Ke Au Okoa, Volume V, Number 21, 9 September 1869 — HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii.

HELU »5.

Keia no na ipu knkui Kula a me na ipu ku kui Daimana, i kinohinohi ia ina mea nani a pau, me he mau anuu la no na la ke ano> ua kau ia ma kela aoao keia aoao oloko o'ua lua noi, a o kona mau paia, ua hoonoho ia ina pnhee lou. A ma keia mau mea nani a p(iu hoona.nea i ko ia nei helo ana, mo ka nanea ma o a maa nei, a ia ia no e hele ana, ike aku la oia ina kaimahine nani opipio he 70 ko lakou nui e hoea mai ana mamua mai oia nei me ko lakou mau nahu nani launa ōle mai ke ike aku, o ko lakou mau helehelena hoi, na like no la me na lihilihi o ko kakahiaka nui, e alohilohi mai ana i ka wa a ka la e puka mai ai kona mau kukuna, me na hua olelo lehu]ebu wale e haawi mai ana imua oia nei aole nae oia nei ike aku ia lakou, a no ko ia nei ike ole aku, hele mai la ua poo kaikamahine nei, a umeume mai (a ia ia nei, mo itn olelo ae o kekahi a me kekahi, o ka loaa iho la no ia o ka'u kane, oia ka lakou e olelo ai ia, me ke koi mai i? :a nei e hoi i ko lakou mau hale, ,aka, aole nae oia nei pane iki aku lakou a pau loa, hoomau no keia i ka hele ana. ( O keia po® kaikamahine he 70 i hoea raai oi, oia no na kino lehulehu wale, o ua Golodila nei ua ike oe e ka mea heluhelu i ka olelo hooakaka nona ma na holu mamua ae nei,) oi nokomai ua poe kaikumahine nei ia ia nei, aole no hoi a he wahi mea a maliu iki aku, o ka malihini ialakou, a no ko ia nei ano uluhua ik« lakou la pua—a ia ia nei, pune hoonaukiuki aku la ua Keoni Bea nei, i ua poe kaikamahine nef, aole au i hele mai no oukou ekeiapoe kaikamahine he 70 kooukou nui, i hele mai nei au no ka mea kino hookahi i oi ae mamua 6 oukou a pau loa, a nolaila, e hookaawale koke aku ia oukou a pau loa, mai ou aku nei o pau oukou ia'u i ka pe-

pehi ia i keia wa, aole hoi e hoopanee i ko oukou kaawale ana aku mahope iho o ka pau ana o ka'u olelo ia oukou, ( aole auanei e hiki ia oe, e ka mea heluhelu ke pua ana ae i.ka pii o ke kai o kahi malihini nei no ua poe kaikamahioe nei. I loko no hoi o ko !&kou la naini launa ole la, a o ka hoole ia aku la no ka ia, ina la paha o ke keiki Lohine, ina ua hoonoa kela ilokp p Kaluhi loa, oia hoi aole he like o na manao 0 kekahi me kekahi, nolaila, e nana mua no kakou i kai hophalike, ana ina mea kino o 4 koia ao.) I ua Keoni Bea nej no e hoopukn «na i keia raau bua olelo, aple satona, ua nalowale kpke aku la ua 'poe kaikamahioe nei mai koia nei mau maka ,aku, malaila i hoomaopoopo iho ai keia, he hoowalewale keia hana, hoonaau aku.la no keia 1 ka hele ana a hiki wale i ka wa i ike aku ai keia, i kekahi hale nani e ku mai ana mamua ona, i hoopun i ia, e na pua nan'i o kela ano keia ano, hele pololei akn la keia ii' hiki ma waho. o ua hale nei, nana aku la keia ia loko, aole he —maalo wahi kanaka iki ae, a hala paha kekahi mau miaute, hele aku Ia keia a komo iloko o ua hale nei, I nana 'ku ka hana oio nei e ku mai ana, 4 keia Liona nui, e paa ana na kona weha kanaka e ai ia ana, a ma kona mao maiuu kekahi lala o ke kino e paa.ia ona,, me ka aa launa ole o na maka, aole no hoi i kanamoi ka weliweli ke ike aku, aol* o keia Liona wal?, he nni wale na mea makau a pau loa, maloko o ua.hale nei i hoonoho ia ai, aka, (mai kuhihewa oe e ka mea helnhelu he Liona io keia, he kii wale no ia i hajga i« i hoomakaukau no ka mea e hiki ana ilaila, pela e pau ai kou manao kuhihewa ). i —... ka ike ana o ua Keoni Bea nei, i keia mau me» a pau loa, aole oia i wikiwiki i kā holo, aka, kakali malie aku oia mo kona hookala kupua ia ia iho ma kona n|io kino Bea, a hflla kekahi mau minute, hoomaopoopō iho ia keii heaha keanp o ka hana a lfeia poe, nolaila.hele aku la keia a kokoke loa a ua ana poao i hola j,ko lakou mau ; aoo a.pau loa, he kii no ka keia mau mea i hana ia ai. ■ - I* uwnawa keia i hoomaka aku ai e hanaino ia lakou a pau, « lilo iho la lakou a pau 1 mea ole' loa, a oia kona hoomakH ana e komo akui maloko o na keena a pau 6 loko o ua hale nei, ( a ma keia wahi hoi o ko kakou kaao i hoomauao ae ai au^ia Piima ! -.aa, ka mea oaū a i kulai ia Eawalak» kekahi kii n IM tujcßlu ia maluna o, ka*.puu kaua o Kauiki taa Hana i Mani Hikina, i ka wa kaWko o k« an uaaupo 0 keia )aj>ui, i o a oa e . W®. ® ka mea heluhelu malaila, a ninau oe i < kola wahi, i ke kamaaina oia wahi, alaila, e kuhiknhi pooo ia mai no oe ( maluna ae o ko one o Kapuupliahi ) ma hope iho o ka hanaino ana aua kamaeu nei, o Ainahau »*ua poe kiinei, iaiai makaikai aku ai-ina rumi a iluna o na keena o loko o ua hale n 0 j f j nei nana ana, aole i like na ano kahiko hale o na romi olalo me ko luna, he oi aku keia o

ka nani loa, aole oia aei mea e hoohalike ae ai ma ka nana ana. O'ka a' no a ke Dairimna, o kā memelo maikai 110 a. ke ka-hulalalr mnikai no a ke Dala, malaila oia i ike aku ai i kekahi paa ulaula īiani lna i oi ae mamua 0 ke Guia a me ke a mē ke Dala, leu iki oia no kekahi mau minule m« ka nana pono aku, aia hoi, kuu maila ka ano halinlia ia *a nei, me he mea ala e hai mai ema ua pua nei ia ia noi, owau no o Gelodila, ka mea au i luili mai nei, a hnupu ae la no hoi keia me ka hooiaio ana 'ku, a hooholo iho la keia e kii aku i ua pua noi, ia ia nei i hele aku ai a, \kokoke lalau akii la keia i ua pua nani nei' i8 manawa no, i puka ao ai ua Gelodila nei, me kona ki.no wahine maoli, elike pu kona nani me ie Daimana, n o ltonu lauoho hoi ua like no ia me ke Gu)a, o kona mau maka hoi, ua like no ia me ka opuu pua Roso Inuii i popohe i ka wa kakuliiaka nui o kona ui hoi> ua like no ;a me ko Dala, ia manawa i kau mai ka eehia maluna o ua Keoni Bea noi, a hina iho la oia ilalo.

Ho mau minute loilii loa ko ia nei wniho nna ilalo, me ka eehia inii, a mn ia hopo ilio i lawelawe iiio ai, na lima o ua nnni nei maluna o koia nei kino, mo ka haawi iho ina hua 01010 nahenahe, E like no hoi me ko na wahine ano niau, a ia ia i lohe pono ai inn hua olelo e ninau iho ana ia ia, wehe ae la na lihilihi o kona mau ninka, a ha,uwi mua ao la oia i kana 01010 mna ia Gelodili, ano, ke liaawi ae nei au ia oe i ke alolia e ka mea a,u i huli mai nei a loaa oe ia,u i kou wahi nei, nolailu, ke makemake nei au i keia wa, e ike i kou kino ponoi lon me ka loli ole ae, eliko me ka nui o kou mau kino ano lehulehu, a me ka mana i ia oe, ina he oluolu oe i keia mau olelo aku a ka malihini, alaila> oia iho la, ia manawa koke no i hooko mai ai ua i keia mau olelo a Kooni Bea, me ka hai pono mai ina mea a pau e pono ai ka malihini.

He oiaio, ua pono Uou manao e 01010 mai nei ia'u i keia wa, aka, manua nno o ko kuua knmailio ana no'u, eliko me knu mea e olelo mai nei ia'u, Do)aila, ke manao nei nu e lohe mua i kou kumu i hiki mai nei i o'u nni, ia manawa koke no i hai aku oi keia • n\ua o na, ) ua ike oe e ka mep heluhelu i ke kumu i hiki oi oia ilaila, mai a Kini Gula mai no ia, a ua maopoopo paha ia oe ke kuleana o kona hele ana, no ka mea, he mea makehew» np paha ia,e hoi kakou i hope, oioi, ua hWa iii mahope, a o na mea mamua ka kakou e nana aku, no(aila, e pono no kakou e hoopokole pia keia wahi o ko ka'kou kaao, a iloko no ia o kou puuwai e ka mea heluhelu, a oau no ia e hoolawa aku i ka noonoo aname ka pohihihi ole.)

Mahope iho o ka Gelpdila ninau aaa mai, hai aku la no hoi keia mai ka mua n ka hope, a ma keia lohe ana ona, ua puaua koke mai la oia i kana hua olelo, se, ho oiaio no ia, ke kuhi uei hoi .au ia'u wale no ia .mea, o ka ike ana i ka uhane, elike pu pela ke ano, aka, i ka manawa mamua loa aku nei, he nui ro na mei uhane i loaa ia'u, aole nae elike pu me keia e loaa pinepine nei ia'u.i keia wa, aole he mnnawa hala iki, tna ko'u noonpo iho iloko o'u i kahi o keia keiki i noho «i; a ko liai mei nei boi oe ia!u aiā.īloko o Maunaaniani, kahi i noho ai a hiki i keia la, no ka mea, ia'u e noho, pe). ; ua hoomal'ulo. mau ia kuu puuwai i kela ia keini la, i ka po a me ke ao, me kuu n^i, kiihi e |paa ai ia'u, ?ole nae e hiki, oiaiy ua ike mai la no paha oe i.jte kumu'o hiki'ole ai ia'u ke kaawale aku mailoko aku o ke>» Aino ma kahi ou i hele mai la a'hiki io'u i.

hupua. nana e mal&ma nei ia'u, hepoe maha n pe fea ikaika, nolaila, pehen Ia au e Kiki ai ia ob ke lawe ia'u mai loko aku o keia Aina, pane koko mai la o Keoni Bea, o ka nui o kuu ikaika a me kahi mann, iki i loua ia'u, oia ka mea nana o hookaawale aku ia oe mai nei, aku.a hplawai kino oe mo u ?.tP°9» ,a PM° ».,moe .uhape ia oe, a &o. Keoiii Bea, aoJe he huaolelo hou a Gelodi!a e pane mai 'alia.ia nei,' a he mau minuto ma ia hope iho, hoomakaukau ae la laua nei no lta hele ana, i ko iaua nei hoomaka ana e hele, ua lilo ua Gelodila nei Pailala no lauu iho ma.ka hele.ana, me kona oleīo np ; boi i ka:malihihi; ma kuu wal'i no ; auanei e hele ai, malaila wale no oe e hele mai ai, a ma ka'u mea e olelo aku ia oe, malaila wale no oe e hoolohe mai ai, a hiki wale i ko- kaua puka ana iwaho, ae aku la, uo hoi o Keoni Bea i keia mau olelo. - Ia laua nei i hele aku pi a hala kahi o ua Gelodila nei, a kokoke lana nei e hiki aku i kahi o ua kiai nei, huna iho la ua Gelodil a nei, ia Keoni Bea, ma kona ano mana, i ole hoi e ike mai na kiai ia ia, tiiai paha, o ko laiou moi wahine no ia, nolaila, na puka lae : Ue loa aku la lau?.nei iloko o uo lua nei, me ke keakea ole ia mai, a i ka aneane ana aku o laua nei e puka aku i waho . ioa o uā lua nei, aia hoi na kupua, q hoomoana aua ma kahi o puka aku ai, i ka ike ana aku o ua Gelodi!a nei ī na kupua o kona aina, htij ae la oia i kona manao ia Keoni Bea, eia ua mea la a'u i olelo aku ai ia o<? ia kaua i olelo pu ai, o. keia poe ka mea nar»a e keakea i kou lawe ana ia'u, elike me kou ipakemake i kii mai oei ia'o. No keia plelo a Gelodila, pane koko Aku fa o Keoni Bca, kainoa ua bai inua aku' ; au īa oe, o kuu ikaika kii mea unna e hookaawalu uku ,ii4 utj ixiui keiu, walii aku, no ka mea, aoleo'u kanalaa no ka nui o na kupua ma feou &ina nei, oiai, na iko au, ma ka hoomnopopo ana i ko lakou ano a pan, he poeikaifca

ole lakou ma ka hakaka ann, no ku mea, he he mau tausani ko lakou nui, hookahi walo uo au. Aks, aole nae lakou i lanakila maluna o'ū, nolaila, aolo o'u manao kanalua ia \akou fio ko'u lawe anikia oe, a uia ia hope mai-, hoao aku la no hoi keia imua o lakou,me ka wiwo ole iho, aku, ia lana i hoike okn ia imua o na kupua ā pau e n'oho mni ana, aia hoi, na ike koke ia mai la no lana nei;>\a hooho nui mai la ua poe kupua uei me kaleo nui, a nakolo'<olo aku la iloko o ka lewa, ka ua mea o ke kupiniū o na leo, me ke kjihca 100 nui ae. Eia u'a kanakn lawe \Vnle nei iko makou alii wnhine, ia manawa koke no, i hai ia'nku ai ka lohe ia Sobela, ke kupua nui, ka mea mana nni hoi maluua o na kupua o ae a pau ma ia aina. A i kona lohe ana, aolo no hoi i kanamai ka nni o kona liuhu a mo ka ukiuki, ua lele koko mai la no oia me kona poe a pan lon, a kue mai la ia Keoni Bea, me ka nui o kahaknka ana mawaenn o na aoao olnn, me ke anmoume nua ia Ouhnlila, aka, aolo nae he makau iki o ko keiki o kn Ainuhau, hnna aku 110 ia mo ka ikaika wiwo 010 iniua o lakou. Ma leeia hana ana a lakou, e'eolu lilo ana'ku o keia wahine ia Sobela ame kona poe n puu, a pela no hoi keia, ekolu no hoi lilo ajia mai ia ia nei, a i ka ha o ka lilo ana aku i na knpua, ua hoihoi hou ia o Gelodila ilalo o kona wahi man, oia no hoi ka wa i loan akn ai ia Keoni Bea, e like me ka mea i hai nma ia ae nei mamua o keia Kaao. Ua nui na kupna nana i malama in ia malaila, oiai, ua wne ae 0 Sobeln, ke alii o na kupnn a pau, i ka poe ikaika wale no, nana e kiai a malama pono i ko lakou alii woliine, i 010 e liilei nku o Keoni Bea malaila, uie ka hai in aku o ka olelo paa loa ia lakou, no ka malama an.v i ko lakou alii wnhine ; I ka iko ana o ua kamaeu nei, (Keoni Bea,) ua kaawale akn kana mea i kii nku ai. mai ka poli aku o kona mau-limn, lele koke nku la oia me ka mama loa iloko o ua lua nei, kahi 1 malamaia ka maluhia o ua alii wnhine nei, mai waena akn o na haneri kupna ine Sobela, a haalele aku no oia i ka', hnkaka ana me l.ileou, he oi aku o ka hikiwawe'o kona lele ana iloko ona lna nei, aole hoi e hiki ina knpna ke hoopaa rnni ia ia ia manawa, na hiki nkn no oia ma kahi o Oeloilila i lona mna aku ai ia ia, aole no hoi aua 'huaolelo ia nianawa, h>ku mua aku la oia i na poe leupua n pau iho lalakou ika make, e like me ka opala imua o ke ahi, pela iho la ka make ana o ua poe kupua'nei, a kaili hon mai la no oia ia Gelodila Qpe ka lannkila loa, aole e hiki i kekahi o na poe kupua ke kue mai ia fa ia manawa me ko lakou ikaika, Aka, ia ia-i hoi mai ai a hiki ma ka puka, kahi hoi a na kiai e noho ana, luku aku Ia oia ia lakou a make loa, aole a laua huaolelo i pane mai ia manawa imna oia nei, a lalau akn la kona mau lima i ke pani o ka puka, : ia laua i puka akn ai, halawai koke aku la 110 laua me na kupua a pau loa, a o Sobela kopa inoa, maloko ua lua nei, ua hoonohoia na kupua a pau, mai loko aku o ua lua nei a hiki i ka hoea ana iluna, aole he wahi kaawale iki ke-nana aku mao a meanei, me ka liaawi īnai i ko lakou man hoopai maluna o Keoni Bea, aka, aole noe e hiki no ka mea, ua.uana aku oia i ko lakou auo, a ua maopopo ia iō, aole lakou n pauJoa e lanakila ana maluna ona. '• , ... (Aoleipau.) |