Ke Au Okoa, Volume V, Number 22, 16 September 1869 — HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii.

HKLIi 25. "E ka poe .e helahelu ana i keia kaao, nia keia wahi kawou o ike ui i ke komo ana o Keoni* )Bea īloko o ka pihki niiii." {.a.ia i hooao altu <ii e Ru(fa s iloko ; o ua lua nei, aole koiq i |oho mua. i H.okahi lep, aole no hoi ke. leahi moa o uo, aka, ia ia n&o i hoi aku ai, nia lioi, ua hopu ko'ke ia mai la keia e na leupun a pau loa. ' We lio lnkou hooho Hlie mai me ka leo,. eia no ko'kawu enemi me ko kakou alii wahine, 1 i ana o na kupua a pa,u ua pnni koke. ia ka puka a paa o ke :kauohn a Lobela, mn ia manowa koke no i hooili hou ai ka hakaka ana- mawaena o na aouo elua me ka ikaika, nole paha he hakaka ana a Keoni Bea ma'mua ae, e like pu me koia, oiai, ua uwai ia mai a kahi haiki kupilikii, aka, aole nae i waiho wale aku o Keoni Bea, aka, hani> 'kif no ia, e like me kona ikaika o pale aku ai ina enemi, ua nui no na kupua i muke ia ia ma keia hakaka ana, a no ka nui launa ole mai no o ka pop tpa kela aoBq rpai, ua koa aku no oia imua o lakou, a hiki wale i ka manawa i lilo liou aku ai o Gelodila i kela aoao, a no ka haiki 'paha kekahi o ke kahua hnikaka, nolail,a, ua alo aku ka mea hookahi i kiviakou puu louke. A hiki wale i kona paa aha ia lakou ma loko'o.ua Vurt nei, iho o' kona paa anii, ua hoihoi ia oia a me ke alii wahine i k{ihi thau o na kupiia e noho ai, aia no hoi i kahi o Lobel«, a ia' lakou i hiki aku ; ai malaila, ua hopholo lakou i na inanap olua, nolo e hoihoi hou ia o Gelodila ma koaa wah, inau, eUko pii me ka.manaWa mauiua ae,, ma' ko lakou inau no e Kialama ai ia ia, o ka lua o ka manao a lakou i hooholo ai, e oi lakou i ke kino o ko lakou enemi Keoni Bea a pau loa me ka hoomainoino i konō kino holookoa, no ka nui o ko lakou huhu ia ia,. nolaila, na olioli pau, do faa paa ana 0 kona kino holookoa ia. lakou, ( a nolaila, ke hai ae nei hoi au ku mea kakau kano ia oe e kr. mea heluhelu, e hoOmauao oe, oiai, aole paha i poina ia oe kel a olelo kahiko o Hawaii nei, he make no ke kalo a ola aku i ka na , Pela no kakou e ike aku ai i ke keiki koa o Ainahau.) I ka hiki ana 'ku o na kupua a pau me ke kino o Keoni Boa ma ko lakou wahi m'au, lie mau minute mahope' iho oia manawa, hai ae la o Lohela i na k,upua a pau ioa e noho l'k® a pau ma k.ahi hookahi, ia manawa, uei hoōto koke lakou i kana, olelo, a ma ia hope iho, lawe ia la ke kino o Keoni Bea i waena o lakou a pau me ka inanao e ai lakou 1 ke.kino holookoa, i ka ike ana mai o,Gelodila i keia mea, nui ka ehaeha o kona puuwai me ke aloha. ia ia, me ka haule aku o na kuluwaimaka, aka, aole nae e'hiki ia ia ke hoopakele 80 i ke kino o ka mea aua e aloha nei. Ia manawu, kahea ae la o Lobela nie ka leo nui, ano, e ua Akua kupua a pau. keia wa e ai ai kakou i ke kino 6 ko kakou' enemi a pau, nolaila, e hele mai no kela kupua o ai i kana *vahi.i makemake ai, oi ka lohe anu o na kupua a pau i keia- olelo, ho mea e ko lakou olioli nui loa. Nolailo, e ka mea.e heluhelu ana i keia kaao, he pono hoi e waiho iki-iho kakeiu i ka olelo ana no ua poe kupua nei, a me Keoni Bea, a.e huli aa hoi kakou a nana : 'ku ia Kini Gula no kona hilii ana mai. ma ua aupani laau nei o ūeloelila, ka mea fjoi nana i hookolo mai ka meheu o Keoni Bea, oiai, ua hala ka manawa i olelo ia ai e iaua, nolaila, ua maimo ihp o Kini G, ula.ua poioo ke ola kino ō ka mea na.ia i hoopakele i kona ola mailoko mai o ka poho o na lima o na kupua ino q ua Aupuni ln, a e olelo kakou no kn holo ana'o Kini Gula a hiki ma ua aina launa ole nei.) la. Kini Gula e noho a'na, ma ka aiqa o Kepni Bea me ka pilikia' olē, me ke Itali hoi, o like me na olelo a Keoni BeQj a haj» na la i olelo ia, nolaila, ua komo mai la ka manao hoohuoi ka haohao iloko o ka puiiiwai o .Kini Gula n'o Keoni Bua, a ninan aku Ja i kabi laau mana ana, e like no hoi me keia wahi laau T loaa ia oe iboi aole a ua nei e hiki ia oe Ise ike a haj mai ia Keoni Bea no ka pono a me kona pilikia. 5 , O kooa hele ana, no ka mea ua hala ka n>a.o,a«ra a, i oltfo ai e hoi mai,, pane koke mai la ua wahi laau nei, elike me kaa ninaii ia'u e.kuo haku nolaila, ke bai aku nei au ia oe i keia wa me fca oiaio ua komo .kino o Keooi Bea iloko o ka piliki>„ua loa na Seton»vp Ka makfi(,njalūna ona, a kf makaukau ia 1« oia i keia wa e Lphelii a me na kopua.a pau ) ; i.ka:iphe!ana o Kini Qu)a i keia oleh> ti kahi he mea e ka pono ole o hona nnnwai nn TCenni Bea ia w», ninmn hn. ke iku Ja,nia i ua walii laau nei, pehea la kau» e hiki ioke ai i kooa wah» e noho la ? aole $>a, o«tio hiki koko ana kaua ilaila i ltei* wa,-pane koke mai la ua wahi laau' nei,

ina he nnanao kou e hele kaua \ keia wa, a ike kino aku.ia ia, alaila, owau no ka tnea nana e alakai pono ia oe a hiki i na wahi la, aole paha oia e make, -alaila, e hiki koke aku no kaua i ua aiWa la, i loa : no hoi a pau ka oleio aOa a lia vnhi laau nei, o ho Kini Gula oldlo koke 'aku lu no hele a o ko laua nei lele lioke aku la no ia iloko o ka lewa me ka emo ole loa."

Aole no hoi- laua nei iliuliu iho o ka lole ana iloko o ka eie ana ua wahi laau oei, a n'o keia olelo a ka laau, olelo aku la o Kini Gulā i kona hele ana, heaha ia au e olelo nei ? poue koke mai 1« kela, kai no hoi i hooho ae nei au i lohe mai oe i ka'u olelo, eia hoi ua nina la malalo pono o kāua eia na haneii tausani kupua la ke noho like nei me ka ttiakaukau o ai, ia Keoni Bea, he meō pouo ole keit> hua olelo i ko Kini Gula mauao, nole no hoi l:e hora, hi ;i ana luua noi 'i ua aupuni loa nei, mamuli o ka mania o ka laau i loaa ai. Ia luun nei i hiki iho ai, olelo pono mai la o ua wahi hoa hele nei o Kini Gula ia ia, ina' kaua e hiki kino nku i mua o ke alii o na kupua 0-a, rhai hoho oe a makau ae' ia lnleou a' pau a me ua alii la, aole hoi e peino lre huna ia oe iho, r> inake koke auonei o Kooni Bea, nolailu, e noike lio oe ia oe' iH6, i ik'e mai ai ua alii la o na kupua a mo k<rta poe a. pau, alaila, lilo lakou 'a oe e : bte!o mai ai.

A oia' no ko'ii manaw'a e kaili 'mai ai ia Keoni Bea, ae aku U no' hoi o Kini Gula i kdia mau' olelo' a koua hoa hele, ia laud ntji i aneane akii ai e hiki ma 'kahi a na kupua e noho nei, aia hoi, e aneane ana o Keoni Bea e pau ika ai ia ( e lakou, aka, nole nae he mniiao' ka'ii'alah. iki o ua Kini Gula nei no lakou a pau, i ka wa i ike mai ti o Lobih a me na akūa e ae a pau, uā hoouna koke maila ua kupUa nei, aole no hoi he manawa, ua puni koke m'ai l'a keia ia lakou ā pau; ma keia wahi oia i ',oomanao ae ni i koka makuahine Baona Hiia iloko o Mauna nniani, ia ia nO'o' olelo wale ana 110 ia ia, ( mo he ano pule la : paha ) ak£, ua loaa koke nao kaike ia i» ia manawa, d ma ia hope iho, i Ov.ua 'ku ka-hana oia nel, <J'ncho mai ana o Keoni Bea mo ka uuio ka paa i hoopaa ia aj oia, ia wo. koke no oia i kii aku ai ia ift e wehe ae me ke koa mfe ka wiwo oln, a kaili niai la oia ia ia mai loko. mafi o na paa a me ka mana a na kupua maluna orta. " Maia manawa ka hoomaka ana e pii ke kai ona aoao elua," a he Inea oliuli loa hoi ia Keoni Ben k'a ike ana mai'ia" Kini'Guia, ia manawa oia i hooikaika hou ai ia ia iho, mai loko 'ne o ka mano paa' a na kupua a pau, oia no ka hoomaka ana e lukii aku ua wahi laau nei, ina kupua a paii, a ,pela no hoi 'o Kini Gula, ma keia hakaka ana, aia hoi, ua ninān' koke aku la o "Kini Gula ia Keoni BeB, pēhea, ua ike oe i ua wahihe la ; ae rAai la o Keoni Bea, a oia no hoi ka manawa a ua kamaeu la o Aiuahau i olelo mai ai ia Kini Gula, hē pono no'o olua ke hakaka pu aku me na kupu'a, i owau h'oi ko hele ae e imi i aa wah'ine la, malia uS hoihoi hoQ ia aku nei i lalo o kona wahi i loaa ia ia'u malaio nku.nei o keia ae koke aku.la o Kini, Guta i keia manao, iloko o keia hele hou ana o Keoni Beo, hooman aku la p Kini Gula a me kahi laau i ka luku ana ia lakou a pau, a hiki wale i ka wa i hikj>ou mai ai o Keohi Bea me Gelodila mai lalo mai.

Oia ka mua, ike, ana.o Kini Gula i Ua wahine M ku kona mau helehelena i ka ui a rae ka naoi launa o|e, i aoe like pa aku me kona makuahine, ia Kedni Bea i hiki mai ai mni lalo niai ma ua wahine nei, , olelo okū la oia io Kini Gula, he pono paha, e hoi mua olua me ia nei, a o wau hoi a me kahi luau a kaua, mah'ope aku nei, ae koke maila o Kini Gula i keia olelo, a lele koke aku la laua nei me.ua wahine nei, me ka olioli nui loa, nohō i hola hoi o Keoni Bea'me kahi laau, mana e hakaka me na kupua a a pau loa, <na laua no iluku oku ia lakou a pau loa a hiki i ka make ana o Lohela i uo Keoni Bea nei, a me kahi laau mana K i ka manawa i make ai o Lohela ia laua nei, ua hiki ole ia laua ke ike ina mea a pan o ua aupuni nei, ua pouli loa ke.nana. aku, aole e ike ia- kekahi roea maloko o iaila, no ka mea, ua make ke alii o na kupua, a ua lawe pu aku oia me kona mana, I ka no&noo ana o Keon* Bea a me kahi laap i kahie hiki aiia laua -ke hoi, aole nae 6 hikii? laua ke imi i ke alanui e hiki at ke hoi, no keia, mea, ua Lio-a-a wale iho 110 laua i oia nei a pau ka manawa, me ka loaa ole ia laua o ka manawa e ike pono aku ai, i Jte alanui, aole he mea nana e alakaj a kuhikuhi mai hoi i ke alanui e hoi ai;. a ma keia pouli anano hoi o ua aina la, j iko iho ai o Gelo. dilami make o Lotela', nolaila, hai aku la oia ia Kini Gula, ua make akū la ia Keoni Bea o.Lohela,ke aba la, wahi a Kini Gnla,'» ke poOli nei kuu aina nei, aole hoi a he. wahi a puka aka kaua L waho o k& ponli a no Ba keia, aole e lqaa ,ana ia kaua kah! e puka aku ai, aka, iua ho mana kou i oi ae mamua o Lohela, alaila, ua loaa no ia kaua ka pomaikai e hiki pi, raa keia pilikia i hiki mai i maluna.o lakou a pau, ua hele no hoi laua j n«ī i ka laua m»na," a hele no hoi 6 Kooni | Bea me kqhi laau i Ka mala a ke alii o Kua j hewa," pela i hiki n ni «i ka poino ime ka i hoike a« ai ka mana o kela-.o keia mea o lakou a pau, aola nae lakou i lanakila maluoa o keia ipen, me ka )oaa ole i& Jakou >ka puka o hiki ke hoi. " aoln a nn nei a hiki

ia oe e ka heluholu. ko,oLe)o jho ( papapau lakou he o-a ko ka hale," a na wai laua nei e hoopau ae i keia pilikia maluna o lakou. {•Aule i pau.)