Ke Au Okoa, Volume V, Number 23, 23 September 1869 — No ka mahele ana o ka Ekalesia o Roma. [ARTICLE]

No ka mahele ana o ka Ekalesia o Roma.

M. J. 1054, mahele i» kn eknk'sia o Ronuv, a oiai keln manaw.i mui a hiki lon nuii i keia wa e nnho nei kakou, aole launa pu kn lesia o Roma nia ke komohana, me ka poo Ek«iesiu Helene ma ka hikina. Ua liuliu ka hoopnapaa nna o koin mau inoiiHniHiiH eluu oka okal.-aia hookahi. Nui na mea i hakaka ai. Ika makahiki 1054. hoouna aku |a ku pope i kekahi poe kahiyiß i Konesetauito, e kukakuku pu m® im kahun» o k-. ekalesia hikina, a o im. i ka mea e hoo laul.-u>- ;ku ai Ukuu. Ak», no k« haaheo o lakou a ( .;ui, ua m.ke lu'wn ko h.kou "kukt\kuku ann. A kokoke hoi «U.i nn aka pope i l\omw, komo lukou (loko o ka luakini

ma K.mcsi\tin>it.<, u hooki .\kvi i k» hihopa a me kona poe knlnm», mni k» ekalesia aku. Mhi ia inanawa ms»i, n UI ke ku e ana o keia No kn poe knulnna i keia mokuna. Aole i like keia mokuna me na mokuna eae no kn naauao, nme ko nkamni y kßnaka. Knkaiknhi ka poo nnuuao. Uh knulana no ke knhi poe iio kn lakou hana ana Eia kekahi poo. Mahometa, ua maalen, aknimii ia ika liooponipuni. Wileheioai he misinnari kaulana no kona hoolaha ana i kn olelo a ko Akua ma Holi.ni, n rae Deno maka, ame na aina e ao, M. J. 092. O Bede he kahuna pule no Enelani. Ua hanau ia M. J. G7'2. He kahuna nanuao ia, ua aka' inai i ke kakau ana. Oka m.iolelo ekakieia, oia ka buke nui ann i kakau ai, Ua haahaa kona i.auu, a m» ka oiaio a me kn maikni o kana hana ana. O Pusekasiu Radebereta, no Geleinania, lle monekn ia. Oia ku tnea i ao mua j kn hoolilo nnn i ka berena a ine ka waina o ka nhnaina, he kino a ino ke koko o lesu, M. J. 831 kona ao mua ana i keia mea hou. Nui ka poe kue ia in, ia manawa ; nka uole liuliu a pau ka eValesia o R»raa mo kon.i aoao. O Kelaude, Ua kaulana lon o Alefuredu ke Alii nui o Beritania, no kona naauao, n no kona maluma nna i ke Akua. Mh ka ekaleaia Roma ia, aka aole ue aku la mamuli ona hewa oKa pope. Ua hoopailun loa ia ia mau meu. Ua kaumaha k'ona nn«u no kn naaupo o kanaka, no in mea, ua ii'.ii ko KJesa a me ko Anelioka kekahi, I ko iakou h'ki aoa i Jcrusaloma M. J. 1099, ja em' !ca lakou n-» ka make ona o kekahi, a no ka hoonoho pinepine aua i na koa iloko ona wahi i lilo mai ia lakou. Ua manao io, nole paha oi o ka poe hele wawae he 20, 000, a he 1,500 ka poe holo Lio i koe, a aia iloko o Jerusalema 40.000 koa. Aole manaka o Godefere, aole makau wale kona poe koa. Ua ikaika no iko lakou ku e aaa i ua kulanakauhale la, a hala na hebeI dorua elima, alaila, lanakila lakou, a pau na koa iloko olaila ika pepehiia. Alaila lilo o Godefere i alji no Jelusalerna hookahi makaliiki kona alii ana, alnila kipakuia mai ia e ka pope, no ka mea, i aku la ia, no ka ekalesia Roma ia wahi.

No ka lua o nn Kelusade. A paa ke kulanakauhale iloko o na lima o ka poe Kristiano, hoomaka lakou e hoi aku i Europa, Mahope iho, mahuahua ka ikaika o ka poe Tureke, hele ku e lakou i ke aupuni hou, aneane ia e pau ika lukoia. Nolaila, ua manaoia, o ke kelusade hou, he mea ia e pono ai. Na Berenarade i hooikalka aku i na 'lii a me kanaka e hele hou i Jelusslema, a no kona ikuika, ua hoakoakoaia 300,1)00 kanaka no Farani, a me Geremania lakou. A makaukau, M. J. 1146. hnomaka keia poe me ko lakon man lunn, o Louiaa ke Alii nui 0 Farani, a me Knnerade ke Lii nui o Geremania, e hele Je)uealema. Aka, aole pono ko lakou hele ana he nui loa ka pilikia, lilo nui o knnaka i ka make, alaila hoi aku ua mau alii la me ka hilnhila i ko laun aupuni. No ka lilo ana o keia Kelnsado i mea ole, nui ka piiikiu o ka poe Karisiuno ma ka l)i--kina. Ai ka makuhiki 1187, mahuahua ka pilikia, no ka mo-:, hele ku e mai o Snlndina, ke alii nui o Aig<*;>'ta, nona o Arabia Suria a me Peresia, a luku loa ia i ke oupuni o Jorusalemo. No ke Kerusade hou, oke kolu ia. A lohe ko Europa poo i keia luku ia ana, ewikiwiki iho la ka pope, o Kelemeucto 111, i ke kauoha aku ia Kcrusade hou. Ae koke mai na alii o na aupuni nui o Europa i kana kouoha, Pela o Pilipo Auguseto o F.irani, o Rikade 1, o Enelani, n o Ferederika Baraborosa o Geremonia. Aka, un make hewa ka lakou hana ana, Ua make ko alii o Geremani ma Kilikia a hoi mai na alii oaea pau 1 ko lakou mau aupuni, aole loa i kipakn i ka poe hoomaloka mai ke kulanakauhale hemolele aku. Mahope iho, hele hou nB alii a me kauaka i ka hikina me ka manao ikaika e kaua hou aku, a e hoopakele ia Jerusa!ema mai ka lima aku ona enemi, Aole nae e hiki, Aole kokua mai, ke Akua mamuli o keia hana. Eia ke kumn o keia hana lapuwale, o ka j nuaupo, o ka naau kiekie, o ka puni waiwai. A eia na hua, o ka hilahila a me ka muke, Ua liuliu, loa ka haunaele ma Euiopa no keia hana ana. Aneane e pau loa na alii a me kanaka i ka poino. Ua lehulehu loa ka poe, i make 'aa ke ala a lakou i hele ai, ma Jerusalema kekahi, a ma ke kaoa ka nui. Ua mannoio, ua kaua ia ma ka hikina, elua miliona kanaka no Europa. A o ke koena, ka poe mnke ale, ua hui wawe ia lakou me ko S»ria poe Mahomet<i, uole nui na mukuhiki i hnla, a nolowule loh u b liuna ii ko Europp poe alii, a me kunaka i hnno.

N<> kehnhi huu o na Kerusade. Ua ino loa l<a hua o kein liui anii o nu lahui kanaka nia na " lihur hea." Ua nui mainua ka m.ikau •,vnle kanaka, ak#, o na Kerus«de, ho mau me« ir, o mahuahua nni ai. Hc mau inea no,hoi ia o nui ka mana a me ka haahan o na pope, a ho mau mea.no hoi ia e laha ai ka hewa a iuo ko kolohe o kanakn. Ua waiwni loa ka pope a mo ka ekaleaia 0 Kouia i keia mnu Kerus»de, no ka men, j ka hele ana o na alii a mo na kanaka n»aiwni i Jeruaaloma, haawi mua Inkou i ko iakou m«ii aina, a iuo na hale, a mo na dala, a na moa o ao i mnlama ia o lakou, a hoi hoo mai ka moa nona ka waiwai, Kakaikahi wnlo ka poe i hoi mni, nolnila, lilo 100 i« m>>u mon i ka pope, a mo n« v:kaleBia o lloma, a mo nu hal« Monoka. No ia men, ho noi loa ka wniwai i loaa mai i ko Roma poe. Aka, na mannoia, ua pono iki' ko ke ao noi 1 na Kerusndn. Mn ke knlepa ans ka nui, 0 ma naauno kekahi, a ma ka mnlama uupuni ona kekahi, pola, ua hoolilo mai ko akua m hewa, i mea e hoolea aku ai ia ia. No keknhi poe Imipule io in wo No ka hni pono ann i ka olelo n lean e Kolaudo, kahunapule naauao, a me ka niHikni ma ltalia, huli no kekahi pne i ka ke nkua olelo, a lilo lakou i poe haipulo mahope. M. J. lIUO. Maliuahua ae la kela poe' 1 1.0 laUou lohe ana ia Waledo no Farani' He kahiina vnaikai loa oia. I Lona heluhelu ena i ka ke akua olelo, hoopailua kona naau 1 ka pope a me kana hana ana a pau loa. Hooikaika o Waledo i na kanaka e heluhelu ana i ka olelo a ke. akua, a e huli i ka pono me ka naau. Nui ka poe i hele io na alu a i ko lakou lohe ana i kana, haalelo lakou i ko lakou hewa, a lilo lakou i poe haipule io, Ua k:>paia lakou, ka poe Waledona, no ko lukou irt>ho ana ma nB awaawa. No kahi o noho ai ka poe Waled >na. E\a ku inoa nui o ko lokou wahi e noho ai, o Piej dēmooetn he olelo Latina ia, " ma ka wawae o ka maunn," ke ano oia olelo, Aia no ia 1 aiiia makahi e pii ai i k« manna o Alepe, Aia ma kona aoao akau o Savoi, mp. ka hikinu o Milana, a me MoneB<'rata ; ma ka | hemn, ka aina o Nike n me Geneva ; a ina ke komohana o Fararii, mnmuo, he apana ia o Lomebaredi, akn mahope iho, ua lilo aku ia i ke alii o Saredima, Ua noho nui ke o Piedemoneta, a he kulanakauhale maikai loa ia, aia ma in aina, ma Piedemoneta, he msc awa maikai, momona hoi, o Aroseta, a me Susa ma ka akau ; o Setura ma ka hema, a ma wnena o ka aina, ai*.o Lukelenō, o Anegerogcna, a me na awaawa, ua loaa i ka ekalesia oiaio, he walii e pee ai i ka wa pilikia. Ua mnnaoia, ma ka noho ana o' keia poe ma Piedemorieta, ua mai k». olelo wanana a loane ma ( Hoikeann II : 3,) nona " mea hoike eluB." Ua akaka lea ia, na aahuia ka ekalesia i ke kapa inoino, ia manawa pouli. No a me kana hana. Mai ka wa 0 Kelaude no Turina, ua ike ia keia poe, ma na awaawa, o Piedemoneta, a ma na aina e kekahi. Aka, mai ka makahiki o ka Haku, 1160 mai, mahuahua loa lakoa ma ka hana ikaika a Petero Waledo, he kanaka knlepa no Laiana ma Farani. I kona lilo ana 1 haumana na ka Haku, ua hapai ia i kana hana me ka mauao ikaika e hoohuli i kona poe hoa launa, a e hoolaha aku i ka olelo a ke Akua. Me nei ka lilo ana o Woledo i haumana na ka Haku ; I keknhi ahiahi, ua pau ka painn ana, i kona kamailio oluolu ana me oa makamaka nna, haule kekahi o lakou i lalo, 0 kona make no ia. A ike o Waledo, nooaoo nui ia i ka pokole o ko ke kanaka noho ana, a me ka poro o ka noho makaukau e helo aku. O ka hua o keia noonoo ana, o lilo aua, i kanaka haipule oipio. A hoohanau liou ia mai kona mau mokemako iloko o Wnlodo, e hoolaha aku i ka mea u oluolu ai koha manao iho. Nolnila, haalele ia i kona kalepo ana, haawi aku i knno wniwai na ka poe ilihune, a liooikaika piuepine aku i na kauaka e noho ana ma kona wahi, e imi i ka mea " maikai hookahi." In mnnawa, hookahi ano o ka olelo a ko Akua ma Europr.. Ua hooliloin ka olelo Hebeva a me ka olelo Helene, i olelo Latina, oia ka olelo a ko Roma poe Kakoikahi wnle ka poe i ike ia olelo. Ua hoolilo o Waledo i ka euanelio o Mataio, Mureko, Luka a me loane, i ka olelo Farani. Oia ka hoolilo mua 1 kekahi olelo a ke Akua i olelo Ruropa, & mai īa manawa mai, ua kapaia ka olelo Latina, he olelo inake, no ka mea, ua pau ka poo i kamailio ma ua 01010 la i ka make. I kona huli nui ana i ka olelo a ke Akua me ka noonoo, aa ike o Waledo i kd hewa loa o ka ekalesia o Roma. Ua ike ia be nui wale na mea a keia ekaleaia i hookomo iloko o ko lakou hoomana ona, aole nae i kupono i ka olelo a ke Akua, A ike ia, kne koke aku ia i ua mau mea la, a hoakakaia mui ma ka olelo a ke Akua a me ka mea i kapaia he pono ma ka ekaleaia o Roma, A lohe ku pope a me kana mau kauwa i ka Waledo hanH ana, nui ko lakou' huhu. Hoomaau nku lakou ia ia a me kana mau haumana. No ka uui o ko ka pope huhu, nole hiki ia Wa!cdo ke noho ma Faradi, haa'ele ia ia aina, a hele i Batavia, a i Gereraania, a ia wahi aku ia wahi aku. 1 kona hele ana, aole ia i hoonawnliwnli i kona ao ana, a | i kona hai nna, i ka, lesu olelo. Nui na kanaka i lohe i kana ma na wuhi a pau loa a lilo lukou.i poe hmpule io. A maliope iho o kn muko anu o Wak'do, aolo pau kanu poo haumana. Muhuahua no lakou ma Forani,

ina Helcvitia, a na aina e, ma Bohemia, ua fiiHt|«oia lio kooawalu tausnrn kannka hoipule io M. J. 1375, no ia- mea, ukiuki }oa ka pope « me kekahi poe alii, A ike kn pope, i ka mahuahua ana o ka poo Walt'dena, imi ikaika ia i kekahi mea hou e p*u ni lakou ika lukuia. I kona noonoo ano. M. J. 1204, ji i ole ia 1206, ua lona i ka popo ia inokoneto 111, haimnnao e hoolilo i kekahi poo i ahn hookoloko. Ua kapai» ka lnikuisitio. Oka poe Waledeoa kai ike mua i ka make eha loa mnlaila, Ua olelon, o Doniiniko ka mea i manao o>ua ika lnikuiaitio. No Sepania o Dominike, kua hunauia oia ikaM. J. 1770. Mai kona wa kamalii, ua ao ia oia i k«i palapala o na kahunn Romn, a 'ū'o ia i kanaka makua, he kahuna huhu, a k» ,iuni koko ona mea n pau oka ekalesia o Roma. Kauoha ka pope ia ia e imi i na mea e pau ai ka manao kuo oka poe Walcdena A noonoo nui ia, alaila, olelo aku ia i ka pope, a me ka elealesia o Koma, a loaa, alaila, e alakai ia lakou ika make. Ua kapa mua ia ua poe la, ka poo imi hala. No ka mea ua imi lakou ina kanaka manao kue, i ko lakou nui a me ka ikaika, a me ka waiwai, aka, i ko ka pope noonoo ana, ua kukuluia i na hale paahao nui, | kahi i noho ai oa luoa o ka In\kuisitio, e hookolokolo i na kanaka i ka manao kue, ua hukulu ia ua mau hale paahao nui la, ma Toulouse, ma ka hema o Farani, m» Potugala, ma Sepania, a me Italia a ma na aina e ae a pau. W |.