuknnuwai o Luuohu. O kn Moi wn)o no ka mea i liana ia kumukanawai, a ua mahalo \oa na maknainana ia knmukanawni, a ua lianoli me ka olioli nui, no ka hoopau ana o ke kumukanawai i kekahi mau auamo hooJuhi a me ke knumaha a na'lii a me na konohiki maluna o ka hokua 0 na mnkaainana, nole nne i hoohalahala a hoopii aku na makaainana i ka Moi i ko lakou hooluhiia, a hao wale ia kolakou wniwai a lawe ia ko lakou aina a me na mea kanu 1 luhi ai, a o na upena a me na waa a ka poe lawaia, ua hao ia, a ua lawe wale ia ka luhi 0 na makaainnna i kahe ai ka hou o ka lae, a ua ike ka Moi i keia hookaumaha ia na'li a me \a haku mea aina, a mō na maihiili a na Luna, a nolaila, haawi lokomaikai mai la ka Moi ahonui i ke kumokanawai, e hoomalu ana i ke kino o lte!a kanaka o keia kanaka, a rae kn waiwai pu. Aka, aole nae i pnu loa ka homnhema ma ke kumukanawai mua, nolailn kauoha hou ka Moi i na hale ahaolelo eluo n me ka Moi, e hanfv hou ia ke kumukannwai a hooponopono hou ia, Nolail'a, oa hana pu ua inaknainnna na'lii a me ka Moi i ke kumukanawni, a hoopaa iho la, n hooholo loa, a lilo i kumukanawai no lee aupuni Hawaii i ka A. D. 1852. JVp ha kiki'hna inai o ka mai luku he hepela. 0 ka hiki aua mai o ka mai aliulau puupuu hepela, ho moa knumaha, a he mea weliweli a he mea manaouao, a ho mai na ka hool .unakaia o hopneoneo ana i ka lahuikannluK i haawiia mui o ko Akua e noho oluolu ona rna ko Inkou aina oluolu, a rnn tia miuinn uliuli n i lioopuni in kona mnu leupalenhnkai i nu luakani olnolu huihui, a ua loilii ko oa o lu hunu aniv o ka liUiuikunaka Huwnii 1 ka wn 1 liiki pinopiiie 010 inni ai na ninlihini

u un iko pinopino ii\ na kanikoo, nn pupu, na luuminkniolo, nn kulipeo, na kolopoiaalu, na pnlalauhnla, u mo ka poo i knu nku i ko nheaho o ku puniioano o ko olu nnu.

0 ka hiki nna mni o na mnliliini o hooku' mnnina ma kn niun, uu tawo pu mai lnkou i ku Uilmni aua i kn mai luku a mo ku mni nliiiluu o pepehi i ka Inhuikannkn knmnninn o ka ninn, uolo i iko ia ko koele uua o na kookoo nia ua nlulon, ua uau ku unee nna nuo n iiii kulipeo ma kiipuahi, ua pau kn hiolani anu a ka poo palalauhnlu ma knhi moe, ua pau ko, kikoo pua auu a kn poo i kau i ka puunuenne mo he pua kaaonu i kuu i ka liale uuhi u lelo. Ko pule uei ike Akua i loaa na la o nn kupunn, ko ku nei nu lunkini, ko hoopnpau nei i ka po n mo ke ao, ke huawi r.ei i na manuwalea, ke hnawi nei i ka uku o ka la, o ke Sabnti, o ku malama, o ka niakahiki, owaho oloko, a o ka uku i haawi ia mai, ua iiooneo ka aina, ua lilo na kulanakuuhale o ka poe kuhiko i wnhi neoneo, ua ulu ka hoawa, ua liiki kn lanhne, ho walii noho no na lapu me na pueo popeiao loloa, u inalaila e haa wale ai na kao-kannka, a e holo wale ai ua opeapea iole. Pela i kau 'iini ai ka weliweli u mo ka makau nuiluna o

0 ka hiki ana mai o ka mai punpuu hepera, lie weliweli a he makau, ka hoolilo ana a kein mai ahulan i kn laluii i paila wahie na kino kupapnu, a ua iike mo na puaa ola i olaniia i ke ahi ka ulaula kolekole o ka ili 0 na kano o na wahiue a ino na kamalii i loaa ika mai hepela. A uolaila, e hilahila ka poe nana i lawe mai a me ka poe uana i hoopae mai i ka aina o pepehi i ka lahui holookoa. Peuei ka pae aua a me ka laha ana 0 kein mai luku Ua loaa keia mai i kii maol'l ia e hoopae ika aiua. Ina ua ikn ka pne kaukahaole, he moku mai kelu, no *, a mea, ua hpilee mai ka moku i ka hae lenalena, e hai mai ana he moku mai,"a ua hoi mai ke pailata me ka pili ole aku ika moku, a hai mai la i na Kuhina hnole, he moku mai, ao!g 1 ae aku ke pailata e kuu kona heleuma mawnho o Mamala, aka, e kalewa wale no ma ka ili kai, a ina e manao na'lii o ke aupuni e kipaku, alaila, e holo koke aku oia, mai kona kalewn ana, aka, ua koho na'lii ia Kauka Poka oia ke kauka e holo e naua i ka mai o ka moku, a ua hoi mai e hai i na'lii, he moku mai, he puupuu hepela ka mai, a hookahi no haole i loaa, a ma kana mau olelo, ua ae na'lii mai na kuhina mai.

Ua hoopae ia ka haole i loaa ka puupuu hepela e hoomaluia ma Kahakaauluna, a o ka oui o.na haole i hoomaluia i kekahi mou la ma Kapua ma ka aoao liema o Waikiki.

Nolaila, maluna o na'lii a me na kuhina haole ke koko o ka lahui i pau i ka lukuia. 0 ka manaoio o na'lii, o ke kipaku i na haole mai me ka hoopae ole mai i ka aina, aka, ua paa i ka manao a me ka naauao malamnlaina ona kuhina haoīe. Aole i hula na mahina ekolu, uo hu ae la ka luai pele o ka mai luku enaena o ka mai puupuu hepela ma K'kihale ma ke komohana akau o ke kulannkauhale o Honoluln ma ka pa o Kanione. 0 ko kumu, aole i maopopo ; un ololoia, ua lono mailoko mai o lole holoi, aho poe wahino lioloi 1010 keknhi poe oloko o ka hale hooluilii o ka poe i loaamua, a he luahine ko-knhi-o ka makunhine o Knaione, a lie wahi kaikamahine ka mon i loaa nina i ka puupmi liebera ho moopnna na ka luahine. I.na o loua ole i keia kuuiu, nlaila, 'ua loau ua mai lnku nei mailoko mai o ke kuinu o ka mai niiulau n ine lia inai lukn, noloko mai o ka luameki o ka hooneoneo aupuni.

I ka wa i hu ai keia inai ahnlau, he uuku loa kona wahi kmnu i hu niai ai elike me kahi hnnnhuiia ahi innkalii loa, a he wahi kaikamahine uuku )oa ke kumu mua o ko poino oka lahui. Un huna malu ka poe o keia pa i keia mai, a he hope kouka no kekalii maloko o keia pahale, o Kinikake kn inoa, a ua hele malu no na mnkamakn e ike i keia knikamahine md ka hunaia a hiki uka pola ai ana o ka puupuu liepela, alaila, ua hai ia ae la i ke anpuni, a'ua hele na kauka haole o ke aupuni o Dr. Judd, Dr. Rooke, a uie na kanka e ae he nui o ke kulanakauhale o Honoluln, a he kau nhaolelo ia o na hale ahaolelo o ke anpuni, ma ka malama o Mei i ka A. D. 1853. Oa maopopo loa ika nana anh a ka poe kauka, he pmipiiu hepei'a.

1 ka iko ans 6 ka poe kauka, he mai luku puupuu hepeln ; a un hoonmlu koko ke aupuni mo ka iknilu, nkn, un hnln ka wn kupono i ka hooilo n kn un, nko o ka hole a pan, a i kn komo nna i ka hooilo, aole e kulu ia o ke kunua o ka Hilinohu, o laa ko kulu o ka hala. d o lan krt pulu i kn ua In.

He Poaha kn 1« i ike ia'i, ka mai puupuu hepeln iloko o ko ku|anaknuhnlo, a i ka Poalima i ka po, tia Inwo ia ma kahi i hookaawale in ma Honuakuhn, ma ka hema o ko kulnnaknnhiile ua hooknnwalo io ka imle kaa bipi, o ke nupuui, a ua lilo i hnle nolio no ka poo i loan i kn mni puupiiu hepelu I kn Ponono ; nn kii kh Ilnmuku o ke aupuni, e liko mo ke knnohn n ko uupniii, e pulii i kc ahi lui hnlo i lnhn mun ni ka mni nhulnu-

Ua hooko ka Ilnmuku, a un pulii ia koln halo i ko ahi, un holo keknhi poe mnlihini o maknikai i ke puhi aua o kelu hale i ko ahi, i 1511 b°' auo i i Hawaii i Kauai, ilaila kahi i hu aku ni ko lakou puupuu hopeK, a hoolaha aku la malaila, u o kekahi poe o Koolau, o Ewa, o Waialua, o Waiaaao, a mo na kaha o na Wainlao, a mo ko loko'o ko kulanakauhnle o Honolulu.

Ua loaa mua ka poe i hele o makaikai, a o na ma ka aoao makai pouo o ka lialo i puhiiu i ke uhi ma ka aoao komohana akau o Uo Alauui Mannakea, ua holopapa akn la ka mai ahulau puupuu hepela mai ka lialo i hoomukn ai ka mai luku a hiki i Kapuukolo, a mai ke Alauui Mauuakea a hiki i ka muliwai o Kikihale, ua kaniololo aku la ka mai ahulau, uluaoa ae la ka muke ma kela hale ma keia lialo, holopapa ae la ka mai a me ka muke mawaena o ke AlanurMaunakea a liiki i ke Alanni Nuuanu mai Waikalialulu aiua mauka a hiki i kahakai o Kapapoko, aka, i ka wa hapa o ka mai, a o ka poe i loohia i ka mai puupuu hepela, ua hiki i ke aupuui ke malama ika hale mai i hoookaawale ia ina a no ka piha loa i ka poe mai, ua hookaawale ia ka hale 0 Mr. loane Pohaku ma kula o Kohna i hale mai, ame na'hule eaema ia pa. 0 ka poo 1 k °mo »ku iloko o na hale mai i ka la hooknlii, he hnnuri ka nui, he pomaikai ke ola anu o ka umi hookahi, a ina he kanalima he pomaikai ke ola onn mea elima. A o ke

" kakau Moolelo Ilawaii," ua komoia e nana na kauhale e ike maka i ka nui o ka poe i looliia i ka mai luku, ame ka poe i pau i ka muke, aole i kana mai ko ano o ka mai me ka manaonao, o kekahi poe, ūa hoomanunu ae me ka hunehune makalii loa, a ma. hope o kekahi mau la elima a eono, alaila, e pala auanei elike me na ohia ka uliuli, i 'ka hiku me ka walu la, olaila, e ulu mai ka maneo me kekope ana i ka ili, alaila, ua like me ka mea i olani ia i ke ahi ka ulaula, pela do ka mea i loaa,i ka mai luku puupuu hepela mawaena o na la he umi mai ka la o ka hoomaka mua ana o ka mai, aole e hiki ke hala na la he umi a ua make.

Ua piha pono i ka puupuu mai ka piko o ke poo a hiki i ka poho o ka wawie, aole wahi kaawale iki e maha ai, ua pihn bl'oko o ka waha, oloko o ua puka ihu, ka uiaka ka pepeiao, koe ka nih'; me ka mainn, aole o kana mai ka manaonao me ka liliha, ua piha oloko o ka hale i ka hohono me hcj lauhuo.awaawa I», aole o kana mai ka hp'ina, a o ka fioo i mako e i ka wa i poholehole ole ka ili, ua maikai iki oia aole hanna nui, a o ka poe i loaa i ka mahu .ea ino.o keia mai, ua lilo la. kou i pulapula ahi hoaa, ina la ikaīka loa o ka luku ma keknlanakauhale o Honolulu.nei mai na pule hope o lune a hiki i ka'malama 0 Sepatcmaba, he ahualalaknkui ua kino kupapau ma na kaa kikane a me na kaa kauo lio ma kela alanui keia alanui o ke kaona me he paila wahie la ka piha o ke kaa mai ke kakahiaka a po ka la, a mai kela la a keia la k-aiipailn i na leupapau o na kiia, ua paa 1 na pnhu kekuhi, a o ka nui he paahn ka wahi, me ka waiho wale o ko poo a me na wawae e kaialewa hele ai ilpnn o ko kaa. A no ka piha o ka o Hoimukaha, ua lawo ia o Keoneula i hooilina, n m,a ke kiiln o Kaiwiula umn ke aa o Monoki a me ka a ua piha holookoa ka makq mai MauuaH;" -i hiki i Moanalna ma k« apana o Koua.

Ua nee aku ka make i ka apr.r,4 o Kona Ewa, maī Halawa a Waimanalo, a pela no a pnni ka mokupuni Oahu, ua neoneo holookoa kekahi miiu ahupuaa, a koo kakaiknhi, a he kaknikahi nn ohnnn holookoa i komo ole ia o kn make nka mai puupuu hepeln. Mn keia mai luku puupuu hepela, aolo i ike iu na kahuni lupnau nknmai, a me na kaukn haole, ua nui ]on ka make, Oka poe i loaa i ka puupiiii hopela, ahe puupuu kiokio ooi, he puupuu maikai loa kela, a he puupuu hihiwnwe o ke ola, a un hiki ke olelo aku, aole. e hala nn iu he 10 a 15, ua ola loa, aia ma kn puu kahi eha, no ka ulu,ana o ka puupuu ma ke Uileo, n o ke kohu kukui mo ka papaa ohia ka laau, hookahi hoalala ana, alaila, ua ola ke kiokio o ka puupuu ma ke kileo a me lta puu, o ke kumu e emi ai ka puupuu, o e ola hikiwawe ai, o ka poke ana i ka puupuu mahope o na la eono a ehiku oka pala maikni ana o ka puupuu, alnila, e knpili aku i ka laau, mai ka po a ao, ua helelei ka papna n ua »la mai 'a no ia, n uu koe ma ko poo no kn wili pu mo ka lauoho, a ma na wahi haiki i hnpala ole in i ka laau kapili puupuu oia wnle no kahi haknlia oke nla ann. Eia kokahi, o ka p'uupuu waiho wale ia'me ka hapala ole ia i ka lnau -hnola, ua loihi loa ka waiho ana o ka mai puupuu, A e kiokio auanoi ka papaa o ka puupu'u, a e poopoo ke kumu o ku puupuu iloko o ka io, oia ka men'e mnnumomi ai ka poe i loaa i ka puupuu hepela, n e inoino ai kn helelielenn. Ua kamaninn ke kaknu moolelo Huwoii i kn lnpanu nnn i ka mai puupuu hepela, ua hnneri a oi nku kn poe i hooln ia eia, a ke ola noi kokahi poe i hoola ia o kona Inpaau nnn mn Kipaliiilii a mn Hnnn, no kn men, aolo i mnlnmn ke aupuni ika poo i lonn i kiV mni maUiln. • (Jlolc ipau).